1. 31
Nefes almayı, yutmayı, uyumayı ya da ağlamayı doğduğumuz andan itibaren
kolaylıkla yapabiliyoruz. Acıktığımızı, susadığımızı ve yorulduğumuzu hissediyor, gülüyor,
üzülüyor, heyecanlanıyoruz. Bunlar bizim sonradan öğrendiğimiz işler değildir.
Yazma, okuma, hesap yapma gibi daha birçok şeyi ise sonradan öğreniyoruz.
Arkadaşlarımızın isimlerini, çarpım tablosunu, eşyaların adını, yabancı dillerdeki kelimeleri,
sevdiğimiz bir şarkının sözlerini hafızamıza kaydediyor ve gerektiğinde kullanıyoruz.
Peki, bir dakikada kaç kere nefes alırız? Kalbimiz kaç kere atar? Gözlerimizi kaç kere
kırparız? Vücudumuzda gerçekleflen birçok olay, bizim özel bir çaba harcamam›za gerek
kalmadan kendili¤inden gerçekleflir. Niçin ve nas›l büyüdü¤ümüzü hiç düflündünüz mü?
Konu boyunca bu ve benzeri sorular›m›za cevap arayal›m.
Anahtar Kavramlar
sinir hücresi
salgı bezi
hormon
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
15
24. s.

2. 32
4. Etkinlik
Gözlemleyelim, ‹nceleyelim
Bir Dakika
Bir dakika içerisinde vücudumuzda ve çevremizde,
fark edebileceğimiz kaç olay gerçekleşir?
Bu sorunun cevabını bulmak için aşağıdaki işlemleri
yapalım.
Bunlar› Yapal›m
• Üç-dört kişilik gruplar oluşturalım.
• Grup üyelerimizden biri, bir saat ile zamanı
takip etsin. Diğer grup üyeleri de bir dakika
içerisinde vücutlarında veya çevrelerinde
kaç olay gerçekleştiğini belirlesinler.
Belirledikleri olayları defterlerine liste
hâlinde yazsınlar.
• Listelerimizi sırayla okuyalım. Ard›ndan
gruptaki bütün üyelerin belirledikleri
olaylar› içeren yeni bir liste oluşturalım.
• Hazırladığımız listeden yararlanarak
aşağıdaki soruları cevaplayalım.
Sonuca Varal›m
• Bir dakika içerisinde vücudumuzda ve çevremizde kaç olay meydana
gelmektedir?
• Vücudumuzda ve çevremizde, bir dakikada gerçekleşebilecek olay sayısı sadece
belirlediğimiz kadar mıdır? Tartışalım.
• Vücudumuzdaki bu olayların her biri, hangi sistem veya sistemler tarafından
gerçekleştirilir?
• Bu olayları gerçekleştiren sistemler, birbirlerinden bağımsız olarak mı çalışır?
• Vücudumuzda bu kadar çok sayıda olay, birbirini engellemeden nasıl
gerçekleşebiliyor?
Vücudumuzda, bir dakika içerisinde, sayamayacağımız kadar çok olay gerçekleşir.
Bütün bu olaylar›n böylesine uyumlu ve kontrollü gerçekleflmesini sa¤layan nedir? Bir
saat veya bir gün içerisinde vücudumuzda gerçekleşen olay sayısını tahmin edebilir
misiniz? Duyuları algılamak, düşünmek, yürümek, konuşmak gibi birçok olay aynı anda
ve birlikte gerçekleşir. Vücudumuzdaki sistemlerin düzenli, uyumlu ve sorunsuz olarak
çalışmasını, denetleyici ve düzenleyici sistemimiz sağlar. Peki afla¤›daki eflitli¤e göre
bu sistemle ilgili ne söyleyebiliriz?
Denetleyici ve Düzenleyici Sistem = Sinir Sistemi + ‹ç Salgı Bezleri
Araç-Gereçler
Araç ve Gereçler
♦ saat
♦ kâğıt
Sizce vücudumuzda gerçekleflen olayların düzenli ve birbiriyle uyumlu bir şekilde
gerçekleşmesini sağlayan fley nedir? Bu sorunun cevab›n› “Bir Dakika” adl› etkinli¤imizi
yaparak ö¤renelim.

3. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
33
Vücudumuzda Sistemler
Omurilik
Sinir sistemimiz vücudumuzdan ve
çevreden ald›¤› bilgileri de¤erlendirir,
bunlara uygun cevaplar oluflturur ve böylece
vücudumuzun düzenli ve uyumlu bir flekilde
çal›flmas›n› sa¤lar. Yandaki flemada görüldü¤ü
gibi, sinir sistemimiz iki bölümden oluflur. Şimdi
gelin, bu sistemin bölümlerini ve görevlerini
daha yakından inceleyelim.
Merkezî Sinir Sistemi
Merkezî Sinir Sistemi
Çevresel Sinir Sistemi
Sinir Sistemi
Nöron
Sinir sistemimiz, vücudumuzu ağ
gibi saran milyarlarca sinirden
meydana gelir. Bu sinirleri,
yandaki resimde görülen
binlerce sinir hücresi
(nöron) oluşturur.
Sinir Sistemimiz
Omurilik: Omurilik soğanından başlayıp kuyruk sokumuna
kadar uzan›r. Omurilik, omurgamız içerisinde yer alan bir sinir
kordonudur.
• Beyinle di¤er organlar›n arasındaki bilgi iletimini sağlar.
• Refleks davranışlarımızı gerçekleştirir.
Beyin: Vücudumuzun öğrenme, hafıza ve yönetim merkezidir.
• Duyu organlarımızdan gelen bilgileri değerlendirir.
• Konuşma ve istemli hareketlerimizin gerçekleşmesini sağlar.
• Acıkma, susama, uyku ve uyanıklık gibi olayları düzenler.
• Kan basıncımızı ve vücut sıcaklığımızı ayarlar.
• Merkezî sinir sistemimizdeki diğer organların yardımıyla
organlarımızın ve sistemlerimizin çalışmasını düzenler.
Beyincik: Vücudumuzun hareket ve denge merkezidir.
• Kol ve bacaklarımızdaki kasların birbiriyle uyumlu
çalışmas›n› düzenleyerek hareketlerimizin dengeli
olmasını sağlar.
16
24. s.
Yandaki flekilde görüldü¤ü gibi
omurili¤imiz, omurgam›z›
oluflturan kemiklerin
içerisinde bulunur.
Sizce bunun sebebi
ne olabilir?
Omurilik Soğanı: Beyin ve di¤er vücut organları
arasındaki bağlantıyı sağlar. Omurilik soğanı, iste¤imiz
d›fl›nda çalışan iç organlarımızın kontrol merkezidir.
• Solunum, dolaşım, boşaltım ve sindirim
sistemlerimizin çalışmalarını düzenler.
• Nefes alma, yutma, öksürme, çiğneme, hapşırma ve
kusma gibi olayları kontrol eder.
Merkezî sinir sistemi beyin ve omurilikten oluflur.
Beyincik ve omurilik so¤an›, beynin bölümleridir.

4. 34
Çevresel Sinir Sistemi
Yandaki resimde merkezî sinir sistemi ile
birlikte çevresel sinir sistemimiz ve onu oluflturan
sinirler görülmektedir. Çevresel sinir sistemimizin
vücudumuzun neresinde bulundu¤unu söyleyebilir
misiniz?
Merkezî sinir sistemi dışında yer alan milyonlarca
sinir, çevresel sinir sistemini oluşturur. Çevresel sinir
sistemi, merkezî sinir sistemi ile organlar arasındaki
iletişimi sağlar. Sinirler beyin ve omurilikten çıkarak
deri, gözler, kaslar, dişler ve kemiklerin içi dâhil olmak
Peki, bu iletiflim nasıl gerçekleşir?
Sinirlerin bilgi taşıma özelliği sayesinde, çevremizde ve vücudumuzda meydana gelen
değişimler hakkında h›zl› bir flekilde bilgi ediniriz. Sinirleri, telefon kablolarına benzetebiliriz.
Telefon kabloları gibi sinirler de bilgi taşıyarak vücudumuzdaki iletişimi sağlar.
Bu iletiflimin nas›l gerçekleflti¤ini anlamak için afla¤›daki flemay› inceleyelim.
Beynimizde oluşan bu cevap yine
sinirler arac›l›¤›yla ilgili organ ya da
yapılara iletilerek uyarıya tepki verilir.
Ses, ışık, koku, tat, basınç
gibi vücudumuzun içinde veya
çevremizde meydana gelen ve
vücudumuzda belirli bir tepkiye
sebep olan etkilere uyarı denir.
Uyar›lar duyular›m›zda bulunan
özel hücrelerle al›n›r.
Uyarı, sinirler ile merkezî sinir
sistemine uyartı mesajı
fleklinde taşınır.
Uyartı mesajı beynimizdeki ilgili
bölümde değerlendirilir ve uyarıya
karşı bir cevap oluşur.
1
2
3
4
17
26. s.

5. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
35
Vücudumuzda Sistemler
Bunlar› Biliyor muydunuzBunlar› Biliyor muydunuz ??
Elektrik kablosunun içinde elektrik enerjisinin
geçtiği bakır bir tel, dışında ise kauçuk veya plastikten
yapılmış bir tür k›l›f bulunur. Bir sinirin yapısı da buna
benzer. Sinirin içinde vücudumuza ait elektrik enerjisinin
iletilmesini sağlayan sinir hücreleri, dışında ise bir kılıf
bulunur. Vücudumuzdaki sinirsel iletimin elektrik enerjisi
şeklinde taşınıyor olması inanılmaz gelebilir. Daha da
inanılmaz olan ise bu işlemin neredeyse ışık hızına yakın
bir sürede gerçekleşiyor olmasıdır.
Elektrik
kablosu
Sinir
Sinir
hücresi
Bunlar› Yapal›m
• Oyunumuzun kurallarını
yandaki şemada bulunan
okları takip ederek öğrenelim.
• Oyunumuz için sınıf arkadaş-
larımızdan 11 kişilik gruplar
oluşturalım.
• Ö¤retmenimizden ald›¤›m›z
mesaj› gerçeklefltirmek üzere
flemada belirtilen görevleri
yerine getirecek olan A, B, C,
D ve E harfli organ ve yapılar›
listeleyelim.
• Bu organ veya yapılardan
birini seçelim. Seçtiğimiz
organ veya yapının ismini
renkli kalemle kâğıda yaza-
rak kendimize bir yaka kartı hazırlayalım. Bir arkadaşımızı da gözlemci olarak
seçelim (A,C,E organların› canland›rmak için birer kişi, B ve D organ veya yapıların›
canland›rmak için de birkaç kişiyi görevlendirelim.).
• Gözlemci arkadafl›m›z, öğretmenimizin yazdığı mesajın ne olduğunu, yap› ve
organlar› canland›ran arkadaşlarının hareketlerine bakarak tahmin etsin.
Sonuca Varal›m
• A, B, C, D, E organ veya yapılarının isimleri ve görevleri nelerdir?
• Bu organ ve yapılardan hangileri merkezî sinir sistemimize, hangileri çevresel sinir
sistemimize aittir?
• Öğretmenimizin oyundaki rolü nedir?
• Yeni bir şema oluşturarak bu yapı ve organlar ile bunlar›n görevlerini şemamıza
yerleştirelim.
5. Etkinlik
Oyun Oynayal›m
Mesaj›m›z Var
Vücudumuzda sinirsel iletimin nasıl gerçekleştiğini daha iyi anlamak için “Mesajımız
Var” oyununu oynayalım.
A Mesaj› al›r.
B Mesaj› tafl›r.
C Mesaj› cevapland›r›r.
D Cevab› tafl›r.
E Tepki olufluturur.
Oyun,
ö¤retmenimizin
k⤛da bir mesaj
yazmas›yla bafllar.
Mesaj› tafl›r.
Mesaj›de¤
erlendirip
cevapmesaj›o
luflturur.
Cevapmesaj›n›
tepkiorgan›natafl›r.
Mesaj›al›r.
Cevap mesaj›na
tepki oluflturur.
B
A
E
D
C

6. 36
6. Etkinlik
Bulal›m, Keflfedelim
Uyar› - Tepki
Araflt›rma Sorusu
Elimizi yanan bir muma değdirdiği-
mizde düşünmeden hemen geri çekeriz.
Günlük hayatımızda böyle düşünmeden ve
hızlı bir şekilde gerçekleştirdiğimiz başka
olaylar da vardır. Bunlar neler olabilir?
Bunlar› Yapal›m
• Üç-beş kişilik gruplar oluşturalım.
• Günlük hayatta düşünmeden hızlı bir şekilde gerçekleştirdiğimiz olayları
listeleyelim.
• Bu olaylardan birini seçelim.
• Grup arkadaşlarımızla birlikte bu olayı gözlemleyebileceğimiz bir deney
tasarlayalım.
• Deneyimizi hazırlarken aşağıdaki çizelgeden yararlanalım.
• Deneyimizi farklı arkadaşlarımızla tekrarlayalım.
• Çalışmamızı tamamladıktan sonra deney sonuçlarımızı diğer gruplara anlatalım.
Sonuca Varal›m
• Yaptığımız deneyleri ve bu deneylerin sonuçlarını sınıf arkadaşlarımıza rapor
hâlinde sunalım.
• Sunumlarımızın ardından “Deney sırasında gözlemlediğimiz olaylar niçin
gerçekleşiyor olabilir?” sorusunun cevab›n› tartışalım.
Deneyimin
Araştırma sorusu
Hipotezi
Ba¤›ms›z de¤iflkeni
Ba¤›ml› de¤iflkeni
Kontrol edilen de¤iflkeni
Araç ve gereci
‹şlem basamakları
Gözlemleri
Sonucu
Vücudumuzun içinde veya çevremizde meydana gelen uyarılar, vücudumuzda her
zaman bu şekilde tepki oluşturmaz.
Yemek yerken yutkunuruz. Göz kapaklarımız gün boyu defalarca açılıp kapanır.
Elimizi sivri bir cisme değdirdiğimizde hemen geri çekeriz. Bunlar gibi birçok olay,
düşünmemize bile gerek kalmadan gerçekleşir. Hatta isteğimiz dışında yaptığımız bazı
hareketler bizi tehlikelere karşı korur. Aşağıdaki etkinlikte düşünmeden ve hızlı bir şekilde
gerçekleştirdiğimiz benzer olayları keşfedeceğiz.

7. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
37
Vücudumuzda Sistemler
Refleks Nedir?
Yanda yer alan foto¤raflardaki farkl›l›klar›
belirleyelim. Sizce bu farkl›l›klar›n sebebi nedir?
Yeni doğan bebeğin emme hareketi, yanan bir
mumdan parmağın hızla geri çekilmesi, yüksek
sesten ürkmek, öksürmek, hapşırmak, yutkunmak
gibi hareketleri düşünmeden gerçeklefltirdi¤imizi
fark ettiniz mi? Göz bebe¤imizin ›fl›kta küçülüp karanl›kta büyümesi de düflünmeden
gerçeklefltirdi¤imiz hareketlerdendir. Bu hareketleri niçin düflünmeden yap›yor olabiliriz?
Peki bunlar vücudumuzda nereden kontrol ediliyor olabilir?
Vücut sıcaklığımız biraz yükselince terlemeye başlarız. Loş bir ortama girdiğimizde
göz bebeklerimiz hemen büyürken ışığa bakınca aniden küçülür. Gözümüze doğru gelen
bir cisim karşısında gözlerimizi farkında olmadan kapatırız. Bu hareketler isteğimiz dışında
gerçekleşir ve vücudumuzun kendisini korumas›n› sa¤lar.
Yandaki şekilde görüldüğü
gibi elimizi yanan bir muma yak-
laştırdığımızda derimizdeki acı
hissini alan sinirler bunu omuriliğe
iletir. Omurilik, kaslarımızın hemen
kasılarak elimizin çekilmesini
sağlar. Kontrolümüz d›fl›nda ger-
çekleflen bu hareket elimizin zarar
görmesini engeller.
Vücudumuzun dışarıdan gelen ›fl›k, ses gibi bir uyarıya ani ve hızlı bir hareketle
tepki göstermesine refleks denir. Refleksler, sürekli ve hızlı bir biçimde gerçekleşir ve
bu sayede vücudumuzun kendini savunmasını sağlar. Refleks hareketlerimiz, omurilik
tarafından gerçekleştirilmesine rağmen beynimiz tarafından kontrol edilir.
Peki, siz de refleks hareketlerimize farklı örnekler verebilir misiniz?
Araba ve bisiklet sürmek, örgü örmek, dans etmek, yüzmek, limon görünce ağzımızın
sulanması gibi hareketler de reflekstir. Bu hareketleri ise tekrarlayarak ö¤reniriz. Bunlar›
bir kez ö¤rendikten sonra bir daha unutmaz ve düşünmeden gerçekleştiririz.
18
27. s.
Omurilik

8. 38
Araflt›ral›m, Haz›rlanal›mAraflt›ral›m, Haz›rlanal›m
Afla¤›daki sorular›n cevab›n› araflt›ral›m.
1. Korktuğumuzda ya da heyecanlandığımızda vücudumuzda ne gibi değişimler olur?
Bunun sebebi nedir?
2. Her geçen gün biraz daha büyüyoruz, ergenlik dönemini tamamlayana kadar
büyümemiz devam edecek. Vücudumuzda büyümemizi kontrol eden nedir?
3. Heyecanlanmamıza ve korkmamıza sebep olan nedir?
Çevremdeki insanlar da en az benim kadar heyecanlı görünüyordu. Pilotlarımız,
uçaklarıyla havada tehlikeli taklalar atarken bizler de büyük bir coşkuyla onları
alkışlıyorduk. Kalbim yerinden çıkacakmış gibi atıyordu. Nefesimi tuttum, içimde bir
şeylerin yükseldiğini hissetim. Ellerim terliyordu... Bir an gökyüzündeki uçaklardan
birinin pilotu olduğumu hayal ettim. Ben onları izlerken bile bu kadar heyecanlandığıma
göre acaba pilotlar neler hissediyorlardı? Gösteriyi izlerken yaşadıklarımın sebebini
merak ettim ve aşağıdaki soruların cevaplarını araştırmaya karar verdim. Ne dersiniz,
cevapları birlikte araştıralım mı?
TÜRK YILDIZLARI’nın
Zafer Bayramı’nda sesten
bile daha süratli uçaklarla
yaptıkları muhteşem
gösteriyi izlerken çok
heyecanlandım.
İç Salgı Bezlerimiz
Vücudumuzun doku ve organları arasındaki işleyişi denetlemek ve düzenlemek sadece
sinir sistemimizin görevi değildir. Organ ve sistemlerimizin çalışmasının denetlenmesi ve
düzenlemesi genellikle sinir sistemimiz ile iç salgı bezlerimizin birlikte çalışması sonucunda
gerçekleşir.

9. Denetleyici ve Düzenleyici Sistemimiz
39
Vücudumuzda Sistemler
‹ç salgı bezlerimiz, denetleme ve düzenleme görevlerini hormon
adı verilen özel salgılar üreterek yerine getirir. ‹ç salgı bezlerinin
ürettiği hormonlar, görevini düzenleyecekleri organlara, kan yoluyla
taşınır. Yandaki flekilde hipofiz bezi ve kan damarlar› görülmektedir.
‹ç salgı bezlerimiz, denetleyici ve düzenleyici görevlerini uzun sürede
ve sürekli olarak gerçekleştirir. Sinir sistemimiz ise çok hızlı ve kısa
süreli bir şekilde çalışır.
Her bir hormon, farklı etkilere sahiptir. Aşağıdaki flemada, bazı iç
salgı bezlerimiz ile bunların salgıladıkları hormonlara örnek verilmifltir.
fiemay› inceleyerek difli ve erkek iç salgı bezlerinin üretti¤i hormonlar›
ve bu hormonların görevlerini belirleyelim.
19
28. s.
21
29. s.
Tiroit
Salg›lad›¤› Hormon: Tiroksin hormonu
Görevi:
• Büyümeyi, gelişmeyi ve vücu-
dumuzdaki diğer kimyasal olayları
düzenler.
Pankreas
Salg›lad›¤› Hormonlar ve Görevleri:
‹nsülin: Kan şekerini düflürür.
Glukagon: Kan şekerini art›r›r.
Böbreküstü
Salg›lad›¤› Hormon: Adrenalin hormonu
Görevi:
• Korku, coşku, heyecan ve öfke
anlarında metabolizmayı hızlandırır.
Testis
Salg›lad›¤› Hormon: Eşeysel hormonlar
Görevleri:
• Ergenlik döneminde, erkeğe özgü
özelliklerin oluşmasını sağlar.
• Erkek üreme hücrelerinin (sperm)
oluşmasını sağlar.
Hipofiz
Salg›lad›¤› Hormon: Büyüme hormonu
Görevleri:
• ‹ç salgı bezlerinin çalışmasını denetler
ve düzenler.
• Büyümeyi sağlar.
• ‹ç salgı bezleri ile sinir sistemi
arasındaki uyumu sağlar.
Yumurtalık
Salg›lad›¤› Hormon: Eşeysel hormonlar
Görevleri:
• Ergenlik döneminde, dişiye özgü
özelliklerin oluşmasını sağlar.
• Dişi üreme hücrelerinin (yumurta)
oluşmasını sağlar.
Kan damar›
Hipofiz bezi
20
29. s.

10. 40
Kendimizi De¤erlendirelim
Aşağıdaki soruların cevaplar›n› defterimize yazal›m.
1. Aşağıdaki soruları A ve B şekillerini kullanarak cevaplayalım.
a) A ve B şekillerinde gösterilenler nelerdir?
b) A ve B şekilleri birlikte çalışarak vücudumuzun hangi sistemini oluşturur?
c) Bu sistemin vücudumuz için önemi nedir?
d) A ve B şekillerindeki numaralandırılmış bölümlerin isimlerini yazalım ve
görevlerini açıklayalım.
2. Refleks olarak adlandırdığımız hareketlerden birini seçelim. Seçtiğimiz refleksi
gözlemleyebileceğimiz bir deney tasarlayalım.
Şekil A Şekil B
22
30. s.
Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler
Denetleyici ve düzenleyici sistemiz, farklı görev ve yapıdaki organların ve sistemlerin uyum
içinde çalışmasını sağlar. Bunun için sinir sistemi ve iç salgı bezlerimiz birbiriyle etkileşim
içerisindedir. Bu sistemimizin sağlığını korumak için dengeli ve düzenli beslenmeliyiz.
Denetleyici ve düzenleyici sistemimizi olumsuz etkileyecek alkol, sigara ve uyuşturucu gibi
zararlı maddelerden uzak durmal›y›z. Sinir sistemimize zarar verebilecek ağır sporlardan,
ani hareketlerden, çarpma ve darbelerden kaçınmal›y›z.
1 2
43
1
2
3
4
5
6