1. 1
Åðºíõèé õèìèéí ëåêö¿¿ä
Ëåêö ¹ 3
1. Химийн урвалын дулааны илрэл. Термохими
• Õèìèéí óðâàëûí äóëààíû èëðýë. Ýíòальïè.
• Óðâàëûí äóëààíûã õýìæèõ. Áîäèñûí õóâèéí äóëààí áàãòààìæ
áà êîëîðèìåòð
• Òåðìîõèìèéí òýãøèòãýë . Òåìîõèìèéí ¿íäñýí õóóëü
(òåðìîäèíàìèêèéí I õóóëü), ò¿¿íèé ìºðäºë㺺.
• Áîäèñûí ¿¿ñýõèéí ñòàíäàðò ýíòàëüïè. Òåðìîõèìèéí òîîöîî.

2. Бодисын харилцан їйлчлэл. ХИМИЙН УРВАЛ
Юмс
Матери
Õимийн бодис
Áодис
Їзэгдэл Õарилцан їйлчлэл
ΔЕ - энергийн
ΔN - тоо хэмжээний
ΔD - шинж чанар,
бїтэцèéí
Õимийн урвал
• тодорхой нєхцєлд
• тодорохой хугацаанд
ЄЄРЧЛЄЛТ
ЄЄРЧЛЄЛТИЙГ СУДЛАХ АРГАЧЛАЛ:
1. ТОДОРХОЙ ÍªÕÖªËÄ (ТЄЛЄВ БАЙДÀËÄ) ÈËÐÝÕ ÝÍÅÐÃÈÉÍ ªªÐ×ЛªËÒ :
ТЕРМОДИНАМИК
2. ÕÓÃÖÀÀÍÛ ТОДОРХОЙ ЇЕ ШАТÀÍÄ ÁÎËÎÕ ÒÎÎ ÕÝÌÆÝÝÍÈÉ ªªÐ×˪ËÒ:
Õóãàöààíû ¿å шат = õóãàöàà ХИМИЙН КИНЕТИК
Кэхний тєлєв
ΔÅ
Кэöñèéí тєлєв
Êîíöåíòðàöûí ººð÷ëºëò
ΔÑ1 ΔÑ2 ΔÑ3
Δt1 Δt2 Δt3

3. 3. ÓÐÂÀË ßÂÀÃÄÀÕ ÒÎÃÒÎËÖÎÎÍÄ ÁÎËÎÕ Á¯ÒÝÖ ÁÀÉÃÓÓËÀÌÆÈÉÍ ªªÐ×ËÀËÒ
Õèìèéí òýíöâýð.
• Масс үйлчлэлийн хууль ба тэнцвэр
• Химийн тýíöâýðèéí øèëæèëò, түүнд нөлөөлөх хүчин зүйлс.
• Ле-Шатальегийн дүрэм
Õ¿÷èë-ñóóðèéí òýíöâýð.
• Аррениусын электролитийн онол. Усан уусмалын орчин- рН
• Брёнстед-Лоурийн протолитийн онол. Давсны гидролиз
• Льюисийн элекртон хосын онол
Óñàí óóñìàë äàõü èîíû òýíöâýð
o Áóôôåð óóñìàë. Áóôôåð äýõ èîíû òýíöâýð, áóôôåðèéí áàãòàìæ
o Муу уусдаг элекртолит. Уусалтын үржвэр.
o Тундас үүсэхүй ба тунадас уусахуй. Ионы урвал.

4. Ýíåðãèéí òîäîðõîé òºðë¿¿ä, òýäãýýðèéí õîîðîíäûí õîëáîî, õàðèëöàí øèëæèëòèéã ñóäëàíà.
ïðîöåññûí ÷èãëýë, ýíåðãèéí èëðýë, ïðîöåññ ººðºº àÿíäàà ÿâàãäàõ ç¿é òîãòëûí ìºí
4
ÒÅÐÌÎÄÈÍÀÌÈÊ
÷àíàðûã èëð¿¿ëíý
ÒÅÐÌÎÕÈÌÈ
Õèìèéí óðâàëûí ÿâöàä áîëîõ ýíåðãèéí ººð÷ëºëòèéã ñóäëàõ òåðìîäèíàìèêèéí
ñàëáàð
õèìèéí õàðèëöàí ¿éë÷ëýëä îðæ áàéãàà áîäèñûí ýíðãèéí ººð÷ëºëòèéã òîãòîîõäîî
òåðìîäèíàìèêèéí õóóëèéã àøèãëàíà.
Ñóäàëãààíû îíöëîã:
•Õàðèëöàí ¿éë÷èëæ áóé áîäèñûí ýõíèé áà ýöñèéí òºëºâèéã ñóäëàíà
•Ñóäàëãàà ÿâóóëàõ îáüåêòîî îð÷íîîñ òóñãààðëàí òîãòîëöîî ãýæ ¿çíý

5. Òîãòîëöîî: ñóäàëãààíä àâñàí òîäîðõîé ýçýëõ¿¿í,
íàéðëàãàòàé îðîí çàé
Òîãòîëöîîíû àíãèëàë:
Çàäãàé - îð÷èíòîé ýíåðãè, ìàññûí ñîëèëöîî õèéíý
Áèò¿¿ - îð÷èíòîé ýíåðãèéí ñîëèëöîî õèéíý
Òóñãààðëàãäñàí- îð÷èíòîé ýíåðãè, ìàññûí ñîëèëöîî
õèéõã¿é
Ãåòåðîãåí - òîãòîëöîî ººð ººð ôàçààñ òîãòñîí
áîë
Ãîìîãåí - òîãòîëöîî íýãýí òºðºë áîë

6. Òîãòîëöîîíû òºëºâ áàéäàë ò¿¿íèé øèíæ ÷àíàðààð òîäîðõîéëîãäîíî.
Øèíæ ÷àíàðûã èíòåíñèâ áà ýêñòåíñèâ ãýæ õî¸ð àíãèëíà.
Ýêñòåíñèâ øèíæ - áîäèñûí òîî õýìæýýíýýñ øóóä õàìààðàëòàé, òîãòîëöîîíû öýã
á¿ðò òîäîðõîéëîãäîõ øèíæ¿¿ä (äàðàëò, òåìïåðàòóð, êîíöåíòðàö , масс,
эзэлхүүн…) -ûã õýëíý.
Èíòåíñèâ øèíæ - áîäèñûí òîî õýìæýý áà ìàññûí õàðüöààãààð èëðýõ øèíæ¿¿ä
/ýíåðãè, íÿãò, ýíòàëüïè ã.ì/ îðîõ áà òîãòîëöîîíû òóõàéí öýãò ÿìàð íýã óòãà
èëýðõèéëýõã¿é,.
Òîãòîëöîîíû øèíæ ÷àíàðûã òîäîðõîéëîã÷ ¿íäñýí õýìæèãäýõ¿¿í (ïàðàìåòð¿¿ä):
Скîíö, Ð, Ò, V, Ì, m, n

7. Òîãòîëöîîíû òºëºâ áàéäëûí ôóíêö¿¿ä:
•Òîãòîëöîîíû ýõíèé áà ýöñèéí àëü ÷ òºëºâ áàéäàëä òîãòîëöîîíû øèíæ
÷àíàðûã òîäîðõîéëæ áàéäàã, ò¿¿íèé ººð÷ëºëò íü òîãòîëöîîíû ýõíèé áà
ýöñèéí òºëºâ áàéäëààñ õàìààðахаас, õóâèðàë ººð÷ëºëòèéí çàì,
хугацаанаас ¿ë õàìààðäàã øèíæ ÷àíàð (хэмжигдэхүүн)
•Òºëºâ áàéäëèéí ôóíêöèéã òîì ¿ñãýýð, “èòàëèê” ¿ñãèéí ôîíäîîð
òýìäýãëýíý.
7
Eíèéò =En +Ek +U , DU, DH, D S, DG
•ìàòåìàòèêèéí õýëýýð áè÷ñýí тэмдэглээг òºëºâ áàéäëûí ôóíêöèéí
õàìààðàë ãýíý. U = f (V, T)
PV = nRT, PV = RT
m
M

8. Ýíåðãèéí õýëáýð¿¿ä, энергийн øèëæèëò
Дîòîîä àæèë ãýñýí óòãàòàé ãðåê ¿ãíýýñ ãàðàëòàé, þìñûí àæèë õèéõ ÷àäâàð
(àæëûí áàãòààìæ) -ûã èëýðõèéëýã÷ óõàãäõóóí þì.
Òîãòîëöîîíû á¿òýí ýíåðãè. Ýíý íü õºäºëæ áàéãàà òîãòîëöîîíû êèíåòèê ýíåðãè (Ek), ãàäíû
õ¿÷íèé îðîí òîãòîëöîîíä ¿éë÷ëýõ ¿åä èëðýõ ïîòåíöèàë ýíåðãè (En), òîãòîëöîîíû äîòîîä
ýíåðãè (U) -èéí íèéëáýðýýñ òîãòîíî.
E = Ek + En + U
Òîãòîëöîî õàðüöàíãóé òàéâàí (Ek = 0) áàéæ ãàäíû îðíû ¿éë÷ëýë õÿçãààðã¿é áàãà (En= 0)
áàéõ ¿åä òîãòîëöîîíû á¿òýí ýíåðãè äîòîîä ýíåðãèéí íººöººð òîäîðõîéëîãäîíî.
Äîòîîä ýíåðãè íü ìîëåêóëûí õýëáýëçýë, ýðãýëäýõ, äàâøèõ õºäºë㺺íèé ýíåðãè, ìîëåêóë
äàõü àòîìûí õîëáîîñûí ýíåðãè, àòîì áîëîí ìîëåêóëûí îðáèòàëûí ÿíç á¿ðèéí ýíåðãèéí ò¿âøèí
äýõ ýëåêòðîíû øèëæèëòèéí ýíåðãè, öºìèéã á¿ðä¿¿ëýã÷ æèæèã õýñãèéí õîëáîîñûí ýíåðãè
çýðýã áèäíèé òàíèí ìýäýæ áàéãàà áîëîí òàíèí ìýäýõ áîëîìæòîé ýíåðãèéí èëðýë áàéäàã

9. Àæèë. Òîäîðõîé çàéä ¿éë÷èëæ áàéãàà õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëýýð áîëîõ ýíåðãèéí øèëæèëòèéã àæèë ãýäýã.
Аæèë нь òîäîðõîé çàéä(l) ¿éë÷ëýõ õ¿÷ (F) áàéäëààð èëýðäýã тул õ¿÷íèé õýìæýý ба ò¿¿íèé ¿éë÷ëýõ
çàéгààр ажил хэмжигдэнэ.
9
úûù
= × é × × ì
, кã ì2 A F l
êë
ñåê
Ажил нь тодорхой зайд ¿éë÷èëэх õ¿÷ байдлаар тогтолцоо ба орчны хооронд энергийн
шилжилт хийдэг бөгөөд ажèë õèéõýä ýíåðãèéí íýã õýëáý𠺺ð õýëáýðò øèëæñýí áàéäàã.
Äóëààí. Тåìïåðàòóðûí çºðºº áàéäëààð èëðýõ, тîãòîëöîî áà õ¿ðýýëýí áóé îð÷íû õîîðîíä шилжих
ýíåðãèéí øèëæèëòèéã õýëíý. Äóëààíû èëðýëèéí ¿åä æèæèã õýñãèéí ýìõ çàìáàðààã¿é õºäºë㺺íèé
êèíåòèê ýíåðãèéí øèëæèëò áîëîõîîñ ýíåðãèéí íýã õýëáýð íºãººä øèëæèõã¿é. Ýíåðãè õàëóóí áèåòýýñ
õ¿éòýí áèåòýä äóëààí áàéäëààð øèëæäýã. Ìîëåêóëûí ò¿âøèíä àâ÷ ¿çâýë, õàëóóí áèåòèéí ìîëåêóë
ìºðãºëäºëòèéí ÿâöàä ýíåðãýý õ¿éòýí áèåòýä àëäàíà. Õî¸ð áèåòèéí ìîëåêóëын äóíäàæ êèíåòèê ýíåðãè
èæèë áîëòîë (òåìïåðàòóð íü àäèë áîëòîë) äóëààíû ýíåðãè, äóëààíû óðñãàë áàéäëààð øèëæèíý. Äóëààí íü
àæëûí àäèë òîãòîëöîî áà îð÷íû õîîðîíä ýíåðãèéн øèëæèлт хийдэг бөгөөд дóëààíû øèëæèëòээр
òîãòîëöîî òåìïåðàòóð áîëîí òºëºâ áàéäлын ººð÷ëºлтөд ордог.
Òåìïåðàòóð. Бîäèñ àëü õèð õ¿éòýí ýñâýë õàëóóí áàéãààã ººð áîäèñòîé õàðüöóóëàí жишсэн õýìæýýñ
þì. ªºðººð õýëáýë äóëààíûã “ñ¿ð õ¿÷” áóþó õ¿÷òýé ñóë òàëààñ íü èëýðõèéëñýí õýìæèãäýõ¿¿í.
“Äóëààíû àëäàãäàë”, “äóëààí àâàõ”, “äóëààíû óðñãàë” çýðýã ¿ã õýëëýã¿¿ä òîãòîëöîî äóëààíòàé
áàéäàã ìýò ñýòãýãäýë òºð¿¿ëäýã áîëîâ÷ дóëààí áîë òîãòîëöîî áà îð÷íû çààãààð øèëæèõ ýíåðãèéí
øèëæèëòèéí ýíãèéí õýëáýð þì.

10. Õýðýâ òîãòîëöîî îð÷èíòîéãîî ìàññ áà äóëààíû ñîëèëöîî õèéãýýã¿é
áîë ò¿¿íèé äîòîîä ýíåðãèéí íººö õàäãàëàãäàí ¿ëäýíý.
 ¯¿íèéã ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëèéí èëðýë, òåðìîäèíàìèêèéí I
ýõëýë áóþó òåðìîäèíàìèêèéí I õóóëü ãýíý.
 Òóñãààðëàãäñàí òîãòîëöîîíä áîëîõ àëèâà õóâèðàëûí ¿åä
òîãòîëöîîã á¿ðä¿¿ëýã÷ õýñã¿¿äèéí õîîðîíä äîòîîä ýíåðãèéí
õàðèëöàí øèëæèëò ë áîëîõ áîëîìæòîé áàéíà

11. · Òåðìîäèíàìèêèéí I ýõëýë: Ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëü
-òîãòîëöîîíû íèéëáýð ýíåðãè òîãòìîë õàäãàëàãäàíà
-ýíåðãè íýã õýëáýðýýñ íºãººä øèëæèíý
-àæèë, äóëààí ýêâèâàëåíò õàðüöààãààð øèëæèíý
ΔEîð÷ëîí = ΔEòîãòîëöîî + ΔE õ¿ðýýëýí áóé îð÷èí =0
Òîãòîëöîîíû ýíåðãèéí ººð÷ëºëò ïðîöåññûí ÿâàãäàõ ¿å øàòààñ
õàìààðàõã¿é, òîãòîëöîîíû ýõíèé áà ýöñèéí òºëºâ áàéäëààñ
õàìààðíà

12. Öëèíäð äîòîðõ õèé ãàäíû õ¿÷íèé ¿éë÷ëýëèéã äàâàí òýëæ àæèë
õèéñýí ãýâýë
A = F ∙ Δh Δ h – á¿ë¿¿ð øèëæñýí õýìæýý
F – á¿ë¿¿ðèéí ò¿ëõýõ õ¿÷
Á¿ë¿¿ðèéí ãàäàðãà (S)-ä ¿éë÷ëýõ àãààðûí äàðàëò (Pат) -ûã
á¿ë¿¿ðèéí ò¿ëõýõ õ¿÷ (F) -òýé òýíö¿¿ ãýæ ¿çâýë,
F =P∙S A = P∙ S∙Δh S∙Δh =ΔV,
A = P∙ ΔV
QP = ΔU + Av = ΔU + P∙ ΔV
ΔU = U2- U1 , ΔV = V2- V1
( ) ( ) ( ) 2 1 2 1 2 2 1 1 Q U U P V V U PV U PV P = - + - = + - +
H = U+PV ýíòàëüïè (H ) ãýíý
QP = H2 – H1 = ΔH ΔH -ýíòàëüïèéí ººð÷ëºëò
òîãòìîë äàðàëòòàé ¿åä ÿâàãäàõ õèìèéí óðâàëûã
òåðìîäèíàìèêèéí ¿¿äíýýñ áè÷èõýä òîãòîëöîîíû äîòîîä
ýíåðãèòýé ýêâèâàëåíò óòãààð õýðýãëýãäýõ òºëºâ áàéäëûí
ôóíêöûã ýíòàüïè ãýíý.

13. Ìàññ, ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëèéí òåðìîõèìèéí èëðýëèéã
Ãåññûí õóóëü ãýäýã
Òåðìîõèìèéí ¿íäñýí õóóëü: (1836 îí) ÀÍÓ. Ã.È.Ãåññèéí õóóëü
“Õèìèéí óðâàëûí äóëààíû èëðýë óðâàëä îðæ áàéãàà ýõ áîäèñ
áîëîí á¿òýýãäõ¿¿í áîäèñûí òºëºâ áàéäàë, óã òºðõººñ
õàìààðàõààñ óðâàë õýäýí øàòààð ÿâàãäàõààñ ¿ë õàìààðíà”
ãýæ òîìú¸îëñîí.
ªºðººð õýëáýë, òîãòîëöîîíû ýõíèé áà ýöñèéí òºëºâ áàéäëààð
óðâàëûí äóëààíû èëðýë òîäîðõîéëîãäîíî.

14. AB áîäèñ ¿¿ñýõ ÿâö (à) áà (â) ãýñýí 2 ¿å
øàòààð ÿâàãäñàí ãýæ ¿çâýë, óðâàëûí äóëààíû
èëðýë çàâñðûí øàòíû óðâàëûí äóëààíû èëðýëèéí
íèéëáýðòýé òýíö¿¿ áàéíà.
(à) A + C = AC ΔH1
(â) AC + B = AB + C ΔH2
A + B = AB ΔH= ΔH1+ ΔH2
AB A+B
DH á¿òýýãäõ¿¿í эх бодис
DHøóë>0 DHýðã<0
эх бодис á¿òýýãäõ¿¿í
Ýíäîòåðì óðâàë Ýêçîòåðì óðâàë

15. 15
Ãåññèéí õóóëèéí ìºðäëºãºº:
̺ðäëºãºº-1:
Òóõàéí äàðàëò, òåìïåðàòóðò äàí áîäèñîîñ 1 ìîëü õèìèéí íýãäýë ¿¿ñýõ óðâàëûí
äóëààíû èëðýë, ò¿¿íèéã ãàðãàí àâàõ àðãààñ ¿ë õàìààðàí òîãòìîë õýìæèãäõ¿¿í
áàéíà.
• Сòàíäàðò íºõöëä, 101.3êÏà äàðàëò, 250Ñ áóþó 273 Ê – òåìïåðàòóðò äàí
áîäèñîîñ 1 ìîëü õèìèéí нýãäýë ¿¿ñýõèéí äóëààíûã ¿¿ñýõèéí ñòàíäàðò ýíòàëüïè
ΔHo
f ãýíý.
• Äàí áîäèñûí ¿¿ñýõèéí ñòàíäàðò ýíòàëüïèéí óòãûã òýã ãýæ òîîöäîã.
• Õèìèéí öýâýð íýãäëèéí ¿¿ñýõèéí ñòàíäàðò ýíòàëüïèéã òóðøëàãààð òîãòîîí
õ¿ñíýãòýä áàéðëóóëäàã.
̺ðäëºãºº -2:
Õèìèéí óðâàëûí äóëààíû èëðýë íü óðâàëûí á¿òýýãäõ¿¿í áîäèñûí ¿¿ñýõèéí
ñòàíäàðò ýíòàëüïèéí íèéëáýðýýñ óðâàëä îðæ áóé áîäèñûí ñòàíäàðò ýíòàëüïèéí
íèéëáýðèéã õàññàíòàé òýíö¿¿ áàéíà.
Q DH 0 0
P,T ( óðâ) =å f á ¿ ò -åDH
f ýõ

16. Термохимийн урвал:
Химийн урвалынтэгшитгэлд урвалын дулааны илрэл, бодисын
төлөв байдлыг оруулан бичсэн байна.
H2(хий) + 1/2O2(хий) = H2О(шинг.) DH0
298 = -285.83 кЖ
Òåðìîõèìèéí òîîöîî:
õèìèéí óðâàëûí äóëààíû èëðýë
õèìèéí õîëáîîíû ýíåðãè
талст торын энерги
уусахын дулаан
òàëñò óñ ¿¿ñýõ ýíåðãè ...

17. Химийн урвалын дулааны илрэлийг тооцоолох энтальпийн диаграмм
Сбал чулуу + O2(хий)
(Борн-Габерийн цикл)
СО(хий) + 1/2O2(хий)
ΔH2
СO2(хий)
кЖ/моль
0
100
200
300
400
ΔH1
ΔH3
1. ØÀÒÀÕ ÓÐÂÀËÛÍ ÄÓËÀÀÍÛ ÈËÐÝË
СО(хий) + 1/2O2(хий) = СO2(хий)
ΔH2 = ΔH1 - ΔH3 = -110.5 кЖ/моль
СО(хий) + 1/2O2(хий) = СO2(хий)
ΔH3 = ΔH1 - ΔH2 = -283.0 кЖ/моль
Сбал чулуу + O2(хий) = СO2(хий)
ΔH1 = ΔH2 + ΔH3 = -393.5 кЖ/моль

18. ΔH0
Cl2(хий) = 2Сl(хий)
ΔH0
дис. Cl2 = -242.6 кЖ/моль
H(хий) + Cl(хий) = HCl(хий)
ΔH0
H2(хий) + Cl2(хий) = HCl(хий)
H-Cl = ΔH0
дис. HCl = ΔH0
f HCl – 1/2ΔH0
дис. Cl2 - ΔH0
дис. H2 =
(-92.8) – (217.5 + 121.3) = -431.6 кЖ/моль
ΔH0
f HCl = -92.8 кЖ/моль
1/2H2(хий) + 1/2Cl2(хий))
кЖ/мол
ь
300
200
100
0
-100
HCl (хий)
ΔH0
f HCl
дис. Cl2
1/2H2(хий) + Cl (хий))
ΔH0
дис. H2
H(хий) + Cl (хий))
ΔH0
H-Cl =
=ΔH0
дис. HCl
H2(хий) = 2H(хий)
ΔH0
дис. H2 = 435.0 кЖ/моль
2. ХИМИЙН ХОЛБООНЫ ЭНЕРГИ

19. 3. ТАЛСТ ТОРЫН ЭНЕРГИ
NaCl –ын талст торын энергийг тооцоолоход
зориулсан ýíåðãèéí çóðàãëàë
(Áîðí-Ãàáåðûí битүү хэлхээ)
- ΔH  = [(- ΔÍ  ) + ( - ΔH
 )] -
f.NaCI òàëñò NaC l ýл.нэг CI ( õèé ) 1
- æ  +  + 
÷ø
ΔH ΔH ΔH
ö ñóáë. Na ( хат ) 2
äèññ. CI 2 ( хий ) èîí. Na ( хий çè
) = - =
U  Í

NaC NaCl
Δ Δ Δ Δ Δ
I òàëñò
H H H 1
H H
= -  +  +  +  + 
=
f. NaCI ý л.нэг CI ( õèé ) ñóáë. Na ( хат ) äèññ. CI 2 ( õèé ) èîí.
Na ( õèé
) 2
Δ Δ
= 1моль ×(411.1- 351.4 + 108.3 + 121.3 + 495.8)Æ/ìîëü = 785.1 êÆ

20. 1. Уусгагчийн задрал (молекул хоорондын хүч сулрах)-ын дулаан ΔH1
2. Ууссан бодисын задрал (талст торын эвдрэл) -ын дулаан ΔH2
3. Уусгагч ба ууссан бодисын харилцан үйлчлэл (дисперсжилт)-ийн дулаан ΔH3
4. Уусаын дулаан ΔHуус.
ΔHуус. = (ΔH1 + ΔH2) - ΔH3
4. ÓÓÑÀÛÍ ÄÓËÀÀÍ

21. Íýã ãðàìì áîäèñûí òåìïåðàòóðûã íýã ãðàäóñààð èõýñãýõýä çàðöóóëàõ äóëààíû òîî
õýìæýýã õóâèéí äóëààí áàãòààìæ (Ñ) áóþó õóâèéí äóëààí øèíãýýëò ãýíý. Íýã ìîëü
áîäèñûã òîãòîëöîî ãýæ àâñàí áîë ìîëèéí äóëààí áàãòààìæ (Ñмоль) ãýñýí óõàãäàõóóíûã
àøèãëàíà.
ù
, Æ
, Æ ìîëü n T
q Q úû
ù
úû
, Æ
= é
êë
K
ΔT
ù
é
êë
Ñ Q
×D ×
=
ã Ê
m T
úû
êëé
× D ×
=
ìîëü Ê
Ñ Q
ìîëü
Áîäèñûí òåìïåðàòóðûã ººð÷ëºõºä øààðäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýý (кинетик энергийн
шилжилт) íü òóõàéí áîäèñûí òåìïåðàòóðûã àëü õè𠺺ð÷ëºõ øààðäëàãà, áîäèñûí òîî õýìæýý
áîëîí áîäèñûí óã òºðõººñ õàìààðíà.
Óëàìæëàë ¸ñîîð, íýã ãðàìì óñíû òåìïåðàòóðûã öåëüñèéí íýã ãðàäóñààð èõýñãýõýä
øààðäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýýã “êàëîðè” ãýæ íýðëýæ èðñýí. Íýãæèéí ÑÈ òîãòîëöîîíä
äóëààíû íýãæýýð ýíåðãèéí ¿íäñýí íýãæ áîëîõ Æîóëèéã àâäàã.
1 êàë = 4.184 Æ
Òîãòîëöîîíû òåìïåðàòóðûã íýã ãðàäóñààð èõýñãýõýä øààðäàãäàõ äóëààíû òîî õýìæýэг (Q)
òîãòîëöîîíû äóëààí áàãòààìæ (q) ãýíý.

22. Õýìæèëòèéí ¿ð ä¿íã¿¿ä:
Áîäèñ Ìàññ, ã Ñ, Æ/ã×Ê Тàíõíû, îÑ Тýöñèéí, îÑ ΔТ, îÑ
Çýñ 25.64 ? 100.00 28.49 -71.51 (àëäàãäñàí)
Óñ 50.00 4.184 25.10 28.49 3.39 (íýìýãäñýí)
Ýíåðãè õàäãàëàãäàõ õóóëü ¸ñîîð çýñèéí àëäñàí äóëààí óñíû
àâñàí äóëààíòàé òýíö¿¿ áàéíà.
Qóñ = - QCu
Óñíû òåìïåðàòóðûã 3.39 oÑ -ааð èõýñãýõýä çàðöóóëàõ äóëààí
(Qóñ) -ûã îëáîë,
m Δ 50.00 ã 4.184 Æ 3
= × × = × × 
= ×
óñ óñ óñ 3.39 C 709.188 10 Æ
 Q C T
×
ã C
Óñíû àâñàí äóëààí çýñèéí àëäñàí äóëààíòàé òýíö¿¿ Qóñ = - QCu áîëîõûã
¿íäýñëýí, íýã ãðàìì çýñèéí òåìïåðàòóðûã íýã ãðàäóñààð èõýñãýõýä
çàðöóóëàõ äóëààí áóþó çýñèéí õóâèéí äóëààí áàãòààìæèéã îëæ áîëíî.
3
C Q
= ´ Cu
= = =
Cu
709.188 10 ÆЖ 0.387 Ж 0.387
Cu
mΔ T
25.64 ã 71.51 Cг C г K ´ ´  ´ ´