14 Sport & Gemeenten • juni 2014
Over je eigen schaduw
heenstappen levert veel op
PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING
IN STRIJD TEGEN OVERGEWICHT
Sittard-Geleen telt net geen 100.000 inwoners en valt, net als de rest van Zuid-Limburg, op vanwege
haar negatieve gezondheidsgerelateerde cijfers. GGD Zuid-Limburg becijferde enkele jaren geleden
dat de percentages van jonge obese inwoners hoger zijn dan de landelijke gemiddelden. Kinderen in
Zuid-Limburg hebben vaker obesitas dan elders in het land, maar ook de lichtere variant (overgewicht)
komt er relatief vaker voor. Daarnaast duiden ook andere indicatoren, bijvoorbeeld het aantal kinde-
ren dat in lage SES-wijken woont, op de kwetsbare positie van de stad op het gebied van gezondheid.
Tekst: Sandra van Maanen

15Sport & Gemeenten • juni 2014
SAMENWERKING OVERGEWICHT
Goed nieuws is dat juist in deze gemeente
met zevenmijlspassen vooruitgang wordt
geboekt in de strijd ter voorkoming van
overgewicht. Dankzij een laagdrempelige
publiek-private aanpak, waarin sport, zorg
en welzijn samenwerken. “Succes heeft te
maken met visie van bestuurders en niet
in de laatste plaats de passie waarmee
gewerkt wordt om werkelijk iets aan het
probleem te doen, zegt Wim Venekamp,
internist/endocrinoloog en een van de
oprichters van de Obesitas Academy. Vene-
kamp pleitte al in de jaren negentig van de
vorige eeuw voor een multidisciplinaire
benadering in de strijd tegen overgewicht
op basis van programma’s voor jeugd en
gezin. Beweging speelt hierin een belang-
rijke rol. “Alleen wanneer sport, voeding en
psychologische ondersteuning op een logi-
sche, laagdrempelige manier worden aan-
geboden, is de tsunami aan obesitasgeval-
len die ons land zal overspoelen te stoppen.
De gemeente Sittard-Geleen is zeer voor-
uitstrevend. Binnen alle goede initiatieven
die op dit terrein ontstaan, wordt hier een
logische koppeling gemaakt. Sittard-Geleen
loopt ver vooruit op het overheidsstreven
om van elke gemeente een JOGG-gemeente
te maken. Het idee achter JOGG (Jongeren
OpGezondGewicht)wordthieralindeprak-
tijk gebracht.”
Programmadenken
Tom van Vliet is namens Ecsplore en Sport-
stichting Sittard-Geleen programmamana-
gervanhetgemeentelijkeprogrammaSport
en bewegen en doceert sportmanagement
en -beleid aan de Fontys Sporthogeschool
te Eindhoven. Hij is een van de trekkers van
het project. In de strijd tegen overgewicht
pleit hij al langere tijd voor een intensie-
vere samenwerking tussen de publieke en
private sector. De visie is helder: publiek-pri-
vate samenwerking biedt kansen. “De wijze
waarop gemeenten omgaan met sportbe-
leid in relatie tot gezondheidsachterstan-
den, met name overgewicht en obesitas, is
gebaat bij programmadenken. Dat blijkt uit
de resultaten. Als je hetzelfde ambieert is
het slimmer en een stuk goedkoper om er
samen de schouders onder te zetten.”
Zoiets vraagt wel wat van organisaties.
“Ieder heeft zijn eigen DNA, vaak zijn ze al
lang bezig, hebben ze ervaring. Soms lopen
ze daarmee misschien ook vast. Aan goede
projecten vanuit verschillende beleidster-
reinen is geen gebrek. Soms is er overlap,
zoals een voetbaltoernooi als onderdeel
van een zomervakantieprogramma, geor-
ganiseerd door de sportverenigingen. En
zo’n zelfde toernooi dat nog geen week
later door welzijnswerkers in de wijk wordt
georganiseerd. Voor dezelfde doelgroep.
Dat kan handiger, krachtiger en completer.
Initiatieven worden sterker wanneer je er
één doordacht programma van maakt. Laat
de welzijnswerker doen waar-ie goed in is,
net als de sportorganisator.”
Sittard-Geleen heeft ervoor gekozen sport-
beleid, met name sportstimuleringsbeleid,
dienstbaar te maken aan gezondheidsach-
terstanden. Mensen en middelen worden
gericht ingezet om overgewicht en motori-
sche achterstanden te voorkomen. Preven-
tie geldt als zwaartepunt, waarbij scholen,
de sportvereniging, zorg en welzijn samen
optrekken. Zo moet het mogelijk worden
kinderen die ‘opvallen’ in een vroeger sta-
dium vanuit diverse disciplines te helpen.
Het klinkt zo logisch; samen de schou-
ders eronder, samen werken aan één doel:
gezonde inwoners. Maar zo simpel is de
praktijk niet, weet ook Van Vliet. “Het kost
tijd partijen mee te krijgen. Binnen de
gemeente, maar ook in de private sector
wordt immers hard geknokt. Voor eigen
bestaansrecht, voor eigen budget. Wij zoe-
ken nieuwe wegen waarbij we partners
vragen over de eigen schaduw heen te stap-
pen, soms een stapje terug te doen zodat
een ander een stap vooruit kan maken.
Dat is niet makkelijk. Eén ding moeten we
Tom van Vliet, teamleider/coördinator SPRINT
“Als je hetzelfde ambi-
eert is het slimmer en
een stuk goedkoper om
er samen de schouders
onder te zetten”

16 Sport & Gemeenten • juni 2014
PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING
Probleem centraal stellen
Van Vliet spant zich vanuit de stuurgroep in
voor realtime sturing, een spannend traject,
vooral omdat het niet om ‘smart’ omschre-
ven doelstellingen of bestaande budgetten
gaat. Richting en kaders zijn er uiteraard wel,
maar de projecten, aanpak en ook financie-
ring liggen open. “Dat is een legitimatie om
over beleidsterreinen heen te kijken, te zoe-
ken naar draagvlak en manieren om elkaar
te versterken. Wat we vragen is simpel: doe
waar je goed in bent en wees coöperatief.
Door het probleem centraal te stellen en ver-
volgens te kijken welke professionals een bij-
drage kunnen leveren in de aanpak, boeken
wevooruitgang.Dewegnaarpubliek-private
samenwerkingsvormen is er een van vallen
en opstaan. En ja, alle clichés passeerden
in zo’n traject de revue: van argwaan over
een winstoogmerk tot discussies over de
opbrengsten van preventie. Maar inmiddels
zijn we wel een flink eind verder dan in 2011.”
In pilotvorm is op een paar kleine scholen
getoetst of het zinvol is de groepsleerkracht
tijdelijk te ondersteunen met de gymles.
Er is een combinatiefunctionaris als coach
ingezet die de leerkrachten begeleidde. Na
drie maanden is het effect gemeten en toen
RiskCare kan haar kennis vanuit de curatie
(preventie) hierin perfect kwijt. “Voorkomen
van overgewicht is feitelijk veel lastiger dan
de behandeling er van.”
RiskCare ontwikkelde een leerlingvolg-
systeem dat met ingang van het komend
schooljaar op een groot aantal basisscho-
len in de gemeente wordt ingezet. Kinderen
worden voortaan ook gevolgd in hun fysieke
ontwikkeling. Ze worden gewogen, hun fit-
heid wordt getoetst. De kinderen maar ook
hun leerkrachten en de combinatiefunctio-
narislevereninput.VanBree:“Dezeregelma-
tige screening en rapportages leveren een
schat aan data op. Op school komt gezonde
leefstijl nadrukkelijker op de kaart te staan.
Tegelijk willen we met het Centrum voor
Jeugd en Gezin op wijkniveau meekijken of
de situatie van de kinderen thuis aandacht
nodig heeft. Overgewicht bij jonge kinderen
kent vaak een achterliggende problematiek,
bijvoorbeeld alcoholverslaving van een
van de ouders. Omdat nu een koppeling tot
stand komt op verschillende niveaus, wordt
de strijd tegen overgewicht breder gedra-
gen. Sport en zorg worden op wijkniveau bij
elkaar gebracht, waarmee meer interven-
ties in de strijd worden gegooid, terwijl de
gemeente zelf een stap terugdoet.”
voor ogen houden: multidimensionale pro-
blemen los je niet alleen, maar juist samen
op. Deze hulp zoeken we zowel bij andere
beleidsterreinen (afdelingen Welzijn, Zorg,
Onderwijs, etc.), maar ook zeer nadrukkelijk
in de private sector.”
Preventie
Een van de zorgpartners die in Sittard-Ge-
leen het voortouw neemt is RiskCare, gespe-
cialiseerd in preventie en curatie van over-
gewicht. Directeur Merlijn van Bree tekende
een convenant met de partijen in Sittard-Ge-
leenenisblijmetdelaagdrempeligeaanpak.
“Alleen wanneer sport,
voeding en psycholo-
gische ondersteuning
op een logische, laag-
drempelige manier wor-
den aangeboden, is de
tsunami aan obesitas-
gevallen die ons land zal
overspoelen te stoppen”
“Overgewicht bij jonge
kinderen kent vaak een
achterliggende proble-
matiek, bijvoorbeeld
alcoholverslaving van
een van de ouders”
Vanaf februari wordt interactief voorlichting gegeven door speciaal opgeleide
educatiemedewerkers en een speciaal ingerichte Smart & Fit Truck.
Zie www.ikinactie.nl en de video: www.youtube.com/watch?v=5Jliuyd4HHo.
Dit schooljaar start een gezamenlijk leerlingvolgsysteem, waarbij jaarlijks
motoriek, antropometrie en gezondheidsgerelateerd gedrag wordt gemonitord.
De keten van vroegsignalering met combinatiefunctionarissen, het leerling-
volgsysteem, periodieke monitoring jeugdgezondheidszorg (GGD Zuid-Limburg)
en doorverwijsmogelijkheden naar curatieve programma wordt verkend en
gebouwd.
RiskCare opende dit voorjaar een gespecialiseerde kindervestiging in Sittard-
Geleen. Zie www.riskcare.nl.
Op korte termijn start een opleidingstraject met sportverenigingen om in de sta-
bilisatiefase van overgewichtsbehandelingen te zorgen voor opvolgend aanbod.
RiskCare junior verzorgt een specialistisch deel daarin.
Sittard-Geleen overweegt de PPS-constructie kracht bij te zetten door te kiezen
voor JOGG (Jongeren Op Gezond Gewicht).

17Sport & Gemeenten • juni 2014
PUBLIEK-PRIVATE SAMENWERKING
slagen wil Van Vliet best delen met gemeen-
tendienetalsSittard-Geleenpubliek-private
samenwerking ambiëren. “Wij hebben met
vallen en opstaan geleerd. Mocht iemand
willenklankborden,dankaneraltijdcontact
met me worden opgenomen.”
tiemedewerkers schreef zij het programma
voor de truck. “Er zit overlap in functies, de
bibliotheek maakt zich onder andere sterk
voor educatie, informatie en leesbevorde-
ring. Die laten zich prima combineren met
het sportieve thema. Je kunt ook meer te
weten komen over een gezonde leefstijl
door erover te lezen. Wij willen graag laten
zien dat we werk maken van bibliotheekver-
nieuwing; de bieb van vandaag is meer dan
eenplankleenboeken.Wekomennaarscho-
len, ontmoeten kinderen en ouders in de
truck en laten zien dat de bibliotheek meer
is dan een uitleenfabriek. Dat we bijdragen
aan gezondheidsbewustzijn vinden we een
goede zaak, in feite winnen we zo allemaal.”
In september gaat de truck weer on tour,
alle basisscholen in de gemeente worden
met een bezoek vereerd, de bus blijft tel-
kens een week bij de school staan.
De ervaring, inclusief de valkuilen en tegen-
bleek dat er gevarieerdere en intensievere
lessen worden gegeven, de plezierbeleving
en het enthousiasme bij leerlingen toe-
neemt en er bij veel kinderen sprake is van
motorische vooruitgang.
Voor het voortgezet onderwijs werd een
plan gesmeed om leerlingen buiten school-
tijd te verleiden tot beweging, bij voorkeur
structureel. Op zes locaties voor vmbo
werden activiteiten aangeboden onder het
motto ‘Mijn Ding’. Ruim 1.200 leerlingen op
zes locaties leerden ‘Mijn Ding’ kennen, 150
schreven zich in voor sportcursussen. Tij-
dens de cursussen was 85 procent daarvan
present bij alle activiteiten. Een score waar-
over Van Vliet tevreden is. “Het succes van
‘Mijn Ding’ komt vooral door de communi-
catie richting de doelgroep. De ervaring die
een lokale muziekschool hierin had, werd
benut om het project bij de leerlingen onder
de aandacht te brengen. Met succes. De
volgende stap is de zorgcomponent toe te
voegen. Want belangrijk is ook met ouders
in gesprek te raken, gezonde leefstijl is meer
dan sport. Hierin kunnen Centrum voor
Jeugd en Gezin of een partij als RiskCare een
rol pakken.”
Opvallende verschijning in Sittard-Geleen is
de Smart & Fit Truck, waarin speciaal opge-
leide educatiemedewerkers scholen bezoe-
ken om leerlingen te vertellen over het
belang van een gezonde leefstijl. Een rol in
de ontwikkeling van dit programma speelde
het bibliotheekwerk in de gemeente. Tinie
Lebens, projectleider bij Biblionova, zag
mooiekansenomaantehakenophetsport-
en gezondheidsthema gericht op kinderen.
In samenwerking met Van Vliet en de educa-
Verder lezen…
Op het Visie & Beleidsplein op
www.sportengemeenten.nl kunt u de
volgende documenten downloaden:
‘GGD en publiek private samenwerking,
GGD West-Brabant (2012)’ bij sport,
bewegen en gezondheid
‘PPS management, krachten bundelen
en verschillen overbruggen, TNO (2013)’
bij maatschappelijke verbondenheid
“Initiatieven worden
sterker wanneer je
er één doordacht
programma van maakt”
De Smart & Fit Truck die langs de scholen toert