2. 1.Кіріспе.
2.Негізгі бөлім.
А. Аналық жұмыртқасын ағзадан тыс
ұрықтандыру.
Б. Ооциттердің in vitro жағдайында
жетілуі.
В. Əртүрлі малдарды іn vitro
жағдайында ұрықтандыру мен
эмбриондардың ерте кезеңдік дамуын
қамтамасыз ету.
Г. Микрохирургиялық əдіс арқылы ірі
қараның монозиготалы егіздерін алу
(дисекция) əдісі
3.Қорытынды.
Жоспар:
3. Мал шаруашылығы биотехнологиясын –
молекулалық жəне жасушалық
биотехнология əдістерін қолданып,
генотипін «түзету» арқылы қарқынды
өсіп-жетіле алатын, резистенттілігі мен
өнімділік қасиеттері жоғары малдар- ды
шығару тəсілдерін зерттейтін ғылым деп
айтуға болады
4. Сүт қоректілерді ағзадан тыс (in vitro) ұрықтандырып
эмбриондардың ерте кезеңдік дамуын қамтамасыз
ететін толық жүйесін қалыптастыру, мал
шаруашылығы саласының тиімділігін арттыруға
бағытталған ғылыми-ізденіс жұмыстары мен
тəжірибелік іс-шараларды шешуде үлкен маңызға ие.
Іn vitro жағдайында ұрықтандыру жүйесі ғылымда ең
алдымен ұрықтану кезінде аталық пен аналық жыныс
жасушаларының қосылуындағы жүретін биохимиялық
жəне физиологиялық құбылыстарды сараптау үшін
қажетті құрал ретінде де пайдаланылды. Қазіргі
кезде белгілі ауылшаруашылық малдарының көбею
қабілеттіліктерін гормональды реттеу əдістері
жоғары деңгейде овуляция мерзімін басқарып
отыруға мүмкіндік бермеуі себепті, қажетті даму
кезеңдеріндегі эмбриондардың керекті санын ала
алмаймыз. Малдармен жасушалық жəне гендік
инженерия жұмыстарын жүргізу, га- металар жəне
эмбриондармен ағзадан тыс ортада ұзақ уақыт
манипуляция- лар жүргізуді қажет етеді.
5.
6. Қазіргі кезде малдардың аналық жыныс безінде
орналасқан ооциттердің қорын түгелдей пайдалану
əдісі жасалынбағанымен, фолликуладағы
ооциттердің біталай бөлігін ағзадан тыс жерде
жетілдіру мен ұрықтандыру жұмыстарын жүргізу
мақсатында алуға болады.
Үй қояны фолликулаларынан бөлініп алынып арнайы
қоректік ортаға салынған ооциттерде мейоз
үдерісінің өздігінен жалғасын табуы алғаш рет Г.
Пинкус жəне Н. Энзман тарапынан (1935) анықталған
болатын
7. Ооциттің фолликуладан ажырап шыққан мерзімінде,
овуляция алдындағы ағзаға эндогендіЛГбөлінгендегі
тəрізді ооцитмейотикалық тоқырау кезеңінен 178
босайды жəне ол дернəсіл көпіршігінің (зародышевый
пузыр) жарылуымен ұштасады. Ірі қара ағзасында
дернəсіл көпіршігінің жарылуы шамамен ЛГ
бөлінуінен кейінгі 5 сағаттан соң болса, ооцит 12
сағаттан соң метафаза-І жəне 24–25 сағаттарда
метафаза-ІІ кезеңдеріне жетеді. Ағзадан тыс жерде де
ірі қараның дернəсіл көпіршігінің ядролық
мембранасы 5-6 сағаттарда жоғалса, 12 сағ. соң
хромосомдар метафаза-І жəне 20-24 сағаттарда
метафаза- ІІ сатыларына жетеді.
Жұмыртқа безінде жетілген фолликуладан алынған
ооциттердің көбісі мейоз үдерісін жалғастырып
метафаза ІІ кезеңіне жеткенімен, олар- ды
ұрықтандыру барысында дернəсілдің толыққанды
дамуы барлығында қамтамасыз етіле бермейді.
8. Болжам бойынша мұның себебі ооциттердің
толықтай жетілмеуі делінеді. Жəне бір себебі
ретінде in vitro жағдайында жетілдірілген
ооциттердің цитоплазмасында аталық
пронуклеусының қалыптасуы мен дамуына
жауапты жағдайлардың (факторлардың)
бөлінбеуі аталады.
Ооцит цитоплазмасында аталық
пронуклеусының дамуын қамтамасыз ететін
жағдайлардың көрініс беруі үшін, мейотикалық
жетілу кезеңінің басталуыннан бастап, 6
сағаттан кем емес мерзімге фолликуладағы
ооциттерге қалыпты ортаның индуктивті əсері
тудырылуы қажет деп есептелінді. Бұл
тұжырымның растығы шошқа фолликуласынан
алынған мейоздың түрлі сатысындағы
ооциттерді in vitro жағдайында ұрықтандыру
бойын- ша жасалынған тəжірибелер барысында
дəлелденді.
9. Мысалы: шошқаның дернəсілдік
көпіршік, диакинез жəне метафаза -І
кезеңдеріндегі ооциттерін
ұрықтандыру нəтижесінде, олардың
қалыпты ұрықтану көрсеткіштері
тиісінше 31,7; 51,6 жəне 78,2%
құраған
10. Сүт қоректілердегі мейоз үдерісін
қоздыру үшін стероидтыгормондардың
қажеттілігі болмағанымен, ооциттердің
толықтай жетілуіне керек екендігі
анықталған.
ооциттерді фолликула ішінде не
болмаса фолликулалық жасуша- лар
қатысуымен арнайы ортада өсіру
барысында, орта құрамында міндетті
түрде гонадотропиндер болуы қажет
11. Ооциттерді энергиялық қормен
қамтамасыз етеді, кейбір
аминқышқылдарына негіз болатын зат-
тар тасымалына қатысады, ядро мен
құрамдық түзілуге қатысатын қайсібір
ақуыздар синтезіне тікелей əсер ететін
инструктивті белгілерді (сигналдар- ды)
қоздырады. Ооциттің жетілуіне қажет
болатын инструктивті белгілер,
жоғарыда айтылып кеткендей,
инициацияланғаннан кейінгі 6-8
сағаттарда өте маңызды.
12. Қазіргі кезде in vitro жағдайында жетілдірілген
ооциттерді шаруашылық жағдайында пайдалану
тек қана ірі қара малдарында ендірілген.
Ооциттерді сойылған сиырдың жұмыртқа
бездерінен жəне тірі сиырлардан аптасы- на 1-2
реттен алуға болады. Бірінші жағдайда сойылған
сиырдан алынған жұмыртқа бездері арнайы
термостатты контейнерге салынып 1,5-2,0 сағат
ішінде зертханаға жеткізіледі. Зертханада
жұмыртқа бездерін екі рет жаңадан жасалған
фосфатты буферде жуады. Ооциттерді диаметрі 2-
6 мм келетін фолликулалардан сору не болмаса
жұмыртқа бездерін қатпарлап тілу арқылы бөліп
алады. Ооциттер құрамына күйітке келген сиырдан
алынған сарысу 10% көлемінде қосылған ТСМ 199
ортасына жинақталған соң, екі рет жуып барып, in
vitro жағдайында жетілдіру мақсатында іштерінен
тек қана куму- люсы ықшам (компактный) жəне
цитоплазмасы біртектілері таңдап алынады.
