Kirgizistan ulke raporu_2013

KIRGIZİSTAN
ÜLKE RAPORU

Hazırlayan : Koray Ali KONCA

Ankara - December, 2012

KIRGIZİSTAN
Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler
Üyesi Olduğu Uluslararası Kuruluşlar
BM, AGİT, Avrupa Atlantik Ortaklık Konseyi (AAOK), ECO, İKÖ, Dünya Bankası, IMF, ILO, Avrupa
Kalkınma ve İmar Bankası (EBRD), Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO), UNIDO, WHO, UNESCO,
Uluslararası Finans Kuruluşu (IFC), İslam Kalkınma Bankası, Uluslararası Enerji Ajansı, Asya Kalkınma
Bankası, BM Asya Pasifik Ekonomik ve Sosyal Komisyonu (ESCAP), Dünya Ticaret Örgütü,
Bağlantısızlar Örgütü (gözlemci). Kırgızistan ayrıca, Kazakistan’ın girişimiyle başlatılmış olan AİGAÖK
üyesidir.
Kırgızistan’ın halihazırda yatırım anlaşması imzalamış olduğu ülkeler: ABD, Ermenistan, Azerbaycan,
Beyaz Rusya, Çin, Finlandiya, Fransa, Gürcistan, Almanya, Hindistan, Endonezya, İran, Kazakistan,
Güney Kore, Litvanya, Malezya, Moğolistan, Moldova, Pakistan, İsveç, İsviçre, Tacikistan, Türkiye,
İngiltere, Ukrayna ve Özbekistan’dır.
Kırgızistan’ın çifte vergilendirmeyi önleme anlaşması imzalamış olduğu ülkeler: Ermenistan, Avusturya,
Beyaz Rusya, Kanada, Çin, Finlandiya, Almanya, Hindistan, İran, Kazakistan, Litvanya, Malezya,
Moğolistan, Moldova, Pakistan, Polonya, Rusya, İsviçre, Tacikistan, Türkiye, Ukrayna ve
Özbekistan’dır. ABD’nin SSCB ile imzaladığı anlaşma da yürürlüktedir.

Genel Bilgiler
Coğrafi Konum
71 -80 Doğu Boylamı, 39 -43 Kuzey Enlemi koordinatlarında bulunan, Pamir Altay dağlarının güneybatı
ve Tien Şan (Tanrı) dağ sırasının kuzeydoğu sınırında yer alan, Orta Asya'nın kuzeydoğu ülkesi
Kırgızistan'ın yüzölçümü, 198 500 km2'dir. %4,4'ü su olan Kırgızistan'ın yüzölçümünün, %5,3'ünü
ormanlık alanlar, %54,1'ini tarımsal alanlar, %36,2'sini ise, diğer arazi oluşturmaktadır. Kuzeyinde
Kazakistan, güneydoğu ve doğusunda Çin Halk Cumhuriyeti, batısında Özbekistan, güneybatısında
Tacikistan ile komşu olan Kırgızistan'ın sınırlarının toplam uzunluğu 3 878 km'dir. Kırgızistan'ın
Kazakistan ile sınır uzunluğu 1 051 km, Çin Halk Cumhuriyeti ile 858 km, Özbekistan ile 1 099 km ve
Tacikistan ile ise, 870 km'dir. Kırgızistan’ın denize sınırı bulunmamaktadır. Kırgızistan'ın kuzeyi ile
güneyi arasındaki uzaklık 454 km, doğu ile batısı arasındaki uzaklık ise 925 km'dir.
Kırgızistan geniş çukur alanlara, derin vadilere ve yüksek dağ sıralarına sahiptir. Ortalama rakım 2 750
m'dir. En yüksek nokta (Pobeda Tepesi), deniz seviyesinden 7 439 m, en alçak nokta ise, deniz
seviyesinden 132 m yükseklikteki Kara Darya’dır. Toplam alanın %94'ünden fazlasının deniz
seviyesinden yüksekliği 1 000 m'yi aşar ve toplam yüzölçümünün yaklaşık %40'ı 3 000 m'den
yüksektir. Kırgızistan’ın nüfusunun neredeyse tamamı 1 800 m'den daha yüksekte yaşamaktadır.
Doğu batı istikametinde 2 000 km uzunluğunda ve 400 km genişliğinde bir kara kitlesi olan Tanrı
Dağları’nın yaklaşık üçte ikisi Kırgızistan toprakları içinde yer almaktadır. Tanrı Dağları doğu, batı,
kuzey, güney ve orta kısımlar olmak üzere, beş bölümde ele alınabilir.
Tanrı Dağları’nın orta kesimlerinde yer alan Terskey Ala Dağı, Kırgız Sırtları, Batal Kokşaal Dağı ve
Akşırak Kuyluğu ile Güney İngilçek ve Kayında buzulları özellikle dağcılık açısından oldukça önemlidir.
Güney İngilçek Buzulu Çin ve Kazakistan sınırı arasında yer almakta olup, 62 km uzunluğu, 3.5 km
genişliği ve 200 m kalınlığıyla dünyanın en büyük buzullarından biridir. Bölgede 7 000 m’yi aşan iki
zirve (Tengri ve Pobeda), 6 000 m’yi aşan 23 zirve ve 5 000 m’yi aşan 80 zirve bulunmaktadır.
Kırgızistan’ın güneyinde yer alan Pamir Dağları’nda iklim genel olarak Tanrı Dağları’ndaki iklime
benzemekle beraber daha durağan ve daha az nemlidir. Zaalaya, Türkistan ve Alay Dağları’nda bulunan
zirveler özellikle dağcılık açısından önemlidir.
Ülkede genel olarak büyüklü küçüklü yaklaşık 40 000 dere ve ırmak bulunmaktadır. Kırgızistan'ın en
önemli nehirleri; Narın (535 km), Çuy (221 km) ve Çatkal (205 km)'dır. Kırgız Cumhuriyeti'nde 1 923
adet göl bulunmakta ve kapladıkları alan 6 836 km2'ye ulaşmaktadır. Issık Göl (6 236 km2), Son Göl
(275 km2) ve Çatır Göl (175 km2) Kırgızistan'ın en büyük gölleridir. Bunlardan en önemlisi, aynı
zamanda dünyanın en büyük ikinci krater gölü olan Issık Göl'dür. 668 m derinliği ile dünyanın en derin
göllerinden biri olan Issık Göl’ün kuzey ve güney kıyıları, bu kıyılara paralel uzanan Tanrı Dağları
tarafından çevrelenmiştir ve bu dağlardan gelen 80 civarında irili ufaklı ırmak göle akmaktadır. Issık
Göl’ün biraz tuzlu olan suyu en soğuk havalarda bile donmaz. Issık Göl sahip bulunduğu büyük su
hacmiyle çevresinin iklimini de büyük ölçüde etkiler. Çevresi karla kaplı olduğu halde, kışın bölgede
ılıman bir iklim hüküm sürer. Yaz aylarında ise, Kırgızistan’ın diğer bölgelerinden daha serin ve daha az
nemli olmasıyla, kaliteli kumsalı ve zengin bitki örtüsü ile turistik bir cazibe noktasıdır.
Kırgızistan’ın genel bitki örtüsünü orman, makilikler, bozkır, step, çayır ve su bitkileri oluşturur. Bitki
örtüsünde görülen başlıca türler ise çam, ceviz, fıstık, huş ağacı, akağaç ve kavaktır. Güneybatı Tien
-, 2013

2 / 33

Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir
ortamda dağıtımı yasaktır.

Şan’da bulunan ceviz ormanı özel bir öneme sahiptir.

Siyasi ve İdari Yapı
Siyasi ve İdari Yapı
Cogorku Keneş (Kırgız Cumhuriyeti Büyük Meclisi)
Kırgız Cumhuriyeti Büyük Meclisi-Kırgız Cumhuriyeti Parlamentosu, kendi yetkileri çerçevesinde yasama
ve denetim fonksyonlarını yerine getirmekte olup, toplam 90 milletvekilinden oluşmaktadır. Büyük
Meclis daimi faaliyet gösteren, parti sistemine dayalı olarak seçilen milletvekillerinden oluşmaktadır.
Partiler için %0,5 bölge barajı uygulanmaktadır. Milletvekili seçimine 25 yaştan büyük ve seçime
katılma hakkına sahip Kırgız Cumhuriyeti vatandaşı katılabilir. Parlamento seçimleri 5 yılda bir
yapılmaktadır.
Ayrıca, yine 5 yılda bir Cumhurbaşkanlığı seçimleri yapılmaktadır. Cumhurbaşkanlığı seçimlerine, 35
yaşından büyük, 65 yaşından küçük, Kırgızca bilen, 15 yıl süre ile ülkede ikamet etmiş olan ve en az 50
bin seçmenin imzasını toplayabilen her Kırgız Cumhuriyeti vatandaşı katılabilir. İki turlu yapılan
seçimlerde, 1’inci turda katılan seçmenlerin %50’den fazlasının oyunu alan seçilmiş olur. Çoğunluğun
sağlanamaması halinde 2’nci tura en çok oy alan iki aday katılır. Bu turda %50’nin üstünde oy toplayan
aday seçilmiş olur.
Anayasaya göre yasalar Büyük Meclise sunulmaktadır. Büyük Meclis, yasa üzerinde değişiklikler
yaptıktan sonra bir ay içinde Kırgız Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı’nın onayına sunmaktadır.
Yürütme
Kırgız Cumhuriyetinde yürütme Hükümet tarafından yerine getirilir. Kırgız Cumhuriyeti Anayasası ile
Hükümete, Cumhurbaşkanı ve Parlamento’ya tanınan yasama ve denetim yetkisi dışındaki tüm devlet
yönetimi konularında karar verme yetkisi tanınmış bulunmaktadır. Yürütme organları Bakanlıklar,
Devlet Hizmet Başkanlıkları, ve Devlet Ajans Müdürlükleri olarak örgütlenmiştir. Başbakan, Büyük
Meclisin onayı ile Cumhurbaşkanı tarafından atanmaktadır. Bakanlar Kurulu Başbakan, Başbakan
Yardımcısı ve 14 Bakandan oluşmaktadır.
Anayasaya göre Cumhurbaşkanı devlet organlarının koordinatörü durumundadır. Ancak Anayasa’da,
yürütme ile ilgili olarak kararname çıkartma, iptal etme ve değişiklikler yapma yetkisi bulunması
nedeniyle Cumhurbaşkanı yürütmenin nihai karar makamı niteliğini korumaktadır.
Devlet iktidarını temsil eden Cumhurbaşkanı, Anayasadan kaynaklanan geniş yetkilerle donatılmıştır.
Devletin egemenliği ve dokunulmazlığına yönelik tedbirleri alır, savunma, devlet organlarının işleyişini
ve koordinasyonunu sağlar, Devletin iç ve dış siyasetini belirler, hükümet yapısını ve hükümet üyelerini
tespit eder, Parlamento teklifi ile Başbakan’ı onaylar, Başbakan veya hükümetin istifası ile ilgili kararları
alır, idari kuruluşların yöneticilerini atar. Cumhurbaşkanı Bakanlık, Hizmet, Ajansların sayısını azaltarak
2009 yılı sonunda kamu yönetimi reformunu yapmıştır.

Nüfus ve İşgücü Yapısı
Ülke başkent ve 7 İdari Bölge’ye (ile) ayrılmıştır. Başkent Bişkek’e özel bir statü verilmiştir. iller ve
kapsadıkları şehirler şöyledir;
1. Başkent : Bişkek ( 849.200 kişi)
2. Çuy ili ( 793.000 kişi) : Kant, Karabalta, Tokmak
3. Issık – Göl ili (480.800 kişi) : Karakol, Balıkçı, Çolponata
4. Narın ili ( 269.500 kişi) : Narın
5. Talas ili ( 244.000 kişi) : Talas
6. Celalabad ili ( 981.000 bin kişi) : Celalabad, Maylısuu, Taşkömür, Kökyangak
7. Oş ili ( 1.328.700 bin kişi) : Oş, Kızılkıya, Sülükta, Özgön, Karasuu
8. Batken ili (415.800 bin kişi) : Çonkara, Haydarkan, Çek, Cahgijer
2009 yılında yapılan sayıma göre Kırgızistan’ın toplam nüfusu 5.362.000 kişidir.
Nüfus İstatistikleri
2006

2007

2008

2009

2010

2011

1.897,2

1.928,2

1.961,7

1.997,1

2.033,8

2.071,9

Kentsel Nüfus (%)

35,9

36,1

36,2

36,4

36,6

36,9

0-14 Yaş (%)

30,7

30,2

29,7

29,4

29,1

28,8

15-64 Yaş (%)

63,6

64,2

64,9

65,4

65,9

66,3

5,8

5,6

5,4

5,2

5,0

5,0

Erkek (%)

49,3

49,3

49,3

49,3

49,3

49,4

Kadın (%)

50,7

50,7

50,7

50,7

50,7

50,6

Kentsel Nüfus (1000)

65+ Yaş (%)

Kaynak:Euromonitor

Kırgızistan Ülke Raporu

3 / 33


Genel Ekonomik Durum
Ekonomik Yapı
1991 yılında Sovyetler Birliği’nin dağılmasıyla ülke Sovyetler Birliğinin kaynaklarından mahrum kalmış,
varlıklar tükenmeye yüz tutmuş, özel tüketimde düşüş görülmüş ve kamu harcamaları artmıştır. Bunun
sonucunda 1991-1995 döneminde GSYİH 1990’daki seviyesinin yarısına inmiştir. Tüm ekonomik
göstergeler kötüye gitmiş, hiperenflasyon, artan işsizlik ve reel gelirde düşüş yoksulluğun artmasına yol
açmıştır.
1993 yılında ulusal para tedavüle girmiş, fiyatlar serbest bırakılmış, ticaret mevzuatı ile tarım
sektöründe reform yapılmış, varlıklar özelleştirilmiş ve serbest bir ticaret rejimi kabul edilmiştir. Bu
sayede ekonomi 1996 yılından itibaren düzelmeye yüz tutmuştur.
1998 yılında yaşanan Rusya Krizi ertesinde Kırgız ekonomisi istikrara kavuşarak yılda yaklaşık %5
oranında büyümüştür. Tarım ve madencilik sektörleri geleneksel olarak güçlü olarak tanımlanan
sektörlerdir. Bunların yanı sıra, inşaat ve enerji ile ulaştırma, ticaret ve catering gibi hizmet sektörü
alanlarında da sağlıklı bir büyüme gözlemlenmektedir.
1 Ocak 2010 tarihi itibariyle Kırgızistan topraklarında faaliyet gösteren 438,3 bin girişimci
bulunmaktadır. 2009 yılına kıyasla girişimci sayılarındaki artış 2,2 bin veya % 0,5 olmuştur. Sözkonusu
girişimcilerin %61’i tarım alanında çalışmaktadır. Tüzel kişilerin içinde ise büyük payı Bişkek’te
yoğunlaşmış küçük işletmeler almaktadır.

GSYİH'nin Sektörlere Göre Dağılımı
GSYİH milyon Dolar (cari fiyatlarla, üretilen ürünler toplamı metodu ile)
Yıllar İtibariyle Veriler
Faaliyet türü

2006

2007

2008

2009

2010

Pay

Toplam

2
818,10

4.616,6 100,0

Tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık

815,8

3.881,9 5.059,2 4
579,7
1.126,5 1.307,1 1
011,3

855,8

18,5

Dağ madenciliği

15,1

15,2

22,8

28,7

31,6

0,7

İmalat Sanayii

318,4

380,2

570,2

573,0

736,1

15,9

Elektrik, gaz ve su üretimi ve dağıtımı

86,3

109,0

112,7

77,7

126,4

2,7

İnşaat

77,3

130,9

158,3

262,0

261,1

5,7

Ticaret; otomobil ve özel kullanım eşyalarının tamiri 544,4

707,9

942

750,9

744,3

16,1

Otel ve restoranlar

42,4

52,0

65,7

62,8

56,0

1,2

Ulaştırma ve iletişim

175,2

282,8

422,7

418,1

421,8

9,1

Finansal faaliyet

12,8

16,8

39,0

34,5

29,7

0,6

Gayrimenkul mallar ile yapılan işlemler, kira ve
tüketicilere sunulan hizmetler

78,6

104,9

135,0

188,7

202,2

4,4

Devlet İdaresi

115,8

152,1

214,9

287,3

260,5

5,6

Eğitim

104,2

150,3

221,5

216,1

203,3

4,4

Sağlık ve sosyal hizmetler

53,2

75,3

96,2

74,3

106,4

2,3

Kamu, Sosyal ve Özel servisler

33,4

51,7

82,5

84,6

94,8

2,1

Mallar üzerinden tahsil edilen net vergiler

345,5

526,4

668,4

509,7

486,4

10,5

Kaynak: KC Milli İstatistik Komitesi

Üretim metoduyla hesaplanmış Kırgız Cumhuriyeti GSYİH’sı, 2009 yılında Kumtor Altın Madeni üretimi
hariç tutulduğunda %2,9 oranında büyüme göstermiştir. Anılan Maden üretimi ile beraber
değerlendirildiğinde GSYİH’daki artış %2,3 tür. Kişi başına GSYİH 888 ABD Doları olup, 2009 yılına
kıyasla %1,3 oranında artmıştır.
Ekonomide Geleceğe Yönelik Beklentiler
Bütçede 2008 yılındaki %0,8 oranında fazlanın ardından 2009 yılında GSYİH’nın %1,5’i oranında açık
kaydedilmiştir. 2010 yılı için bütçe açığı %8,8 olarak öngörülmektedir. Perakende ticaret ve buna bağlı
olarak gelirler istikrarsızlık ortamından olumsuz etkilenmiştir. Nüfusun düşük satın alma gücünün KDV
gelirlerini de düşürmesi beklenmektedir. Ayrıca geçici yönetimin elektrik fiyatlarındaki yüksek oranlı
zamları geri alma ve enerji üzerinden alınması planlanan yeni vergilerden feragat etme kararı 2010 yılı
bütçe gelirlerine darbe vurmuştur.
-, 2013

4 / 33


Rusya, AB, Türkiye (67 milyon $) ve diğer uluslar arası kuruluşların ülkeye sağladığı acil mali destek
hükümetin elini 2010 yılı bütçe harcamaları konusunda rahatlatmıştır. Dış yardımın önümüzdeki
dönemde de devam etmesi beklenmektedir. Bununla beraber, hükümet 2010 yılının Nisan ve Haziran
ayları arasında yaşanan olaylar neticesinde zarar gören vatandaş ve firmalara yapılacak sosyal
ödemeler gibi konulara kaynak tahsis etme baskısı altındadır. Ülkede bütçe açığının GSYİH’ya oranının
2011-2012 yılları için yaklaşık %7,7 oranında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir.
Nisan-Haziran 2010 yılında meydana gelen olaylar neticesinde yaşanan yaygın toplumsal ve siyasal
istikrarsızlık, yağma olayları ve Özbekistan ve Kazakistan sınırlarının aralıklı olarak kapatılmasının
ekonomiye ve ağırlıklı olarak perakende sektörüne ciddi etkileri olmuştur. Reel GSYİH, 2010 yılının ilk
çeyreğindeki %16,4 oranında büyümeye rağmen 2010 Ocak-Ekim döneminde yıllık bazda %0,5
azalmıştır. Ekonomideki gerilemenin daha büyük oranlarda olmasını sanayideki hızlı büyüme
engellemiştir. GSYİH’daki daralmanın 2010 yılı sonu itibarıyla %2 oranında olması öngörülmektedir.
Ülkede politik istikrarın sağlanması durumunda 2011 yılı için %4 oranında büyüme öngörülmektedir.
Bununla beraber Kırgızistan’ın en önemli ihracat pazarları olan Rusya ve Kazakistan ekonomilerinde
gözlenen yavaşlama eğilimi ülkenin bu büyüme hızına ulaşmasını zorlaştıracaktır. Ayrıca bu ülkelerde
çalışan Kırgız vatandaşlarının gönderdiği paralar Kırgızistan ekonomisi ve perakende sektörü için büyük
önem taşımaktadır. 2011 yılı için perakende ve turizm sektörlerinde iyileşme, hizmetler ve politik
risklerin bertaraf edilmesi durumunda yabancı sermaye de ise hızlı bir artış beklenmektedir. Kırgız
ekonomisinde Rus ve Kazak ekonomilerinde büyüme hızlarının artışı beklentisinin katkısıyla 2012 yılı
için %5 civarında bir büyüme oranı öngörülmektedir. Kırgız ekonomisi için en büyük tehditlerden biri,
perakende sektörü için çok önemli olan sınır ticaretinin, Özbekistan ve Kazakistan yönetimlerinin sınır
kontrollerini sıkılaştırması durumunda zarar görmesi ihtimalidir.
2009 yılında dünya emtia fiyatlarındaki düşüş enflasyon oranında belirgin bir azalmaya yol açmış, 2008
yılında %24,5 seviyesinde olan enflasyon oranı 2009 yılında %6,9 oranına düşmüştür. 2010 yılında
emtia fiyatlarındaki yukarı hareketin enflasyon üzerinde baskı yaratması ve 2010 yılı için ortalama
enflasyonun %7 seviyesinde olması beklenmektedir. 2011 yılında ekonomideki büyüme beklentisi ve
Som’un değer kaybetme trendi enflasyon oranında artışa sebep olacaktır. Gıda ve sanayi hammadde
fiyatlarındaki fiyat artışları sebebiyle 2011 enflasyonunun %9 civarında olacağı tahmin edilmektedir.
2012 yılında ise petrol dışı emtia mallarının fiyatlarındaki düşüşe paralel olarak enflasyon oranında da
azalma beklenmektedir.

Enflasyon
Enflasyon İstatistikleri
(%)

2006

Sanayi Toplam

2007

2008

2009

2010

115,3

111,9

126,4

112,0

122,9

Madencilik Sanayi

105,9

119,4

133,5

113,1

110,3

İmalat Sanayi

117,1

112,8

128,4

108,9

121,9

    Gıda ürünleri, alkollü içkiler, tütün

101,9

120,7

147,4

96,7

106,6

    Tekstil ve tekstil ürünleri

100,7

105,6

105,4

117,4

116,7

    Deri, deri eşya, ayakkabı üretimi

100,0

101,3

107,0

130,5

111,4

    Kağıt hamuru ve kağıttan mamul üretimi, baskı

102,4

105,7

107,7

110,7

101,4

    Petrol mamulleri üretimi

121,6

103,7

154,1

71,6

151,0

    Kimyasal üretim

117,1

119,1

107,1

97,3

108,9

    Metalik olmayan madeni mamulun üretimi

108,5

135,8

122,5

102,5

101,6

    Metalurjik mamul ve hazır metalden eşya üretimi

131,1

105,7

123,3

129,5

134,7

    Makine ve ekipman üretimi

108

95,6

103,3

102,0

102,6

    Elektrikli, elektronik ve optik ekipman üretimi

98,7

123,2

124,1

93,0

107,6

    Diğer sanayi üretimi

108,9

98,9

120,5

104,8

116,6

Elektrik, gaz ve su üretimi ile dağıtımı

106,7

107,7

116,0

Tarım

115,9

124,5

127,6

127,1

130,0

95,5

99,1


Sektörler
Tarım ve Hayvancılık
Tarım sektörünün GSYİH’ye katkısı %22,1’dir. Ülkenin büyük bölümü yüksek steplerden oluştuğu ve

5 / 33


ekilebilir alanların toplam yüzölçümüne oranı %7 olduğu için tarım sektöründe hayvancılık ön plana
çıkmaktadır. Mahsul alımı daha çok alçak vadilerde yoğunlaşmış bulunmaktadır.
Tarım sektörü, düşen sanayi üretimi nedeniyle açığa çıkan işgücünün istihdam edilmesinde önemli bir
rol oynamaktadır. Kırgızistan’da özel işletmeler tarımsal üretimin %40’ını gerçekleştirmekte, kamu
işletmelerinin üretime katkısı %5 düzeyinde olmakta, üretimin %55’i ise hanelerde kişisel girişimlerle
gerçekleştirilmektedir.
Bağımsızlık sonrası dönemin koşullarından derinden etkilenen tarım sektöründe tarım makinesi yedek
parça ve ekipman eksiği ile gübre açığı ortaya çıkmıştır. Bağımsızlığa kadar diğer Sovyet
Cumhuriyetlerinden temin edilmekte olan söz konusu girdiler, doğal olarak bağımsızlık sonrası
dönemde piyasa koşullarından temin edilmeye başlanmış ve fiyatlar üzerinde yükseltici etkisi olmuştur.
Tarım sektörünün diğer sektörlerle ortak sıkıntısını bankacılık sistemindeki yetersizlik nedeniyle
yaşanan finansman sorunları oluşturmaktadır. Tarım sektöründe 2009 yılında %7,4’lük bir büyüme
olmuştur.

Tarımsal Üretim İstatistikleri
Ton

2009

Buğday

2008 Değişim

1 929 200,0

27,7

Ham pamuk

49 200,0

-48,3

Tütün

12 000,0

-11,8

Şeker pancarı

54 000,0

-

Yağ özlü bitkiler

73 300,0

10,2

1 393 100,0

4,1

Sebzeler

832 500,0

1,2

Kavun, karpuz

137 200,0

10,3

Meyve ve yemişler

200 500,0

8,2

Patates


Ormancılık
700 bin hektar olan verimli orman alanı, ülke alanının %4’ünü oluşturmakta olup ormanların GSMH
içindeki payı yaklaşık %1 civarındadır. Kişi başına düşen orman alanı yaklaşık 0.17 hektar olup
ormanların tamamı devlete aittir. Ormancılık faaliyetlerini Ormancılık Bakanlığı yürütmektedir. Ülkede
en çok bilinen Celalabad Ceviz ormanlarıdır.
Sanayi
SSCB’nin dağılmasının ardından Kırgız ekonomisi üretim kayıpları nedeniyle ciddi sorunlarla
karşılaşmıştır. Sanayi sektörünün ekonomideki payı büyük ölçüde savunma sanayiine kaymış olup
ülkede üretilen hammaddelerin işlenmesine yönelik sanayi sektörü küçük üretim kapasitesi ile çalışan
bir sanayi haline gelmiştir. Sanayi üretiminin en önemli alt sektörü gıda işleme sanayiidir. Gıda işleme
sektörü aynı zamanda en cazip yabancı yatırım alanı olmuştur.
Kırgızistan’da sanayi üretim hacmi 2009 yılında %6,4 oranında azalmış ve 2,267 milyar dolar civarında
gerçekleşmiştir. Kumtor altın madeninde gerçekleştirilen üretim göz ardı edildiğinde ise -%6,5’lik
azalma kaydedildiği görülmektedir.
2009 yılında sanayi üretiminin yaklaşık %81,8’i imalat sektörü kaynaklı olmuştur.
Sanayi Üretim İstatistikleri
(Milyon $)

2006

2007

2008

2009

2010

Pay

1.266,9

1.645,1

2.348,1

2.267,5

2.706,9

100,0

26,3

35,2

52,4

54,9

56,9

2,1

İmalat Sanayi

976,4

1 270,6

1 920,2

1 845,2

2 179,1

80

Elektrik, gaz ve su üretim ve dağıtımı

264,1

339,3

375,5

367,4

471,0

17,39

Toplam
Madencilik


-, 2013

6 / 33


Madencilik
1997 yılında Tien Şan dağlarında Kumtor altın madeninin faaliyete geçmesiyle altın üretimi toplam
sanayi üretiminin %40’ına ulaşmıştır. Mevcut rezervlerle Kumtor altın madeninin en az 2012 yılına
kadar faliyetine devam etmesi beklenmektedir.
Ne var ki, madenin giderek azalan üretim hacmi yeni madenlerin açılmasını ve işletmeye konulmasını
zorunlu kılmaktadır. Kanada firması Cameko Kumtor altın madenini işletmektedir. Kumtor Başkent
Bişkek’in 350 kilometre güney doğusunda ve Çin sınırına 60 kilometre mesafede bulunmaktadır.
Kumtor Orta Asya’da yabancı yatırımcılar tarafından işletilen en büyük altın madenidir. Maden bugüne
kadar yaklaşık 225 ton altın üretmiştir. 2009 yılında Kumtor’un üretimi 16,3 ton altın olmuştur. Sanayi
sektörü toplam üretiminde sözkonusu maden ve maden ürünleri işlemesi faaliyetindeki işletmelerin
payı % 46,8’dir.
Altın madenciliği dışında madencilik sektörü gelişmemiştir. Özellikle kömür madenciliğinde yatırım
yetersizliği gözlemlenmekte ve bu alandaki faaliyetler esas olarak devlet eliyle yürütülmektedir.
Uranyum madenciliği Minkuş, Aktuz, Kajısay ve Maylısu bölgelerinde verim düşüklüğü nedeniyle
durmuş bulunmaktadır. Kökömeren uranyum yatağı Bişkek’in güneyinde, Çüy bölgesinde Barskoon
uranyum yatağı ise güney-batı tarafında yer almaktadır.
Diğer bölge ülkeleriyle karşılaştırıldığında, Kırgız Cumhuriyeti’nde petrol ve doğalgazın ekonomiye
katkısı göz ardı edilebilir bir seviyede bulunmaktadır. Ancak, 2007 yılının sonunda Rus Gazprom
şirketine 2 doğalgaz yatağının keşfi için lisans verilmiştir. Söz konusu yataklar ülkenin güneyinde
bulunan Kuugart ve Maylısuu-4 (Celalabat) kaynaklarıdır.

İnşaat
Devlet ve uluslararası finans kuruluşları tarafından finansmanı sağlanan Kuzey-Güney Karayolu,
Oş-Kaşgar Karayolu ve Jerui altın madeni gibi projeler, sektörün büyümesini sağlayan ana projeler
arasındadır. Önümüzdeki dönemde Kırgızistan’da inşaat sektörünün artan talebe bağlı olarak hızlı bir
büyüme eğilimi içerisine girmesi beklenmektedir. Kırgızistan Ulaştırma Bakanlığı 2011 yılına kadar
uluslararası ulaştırma koridorlarının % 67’sinin tamamlanacağını bildirmiştir. Bu beklentiye uygun
olarak Kırgız hükümeti, inşaat malzemeleri sektörüne de yatırım yapmaktadır.
Diğer taraftan, Kırgızistan gittikçe ağırlaşan bir konut sorunuyla karşı karşıya bulunmaktadır. Bu
bağlamda, Kırgız Hükümeti toplu konut projelerinin hayata geçirilmesi için çaba göstermekte ve
yabancı yatırım çekebilmek için kolaylıklar sağlamayı planlamaktadır. Çin Halk Cumhuriyeti ve İran gibi
ülkelerden alınan hibe yardımlarıyla şehir içi yolların rehabilitasyonu çalışmaları devam etmektedir.

Turizm
Turizm İstatistikleri
(milyon $)

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Turizm Gelirleri

73.0

167.0

346.0

514.0

627.1

712.3

Turizm Harcamaları

58.0

92.0

90.0

304.0

355.3

413


Ulaştırma ve Telekomünikasyon Altyapısı
Kırgız Cumhuriyeti’nde bulunan 34.000 kilometre karayolunun 23.000 kilometresi asfalt, 140
kilometresi otobandır. Başkent Bişkek çevresindeki yollar genel olarak iyi durumda olup, diğer
bölgelerdeki karayollarının önemli ölçüde bakıma ihtiyacı bulunmaktadır.
2008 yılında her türlü taşıma araçları ile taşınan yüklerin toplam hacmi 35,9 milyon ton olmuş ve 2008
yılına göre %4,1 artmıştır. Taşımada karayolunun payı %90,6 olmuştur. Demiryolu taşımasında ise
12,5’lik artış kaydedilmiştir.
Ülke genelinde toplam 370 kilometrelik demiryolu bulunmaktadır. 2006 yılı başında Kazakistan,
Kırgızistan, Özbekistan ve Çin Halk Cumhuriyeti’ni birbirine bağlayacak büyük bir demiryolunun inşa
edilmesi üzerinde Çin ile mutabakata varılmış olup detayları halen görüşülmektedir. Çin’in dar enli
raylarının inşaatına diretmesine karşılık Kırgız tarafı BDT ülkeleri karşısında geniş enli rayları inşa
zorunluluğu bulunduğunu ifade etmektedir.
Halihazırda ülkede faaliyet gösteren Bişkek Manas ve Oş havaalanları uluslararası niteliklidir.
Ülkedeki boru hattı sisteminin yetersizliği yakıt dağıtımında etkinliğin sağlanamamasında önemli bir

7 / 33


etkendir. Ülkede 367 kilometre uzunluğunda doğal gaz hattı ve 13 kilometre uzunluğunda petrol hattı
bulunmaktadır.
Telekomünikasyon altyapısı Dünya Bankası ve Avrupa Yatırım ve Kalkınma Bankası finansmanı ile
modernize edilmiştir. Devlet tarafından işletilen Kırgıztelecom piyasada tekel pozisyonundadır. Piyasada
5 adet mobil telefon operatörü faaliyet göstermektedir. Bunlar ‘Bitel’, ‘Megacom’, ‘Fonex’, ‘Katel’, ‘Nexi’,
Nur Telekom olup, sahip oldukları abone sayısı sırasıyla 1.000.000, 1.200.000, 300.000, 15.000, 3.000
ve 200 000’dir. Halihazırda Kırgızistan halkı içinde potansiyel kullanıcıların (4.029.851) %67’si cep
telefonu iletişim servisini kullanmaktadır.
İnternet kullanımı yaygınlaşmaktadır. 1999-2009 döneminde internet kullanıcılarının sayısı 3.000’den
140.000’e yükselmiştir. Resmi olmayan kaynakların bildirimine göre 2009 yılında internet
kullanıcılarının sayısı 480.000’e ulaşmıştır. Hükümetin uzun vadeli planı telekomünikasyon sektörünün
GSYİH’ye %5 oranında katkı getirecek seviyeye getirilmesidir.

Bankacılık
Bağımsızlık ertesinde Kırgız Cumhuriyeti bankacılık sistemi yeniden yapılandırılmıştır. Halen bu
sektörde KC Merkez Bankası’nın yanı sıra 22 ticari banka faaliyet göstermektedir. Merkez Bankası
belirli bir seviyede bağımsızlığa sahip bulunmaktadır. Bankalar ağırlıklı olarak dış işlemlerden ve hazine
kağıtları ticaretinden kazanç sağlamaktadır.
Ticaret ve yatırımda döviz kontrolü uygulanmamaktadır. Yüzlerce döviz büfesi piyasa fiyatlarından
döviz satışında bulunmaktadır.
Kırgız bankacılık sektöründe sermayeleşmenin artırılması, tasarrufların teşvik edilmesi, banka denetim
sisteminin iyileştirilmesi ve ilgili mevzuatın güçlendirilmesi gerekmektedir. 2008 yılında bu doğrultuda
atılan önemli adım mevduatların korunması hakkında kanunun kabul edilmesidir. Sözkonu kanuna
uygun olarak yarısını ticari bankalar (yıllık olarak toplam mevduatın %0,2’si), diğer yarısnı Devetin
karşılayacağı Mevduatları Koruma fonu oluşturulmuştur.
Kırgız Cumhuriyeti, tedricen azalmakta da olsa, hala nakde dayalı bir piyasadır. Piyasaya sunulan
krediler genellikle kısa vadeli olmakta, fiziki varlıklar ile teminat altına alınmakta, ancak teminat
değerleme ve kredi talep edenlerin geri ödeme potansiyellerinin tespit edilmesinde yaşanan güçlükler
nedeniyle bankalar kredilendirme yerine hükümet bonolarına yatırım yapmayı tercih etmekte ve
dolayısıyla ticari banka finansmanından yararlanma imkanı daralmaktadır.
Kırgızistan’da halen 16 sigorta firması faaliyettedir. Sigorta piyasasının milli gelire katkısı %0,35 gibi
oldukça düşük bir seviyededir.
1995 yılında kurulan menkul kıymetler borsasında uluslararası muhasebe standartlarına uygun olarak
faaliyet gösteren 23 şirket yer almaktadır. Ayrıca, özel emeklilik sisteminin kurulması yönündeki
çalışmalar devam etmektedir.

Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Doğrudan Yabancı Yatırımların Görünümü
Yabancı Yatırımlar
2005

2007

2008

2009

210,3

Toplam DYY (Milyon $)

2006
335,6

436,8

866,2

660,9

Kaynak: Kırgızistan Ulusal İstatistik Komitesi

Ülkeler İtibarı ile Doğrudan Yabancı Yatırımlar
Ülkelere Göre Yabancı Yatırımlar
Yatırımcı Ülkeler ($)
Kazakistan
İngiltere

2006

2007

2008

2009

136.837.100

182.712.000

360.966.200

213.046.000

37.972.600

60.095.100

73.927.800

110.555.200

Kanada

8.793.600

6.303.200

95.856.800

80.916.700

Çin

7.316.700

2.909.300

57.530.800

51.467.700

Rusya

19.786.200

13.352.100

36.178.500

44.910.800

Türkiye

12.814.900

16.557.700

12.761.700

37.776.200

Avustralya

3.451.600

5.524.300

18.119.500

23.492.000

Amerika

6.357.600

13.029.700

6.286.300

23.148.500

Kaynak: Kırgızistan Ulusal İstatistik Komitesi
-, 2013

8 / 33


Ülkedeki Serbest Bölgeler (Özel Ekonomik Bölgeler)
2009 yılı itibariyle Kırgızistan’da 4(dört) adet Serbest Ekonomi Bölgesi faaliyette bulunmaktadır. Bunlar
sırayla Bişkek, Karakol, Narın ve Maymak Serbest Ekonomi Bölgeleridir. Kırgızistan’da ilk olarak Narın
Serbest Ekonomi Bölgesi 20 Nisan 1991 tarihinde 42,5 bin kilometre alanda açılmıştır. Daha sonra,
1993 yılının Mayıs ayında Kırgız Cumhuriyeti Meclisi Kararnamesi ile Issık Göl bölgesinin Karakol
şehrinde ‘Karakol’ Serbest Ekonomi Bölgesi faaliyete geçmiştir. Aynı Kararname ile Calalabad ilinin
Alay, Çon- Alay ve Kara Kulca ilçelerinde Serbest Ekonomi Bölgeleri oluşturulmuştur. 29 Haziran 1995
tarihli Meclis Kararnamesi ile ‘Manas’ havaalanı, buna yakın olan AkÇiy köyü ve Bişkek şehrindeki Milli
Sergi Merkezi’nin sınırlarını kapsayan bölge ‘Bişkek’ Serbest Ekonomi Bölgesi olarak ilan edilmiştir.
1997 yılında ise Talas ilinde 300 hektarlık alan üzerinde ‘Maymak’ Serbest Ekonomik Bölgesi
oluşturulmuştur.
Ayrıca 2008 yılında Talas bölgesinde Kırgızistan ve Kazakistan sınırında iki ülkenin eşit miktarlarındaki
arazide yer alacak yeni Serbest Ekonomi Bölgesinin oluşturulması iki ülke Hükümeti tarafından
onaylanmış olup, halihazırda Kırgızistan finansman arayışındadır.
1998 yılında Kırgızistan Cumhuriyeti tarafından kurulmalarına karar verilen Torugart, İrkeştam, Ak-Col,
Çaldovar, Kara-Su, Şarkan-Say, Üç-Korgon ve Gülçe Serbest Gümrük Bölgeleri ise gerekli yasal
düzenlemeler yapılmadığından ve hukuki altyapı ile serbest gümrük bölgesi yürütme mekanizması
oluşturulmadığından dolayı halen faaliyet dışı bulunmaktadır.
Bişkek Serbest Ekonomi Bölgesi
Bişkek Serbest Ekonomi Bölgesi 27 Mart 1996 tarihinde faaliyete geçmiştir. Bişkek Serbest Ekonomik
Bölgesi Bişkek’e 20 Km mesafede ve gelişmiş altyapısı olan Manas Uluslararası Havaalanı’nın hemen
yanında 489 hektarlık arazide yer almaktadır. Bişkek Serbest Ekonomi Bölgesi Kırgızistan’daki Serbest
Ekonomi Bölgelerin en iyi örneği ve diğerlerine göre çok iyi gelişmiştir. Ayrıca gerek pazara yakın
olması, gerekse Kazakistan, Özbekistan, Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti gibi ülkelerle
karayolu bağlantısı ve çevre otoyolu üzerinden Bişkek-Oş, Bişkek-Almatı ve Bişkek-Taşkent-Aşkaabad
gibi stratejik karayollarına çıkışı bulunması nedeniyle Kırgızistan’ın en avantajlı ve başarılı Serbest
Ekonomi Bölgesi ve dolayısıyla dünyaya dönük önemli bir penceresine dönüşmüştür. Bişkek Serbest
Ekonomi Bölgesi Dünya İhraç Ürünleri İşleme Bölgeleri Birliği (WEPZA) üyesidir ve uzmanlara göre
BDT’de uluslar arası standartlara uygun olarak kurulan ilk Serbest Ekonomi bölgesidir.
Bişkek Serbest Bölgesi Genel Müdürlüğü verilerine göre, 2009 yılı itibariyle bölgede 65 ülkeden kayıtlı
şirket sayısı 600’dür. Bölgede 8500 kişi için iş imkanı sağlanmıştır. 1998 yılında Bişkek Serbest
Ekonomi Bölgesinde faaliyette bulunan işletme sayısı 137 iken 2009’de 600’e kadar artmıştır.
Bişkek Serbest Bölgesinde 12 Türk sermayeli işletme bulunmaktadır. Söz konusu işletmeler 384 kişi
için iş imkanı sağlamaktadır. İşletmelerin faaliyetlerinin temel alanı-gıda ürünleri üretimi, baskı ve
matbaa, tekstil ürünleri üretimi, kağıt ürünleri, plastik ürünleri ve kablo olup 2009 yılı verilerine göre
toplam üretim 15,7 milyon ABD Doları olmuştur. 2009 yılında Türk sermayeli işletmeler tarafından 13,8
milyon ABD Doları tutarında satış olup, 6,5 milyon ABD Doları tutarında ihracat yapılmıştır.
Bişkek Serbest Ekonomi Bölgesinde Yapılan Üretim Faaliyetleri:
-

Mobilya, sigara, deri ürünleri ve çay üretimi,
Bilgisayar ve hesap makinesi üretimi,
PET şişe ve kapakları, PVC pencere ve kapı, polietilen torba ve ambalaj üretimi,
Erkek kadın ve çocuk tekstil ürünleri ve trikotaj,
Plastik panel, boya, tuğla, çelik kapı kasaları üretimi,
Trafo, dondurucu, uçak aküleri, otomotiv ve yan sanayi ürünleri,
Bisküvi çeşitleri, balık ürünleri, hayvansal yem çeşitleri, bira, bitkisel yağ üretimi yapılmaktadır.
Karakol Serbest Ekonomi Bölgesi

Karakol Serbest Ekonomi Bölgesi 1993 yılında faaliyete geçmiştir. Karakol Serbest Ekonomik Bölgesi
tarihi İpek Yolunun üzerinde batı ile doğuyu birleştiren Karakol şehrinin sınırlarında yer almaktadır.
Karakol şehri Issık Göl bölgesinin doğu tarafında deniz seviyesinden 1790 metre yükseklikte yer
almaktadır. Karakol şehri (500 hektar), Tamçı köyü (430 hektar) ve Balıkçı şehri (500 hektar) sınırları
içinde kurulmuştur. Karakol şehrinin bazı önemli merkezlere uzaklıkları şöyledir: Başkent Bişkek’e 392,
Balıkçı’daki en yakın demiryolu istasyonuna 219 km’dir. Isık-Köl gölüne 13 km mesafede bulunan
Karakol şehri kuzeyde Kazakistan’la, doğuda Çin Halk Cumhuriyeti ile sınır komşusudur. Karakol ile
Balıkçı şehirleri arasındaki ulaşım esas olarak karayolu ile sağlanmaktadır. Isık-Göl üzerinden Karakol
ile Balıkçı arasında yük taşımacılığı da yapılmaktadır. Karakol-Oş ve Karakol Calal-Abad arasında tarifeli
uçak seferleri düzenlenmektedir. Şehri Almatı ile bağlayan iki otoyolu hattı bulunmakta: Bişkek’ten
(630 kilometre), Kegen’den (350 kilometre).
Çin’e:
- Karakol-Panfilov- Kulca (800 kilometre),
-Karakol –Narın- Torugart (570 kilometre).
Halihazırda tekstil ürünleri, un, sıhi bitkileri, maden suyu, meyve ve sebze konserveleri, ekmek ve
pasta, ambalaj gibi ürünler üretilmektedir.
Karakol Serbest Ekonomi Bölgesinde Yapılan Üretim Faaliyetleri:
2009 yılı itibariyle bölgede kayıtlı bulunan firma sayısı 90’dır. Bunlardan 2’si Türk sermayeli işletmedir.
Serbest Ekonomi Bölgesindeki kurumların şehir ekonomisine olan etkisi zayıftır. Karakol bölgesinin
sadece Balıkçı şehrinde 2005-2009 yılları arasında 4.9 milyon ABD Doları tutarına üretim yapılmış olup,
1,7 milyon ABD Doları tutarında ihracat ve 18,6 milyon ABD Doları tutarında ithalat yapılmıştır.

9 / 33


2005-2009 yılları arasında bölgede 300 kişi için iş imkanı sağlanmıştır.
Narın Serbest Ekonomi Bölgesi
Narın Serbest Ekonomi Bölgesi Mart 1993 Tarihinde kurulan ilk Serbest Ekonomi Bölgesidir. Rusya ve
Çin bilim adamları ve uzmanları tarafından bölgeyi geliştirme programı hazırlanmıştır. Narın idari bölge
sınırları içinde kurulan ve Narın şehri ile Koçkor, Atbaşı, Cumgal, Ak-Tala ilçelerini kapsayan Narın
Serbest Ekonomi Bölgesi kuzeyde Kırgızistan’ın Isık-Köl ve Çüy illeri, güney-batıda Calal-Abad ili ve
doğu ve güney doğuda Çin Halk Cumhuriyeti ile sınır komşusudur. Bölge alanı 42,5 bin km²’dir.
Maymak Serbest Ekonomi Bölgesi.
Maymak Serbest Ekonomi Bölgesi 1997 yılında kurulmuş olup, toplam olarak 570 hektar alanda Talas
bölgesinin Kara Buura reyonunda yer almaktadır. Maymak Serbest bölgesinin açılmasından bu yana
sadece 9 işletme faaliyet göstermektedir. Maymak SEB’i Kazakistan ve Kırgızistan sınırlarında yer
almakta olup uluslararası taşımacılıkta da önemli rol oynamaktadır.
Kırgızistan’daki Serbest Ekonomi Bölgelerinde Vergi Uygulamaları
Kırgız Cumhuriyeti ‘Serbest Ekonomi Bölgeleri Hakkında’ Kanununun 6. maddesine göre Serbest
Ekonomi Bölgelerinde özel gümrük rejimi uygulanmaktadır. Serbest Ekonomi Bölgelerine getirilen veya
yeniden ihraç etmek için teslim edilen mallardan gümrük resimleri alınmamaktadır. Bununla birlikte
ihraç ve ithal mallar sınırdan geçmesi serbest ve her türlü tarifeli olmayan sınırlamalar
uygulanmamaktadır.
Serbest Ekonomi Bölgelerinden Kırgızistan’a sevk edilen mallar Serbest Ekonomi Bölgelerinde gördüğü
işlem derecesi ve alıcı türüne bağlı olmaksızın gümrük rejimine tabi tutulmaktadır. Bu rejime göre yurt
içinde satılan mallar için Özel Tüketim Vergisi ve Katma Değer Vergisi uygulanmaktadır. Serbest
Ekonomi Bölgelerinde üretilmeyen fakat Serbest Ekonomi Bölgeleri tüzel kişilikleri tarafından Kırgız
Cumhuriyeti gümrük sınırlarına getirilen mallardan ise gümrük harçları, KDV ve ÖTV alınmaktadır.
Serbest Ekonomi Bölgesi işletmelerinin Kırgızistan’da sundukları hizmetlerden de Kırgız Cumhuriyeti
vergi kanununa göre KDV alınmaktadır.
Bölgede faaliyette bulunan kullanıcıların yanlarında bir iş akdine göre çalışan gerçek kişiler Kırgız
Cumhuriyeti Vergi Kanunu ve Sosyal Güvenlik Mevzuatı hükümlerine göre gelir vergisi ve zorunlu
sigorta primlerini ödemektedirler. Serbest Ekonomi Bölgesinde üretilen mallar için, Kırgızistan’a yapılan
ihracat haricinde, ihracat kotası uygulanmamaktadır.
Serbest Ekonomi Bölge işletmelerinin faaliyette bulundukları süre içinde elde ettikleri ve Kırgızistan’ın
diğer yerlerinde üretim alanına harcadıkları kar ve gelirler ‘Kırgız Cumhuriyetinde Serbest Ekonomi
Bölgeleri Hakkında’ Kanununda öngörülen vergi imtiyazlarına tabidir. Vergi imtiyazları işletmelerin
bölgede faaliyette bulunduğu dönem için uygulanmaktadır. İşletme mal üretimi Kırgızistan’ın GSYİH’nın
%10’unu oluşturduğunda diğer imtiyazların da uygulanması söz konusu olacaktır. Bölge kullanıcıları
Devlet Vergi Müfettişliğine yıllık bilançosunu bildirmektedirler. Söz konusu işletmelerin ekonomik
faaliyetlerinin denetimi Serbest Bölge Müdürlüğüne haber vererek yılda 1 kere Devlet Vergi İdaresi ve
Devlet Gümrük İdaresi tarafından yapılmaktadır. Kırgız Cumhuriyetinin özel izni olmadan Serbest
Ekonomi Bölgelerinde faaliyet gösteren işletmelerin ekonomik faaliyetlerine müdahale edilmemektedir.

Ülkede İş Kurma Mevzuatı
Geçmiş dönemde Ülkede tüzel kişiliğe haiz sermaye şirketi kurmak ancak 4 farklı kamu kurumuna kayıt
yaptırılmasıyla mümkün olmaktaydı. Bu kurumlar Kırgızistan Adalet Bakanlığı, Ulusal İstatistik
Komitesi, Devlet Vergi İnceleme Kurulu ve Sosyal Fon İdaresi’dir. Diğer taraftan şahıs şirketlerinin
sadece Ulusal İstatistik Komitesi, Devlet Vergi İnceleme Kurulu’na kayıt olması yeterliydi.
1 Nisan 2009 tarihinde benimsenmiş olan ve Ülkede yabancı yatırımcıların şirket kurmasını
kolaylaştıran yeni sistemde yalnızca Adalet Bakanlığı’na başvuru yapılarak prosedür
tamamlanmaktadır. Yeni sistemde sermaye şirketi olarak kayıt yaptırabilmek için aşağıda belirtilen
evraklarla üç nüsha olarak Adalet Bakanlığı’na başvurulması gerekmektedir.
? Başvuru Formu
? Şirket Ana Sözleşmesi
? Kuruluş Anlaşması
? Ticaret Sicil Gazetesi (Kurucunun yabancı şirketin olması durumunda) / Geçerli vizesi süresi ile birlikte
pasaport numarası (Kurucunun yabancı şahıs olması durumunda). Belgelerin Kırgız noterliklerinden
onaylı olarak tercüme edilmesi gerekmektedir.
? Şirket Kuruluş Sermayesini Tevsik Eden Belge

İş Yapma Prosedürleri Sayısı
Gösterge
Prosedürler (sayı)
Zaman (gün)

Kırgızistan

Doğu Avrupa- Orta Asya

OECD

2

6,3

5,6

10

16,3

13,8

Maliyet (%-kişibaşı gelir)

3,7

8,5

5,3

Minumum sermaye (%-kişibaşı gelir)

0,0

12,3

15,3

Kaynak: www. doingbusines.org
-, 2013

10 / 33


İş Yapma Kolaylığı
Sıralama Konusu

DB 2011 Sırası

DB 2010 Sırası

Değişim

İş Kurma

14

14

0

Yapı Ruhsatı Alma

43

46

3

Mülkiyet Kaydı

17

19

2

Kredi Alma

15

14

-1

Yatırımcının Korunması

12

12

0

Vergi Ödeme

150

156

6

Sınır Ötesi Ticaret

156

155

-1

54

54

0

138

139

1

Sözleşmelerin Uygulanması
İş Kapatma
Kaynak: www.doingbusines.org

Dış Ticaret
Genel Durum
Kırgızistan’ın izole coğrafi konumu ve ithalata bağımlılığı Eski Sovyetler Birliği ülkeleri dışında ticaret
ilişkilerini geliştirmesinde önemli bir engel teşkil etmiştir. 1997 yılından itibaren artan altın ihracatı
sayesinde yenidünya pazarlarına ulaşılmış, ne var ki, altın ihracatında yoğunlaşılması da ihracatta ürün
çeşitliliğinin gelişmesine engel olmuştur.
Kırgız Cumhuriyeti 1998 yılında Dünya Ticaret Örgütüne katılarak Orta Asya Cumhuriyetlerinde bu
üyeliği gerçekleştiren ilk ülke olmuştur. Kırgızistan, Rusya Federasyonu, Kazakistan, Belarus ve
Tacikistan’ı da içine alan Avrasya Ekonomik Topluluğu’nun da bir üyesidir. Kırgızistan temelde liberal bir
ekonomi ve ticaret politikası benimsemektedir.
Kırgızistan ticaret yapısının bölgesel ağırlıklı olması bölge içerisindeki ikili veya ayrıcalıklı ticaret
anlaşmalarını önemli kılmaktadır. Nitekim ülkeye gelen yabancı yatırımcıların büyük bölümü bölgeyi
hedef olarak algılamaktadır.
Kırgızistan’ın dünya ticaretinden aldığı pay oldukça düşük olup, onbinde ikiye yakındır. İhracatının
özellikle komşularının ithal performansına bağımlı olduğu görülmektedir. 1998 Rusya krizinde rublenin
değerinin ani düşüşüyle Rusya’nın ithalatında yaşanan düşüş ve bunun domino etkisi yaratarak
Kazakistan’ın da Rusya’dan ithalatı caydırmak için %200’lere varan oranlarda gümrük vergisi artırımına
gitmesi Kırgızistan’ın ihracatını olumsuz etkilemiştir. Bu dönemde Rusya’dan ithalat artarak ödemeler
dengesinde sarsıntıya sebep olmuştur.
Rusya krizi sırasında Orta Asya ülkeleri sınırlarını kapatarak, yüksek tarifeler uygulamışlardır. Bu
dönemde ülkeler arasında kurulmuş olan Gümrük Birliği uygulanamaz hale gelmiştir. Kırgızistan ise
bunun dışında kalmış, kısa vadede zarar görmüş ancak sınırları kapatmak yerine batı ve Çin
pazarlarıyla ticareti artırmaya çalışmıştır.
Kırgızistan 2010 yılında 1.48 milyar dolarlık ihracat, 3,2 milyar dolarlık da ithalat gerçekleştirmiştir.
Ülke 2002 yılından itibaren düzenli olarak ve önemli miktarlarda ticaret açığı vermektedir.
Ülkenin Dış Ticareti
Dış Ticaret Göstergeleri (Milyon Dolar)
2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011*

2012*

İhracat

672

794

1.134

1.618

1.178

1.488

2.201

2.300

İthalat

1.108

1.718

2.417

4.072

2.974

3.222

3.450

3.668

Denge

-436

-924

-1.283

-2.455

-1.796

-1.734

-1.249

-1.368

Hacim

1.780

2.512

3.551

5.690

4.152

4.710

5.651

5.968

Kaynak: Trademap

İhracatında Başlıca Ürünler
İhraç Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar)
Gtip

11 / 33


No

Ürün Adı

2006

2007

2008

2009

2010

7108 ALTIN (HAM, YARI ISLENMIS, PUDRA HALINDE)

205.966 224.741 463.483 529.474 668.298

2710 PETROL YAGLARI VE BITUMENLI MINERALLERDEN ELDE
EDILEN YAGLAR

120.473 235.85

515

0 67.118

2716 ELEKTRIK ENERJISI

25.077 32.463 25.105 37.322 48.375

6204 KADIN/KIZ COCUK ICIN TAKIM, TAKIM ELBISE, CEKET VS.

23.089 38.635 46.971 30.084 45.745

0713 KURU BAKLAGILLER (KABUKSUZ) (TANELERI IKIYE
AYRILMIS)

16.87 32.495 20.368 30.075 35.299

6206 KADIN/KIZ COCUK ICIN GOMLEK, BLUZ, VS.

12.815 22.051 30.417 23.423

28.84

5201 PAMUK (KARDESIZ, TARANMAMIS)

35.542 29.199 23.728 21.504 27.793

2401 YAPRAK TUTUN VE TUTUN DOKUNTULERI

10.631 12.227

14.87 14.212 21.056

8539 KIZMA ESASLI-DESARJ ESASLI ELEKTRIK AMPULLERI; ARK
LAMBALARI

17.563 20.021

21.08 18.467 19.674

8708 KARA TASITLARI ICIN AKSAM, PARCALARI

10.001 14.646 19.762 13.093

14.52

0809 KAYISI, KIRAZ, SEFTALI, ERIK VE CAKAL ERIGI (TAZE)

2.169

5.937 17.178

9.253 14.024

0401 SUT VE KREMA (KONSANTRE EDILMEMIS, TATLANDIRICI
MADDE ICERMEYEN)
6203 ERKEK/ERKEK COCUK ICIN TAKIM, TAKIM ELBISE, CEKET
VS.

9.271 10.197 11.265

9.398 11.835

8703 OTOMOBILI, STEYSIN VAGONLAR, YARIS ARABALARI

2.718

6.477

0701 PATATES (TAZE/SOGUTULMUS)

6.29

9.65 10.488
1.476

5.98

11.41

560

10.62

51

123

355

6115 CORAP; KULOTLU, KISA; UZUN KONCLU, SOKETLER (ORME)

232

803

2.796

2.553

8.129

0703 SOGAN, SALOT, SARIMSAK, PIRASA VE DIGER SOGANIMSI
SEBZELER (TAZE/SOGUTULMUS)

657

2.76

1.709

1.757

7.114

6202 KADIN/KIZ COCUK ICIN DIS GIYIM

375

1.178

2.973

3.411

7.002

16.355 14.365

5.735

4.435

6.632

9.003 12.181 10.247

3.124

6.334

5.636

6.967

9.449

6.327

6.105

20

68

50

1.002

6.073

6810 CIMENTODAN, BETONDAN, SUNI TASTAN ESYA

2.634

3.763

2.961

1.958

6.05

0402 SUT, KREMA (KONSANTRE EDILMIS, TATLANDIRICI MADDE
ICERENLER)

1.223

2.584

2.673

1.439

5.759

2202 SULAR (TATLANDIRICILI, LEZZETLENDIRILMIS)

1.037

1.915

2.324

4.744

5.501

0706 HAVUC, SALGAM, TEKE SAKALI, KOK KEREVIZI VS.
(TAZE/SOGUTULMUS)

1.868

1.582

3.052

2.597

5.308

36

12

28

37

5.284

803

1.177

2.095

1.399

5.191

40

25

271

1.782

4.921

8.41 10.772

6.148

4.839

3.464

2.035

4.775

7.528 12.001

7.51

4.744

3923 ESYA TASIMA AMBALAJI ICIN PLASTIK MAMULLERI, TIPA,
KAPAK, KAPSUL
7204 DEMIR/CELIK DOKUNTU VE HURDALARI, BUNLARIN
KULCELERI
0406 PEYNIR VE LOR
6106 KADIN/KIZ COCUK ICIN BLUZ, GOMLEK, GOMLEK; BLUZ
(ORME)

0204 KOYUN VE KECI ETI
0405 SUTTEN ELDE EDILEN YAGLAR; SURULEREK YENILEN SUT
URUNLERI
8517 TELLI TELEFON-TELGRAF ICIN ELEKTRIKLI CIHAZLAR
0802 DIGER KABUKLU MEYVELER (TAZE/KURUTULMUS)
(KABUGU CIKARILMIS/SOYULMUS)

3.973

0808 ELMA, ARMUT VE AYVA (TAZE)

2.439

0806 UZUMLER (TAZE/KURUTULMUS)
4819 KAGIT/KARTON VB. ESASLI KUTU, KILIF, TORBA VB. ESYA

56

2.742

144 10.282

2.392

3.764

5.054

5.003

4.462

579

180

199

581

4.159

1.311

1.206

2.657 10.254

3.462

0403 YAYIK ALTI SUT, PIHTILASMIS SUT VE KREMA, YOGURT,
KEFIR VS. (KONSANTRE EDILMIS)

3.22

4.427

4.634

3.387

3.278

4104 SIGIR VE AT CINSI HAYVANLARIN DABAKLANMIS DERILERI

2.09

2.789

2.732

3.083

3.199

4.377

5.133

7.059

1.84

3.131

6108 KADIN/KIZ COCUK ICIN IC VE GECE GIYIM ESYASI (ORME)

360

297

618

721

2.887

7215 DEMIR/CELIK CUBUKLAR (DIGER)

324

494

248

25

2.876

6104 KADIN/KIZ COCUK ICIN TAKIM ELBISE, TAKIM, CEKET,
PANOLON VS. (ORME)
8704 ESYA TASIMAYA MAHSUS MOTORLU TASITLAR

7601 ISLENMEMIS ALUMINYUM

Kaynak: Trademap
-, 2013

12 / 33


İthalatında Başlıca Ürünler
İthal Ettiği Başlıca Ürünler (1 000 Dolar)
Gtip Ürün Adı
No
2710 PETROL YAGLARI VE BITUMENLI MINERALLERDEN ELDE
EDILEN YAGLAR

2006

2007

2008

431.064 609.974

1.246

2009

2010

121 730.903

8703 OTOMOBILI, STEYSIN VAGONLAR, YARIS ARABALARI

13.045 24.415 28.442 14.43 119.601

3004 TEDAVIDE/KORUNMADA KULLANILMAK UZERE HAZIRLANAN
ILACLAR (DOZLANDIRILMIS)

44.296 74.062 89.325 77.41 97.629

8704 ESYA TASIMAYA MAHSUS MOTORLU TASITLAR

48.394

2711 PETROL GAZLARI VE DIGER GAZLI HIDROKARBONLAR

43.674 78.716 110.677 71.551 62.656

1001 BUGDAY VE MAHLUT

25.546 69.912 86.332 62.657 62.315

0207 KUMES HAYVANLARININ ETLERI VE YENILEN SAKATATI
8517 TELLI TELEFON-TELGRAF ICIN ELEKTRIKLI CIHAZLAR

27.96

40.81 34.543 87.368

6.266 13.296 26.933 39.461

59.75

9.18 22.074 77.827 31.78 53.825

1806 CIKOLATA VE KAKAO ICEREN DIGER GIDA MUSTAHZARLARI

16.974 31.452 44.776 45.063 48.674

1701 KAMIS/PANCAR SEKERI VE KIMYACA SAF SAKKAROZ (KATI
HALDE)
1512 AYCICEGI, ASPIR, PAMUK TOHUMU YAGLARI (KIMYASAL
OLARAK DEGISTIRILMEMIS)

46.046 34.548 37.448 46.114 46.486

4011 KAUCUKTAN YENI DIS LASTIKLER

31.863 42.671 34.891 32.392 39.134

8429 DOZERLER, GREYDER, SKREYPER, EKSKAVATOR, KUREYICI,
YUKLEYICI VB.
2701 TASKOMURU; TASKOMURUNDEN ELDE EDILEN BRIKETLER,
TOPAK VB. KATI YAKITLAR
8474 TOPRAK, TAS, METAL CEVHERI VB. AYIKLAMA, ELEME VB.
ICIN MAKINELER

25.459 21.906 32.127 32.169 37.963

3102 AZOTLU MINERAL/KIMYASAL GUBRELER

8.74 15.735 30.531 32.195 42.784

15.627 13.786 25.586 22.263 36.786
16.815 27.131 42.746 34.014 35.553
9.675

21.26 24.292 14.651

28.06

4407 UZUNLAMASINA KESILMIS, BICILMIS AGAC; KALIN >=6 MM

11.466 22.789 29.652 29.44 27.066

8708 KARA TASITLARI ICIN AKSAM, PARCALARI

23.488 39.138 39.483 36.017 26.024

2402 TUTUN/TUTUN YERINE GECEN MADDELERDEN PUROLAR,
SIGARILLOLAR VE SIGARALAR

20.228 27.802 30.887 26.121

6402 AYAKKABI; DIS TABANI, YUZU KAUCUK VE PLASTIK DIGER
3402 YIKAMA, TEMIZLEME MUSTAHZARLARI-SABUNLAR HARIC
2202 SULAR (TATLANDIRICILI, LEZZETLENDIRILMIS)
6204 KADIN/KIZ COCUK ICIN TAKIM, TAKIM ELBISE, CEKET VS.
8431 AGIR IS MAKINE VE CIHAZLARININ AKSAMI, PARCALARI
4410 YONGA PANO VB. LEVHALAR
1905
5512
7210
8428
7214
2713
8504

EKMEK, PASTA, KEK, BISKUVI VS. ILE BOS ILAC KAPSULU
MUHUR GULLACI VS.
SENTETIK DEVAMSIZ LIFDEN DOKUMALAR-AGIRLIKCA %85
VE FAZLA
DEMIR/CELIK YASSI MAMUL, KAPLI, SIVANMIS (600MM.
DEN GENIS)
KALDIRMA, ISTIFLEME, YUKLEME, BOSALTMA MAKINE VE
CIHAZLARI
DEMIR/CELIK CUBUKLAR (SICAK HADDELI, DOVULMUS,
BURULMUS, CEKILMIS)
PETROL YAGLARININ/BITUMENLI MINERALLERDEN ELDE
EDILEN YAGLARIN KALINTILARI
ELEKTRIK TRANSFORMATORLERI, STATIK
KONVERTISORLER, ENDUKTORLER

8430 TOPRAK, MADEN, CEVHERI TASIMA, AYIRMA, SECME VB. IS
MAKINELERI
2203 BIRALAR (MALTTAN)
1704 KAKAO ICERMEYEN SEKER MAMULLERI (BEYAZ CIKOLATA
DAHIL)

25.54

1.263

728 36.839 36.79 25.245

7.14

9.183 11.294 15.077 23.345

7.308

13.61 24.935 18.844 21.724

210

253 19.968 22.857 20.922

7.615 14.488 18.277 20.975 20.004
8.38 14.867 17.673 18.728 19.621
7.432

12.38 19.113 15.373 19.485

15.618 18.599 27.815 22.472 19.265
4.611
2.912

8.541 12.222 11.872 18.773
4.43

6.938 5.088 17.811

6.601 21.811 26.632 19.109 16.685
4.266

5.279

9.21 11.636 15.933

2.573

5.701

6.965 5.896 15.641

4.695

9.378 12.919 13.143 15.585

13.9 19.409 23.489 17.887 15.254
5.416

7.289 11.373 14.109

15.11

13 / 33


6203 ERKEK/ERKEK COCUK ICIN TAKIM, TAKIM ELBISE, CEKET
VS.

1.728

0203 DOMUZ ETI

5.944

3907 POLIASETALLER, DIGER POLIETERLER, EPOKSIT-ALKID
RECINELER VB (ILK SEKILDE)

17.23 16.723 15.081 7.311 13.567

9403 DIGER MOBILYALAR VB. AKSAM, PARCALARI

8.574 18.915 16.441 11.745 13.409

7306 DEMIR/CELIKTEN DIGER TUPLER, BORULAR, ICI BOS
PROFILLER
Kaynak: Trademap

4.809

878 15.201 10.516 14.853
7.435

7.945

7.143 4.084 13.851

9.178 13.773

12.95

Başlıca Ülkeler İtibarı ile Dış Ticareti
Başlıca Ülkeler İtibarı ile İhracat (1 000 Dolar)
2008

2009

2010

2009-2010 % Değişim

1.617,6

1.178,3

1.488,4

20,8

440,5

444,8

387,9

-14,7

50,7

101,7

302,2

66,4

Rusya

310,2

185,6

257,8

28,0

Kazakistan

184,1

119,2

181,7

34,4

Toplam
İsviçre
BAE

ABD

4,3

0,6

90,3

99,3

Özbekistan

232,1

166,6

40,2

-314,7

Fransa

108,2

4,1

38,2

89,3

Türkiye

44,9

37,7

37,2

-1,2

Çin

44,4

19,3

28,3

31,6

0,9

2,2

16,7

86,9

Tacikistan

27,0

14,8

15,4

3,9

İran

12,0

6,4

10,3

38,5

3,5

5,9

9,3

36,5

11,9

13,0

9,3

-39,7

Kanada

İngiltere
Belçika
Kaynak: Trademap

Başlıca Ülkeler İtibarı ile İthalat (1 000 Dolar)
2008
Toplam
Rusya

2009

4.072,3

2010

2.973,9

2009-2010 % Değişim

3.222,6

7,7

1.492,2

1.089,6

1.083,9

-0,5

Çin

728,2

617,3

666,3

7,4

Kazakistan

376,5

275,2

385,5

28,6

ABD

119,8

74,5

191,3

61,0

Özbekistan

160,1

114,4

93,8

-21,9

Almanya

335,9

100,7

88,6

-13,6

Japonya

130,4

66,0

86,4

23,6

Türkiye

91,1

72,7

84,7

14,2

Ukrayna

94,1

85,8

81,5

-5,2

Belarus

42,5

72,9

53,4

-36,5

G.Kore

83,2

51,3

49,5

-3,5

Fransa

18,3

20,9

31,4

33,5

Hollanda

41,8

49,5

25,7

-92,8

Polonya

22,4

19,0

24,3

22,0

Hindistan

14,0

15,1

21,6

30,0

Kanada

30,8

19,3

19,0

-1,4

-, 2013

14 / 33


Belçika

13,2

13,3

16,8

21,0

İngiltere

28,2

11,3

16,6

32,2

Kaynak: Trademap

Dış Ticaret Politikası ve Vergiler
Dış Ticaret Politikası
Kırgız Cumhuriyeti’nde uygulanan gümrük tarifeleri 0, 5, 10, 12, 15, 20 ve 30 olmak üzere 7 seviyede
toplanmıştır. Nomenklatörün %46,6’sı “0”, %14,2’si %5, %33,4’ü %10, %3,1’i %12, %2,7’si %15,
%0,2’si %20 ve yine %0,2’si %30 oranındaki gümrük vergilerinden oluşmaktadır.
MFN (DTÖ üyelerine uygulanan en tavizli vergi oranı) vergilerin basit ortalaması 2008 yılında %4,7
olmuştur. Gümrük vergileri tarım ürünlerinde %7,8, sanayi ürünlerinde ise %4,2 seviyesindedir.
%10 oranında gümrük vergisi uygulanan mallar tarife satırının %34’ünü, %5 ve vergisiz mallar ise
%59’unu kapsamaktadır. %20 ve %30 seviyesinde gümrük vergisine tabi bazı şeker ürünleri dışında en
yüksek vergi %15 seviyesindedir.
Tütün, alkol, değerli madenler, petrol, halı, kahve ve kakao, mücevherat, kristal, kürk ve ateşli silahlar
%10 ila 20 oranında özel tüketim vergisine tabidir. Rusya, Azerbaycan ve Belarus’tan gelen mallar
dışındaki tüm ürünlere %12 oranında KDV uygulanmaktadır.
Nisan 2004’te kabul edilen yeni Gümrük Kanunu kendi alanındaki uluslararası standartlara uyumlu
olup, Gümrük İşlemlerinin Basitleştirilmesi ve Uyumlaştırılmasına ilişkin Kyoto Sözleşmesiyle getirilen
düzenlemeleri içermektedir.
Kırgız Cumhuriyeti’nde gümrük değerleme uygulaması gümrük işlemlerinin tamamlanması açısından
büyük öneme sahiptir. İthal edilecek ürün üzerinden tahsil edilecek vergiler ülke gruplarına göre
referans fiyat listelerinde belirlenmiş bulunan değerlerden hesaplanmaktadır.
İthalatta talep edilen belgeler, gümrük beyannamesi, yüke eşlik eden her türlü doküman, kontrat,
fatura, güvenlik sertifikası, menşe belgesi, uygunluk belgesi ve vekaletnamedir.
Tüzel kişilikler ayrıca, şirket tüzüğü, kuruluş anlaşması, kayıt belgesi, banka hesabını gösterir banka
referansı, yerel vergi idaresinden referans belgelerini de sunmak durumundadır.
Ürünün niteliğine göre bitki ve hayvan sağlığı belgeleri ve ithal/ihraç izni belgeleri de aranabilmektedir.
Bunlara ek olarak gümrük yetkilileri gümrük beyannamesindeki bilgilerin doğrulanması amacıyla ek
belge/bilgi talep edebilmektedir.

Tarifeler ve Diğer Vergiler
Ülkede uygulanmakta olan genel Katma Değer Vergisi oranı %12’dir. Alım satım işleri %1,5 diğer tüm
işler ise %2,5 oranında vergilendirilmektedir. Katma Değer Vergisi mükellefi olmayan firmalar için ise
alım satım işleri %2,5 diğer işler ise %3,5 oranında vergilendirilmektedir.
Tarife Dışı Engeller
Kırgız Cumhuriyeti DTÖ’ne üye olmasının ertesinde miktar kısıtlaması veya lisans, kota, yasaklama, ön
kabul zorunlulukları gibi tarife dışı engellere ve DTÖ Anlaşmasıyla yasaklanmış diğer uygulamalara
başvurmamayı, yeniden koymamayı ve uygulamamayı taahhüt etmiştir.
Bu çerçevede, ithalat ve ihracatta uygulanan kotalar kaldırılmış, yine ithalat ve ihracattaki lisans
uygulamalarına büyük ölçüde son verilmiştir.
Ancak, DTÖ üyesi ülkeler dışından ithal edilen alkollü içkilerin ve biraların ithalinde kota uygulaması
vardır. Kota seviyesi son üç yıllık ortalama, ithalatçı başvurusu, piyasa talebi gibi unsurlar gözetilerek
belirlenmektedir.
Şifreleme ekipmanı, askeri teçhizat, toksik ve zehirli maddelerden korunmaya yönelik teçhizat, nükleer
materyel ve teknolojiler, çifte kullanıma tabi mallar, değerli metaller, değerli doğal taşlar, narkotik
ilaçlar, psikotropik maddeler, zehirler, tehlikeli atıklar, ilaçlar, alkol ve alkol ürünleri, resmi ve sivil
kullanıma yönelik silahlar ve tütün ithali izne tabi olup, uygulanmakta olan yeknesak lisans sistemi DTÖ
kuralları ile uyumludur.
Yasadışı uyuşturucu maddeler ile genel ahlaka aykırı materyallerin dış ticareti yasaktır.

Anti-Damping Uygulamaları
Kırgız Cumhuriyeti’ne ithalatta referans fiyat uygulaması ve gümrük değerlemesi yapıldığı için

15 / 33


mevzuatta yer almasına rağmen anti-damping uygulamalarına başvurulmamaktadır.

Türkiye ile Ticaret
Genel Durum
Türkiye- Kırgızistan Dış Ticaret Değerleri (Milyon Dolar)
Yıllar

İhracat

İthalat

Denge

Hacim

1996

47,1

5,9

41,2

53,0

1997

49,6

7,6

42,0

57,1

1998

41,5

6,8

34,7

48,3

1999

23,2

2,8

20,4

26,0

2000

20,6

2,3

18,2

22,9

2001

17,4

6,3

11,0

23,7

2002

24,0

17,6

6,4

41,6

2003

40,9

10,9

30,0

51,8

2004

74,7

13,4

61,3

88,1

2005

89,5

14,1

75,4

103,6

2006

132,2

27,5

104,7

159,6

2007

181,3

45,0

136,3

226,3

2008

191,4

48,0

143,4

239,3

2009

140,0

31,4

108,6

171,4

2010

129,2

30,9

98,3

160,1

2011

180,6

52,1

128,5

232,7

Kaynak: Trademap

Kırgızistan ile ikili ticari ilişkilerimiz 1992-1997 yılları arasında, ticaret hacminde yaklaşık 18 kat artışla,
artan bir seyir izlerken, 1998 ve 1999 yıllarında düşüşler yaşanmaya başlanmıştır. Bu durumun temel
sebebi Uzakdoğu Asya’da başlayan ve daha sonra Rusya Federasyonu’nu derinden etkileyen global
ekonomik krizin Kırgızistan’ı da önemli ölçüde etkilemesi ve 2001 yılında ülkemizde yaşanan mali
krizdir. İki ülke arasındaki ticaret hacmi ancak 2004 senesinde 88 milyon dolara ulaşarak 1997’deki
seviyesini aşabilmiş, 2008 yılında ise 239 milyon dolar ile en yüksek seviyesine ulaşmıştır.
Kırgızistan’a ihracatımız 2001 yılından itibaren artış sürecine girmiş ve 2008 yılında 191 milyon dolara
ulaşmıştır. 2009 yılında ihracatımız bir önceki yıla göre %26,7 oranında daralarak 140 milyon dolara
düşmüştür. İhracatımızdaki azalma 2010 yılında da devam etmiş ve bu dönemde ihracatımız bir önceki
yılın aynı dönemine göre %7,8 oranında daralarak 129,2 milyon dolara düşmüştür. Kırgızistan’dan
ithalatımız ise 2009 ve 2010 yıllarında azalma göstermiştir.
İkili ticarette denge geleneksel olarak Türkiye lehine fazla vermektedir. Kırgızistan’a ihracatımızda,
altından mücevherci eşyaları, halılar, tekstil mamulleri, makine ve cihazlar önemli yer tutarken bu
ülkeden ithalatımızın temel kalemlerini sebze-meyve, ham deri ve örme giyim eşyası teşkil etmektedir.
Türkiye, Kırgızistan’ın ithalatında sahip olduğu %2,3’lik payla Rusya, Çin Halk Cumhuriyeti, Kazakistan,
Özbekistan, Almanya, Ukrayna, ABD, ve Beyaz Rusya’dan sonra 9’uncu sıradadır.
Türkiye Kırgızistan’ın ihracatında %2,5 payla 6’ıncı sırada bulunmaktadır.
İki ülke arasındaki ticarette bavul ticareti önemli bir kalemdir. Bavul ticaretine yönelik olarak
2007-2008 yıllarında her ay 14-15 kargo uçağı Türkiye’den çıkarken 2009 yılında kargo sefer sayısı
4-5’e düşmüştür.
Diğer taraftan, ticaret hacminin arttırılması için öncellikli olarak taşıma maliyetlerinin azaltılması ile
ulaştırma koşullarının iyileştirilmesi, karayolunun yanısıra alternatif ulaşım araçları kullanılması
gerekmektedir. Ayrıca gümrük işlemlerindeki kayıt dışı harcamaların azaltılmasının ticaret hacmini
arttırmada önemli bir etken olacağı düşünülmektedir.

Türkiye'nin Kırgızistan'a İhracatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
GTİP Ürün Adı
5702 Dokunmuş halılar, yer kaplamaları (kilim, sumak, karaman vb)
-, 2013

2009

2010

2011

18,72

10,89

17,67
16 / 33


7113 Kıymetli metaller ve kaplamalarından mücevherci eşyası

7,54

8,60

8,94

8516 Elektrikli su ısıtıcıları, elektrotermik cihazlar (şofbenler)

4,36

4,37

7,71

1806 Çikolata ve kakao içeren diğer gıda müstahzarları

9,44

5,44

5,92

5407 Sentetik iplik, monofil, şeritlerle dokumalar

1,45

2,19

5,67

6109 Tişört, fanila, diğer iç giyim eşyası (örme)

3,40

4,12

5,31

4818 Tuvalet kağıtları, kağıt havlu, mendil, kumaş, masa örtüsü vb

1,27

2,11

4,91

6110 Kazak, süveter, hırka, yelek vb. Eşya (örme)

3,31

2,31

4,65

8544 İzole edilmiş tel, kablo; diğer izole edilmiş elektrik iletkenleri; fiber optik k

2,41

3,21

4,61

8418 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları

2,14

2,16

4,54

3916 Plastikten monofil, çubuk, profiller-enine kesiti > 1mm.

3,82

2,36

4,46

1704 Kakao içermeyen şeker mamulleri (beyaz çikolata dahil)

2,84

2,52

4,23

6404 Ayakkabı; yüzü dokuma maddelerinden, tabanı kauçuk, plastik vb

0,43

0,68

3,50

6108 Kadın/kız çocuk için iç ve gece giyim eşyası (örme)

4,73

3,02

3,43

6403 Ayakkabı; yüzü deri, tabanı kauçuk, plastik, tabii, suni vb kösele

1,74

1,31

3,39

8536 Gerilimi 1000 voltu geçmeyen elektrik devresi teçhizatı

1,53

1,76

2,55

3401 Sabunlar, yüzey aktif organik maddeler

2,38

2,50

2,46

6006 Diğer örme mensucat

1,40

1,38

2,36

3925 Plastikten inşaat malzemesi

1,38

4,30

2,12

6111 Bebek için giyim eşyası (örme)

1,57

1,26

2,11

2102 Mayalar, cansız diğer tek hücreli mikroorganizmalar

1,59

1,71

2,09

3917 Plastikten tüpler, borular, hortumlar; conta, dirsek, rakor vb

1,42

1,02

2,08

3004 Tedavide/korunmada kullanılmak üzere hazırlanan ilaçlar (dozlandırılmış)

1,14

1,35

2,08

6104 Kadın/kız çocuk için takım elbise, takım, ceket, panolon vs. (örme)

2,34

0,99

2,05

5408 Suni filament ipliklerinden dokunmuş mensucat

0,58

1,16

1,96

8708 Kara taşıtları için aksam, parçaları

1,30

0,83

1,94

6004 Diğer örme mensucat (en>30cm, elastomerik/kauçuk iplik=>%5)

0,76

0,42

1,78

9831 Başka yerde belirtilmeyen diğer eşya

2,03

0,00

1,76

8302 Adi metallerden donanım, tertibat vb. Eşya

1,51

1,25

1,66

6807 Asfalttan/benzeri maddeden eşya

0,71

0,66

1,48

9403 Diğer mobilyalar vb. Aksam, parçaları

1,13

1,46

1,40

2106 Tarifenin başka yerinde yer almayan gıda müstahzarları

0,80

0,53

1,35

4011 Kauçuktan yeni dış lastikler

0,35

0,09

1,18

6204 Kadın/kız çocuk için takım, takım elbise, ceket vs.

0,21

0,73

1,16

3909 Amino reçineler, fenolik reçineler, poliüretanlar (ilk şekilde)

0,48

0,50

1,12

2710 Petrol yağları ve bitümenli minerallerden elde edilen yağlar

0,29

0,53

1,11

8450 Çamaşır yıkama makineleri

1,40

0,35

1,09

3214 Macunlar, renkli çimentolar ve boyacılıkta kullanılan sıvama maddeleri

0,89

0,68

1,08

3920 Plastikten diğer levha, yaprak, pelikül ve lamlar

0,39

0,58

0,90

3403 Yağlama müstahzarları, pas önleyiciler

0,41

1,35

0,88

Toplam

140,00 129,20 180,60

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

Türkiye'nin Kırgızistan'dan İthalatında Başlıca Ürünler (Milyon Dolar)
GTİP Ürün Adı
0713 KURU BAKLAGILLER (KABUKSUZ) (TANELERI IKIYE AYRILMIS)

2009

2010

2011

17,874 15,339 15,298

7403 ARITILMIŞ BAKIR, İŞLENMEMİŞ BAKIR ALAŞIMLARI

0,000

0,833

8,543

5201 PAMUK (KARDESİZ, TARANMAMIŞ)

2,456

7,703

6,573


17 / 33


7108 ALTIN (HAM, YARI İŞLENMİŞ, PUDRA HALİNDE)

0,000

0,000

4,510

7402 RAFİNE EDİLMEMİŞ BAKIR; ELEKTROLİTİK RAFİNE İÇİN BAKIR ANOTLARI

0,000

0,000

4,455

0711 GEÇICI OLARAK KONSERVE EDILMIS SEBZELER

3,338

1,720

2,766

7602 ALUMİNYUM DÖKÜNTÜ VE HURDALARI

0,076

1,677

2,385

0504 HAYVAN BAGIRSAK, MESANE VE MIDESI (TAZE/SOGUTULMUS/DONDURULMUS
VS.)

0,452

0,885

1,822

7408 BAKIR TELLER

0,012

0,000

0,889

0802 DIGER KABUKLU MEYVELER (TAZE/KURUTULMUS) (KABUGU
ÇIKARILMIS/SOYULMUS)

5,580

0,550

0,689

4101 SIĞIR VE AT CİNSİ HAYVANLARIN DERİLERİ-HAM

0,071

0,017

0,672

5205 PAMUK (DİKİŞ HARİÇ) İPLİĞİ (AĞIRLIK; =>%85 PAMUK) (TOPTAN)

0,000

0,000

0,587

7404 BAKIR HURDA VE DÖKÜNTÜLER

0,000

0,015

0,509

7601 İŞLENMEMİŞ ALUMİNYUM

0,000

0,156

0,418

0813 MEYVE (KURUTULMUS) (0801, 0806'DE KILER HARIÇ)08. FASILDAKI SERT VE
KABUKLULARIN

0,047

0,213

0,382

7801 İŞLENMEMİŞ KURŞUN

0,479

0,157

0,350

4104 SIĞIR VE AT CİNSİ HAYVANLARIN DABAKLANMIŞ DERİLERİ

0,024

0,294

0,306

4103 DİĞER HAM DERİLER

0,009

0,020

0,214

4102 KOYUN VE KUZULARIN HAM DERİLERİ

0,095

0,012

0,151

2805 ALKALİ METALLER/TOPRAK ALKALİ METALLER; NADİR TOPRAK, SKANDİYUM,
İTRİYUM, CIVA

0,000

0,000

0,139

1209 EKİM AMACIYLA KULLANILAN TOHUM, MEYVE VE SPORLAR

0,001

0,128

0,081

4106 DİĞER HAYVANLARIN DABAKLANMIŞ DERİLERİ

0,068

0,174

0,072

5407 SENTETİK İPLİK, MONOFİL, ŞERİTLERLE DOKUMALAR

0,000

0,000

0,043

4820 DEFTERLER, BLOKNOTLAR, KLASÖRLER, DOSYALAR VB. KIRTASİYE EŞYASI

0,000

0,093

0,030

3917 PLASTİKTEN TÜPLER, BORULAR, HORTUMLAR; CONTA, DİRSEK, RAKOR VB

0,000

0,029

0,029

3824 KİMYA VE BAĞLI SANAYİDE KULLANILAN KİMYASAL ÜRÜNLER

0,000

0,000

0,019

6703 İNSAN SAÇI, PERUK VB. EŞYA İMALİ İÇİN KULLANILAN DOKUMAYA ELVERİŞLİ
MADDELER

0,016

0,018

0,018

4817 KAĞIT VE KARTONDAN ZARFLAR, MEKTUP KARTLARI, KARTPOSTALLAR VB.

0,000

0,000

0,016

8543 KENDİNE HAS FONKSİYONLU ELEKTRİKLİ MAKİNE VE CİHAZLAR

0,000

0,000

0,014

8421 SANTRİFÜJLE ÇALIŞAN KURUTMA, FİLTRE, ARITMA CİHAZLARI

0,002

0,000

0,013

3004 TEDAVİDE/KORUNMADA KULLANILMAK ÜZERE HAZIRLANAN İLAÇLAR
(DOZLANDIRILMIŞ)

0,000

0,000

0,012

1404 TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN BİTKİSEL ÜRÜNLER

0,005

0,019

0,010

7204 DEMİR/ÇELİK DÖKÜNTÜ VE HURDALARI, BUNLARIN KÜLÇELERİ

0,000

0,063

0,010

3915 PLASTİKTEN DÖKÜNTÜ, KALINTI VE HURDALAR

0,000

0,000

0,009

3006 TARİFENİN BAŞKA YERİNDE YER ALMAYAN ECZACILIK EŞYASI VE
MÜSTAHZARLARI

0,000

0,000

0,009

8708 KARA TAŞITLARI İÇİN AKSAM, PARÇALARI

0,000

0,000

0,008

7117 TAKLİT MÜCEVHERCİ EŞYASI

0,000

0,000

0,007

4403 YUVARLAK AĞAÇLAR

0,059

0,008

0,006

6505 PARÇA HALİNDE KEÇE, DANTEL, DOKUMA MADDELERİNDEN ŞAPKA, BAŞLIK

0,008

0,003

0,006

0,006

0,012

0,005

3926 PLASTİKTEN DİĞER EŞYA
Toplam

31,446 30,900 52,123

Kaynak: Ekonomi Bakanlığı

İki Ülke Arasındaki Anlaşma ve Protokoller

-, 2013

18 / 33


- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Arasında Ekonomik ve Ticari İşbirliğine Dair Anlaşma (23
Aralık 1991)
- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti Arasında Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması
Anlaşması (28 Nisan 1992)
- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uluslararası Karayolu
Taşımacılığı Anlaşması (28 Nisan 1992)
- Türkiye ile Kırgızistan Arasında Mutabakat Tutanağı (Eximbank Çerçeve Anlaşması) (28 Nisan 1992)
- Türk Eximbank’ın Kırgızistan ile İşbirliği Hakkında Mutabakat Muhtırası (29 Nisan 1992)
- 75 Milyon ABD Dolarlık Kredi Anlaşmasının Ödeme Koşulları Hakkında Türk Eximbank ile Kırgızistan
Cumhuriyeti Milli Bankası Arasında Varılan Çerçeve Anlaşması (29 Nisan 1992)
- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgızistan Cumhuiryeti Hükümeti Arasında Küçük ve Orta Ölçekli
Sanayii Geliştirme Alanında Teknik İşbirliği Protokolü (29 Nisan 1992)
- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti Arasında Hava Hizmetleri Hakkında Protokol (28 Nisan
1992)
- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Haberleşme Alanında
İşbirliği Protokolü (2 Aralık 1992)
- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Ticaret ve Ekonomik İşbirliği
Anlaşması (24 Ekim, 1997)
- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Arasında Gelir Üzerinden Alınan Vergilerde Çifte
Vergilendirmeyi Önleme ve Vergi Kaçakçılığına Engel Olma Anlaşması (2 Temmuz 1999)
- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgızistan Cumhuriyeti Arasında Karma Ekonomik Komisyon Kurulmasına
Dair Anlaşma (1995)
- Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) I. Dönem Protokolü (14 Ekim 1997)
- Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) II. Dönem Protokolü (13 Nisan 2001)
- Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) III. Dönem Protokolü (14 Mayıs 2003)
- Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) IV. Dönem Protokolü (5 Ağustos 2006)
- Türkiye-Kırgızistan Karma Ekonomik Komisyonu (KEK) V. Dönem Protokolü (5 Eylül 2008)
- Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Kırgız Cumhuriyeti Hükümeti Arasında Uzun Vadeli Ticari ve
Ekonomik İşbirliği Programı İcra Planı (14 Mayıs 2003)
- Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız Cumhuriyeti Arasında Uzun Vadeli Ticari ve Ekonomik İşbirliği Programı
İcra Planı (31 Ekim 2008)

Türkiye-Kırgızistan Yatırım İlişkileri
Kırgızistan’da halen aktif olarak faliyet gösteren 300 Türk firmasının toplam 250 milyon doları aşan
yatırımı mevcuttur. Ancak, Kırgızistan’da küçük sermayelerle yatırım yapan işadamlarımız kazancını
burada işini büyütmek veya başka alanlarda yatırım yapmak için kullandıklarından, Türk işadamlarının
yatırımları 500 milyon ile 1 milyar dolar arasında bir sermaye büyüklüğüne ulaştıkları tahmin
edilmektedir.
Kırgızistan’daki Türk sermayeli yatırımlar içecek, pet perform, bisküvi, şekerleme, çikolata gibi çeşitli
gıda ürünleri, mobilya, temizlik maddeleri, çay, un, tuz, şeker, boya, pvc ve plastik boru, yapı
malzemeleri üretimi ile alışveriş merkezi işletmeciliği, marketçilik, bankacılık, tekstil üretimi, matbaa,
turizm acenteliği, eğitim işletmeciliği, inşaat gibi çok çeşitli alanlarda faaliyet göstermektedir.

İki Ülke Arasındaki Ticarette Yaşanan Sorunlar
2007 yılında dünya piyasalarında yaşanan çalkantılar Kırgızistan ekonomisi üzerinde doğrudan etki
yapmıştır. Bunda en büyük etken ülkenin enerji ve gıda gibi stratejik kalemlerde net ithalatçı
konumunda olmasıdır. Ekonomik büyümenin komşularından gelen sermayeyle pozitif korelasyon
göstermesi dış şoklara açıklığı daha da perçinlemektedir. 2008 yılına ilişkin beklentiler gıda ve petrol
fiyatları artışına bağlı yüksek enflasyon, kuraklık ile bağlantılı düşük gıda ve elektrik üretimi, enerji
sıkıntıları gibi hususlara bağlı olarak göreli düşük büyüme üzerine odaklanmıştır.
Ekonomide yapısal sorunların varlığı dikkat çekmektedir. Bunların başında kamunun yeterli düzeyde
gelir elde etmesinde yaşanan güçlükler ve yeterli bir sosyal güvenlik ağı sağlayamama gelmektedir.
Nüfusun büyük çoğunluğu fakirlikle karşı karşıyadır.
Resmi kayıtlara göre yoksulluk oranı %43 olup, yoksul kesim ağırlıklı olarak Bişkek ve Oş şehirleri
dışındaki bölgelerde geçimini hayvancılık ve çiftçilik ile sağlayanlardır. Dolayısıyla, ülke nüfusunun azlığı
bir yana, alım gücünün düşüklüğü de istenilen dış ticaret büyüklüklerine ulaşmada engel teşkil
edebilmektedir.
Kırgızistan’da vergi kontrolünden sorumlu birimlerin fazlalığı ve kontrol amaçlı ziyaretlerin sıklığı, iş
çevreleri için hem maliyet artışına hem de zaman kaybına neden olmaktadır.
Kayıt dışı ekonominin büyüklüğü önemli bir sorundur.
Yüksek risk algılaması nedeniyle kısa vadeli finansman yüksek faizlerle temin edilebilmektedir.
Dolayısıyla ülkede faaliyet gösteren yabancı firmalar ülke dışından kredi teminine yönelmektedir.
Leasing sistemi, mevzuatının rasyonel olmaması nedeniyle işlememektedir. İhracat finansmanı da aynı
derecede zor olmaktadır. İthalat bedelleri genelde nakit olarak ödenmektedir. Akreditif uygulaması
sınırlıdır. Özel sektörde işlemler ağırlıklı olarak nakitle gerçekleştirilmektedir.
Ticaretin yoğunlaştığı Dordoy pazarında satılan bir Türk konfeksiyon ürününün, tüccarlar tarafından
alınıp Çin’e gönderilip Çin’de taklidinin yapılarak üçte bir fiyattan Dordoy pazarında satışa sunulması
3-4 hafta kadar kısa bir süreyi almakta, dolayısıyla pazara getirilen Türk mallarının satış süresi 1 ay ile
sınırlı kalmaktadır.

19 / 33


Türkiye’den Orta Asya ülkelerine gönderilen ihraç ürünleri ağırlıklı olarak karayoluyla taşınmaktadır.
Türkiye menşeli malların düşük fiyatlı olmalarına rağmen, navlunun ve geçiş ücretlerinin yüksek
olması, ayrıca, geçişlerde yapılmak zorunda kalınan gayrı resmi ödemeler rekabet şansını olumsuz
etkilemektedir.
İşbirliği İmkanları
Potansiyel Yatırım Alanları
-Hafif demir-çelik tesisleri
-Tarımsal üretim (buğday, tütün, bakliyat) (Ülke tarımsal üretime kendi kendine yeterliliğin sağlanması
bakımından önem vermektedir.)
-İşlenmiş tarım ürünleri
-Ambalaj sanayi
-Madencilik
-Hidroelektrik( Ülke sahip olduğu yüksek düzeydeki hidro enerji potansiyelinin yalnızca yaklaşık
%10’unu kullanabilmektedir.)
-Turizm sektörü
Müteahhitlik Hizmetleri Bakımından İş İmkanları
-Karayolları
-Demiryolları
-Elektrik iletim hat ve tesisleri
-Altyapı
-Turistik tesisler
-Konut projeleri

Pazar ile İlgili Bilgiler
Fikri, Sınai Mülkiyet Hakları
Kırgızistan Devleti DTÖ’ye üye olması hasebiyle fikri mülkiyet haklarını korumak durumundadır. Ayrıca
2002 yılında konuya ilişkin diğer anlaşmalara da taraf olmuştur. Ancak ülkede konu hakkında kat
edilmesi gereken mesafe olduğu söylenebilir.
Dağıtım Kanalları
Bağımsızlık ertesinde Sovyetler döneminde kurulmuş bulunan dağıtım ağları tamamen çökmüş olup,
özel sektör bu alandaki boşluğu esas itibariyle gayrı resmi ve küçük ölçeklerdeki girişimlerle
doldurmaya çalışmaktadır. Türkiye’den ihraç edilen mallar yine Türkiye merkezli veya Kırgızistan’da
Türk sermayesiyle kurulmuş distribütörler yoluyla Kırgız pazarına girmektedir.
Kırgızistan’da yabancı yatırımların %80’i Bişkek ve çevresinde yapılmaktadır. Yabancı yatırımların
çoğunluğu ürünleri için yeterli pazar büyüklüğü olmadığı için Başkent ve çevresi ile sınırlı kalmaktadır.
İthal malların büyük kısmı Bişkek pazarı için Kazakistan’dan karayolu ile temin edilmektedir. Oş
bölgesinde satılan mallar Özbekistan’dan ithal edilmektedir. Diğer ürünler Çin’den gelmektedir.
Ürünlerin dağıtımının yapıldığı karayollarının kalitesi standartların altındadır. Ancak yapımı uzun
zamandır ertelenen, Güney Kazakistan ile Issık Göl bölgesini bağlayacak olan otoyol Kazakistan
bağlantısını geliştirecektir. Çin ile bağlantı sağlayan karayollarının ıslahında da gelişme yaşanmaktadır.

Ulaştırma ve Taşımacılık Maliyetleri
Karayolu taşımacılığında navlun ve geçiş ücretlerinin yüksek olduğu değerlendirilmektedir. İki ülke
arasındaki karayolu taşıma ücreti hali hazırda 12,000 ABD doları civarındadır. Kars-Tiflis demiryolu
hattının ve İstanbul-Almatı konteynır hattının faaliyete geçmesi önem arz etmektedir.
Finansal Kiralama (Leasing) ve Franchising
Franchising Kırgızistanda yaygın olarak işlerlik bulabilmiş bir uygulama olmamakla beraber Coca-Cola,
Xerox, Kodak gibi uluslar arası firmaların franchisları bulunmaktadır. Mevcut pek çok franchisise aşırı
uzun tedarik zincirleri yüzünden sıkıntılar yaşamaktadır. Daha detaylı bilgiye Ülkede bu konuda faaliyet
göstermekte olan organizasyonun internet sitesinden ulaşılabilmektedir. http://www.kig.kg.
Kamu İhaleleri
Kamu ihalelerinin yürütüldüğü ve duyurulduğu İhale Ajansının internet sitesine
http://www.goszakupki.gov.kg adresinden erişim sağlanmaktadır. Üyelik bedeli olarak 1.800 som
yaklaşık (50 TL) talep edilmektedir. Bahse konu internet sitesi sadece Rusça hizmet vermektedir.
Ülkenin ihale mevzuatında üç tip kamu alım usulü düzenlenmiştir. Yabancı firmaların bu alım
-, 2013

20 / 33


usullerinden sadece “Limitsiz İhale” olarak adlandırılan türe katılmasına izin verilmektedir. Ülkede kimi
zaman ihale tarihine birkaç gün kala ilan yapılabilmektedir.

İşadamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar
Para Kullanımı
Kırgız Cumhuriyeti’nin para birimi Som (1 Som=100 Tiyin) ‘dur. Kırgızistan’da yabancı para değişimi
serbestçe yapılabilmektedir. Özellikle ABD Doları cinsinden para Som’a kolaylıkla
dönüştürülebilmektedir.
Pasaport ve Vize İşlemleri
Türkiye Cumhuriyeti ile Kırgız cumhuriyeti arasındaki Vize Muafiyeti Anlaşması uyarınca pasaport veya
seyahat belgesi sahibi Türk vatandaşları Kırgızistan’a vizesiz girebilir ve 1 aya kadar kalabilirler. Ancak
5 günden fazla kalmak isteyenler adres bildirmek zorundadır.
Öğrenim, meslek icrası veya çalışma amacıyla Kırgızistan’a giriş yapacak Türk vatandaşlarının vize
alması zorunludur. Vizenin Kırgız Cumhuriyeti diplomatik temsilciliklerinden alınması mümkündür.
Temsilciliğin bulunmadığı ülkelerde Kazakistan diplomatik temsilciliklerinden alınabilmektedir.
Kırgızistan'a gelen bir şahsın, ülkede kalmasını gerektiren bir durumu olması halinde, gerekçeleriyle
Kırgız yetkililerine müracaat etmesi halinde 3 ay, 6 ay veya bir yıl süreyle oturma izni alabilmeleri
mümkün bulunmaktadır.

Resmi Tatiller ve Çalışma Saatleri
Resmi tatiller
1 Ocak Yeni Yıl
7 Ocak Yılbaşı
8 Mart Kadınlar Bayramı
21 Mart Nevruz
1 Mayıs Uluslararası İşçi Bayramı
5 Mayıs Anayasa Bayramı
9 Mayıs Zafer Bayramı
31 Ağustos Bağımsızlık Günü Bayramı
Kurban Bayramı ve Ramazan Bayramı 1’er gün resmi tatildir

Mesai Saatleri
09.00-12.00
12.00-13.00 (Öğle Tatili)
13.00-17.00

Kullanılan Lisan
Kırgızca veya Kırgız Türkçesi, Türk dilinin dallarından Kıpçak grubuna ait bir Türk dilidir. Kazakça ile
yakın özellikler gösteren Kırgızca yaklaşık 5 milyon kişi tarafından konuşulmakta olup, Kırgızistan'ın
birinci resmi dilidir. Kırgızistan’da Kırgızca ve Rusça yaygın şekilde konuşulmaktadır. Bişkek ve bazı
kuzey kasabalarında Rusça kullanımı daha yaygın olmakla beraber Kırgızca’nın kullanımı ve önemi artış
göstermektedir. Ülkenin güney kesimlerinde Kırgızca kullanımı daha baskın olmakla beraber nüfusun
büyük bölümü Rusça konuşabilmektedir. İngilizce yaygın değildir. Ancak bazı devlet görevlileri ve
işadamları İngilizce bilmektedir.
Ulaşım
Türk Hava Yolları ile İstanbul-Bişkek-Bişkek-İstanbul uçuşları haftanın yedi günü yapılmaktadır. Ülkede
şehir içi ulaşımında, otobüs, troleybüs, dolmuş ve taksi hizmetlerinden yararlanmak mümkündür.
Şehirlerarası ulaşımda ise, otobüs, dolmuş ve taksilerin yanı sıra Oş(günlük) ve Celalabad için uçuş
bağlantıları da mevcuttur. Taksi ücretleri makuldur. Ayrıca şöförü ile beraber günlük tarife ile araç
tutmak da mümkündür.


21 / 33


Yerel Saat
Yerel saat Türkiye’den 3 saat (GMT +5) ileridir
Sağlık
Ülkede sağlık sistemi batı sisteminden oldukça farklı olan Sovyet stiline dayanmaktadır. Sağlık
personeli bilgi bakımından yeterli olmakla beraber sağlık sistemi teknoloji bakımından geri durumdadır.
Batılı ülkelerde eğitim görmüş ya da İngilizce bilen sağlık personeli sayısı son derece azdır. Ülkeye
giderken kronik ve diğer hastalıklar için ilaçların bulundurulması tavsiye edilmektedir. Sağlık sigortası
yaptırılması faydalıdır. Bişkek’te özel ve devlete ait klinik ve hastaneler mevcuttur.
İklim
Kırgızistan karasal iklime sahiptir. Deniz seviyesinden yüksekliği 2 000-2 500 m arasında olan
bölgelerde kışlar, sıcak ve kurudur. Kış mevsimindeki hava sıcaklıkları özellikle dağlar ve dağ
vadilerinde oldukça düşüktür. Dağlık bölgelerde kış aylarında sıcaklık -40οC'ye düşebilmektedir. Yaz
aylarında ise, özellikle güney bölgelerde sıcaklık 40οC'ye ulaşmaktadır.
Başkent Bişkek’te aylara göre ortalama sıcaklık değerleri aşağıda verilmektedir:
En Düşük ve En Yüksek Sıcaklıklar (ºC)
Ocak -10 -12
Nisan +19 +7
Temmuz +40 +35
Ekim +25 +10

Şubat +3 -3
Mayıs +26 +19
Ağustos +40 +33
Kasım +10 +3

Mart +10 +5
Haziran +37 +26
Eylül +35 +27
Aralık +3 -10

Tarım ve Gıda Ürünleri İhraç Potansiyelimiz

-, 2013

22 / 33


Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
Potansiyel İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
GTİP
İhracatı
İhracatı
Ürün
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)

Sektör

İşlenmiş
1512 Ayçiçeği
Yağı

Ülkenin
Türkiye'ye
Ülke İthalatında
ve Rakip
İlk 5 Ülke ve
Ülkelere
Pazar Payları (%) Uyguladığı
Gümrük
Oranları

Rusya (66,3),
4,4 Ukrayna(20,1),
MFN %10
Kazakistan(13,6)
Ukrayna(38,5),
Kakao
Kazakistan(22,7),
Şekerli ve çikolatalı
içermeyen
1704 şekerli
17,7
5,9
328,9
0.2
9%
17%
4,1
2,4 Rusya (19,3)
MFN %10
mamuller
Türkiye (12,6)
mamuller
Çin (1,7)
Rusya (54,3),
Ukrayna(32,7),
Şekerli ve çikolatalı
Çikolatalı
MFN
1806 Mamuller
67,2
0,9
433,8
0.3
191%
38%
0,4
0,5 Kazakistan(7,8)
mamuller
%5-10
Türkiye(2,9)
Almanya(0,7)
Ukrayna(57,6
Rusya (26,7),
Tatlı
Bisküvi
1905 Bisküviler
27,7
0,04
621,5
0.1
67%
42%
0,0
0,0 Kazakistan(11,3), MFN %10
İsviçre(1,9)
Türkiye(1,5)
Ukrayna(24,5),
Rusya(16,2)
Meyve
Meyve Suyu
2009
5,6
0,8
220,4
40%
61%
0,5
0,4 Çin(13,6)
MFN %20
Suyu
Kazakistan
(10,9),
Macaristan(8,6)
Çin(61,3),
Pakistan(24,3),
Yaş Meyve ve Sebze
0805 Narenciye
7,6
0,8
1.065,2
0.1
40%
20%
0,5
0,4 Türkiye(9)
MFN %0
Afganistan(3,2)
Azerbaycan(0,8)
Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi
gümrük idarelerinin verileri kullanılmıştır.
Bitkisel Yağlar

50,9

4,2

341,5

0.6

68%

19%

3,2

* Veriler 10 aylıktır.

Yasal Uyarı : Kaynak gösterilmek kaydı ile alıntı yapılabilir. Dokümanın her hangi bir yöntemle çoğaltılması ve/veya basılı ya da elektronik her hangi bir ortamda dağıtımı yasaktır.

23 / 33

Bisküvi
TATLI BİSKÜVİLER / WAFFLE VE GOFRETLER
Milli gelirin son yıllarda sürekli artış göstermesi sonucu özellikle Bişkek’te orta sınıf hissedilir ölçüde
büyümüştür. Bu nedenle, kaliteli Türk mallarına olan talebin önümüzdeki dönemde artacağı
düşünülmektedir.
Tatlı bisküvilerde 8,1 milyon dolarlık ithalatı olan Kırgızistan’a ihracatımız 340 bin dolar olup, ithalatının
% 95,2’sini Ukrayna, Rusya ve Kazakistan’dan gerçekleştirmektedir.
Kırgızistan, 2,3 milyon dolarlık waffle ve gofret ithalatının da % 25,8’ini ülkemizden gerçekleştirmekte
olup, 2011 yılı itibarı ile 370 bin dolar olan ihracatımızın potansiyelin altında olduğu düşünülmektedir.
Söz konusu ürünlerde ülkemize uygulanan gümrük vergisi % 10’dur. Her iki ürün grubunda da gümrük
vergisi aynı olmasına rağmen tatlı bisküvi ihracatımızın Kırgızistan’ın toplam ithalatından aldığı pay çok
düşüktür. Bu üründe ihracatımızın artırılabileceği düşünülmektedir.
Önümüzdeki dönemde Türk ürünlerinin kaliteleri ile pazarda önemli bir yere sahip olmaları
beklenmektedir.

Bitkisel Yağlar
Kırgızistan işlenmiş ayçiçeği yağı ithalatının % 98’ini Rusya, Ukrayna ve Kazakistan’dan yapmaktadır.
Ülkemize uygulanan gümrük vergisi % 10’dur.

Makarna
Genel olarak Kırgızistan’da un ve unlu mamullerin tüketiminin yüksek oluşu paralelinde makarna
tüketimi de artmaktadır. Son yıllarda yüksek enflasyon, hızlı nüfus artışı, makarnanın ucuz olması,
pazarlama ve ulaşım olanaklarının artması, hızlı kentleşme sonucunda çalışan kadınların hazır gıdaları
tercih etmeleri makarna tüketimini artıran etmenleri oluşturmuştur.
Yapılan araştırmalara göre Kırgızistan’da kişi başına makarna tüketimi bir yılda 10-12 kilodur.
Kırgızistan’da makarna sektörünün üretim kapasitesinin düşük olması ve yurtiçi talebinin artmasından
makarna ithalatı oldukça yüksek miktarlarda gerçekleşmektedir.
Kırgızistan’ın makarna ithalatından aldığımız pay % 1,8’dir.
Ülkemize uygulanan gümrük vergisi % 10’dur.

Meyve Suyu
Kırgızistan’a meyve suyu ihracatımız 4 bin dolar olup, Kırgızistan’ın toplam 5,1 milyon dolarlık
ithalatından aldığımız pay % 0,1’dir. Kırgızistan en çok karışık meyve suyu ithal etmekte olup,
ithalatının %59’nu Ukrayna’dan %26,6’sını Kazakistan’dan ve % 11,3’ünü Rusya’dan yapmaktadır.
Ülkemize % 20 gümrük vergisi uygulanmaktadır.

Şekerli ve Çikolatalı Mamuller
Şeker ve çikolatada Kırgızistan pazarının büyüklüğünün yıllık 80-90 milyon Dolar, sakızda ise 50 milyon
Dolar seviyesinde olduğu tahmin edilmektedir.
Şekerleme-çikolata pazarı her yıl %1-2 büyümektedir. Kişi başına düşen şekerleme tüketimi ortalama
1–2 kg. olup, ortalama 6–10 dolar harcanmaktadır.
Esas olarak yerel tat tercihlerinin önemi büyük olup, bu bağlamda Kırgızistan’da dökme
şekerlemelerin, bitter ve alkol içeren çikolataların sıklıkla tercih edildiği görülmektedir.
Dökme şeker Kırgız halkının geleneğinde düğün, toy ve diğer törenlerde sofrada mutlaka olması
gereken bir gıdadır. Bu nedenle özellikle Bayram öncesi günlerde şeker ürünlerine talep çok
artmaktadır.
Kırgızistan’ın şekerli ve çikolatalı mamuller ithalatından aldığımız pay % 6,7’dir.

Un
Kırgızistan un ithalatının % 98’ini Kazakistan, Rusya ve Çin’den yapmakta olup, ülkemize uygulanan
gümrük vergisi % 10’dur.

-, 2013

24 / 33


Yaş Meyve Sebze
NARENCİYE
Narenciye içinde Mandarinler 5,6 milyon dolar ithal edilmekte olup, onu 650 bin dolarla limon, 434 bin
dolarla portakal ve 29 bin dolarla greyfurt izlemektedir. Limon ve greyfurt ithalatının %75’i, portakal
ithalatının %16’sı ve Mandarin ithalatının %0,6’sı ülkemizden yapılmaktadır. Ülkemiz menşeli Mandarin
ve Portakalların fiyatları rakiplerine göre yüksek olduğu için ihracatımız düşük kalmaktadır.
Ülkemize gümrük vergisi uygulanmamaktadır.

Sanayi Ürünleri ve Hizmetler İhraç Potansiyelimiz


25 / 33


Sektör

GTİP

Potansiyel Ürün

Ülkenin Türkiye'nin Türkiye'nin
Türkiye'nin
Ülkenin
Türkiye'nin Türkiye'nin
Ülkenin
Toplam
Ülkeye
Toplam
Dünya
Ülkeye
Toplam
Ülkeye
Ülkeye
Ülke İthalatında
Türkiye'ye ve
İthalatı
İhracatı
İhracatı
İthalatında İhracatındaki İthalatındaki
İhracatı
İhracatı
İlk 5 Ülke ve
Rakip Ülkelere
2011
2011
2011
Ülkenin
Değişim
Değişim
2011 Aylık 2012 Aylık Pazar Payları (%)
Uyguladığı
(milyon
(milyon
(milyon
Payı 2011
2010-2011
2010-2011
Veriler*
Veriler*
Gümrük Oranları
dolar)
dolar)
dolar)
(%)
(%)

Tedavide/Korunmada
Kullanılmak Üzere
3004 Hazırlanan İlaçlar
(Dozlandırılmış)

148,7

2,1

499,5

-

53,8%

52,3%

1,7

1,5

Temizlik
Sabunlar, Yüzey Aktif
Maddeleri 3401 Organik Maddeler

13,8

2,5

401,4

0.2

-1,7%

22,1%

2,0

2,8

Yıkama, Temizleme
Temizlik
Maddeleri 3402 Müstahzarları-Sabunlar
Hariç

21,2

0,7

274,3

0.1

-15,4%

-9,3%

0,6

0,6

8,9

2,1

745,3

-

104,9%

65,1%

1,7

2,3

İlaçlar

Boru ve
Bağlantı
Parçaları

Plastikten Tüpler,
3917 Borular, Hortumlar;

Kağıt ve
Karton
Ürünleri

Tuvalet Kağıtları, Kağıt
4818 Havlu, Mendil, Kumaş,
Vb

14,9

4,9

636,7

0.1

132,7%

36,1%

3,4

2,4

Kağıt ve
Karton
Ürünleri

Kağıt/Karton Vb. Esaslı
4819 Kutu, Kılıf, Torba Vb.

6,2

0,6

293,9

-

44,7%

20,6%

0,4

0,5

Halı

Dokumuş halılar, Yer
5702 kaplamaları (Kilim,
Sumak, vb)

3,5

17,7

1.278,9

0.1

62,3%

983,2%

13,1

17,1

Hazır
Giyim

Kazak, Süveter, Hırka,
6110 Yelek vb. Eşya (Örme)

17,3

4,6

1.320,6

-

101,0%

36,8%

4,2

7,6

Hazır

Diğer Giyim Eşyası

Rusya(16,74),
Hindistan(8,7)
ABD(6,8)
Mısır(6,5),
Almanya(6,2)
Rusya(60,9),
Türkiye(16,2),
Ukrayna(6,2)
Kazakistan(2,9)
İran(2)
Rusya(42,6),
Çin(35,4)
Türkiye(11,7)
Polonya(4,1)
İran(1,8)
Çin(45,2), Çek
Cumh.(12,1)
Türkiye(11,5)
Rusya(7,7)
G.Kore(6,2)
Polonya(44,7)
Macaristan(9,6)
Türkiye (8,9)
Rusya(6,1)
Ukrayna (5)
Kazakistan(31,1)
Slovakya(26)
Ukrayna(17,5)
Çin (8,6)
Türkiye(6,9)
Türkiye (70,7)
İran (17,4) Çin
(5,3) Ukrayna
(3,4) Belarus
(2,5)
Çin(75,8)
Türkiye(20,7)
ABD(0,9)
Polonya (0,9)
Litvanya (0,5)
Çin(84,7)
Türkiye (6,3)

MFN(%0)

MFN(%0)

MFN(%0)

MFN(%0)

MFN(%0)

MFN(%0)

MFN(%10)

MFN(%10-12)

-, 2013

26 / 33

Hazır
Giyim

Diğer Giyim Eşyası
6114 (Örme)

Hazır
Giyim

Çorap; Külotlu, Kısa;
6115 Uzun Konçlu, Soketler
(Örme)

13,3

0,5

1.056,7

0.1

22,7%

93,6%

0,5

0,9

Hazır
Giyim

Erkek/Erkek Çocuk
6203 İçin Takım, Takım
Elbise, Ceket Vs.

26,3

0,5

1.382,2

0.1

-52,3%

76,9%

0,4

1,7

Hazır
Giyim

Kadın/Kız Çocuk İçin
6204 Takım, Takım Elbise,
Ceket Vs.

32,0

1,2

2.069,7

0.1

59,9%

52,9%

0,7

2,0

Beyaz
Eşya

Buzdolapları,
Dondurucular,
8418 Soğutucular, Isı
Pompaları

20,3

4,5

1.810,4

0.1

110,1%

71,4%

4,0

3,7

İş ve
Ağır İş Makine Ve
Maden
8431 Cihazlarının Aksamı,
Makineleri
Parçaları

34,9

0,1

696,8

0.1

-73,8%

74,2%

0,1

0,3

Toprak, Taş, Metal
İş ve
Cevheri Vb. Ayıklama,
Maden
8474 Eleme Vb. İçin
Makineleri
Makineler

17,6

0,2

346,6

0.1

36,0%

-50,4%

0,2

0,4

Kablo ve
Teller

İzole Edilmiş Tel,
Kablo; Diğer İzole
8544 Edilmiş Elektrik
İletkenleri; Fiber Optik
Kablolar

13,1

4,6

2.313,8

-

43,9%

33,1%

3,8

Çin (33,2) Rusya
(30,5) Türkiye
6,6 (11,4) ABD (4,9) MFN(%0-5-10)
G.Kore (3,8)

Otomotiv
Ana ve
Yan
Sanayi

Kara Taşıtları İçin
8708 Aksam, Parçaları

Mobilya,
Diğer Mobilyalar Vb.
Aksam Ve 9403 Aksam, Parçaları
Parçalari

13,7

0,1

150,3

0.3

-55,0%

25,6%

0,1

31,5

1,9

3.371,0

-

134,1%

21,2%

1,6

19,1

1,4

894,5

-

-4,6%

42,7%

1,1

0,1 Hindistan (3,9)
Almanya (1,0)
G. Kore (0,9)
Çin (96,8)
Türkiye (1)
Polonya (0,9)
Almanya (0,5)
Rusya (0,2)
Çin (81,2)
Türkiye (8,1)
Rusya (7,1) ABD
(2,6) Kadana
(0,5)
Çin(93,7)
Türkiye(4,9)
Polonya (0,4)
ABD(0,3) Rusya
(0,2)
Rusya (29,6) Çin
(21) Türkiye
(20) Ukrayna
(13,5) Belarus
(10,1)
Hollanda (39,4)
Kanada (20,4)
ABD (14) Çin
(6,5) Almanya
(3,0)
Çin (58,1) ABD
(17,9) G.Kore
(6,3) Fransa
(5,4) Kanada
(3,7)

MFN(%10-12)

MFN(%0-10-12)

MFN(%12)

MFN(%10-12)

MFN(%10)

MFN(%0)

MFN(%0)

Çin (40,2) ABD
(20,2) Kanada
1,5 (12,6) Belarus
MFN(%0-10)
(6,3) Rusya
(5,4)
Çin (43,9) Rusya
(15,6) Türkiye
1,4 (8,5) Ukrayna
MFN(%0)
(8,1) Polonya
(7,5)


27 / 33

Kaynak : Tablonun hazırlanmasında Türkiye'ye ilişkin rakamlarda TUİK, diğer ülkelere ilişkin istatistik rakamlarında UN-ITC TradeMap, gümrük vergisi konusunda AB ülkeleri için TARIC diğer ülkeler için kendi
gümrük idarelerinin verileri kullanılmıştır.
* Veriler 10 aylıktır.

-, 2013

28 / 33

Kirgizistan ulke raporu_2013

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Mehr von UlkeRaporlari2013

Mehr von UlkeRaporlari2013 (20)

Kirgizistan ulke raporu_2013