ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

Facebook
FacebookHR Supervisor um Facebook
••
Wirtschaft & Finanzen

ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

••
Facebook
FacebookHR Supervisor um Facebook
Wirtschaft & Finanzen

ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

1 von 128
សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្ត្រ ន្ិងវិទ្យាសាស្ត្រស្ដ្ឋកិច្ច ផលិតភាពក្ិកមមសៅប្រសទ្យ្កមពុជា ស្រាវស្រាវពីថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្ ន ាំ២០២០ ដល់ថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្ ន ាំ២០២០ តាក់ខែងឡ ើងឡោយ ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ និសសិែឡ្ ម ោះ ថាន្ ដាវីត បែ ឌិ ែ ឌុយ ចាន្់ឌីណា ចាន្់ រូហ្សា ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ ឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ឆ្ ន ាំច្ូលសិកា ២០១៦ ជាំនាន់ទី ៤ ឆ្ ន ាំសរ្ឡសរ្ារ្ណា ២០២០ សារណារញ្ចរ់ការ្ិកា
ស្ច្ករីថ្លែងអំណរគុណ ឡយើងែ្ញាំឡ្ ម ោះ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា ានិសសិែថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ជាំនាន់ទី៤ ស្រកុម D4A1 ថ្នាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច។ ្ូមថ្លែងអំណរគុណយងប្ជាលសប្ៅរំផុតជូន្ច្ំស ោះ មាតាបិតារ្បស់ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់ខដលបានផ្ដល់កាំឡែ ើ ែ និងែិែែាំស្របឹងខស្របងបីបាច្់ខងរ្កាកូនតាាំងពី ែូច្រ្ហ្សូែដល់ធាំដឹងកដីាមួយការ្អប់រ្ ាំលអៗស្របកបឡោយស្រពហ្សមវ ិហារ្ធម៌ច្ាំឡ ោះកូន។ ឡោកទាំងឡទេរ្បានជួយផ្គែ់ ផ្គង់ស្ររប់ខបបស្ររប់យង មិនថ្នកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែា ខផ្នកា ម រ្ែី ស្រពមទាំងខផ្នកសមា ា រ្ៈ កនញងឡោលបាំែងខែមួយ រែ់រឺច្ង់ឡ ើញកូនៗទទួលបានការ្អប់រ្ ាំខដលលអ។ ឡោកទាំងពីរ្ាស្រពោះស្រពហ្សម ាស្ររូបាអាចារ្យ ាស្ររូឡពទយ ាអនក ឡលើកទឹកច្ិែារ្បស់កូនស្ររប់ឡពលឡវោ។ ឡោកបានផ្ដល់ឱកាសឲ្យឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សិកាឡរ្ៀនសូស្រែតាាំងពីថ្ន ន ក់ កញមារ្ោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់ថ្ន ន ក់ឧែាមសិកាឡដើមបីឲ្យកូនបានកា ល យាបញរគលមានែថ្មលទាំងច្ាំឡ ោះែលួនឯង ស្ររួារ្ និង សងគមាែិ។ ឯកឧែាមាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ស្របធានការ្ ិយល័យសិកា និងាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ឡៅកនញងាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ខដលបានែិែែាំស្របឹងខស្របងអស់ពីកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែាកនញងការ្បង្ហ ា ែ់បឡស្រងៀន ផ្ដល់ដាំបូនា ម នលអៗ ស្រពមទាំងឡផ្ទរ្នូវ ច្ាំឡែោះដឹងដល់ពួកឡយើងែ្ញាំ និងសិសសដថ្ទឡទៀែតាាំងពីថ្ន ន ក់មូលោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់បញ្ចប់ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ។ ឡោកាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខដលបានដឹកនាាំកនញងការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាមួយឡនោះ ស្រពមទាំង ជួយខែនាាំ ច្ងអញលបង្ហ ា ញ ផ្ដល់មែិឡយបល់ ដាំបូនា ម នលអៗ ទាំងខផ្នកា ម រ្ែី និងឯការ្ស្រពមទាំងជួយស្រែួែពិនិែយ ខកែស្រមូវច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែ ាពិឡសសរឺឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលរ្បស់ឡោកឡៅកនញងកិច្ចការ្ស្រាវស្រាវមួយឡនោះ ចាប់ តាាំងពីច្ាំែ ញ ច្ចាប់ឡផ្ដើមរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះបានបញ្ចប់ស្របកបឡោយឡារជ័យ។ ឡោកស្រសីាស្ត្ា ា ចារ្យ សាំណាង ផ្លឡដែ ខដលបានជួយសស្រមួលដល់ឯការ្រ្បស់ស្រកុមែ្ញាំបាទ កនញងការ្ សញាំច្ញោះស្រាវស្រាវ និងច្ាំណាយឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលជួយស្រែួែពិនិែយឡមើលរ្ច្នាបងថ្នារ្ណារ្បស់ឡយើងែ្ញាំ។ ឡោកស្រសី ឡផ្ង សញផាោ ាស្របធានការ្ ិយល័យវាយែថ្មលឡហ្សែញបោះ ល់បរ្ ិា ា នថ្នអរគនាយកោ ឋ ន ខផ្នការ្និងសាិែិ កនញងស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ ខដលបានអនញញ្ញ ា ែឲ្យឡយើងែ្ញាំច្ញោះស្រាវស្រាវឯការ្ ខដល ក់ព័នធ ស្រពមទាំងជួយសស្រមួលឡៅដល់ដាំឡែ ើ រ្ការ្ច្ញោះស្រាវស្រាវតាមរ្យៈការ្ោាំស្រទ ពិឡស្រោោះឡយបល់ និងផ្ដល់ ឯការ្។ ាទីបញ្ចប់ ឡយើងែ្ញាំសូមឡោរ្ពជូនពរ្ឡៅដល់មាតាបិតាខដលាអនកមានរញែទាំងពីរ្ រ្ួមទាំងឯកឧែាម ាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ាស្ត្ា ា ចារ្យស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ មិែានិសសិែ
សិសានញសិសស និងមិែារ្ួមជាំនាន់ស្ររប់រ្ូបទាំងអស់ សូមឲ្យស្របកបនូវឡសច្កដីសញែទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវច្ិែា ទទួល ឡារជ័យស្ររប់ភារ្កិច្ចការ្ង្ហរ្ ស្រពមទាំងជួបស្របទោះនូវពញទធពរ្ទាំងបួនស្របការ្រឺ អាយញ វែ ណ ៈ សញែៈ ពលៈ កញាំបីឃ្ល ល ង ឃ្ល ល ែឡ ើយ។
អារមភកថា ឡស្រកាយពីបានបញ្ចប់ការ្សិកាស្របកបឡោយឡារជ័យរ្យៈឡពល ៤ឆ្ ន ាំ ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិ- ាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ស្រកុមឡយើងែ្ញាំស្រែូវបានខាងាកលវ ិទាល័យែស្រមូវឲ្យឡស្រជើសឡរ្ ើសកនញងការ្សរ្ឡសរ្ ារ្ណាបញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅតាមជាំនាញឯកឡទសខដលបានសិកាកនលងមក។ ការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាបញ្ចប់ការ្ សិកាឡនោះ រឺាការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែកមួយដ៏សាំខាន់ខដលឆលញោះបញ្ញ ច ាំងពីស្រទឹសដីឡស្រកាយពីបានសិកាកនលងមក ាមួយ នឹងបទពិឡាធន៍ផា ទ ល់ក៏ដូច្ាការ្អនញវែាាក់ខសដង ឡដើមបីាា ា នឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្អភិវឌ្ឍបខនាមឡទៀែ។ កនញងរ្យៈឡពលាង ២ទសវែសរ្ ៍ច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ស្របឡទសកមាញាបានអភិវឌ្ឍន៍ឡលើស្ររប់វ ិស័យ ទាំងវ ិស័យ ឧសាហ្សកមម ឡសវាកមម ាពិឡសសរឺវ ិស័យកសិកមម ខដលស្រែូវបានរាជរ្ោ ឋ ភិបាលកមាញាចាែ់ទញកាវ ិស័យសនូល កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយឈរ្ឡលើមូលោ ឋ នថ្នការ្ា ដ រ្ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ ស្របព័នធធារាាស្ត្សា ព័ែ៌មានទី- ផ្ារ្ ការ្បែ ដញ ោះបណា ដ លបឡច្ចកឡទសសដីពីការ្ឡស្របើស្របាស់ធាែញផ្សាំ(Inputs)កសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាព ឡហ្សើយ អេីខដលសាំខាន់រឺការ្អនញវែាកសិកមមតាមខបបទាំឡនើបឬឡៅមាងឡទៀែថ្នស្របពលវបបកមម បានជាំរ្ញញឲ្យវ ិស័យមួយ ឡនោះកាន់ខែមានារ្ៈសាំខាន់កនញងឡសដឋកិច្ចកមាញា ខដលបានខា ា ក់នូវការ្ង្ហរ្ាឡស្រច្ើនថ្ស្រកខលងឡៅដល់ស្របាជនកនញង ស្របឡទស ាពិឡសសកនញងែាំបន់ជនបទ។ ការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើននូវកស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាកសិករ្ខដលបានមកពីការ្ឡកើន ឡ ើងនូវផ្លិែភាព រឺាការ្ច្ូលរ្ួមយងសាំខាន់កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយបានឡមើលឡ ើញពីែួនាទី សាំខាន់រ្បស់កសិកមម កនញងការ្ឡលើកកមាស់កស្រមិែជីវភាពស្របាពលរ្ដឋ ក៏ដូច្ាឡសដឋកិច្ចាែិ ឡទើបស្រកុមឡយើងែ្ញាំ សឡស្រមច្ឡធេើការ្ស្រាវស្រាវនិងខសេងរ្កឯការ្បខនាម ខដល ក់ព័នធឡៅនឹងកសិកមម ឡដើមបីច្ងស្រកងាារ្ណាមួយ ឡនោះឡ ើង កនញងឡោលបាំែងទញកាឯការ្សស្រមាប់សិសានញសិសសនិងមិែាអនកអានទាំងឡាយណាខដលមាន បាំែងខសេងយល់ ស្រាវស្រាវ ក៏ដូច្ាពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាមសដីអាំពីកសិកមម។ ងេីែបិែខែ ារ្ណាមួយឡនោះបាន ឡច្ញារ្ូបរាងឡៅឡហ្សើយកដី បញខនាស្រកុមឡយើងែ្ញាំឡជឿាក់ថ្ន ាមួយនឹងបទពិឡាធន៍ស្រាវស្រាវឡៅមានកស្រមិែ ច្ាស់ ាឡធេើឲ្យសមិទធិផ្លមួយឡនោះឡៅមានច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែែលោះាក់ាមិនខាន។ យងណាមិញ ារ្ណាមួយកាលឡនោះ អាច្កា ល យាឯការ្សស្រមាប់សិកាពិឡស្រោោះ និងស្រាវស្រាវសស្រមាប់មិែានិសសិែ ខដលច្ង់ពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាម ក់ព័នធនឹងកសិកមម ឬាឯការ្ឡយងសស្រមាប់ស្រាវស្រាវផ្ងខដរ្។ ាច្ញងឡស្រកាយ ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សូមអភ័យឡទសពីសាំណាក់ាស្ត្ា ា ចារ្យ ឡោកស្ររូ អនកស្ររូ សិសានញសិសស និងមិែាអនកអានទាំងអស់នូវរាល់ច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែទាំងែលឹមារ្ និងអការាវ ិរ្ញទធខដលមិនស្រែឹមស្រែូវ ឡោយអឡច្ែនា ស្រពមទាំងទទួលយករាល់មែិរ្ ិោះរន់កនញងន័យា ា បនាផ្ងខដរ្។
i មាតិកា បញ្ាីអកសរ្កាែ់................................................................................................................................ vi បញ្ាីតារាង ...................................................................................................................................viii បញ្ាីរ្ូប ........................................................................................................................................viii បញ្ាីស្រកាហ្សេិក.................................................................................................................................. ix បញ្ាីឧបសមា័នធ................................................................................................................................ x ស្ច្កដីសផដើម ១. លាំនាាំបញ្ញ ា ............................................................................................................................... ១ ២. ច្ាំឡណាទបញ្ញ ា .......................................................................................................................... ២ ៣. ឡោលបាំែងថ្នការ្ស្រាវស្រាវ ...................................................................................................... ២ ៤. ទាំហ្សាំ និងខដនកាំែែ់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ.............................................................................................៣ ៥. វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ....................................................................................................................៣ ក. ការ្ស្របមូលទិននន័យ.................................................................................................................៣ ែ. ការ្វ ិភារទិននន័យ.................................................................................................................... ៤ ៦. ារ្ៈសាំខាន់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ........................................................................................................ ៤ ៧. រ្ច្នាសមា័នធថ្នការ្ស្រាវស្រាវ......................................................................................................... ៤ ជំពូកទ្យី ១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ និយមន័យ និងស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................. ៦ ១.១.១ និយមន័យការ្អភិវឌ្ឍ ....................................................................................................... ៦ ១.១.២ ស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................... ៦ ១.១.២.១ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Rostow......................................................................................... ៦ ១.១.២.២ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Adam Smith.................................................................................៧ ១.១.២.៣ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក David Ricardo ............................................................................. ៨ ១.១.២.៤ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro .......................................................................... ៨ ១.១.២.៥ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក W. Arthur Lewis........................................................................... ៩ ១.២ ផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................................................១០
ii ១.២.១ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ.........................................................................................................១០ ១.២.២ ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម...............................................................................................១០ ១.២.៣ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ.......................................................................................................១១ ១.៣ កតា ា ខដលនាាំឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................១១ ១.៣.១ ធនធានមនញសស.............................................................................................................១១ ១.៣.២ ធនធានធមមាែិ ...........................................................................................................១១ ១.៣.៣ សឡមាហ្សធានមូលធន................................................................................................... ១២ ១.៣.៤ បឡច្ចកវ ិទា................................................................................................................... ១២ ១.៤ ឧបសរគថ្នការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................ ១៣ ១.៤.១ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប ..................................................................................................... ១៣ ១.៤.២ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................................................... ១៣ ១.៤.៣ សាំឡយរទសសនៈទាំងពីរ្.................................................................................................១៤ ១.៤.៣.១ មូលធន និងផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................១៤ ១.៤.៣.២ ការ្អភិវឌ្ឍធនធានមនញសស .......................................................................................១៤ ១.៥ ស្រទឹសដីាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញការ្អភិវឌ្ឍកសិកមម .................................................................................១៥ ១.៥.១ និយមន័យ....................................................................................................................១៥ ១.៥.២ ែួនាទីកសិកមមកនញងការ្អភិវឌ្ឍ...........................................................................................១៥ ១.៥.២.១ អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឡោយផា ទ ល់ ...........................................................................១៦ ជំពូកទ្យី ២ សា ា ន្ភាពទ្យូសៅនន្វិ្័យក្ិកមម ២.១ ា ា នភាពឡសដឋកិច្ចស្របឡទសកមាញា............................................................................................១៨ ២.២ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមម........................................................................................................១៩ ២.២.១ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមមតាមស្របថ្ពែ ី ..............................................................................១៩ ២.៣ ការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ.............................................................២០ ២.៣.១ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលបានច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ផ្.ស ចាប់ពីឆ្ ន ាំ២០១៥-២០១៩................... ២០ ២.៣.២ សមាសធាែញថ្នអនញវ ិស័យកនញងវ ិស័យកសិកមម..................................................................... ២១ ២.៤ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពកសិកមមតាមបណា ា អនញវ ិស័យ.................................................................... ២២
iii ២.៤.១ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ .............................................................. ២២ ២.៥ ែួនាទីរ្បស់ា ា ប័ននានាឡៅកនញងវ ិស័យកសិកមម ..........................................................................២៤ ២.៥.១ ែួនាទីរ្បស់អងគការ្ឡស្រៅរ្ោ ឋ ភិបាលកនញងការ្អភិវឌ្ឍ ............................................................... ២៥ ២.៥.២ ែួនាទីថ្ដរូអភិវឌ្ឍន៍កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម............................................................... ២៦ ២.៥.៣ ែួនាទីវ ិស័យឯកជនកនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម .............................................................. ២៦ ២.៦ ឡោលនឡយបាយ និងយញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម............................................... ២៧ ២.៦.១ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម ២០១៩-២០២៣ ..............................................២៧ ២.៦.២ យញទធាស្ត្សាច្មបងៗសស្រមាប់បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម........................................................ ២៨ ជំពូកទ្យី ៣ ផលិតភាពក្ិកមម ៣.១ ការ្ខស្របស្របួលថ្នវ ិស័យកសិកមមកនញងស្របឡទសកមាញា....................................................................... ៣០ ៣.១.១ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមម .................................................................................... ៣០ ៣.១.២ ការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកនញងវ ិស័យកសិកមម........................................................................ ៣១ ៣.១.៣ ការ្ឡស្របើស្របាស់ជី និងថ្ន ន ាំកសិកមម.......................................................................................៣២ ៣.១.៤ សហ្សរមន៍រ្បស់កសិករ្.................................................................................................៣៣ ៣.១.៥ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទ ....................................................................................... ៣៤ ៣.២ កតា ា ខដលជោះឥទធិពលកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម............................................................... ៣៦ ៣.២.១ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពតាមមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម ..................................................... ៣៦ ៣.២.១.១ ផ្លិែភាពដី........................................................................................................ ៣៦ ៣.២.១.២ កតា ា ធនធានទឹក................................................................................................... ៤២ ៣.២.១.៣ ជីកសិកមម ............................................................................................................៤៦ ៣.២.១.៤ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ ...............................................................................................៤៩ ៣.២.២ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម .................................................................................៥៤ ៣.២.២.១ កមា ល ាំងពលកមមកសិកមមខដលមានរញែភាព................................................................៥៤ ៣.២.២.២ ការ្អភិវឌ្ឍពលកមមកសិកមម.....................................................................................៥៥ ៣.២.២.៣ ការ្បឡងកើែាោឡរ្ៀនខស្រសកសិករ្ ............................................................................ ៥៧ ៣.២.៣ កតា ា បឡច្ចកវ ិទា.............................................................................................................៥៨
iv ៣.២.៣.១ មាសញីនភាួរ្រាស់ ......................................................................................................៥៩ ៣.២.៣.២ មាសញីនោាំស្រោប់ ឬសទូងស្រសូវ .....................................................................................៦០ ៣.២.៣.៣ មាសញីនឡស្រាច្ស្រសព...............................................................................................៦០ ៣.២.៣.៤ ស្រដូនកសិកមម (Drone) ...........................................................................................៦០ ៣.២.៣.៥ មាសញីនស្រច្ូែកាែ់....................................................................................................៦១ ៣.២.៤ កតា ា ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ.................................................................................................. ៦២ ៣.២.៤.១ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នា.......................................................................................... ៦២ ៣.២.៤.២ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធសងគម........................................................................................ ៦៣ ៣.២.៤.៣ ឡសវាឥែទនជនបទ ...........................................................................................៦៤ ៣.២.៤.៤ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡអ ិច្ស្រែូនិច្................................................................................៦៥ ៣.៣ ទីផ្ារ្កសិកមម .....................................................................................................................៦៦ ៣.៣.១ ារ្ៈសាំខាន់រ្បស់ទីផ្ារ្កសិកមម .................................................................................... ៦៧ ៣.៣.២ ការ្ែភា ា ប់កសិករ្ឡៅកាន់ទីផ្ារ្កនញងស្រសុក ..........................................................................៦៨ ៣.៣.៣ ផ្លិែផ្លកសិកមមកនញងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ .............................................................................៦៩ ៣.៤ បទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកនញងែាំបន់អាា ៊ា ន(ASEAN).................................................. ៧១ ៣.៤.១ ស្របឡទសថ្ង................................................................................................................... ៧១ ៣.៤.២ សមិទធិផ្លកសិកមមខដលសឡស្រមច្បាន ..............................................................................៧២ ៣.៤.៣ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមកនញងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍ឡសដឋកិច្ច និងសងគមាែិ ឡលើកទី១២ (២០១៧-២០២១) ..................................................................................................៧៣ ជំពូកទ្យី ៤ ការវាយតនមែសលើការ្ិកាប្សាវប្ជាវ្ដីពីផលិតភាពក្ិកមមកមពុជា ៤.១. បញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមខដលរាាំងសទោះដល់កាំឡែ ើ នផ្លិែភាពកសិកមម................................................. ៧៦ ៤.១.១ បញ្ញ ា បរ្ ិា ា ន............................................................................................................... ៧៦ ៤.១.២ ខផ្នកផ្លិែភាពកសិកមម និងទីផ្ារ្...................................................................................៧៧ ៤.១.៣ ខផ្នកឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ និងសាញកកសិកមម........................................................................... ៧៨ ៤.១.៤ ខផ្នកស្រាវស្រាវបឡច្ចកវ ិទា និងបឡច្ចកឡទសកសិកមម............................................................... ៧៩ ៤.១.៥ ធនធានមនញសស............................................................................................................. ៧៩
v ៤.២. ដាំឡណាោះស្រាយារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................៨០ ៤.២.១ ការ្ខកលមអមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម...........................................................................៨០ ៤.២.២ ទីផ្ារ្កសិកមម និងការ្រ្កាលាំនឹងថ្ងលលក់...........................................................................៨៤ ៤.២.៣ ការ្ឡលើកទឹកច្ិែាឲ្យកសិករ្បខនាមការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកសិកមម ..........................................៨៦ ៤.២.៤ បខនាមការ្ោាំស្រទដល់ឡសវាកមមកសិកមម............................................................................... ៨៧ ៤.២.៥ ការ្បឡងកើែកសិកមមច្ស្រមុោះ ស្របពលវបបកមម និងកសិ-ឧសាហ្សកមម...............................................៨៨ ៤.២.៦ ការ្ា ដ រ្ និងកាងឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ...............................................................................៨៩ ស្ច្កដី្ន្និដា ឋ ន្ ន្ិងអន្ុសា្ន្៍ ១. ឡសច្កដីសននិោ ឋ ន ......................................................................................................................៩០ ២. អនញាសន៍............................................................................................................................៩១ ឯកសារសយង ឧរ្មព័ន្ធ
vi រញ្ជីអកសរកាត់ កយអកសរ្កាែ់ ការ្ពនយល់ ម២ ៖ ខមស្រែកាឡរ្ ម៣ ៖ ខមស្រែរូប រ.ស្រក ៖ រី ូស្រកាម ហ្ស.ែ ៖ ហ្សិកតា រ.ស្រក/ហ្ស.ែ ៖ រី ូស្រកាមកនញង១ហ្សិកតា ែ/ហ្ស.ែ ៖ ឡតានកនញង១ហ្សិកតា ដង/ឆ្ ន ាំ ៖ ដងកនញង១ឆ្ ន ាំ ផ្.ផ្.ស = GDP ៖ ផ្លិែផ្លកនញងស្រសុកសរ្ញប ស.ម ៖ សង់ទីខមស្រែ % ៖ ភាររ្យ K ៖ បូតាសយូម N ៖ អាសូែ P ៖ ផ្ូសេ័រ្ S ៖ ា ា ន់ធ័រ្ Mg ៖ មាឡញសយូម DAP ៖ ជីឡដអាឡប KCL ៖ ជីបូតាសស Urea ៖ ជីអ៊ាញយឡរ្ ADB ៖ Asian Development Bank ធនាោរ្អភិវឌ្ឍន៍អាសញី AFTA ៖ ASEAN Free Trade Area កិច្ចស្រពមឡស្រពៀងែាំបន់ ែ ិ ជាកមមឡសរ្ ីអាា ៊ា ន CARDI ៖ Cambodian Agricultural Research and Development Institute វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា
vii FAO ៖ Food and Agriculture Organization អងគការ្ឡសបៀងអាហារ្ និងកសិកមមថ្នសហ្សស្របាាែិ WTO ៖ World Trade Organization អងគការ្ ែ ិ ជាកមមពិភពឡោក EBA ៖ Everything But Arms ស្របព័នធអនញឡស្រោោះពនធអនញញ្ញ ា ែឲ្យនាាំច្ូលស្ររប់យងឡលើកខលងស េ វញធ
viii រញ្ជីតារាង តារាងទី ១៖ ថ្ផ្ទដីោាំដញោះ ថ្ផ្ទដីស្របមូលផ្ល និងទិននផ្លសរ្ញបរ្បស់ដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ ..................២៣ តារាងទី ២៖ បង្ហ ា ញពីទិននផ្លសរ្ញប ថ្ផ្ទដីស្របមូលស្រសូវ និងបរ្ ិមាែនាាំឡច្ញសរ្ញប ..................................៧២ រញ្ជីរូរ រ្ូបទី ១៖ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប......................................................................................................១៣ រ្ូបទី ២៖ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប....................................................................................................១៣ រ្ូបទី ៣៖ សាំឡយរទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប និងែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................១៤
ix រញ្ជីប្កាហ្សវិក ស្រកាហ្សេិកទី ១៖ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ស.ស ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........................២១ ស្រកាហ្សេិកទី ២៖ បង្ហ ា ញពីការ្ច្ូលរ្ួមថ្នអនញវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩........................................២២ ស្រកាហ្សេិកទី ៣៖ កាំឡែ ើ នបរ្ ិមាែផ្ល និងទិននផ្លថ្នផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ ................២៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៤៖ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ..................................................៣១ ស្រកាហ្សេិកទី ៥៖ បខស្រមបស្រមួលឡស្ររឿងយនាកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៨ .....................................................៣២ ស្រកាហ្សេិកទី ៦៖ បខស្រមបស្រមួលការ្នាាំច្ូលថ្ន ន ាំនិងជីកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៦-២០១៩ .........................................៣៣ ស្រកាហ្សេិកទី ៧៖ បង្ហ ា ញពីកាំឡែ ើ នសហ្សរមន៍កសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ .............................................៣៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៨៖ បខស្រមបស្រមួលឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩.....................................៣៥ ស្រកាហ្សេិកទី ៩៖ បង្ហ ា ញពីា ា នភាពថ្នការ្នាាំឡច្ញកសិផ្លសរ្ញប និងអងករ្ផ្លូវការ្ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........៧០
x រញ្ជីឧរ្មព័ន្ធ ឧបសមា័នធទី ១៖ (ក) បរ្ ិមាែផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវស្របចាាំឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ (ែ) ផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវរ្យៈឡពល ១០ឆ្ ន ាំ ២០១០-២០១៩ (រ) ផ្លិែផ្លស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ និងែញលយភាពឡសបៀងឆ្ ន ាំ ២០២០ ឧបសមា័នធទី ២៖ កមា ល ាំងពលកមមតាមវ ិស័យឡសដឋកិច្ចឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ឧបសមា័នធទី ៣៖ លកាែៈសមាែាិរ្បស់ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ ឧបសមា័នធទី ៤៖ ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៥៖ ពូជស្រសូវរញែភាពែាស់ទាំង ១០ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៦៖ ស្របឡភទឡស្ររឿងយនាកសិកមម
ស្ច្កដីសផដើម
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 1 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ស្ច្ករីសផរើម ១. លំនំរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា រឺាស្របឡទសកាំពញងអភិវឌ្ឍន៍ ខដលមានឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិពឹងខផ្អកខា ល ាំងឡៅឡលើវ ិស័យ កសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចស្របចាាំឆ្ ន ាំឡៅឡ ើយ ឡហ្សើយកនញងឆ្ ន ាំ ២០១៩ឡនោះ មានស្របាពលរ្ដឋច្ាំនួន ៧៥.១% រ្ស់ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងឡនាោះភារឡស្រច្ើនស្របកបរ្បរ្កសិកមមាមញែរ្បរ្ច្មបងសស្រមាប់ច្ិញ្ចឹមជីវ ិែ។1 ារ្ៈ សាំខាន់រ្បស់វ ិស័យកសិកមម ស្រែូវបានខសដងឲ្យឡ ើញតាមរ្យៈស្រកបែែ ឌ័ ឡោលនឡយបាយ យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ ាឡស្រច្ើន ខដលបានឡផា ដ ែាសាំខាន់ឡៅឡលើការ្ជាំរ្ញញនិងឡលើកសទួយវ ិស័យកសិកមម ាមួយនឹងរ្បែ់ងមីឡដើមបី្ន ឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្ពឡនលឿននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ និងការ្កាែ់បនាយភាពស្រកីស្រកយងឆ្ប់រ្ហ្ស័ស។ ឡទោះាយងឡនោះ កដី ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញាឡៅខែាអនញរមន៍ឡៅនឹងការ្ខស្របស្របួលរ្បស់ធមមាែិដូច្ាភាពរាាំងសៃួែ ទឹកជាំនន់ កតា ា សែេលអិែាឡដើម ាឡហ្សែញនាាំឲ្យទិននផ្លមាននិនា ន ការ្ងយច្ញោះ។ បខនាមពីឡនោះ មានបញ្ញ ា ស្របឈម មួយច្ាំនួនឡទៀែដូច្ា ភាពមានកស្រមិែថ្នការ្ស្រាវស្រាវនិងអភិវឌ្ឍន៍បឡច្ចកឡទសកនញងការ្ឡធេើកសិកមម ច្ាំនួនឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡៅជនបទមិនស្ររប់ស្រោន់ កងេោះការ្ផ្គែ់ផ្គង់សមា ា រ្ៈនិងឧបករ្ែ ៍ កសិកមម ព័ែ៌មានទីផ្ារ្ ទញនបងេិល ឥែទន សង្ហ េ ក់ផ្គែ់ផ្គង់មិនទន់មានភាពស្របទក់ស្រកឡាោ ន ឡហ្សើយាពិឡសសធាែញផ្សាំកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព កសិកមមមានកស្រមិែទប ខដលកតា ា ទាំងអស់ឡនោះបានឡធេើឲ្យផ្លិែផ្លកសិកមមពិបាកស្របកួែស្របខជងាមួយនឹង បណា ដ ស្របឡទសនាាំឡច្ញដថ្ទឡទៀែ។ យងណាមិញ កនញងរ្យៈឡពលបញនា ម នឆ្ ន ាំច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកាំពញងស្រែូវបានឡរ្ៀបច្ាំ ខក ទស្រមង់ និងឡោោះស្រាយាបឡែ ដើ រ្ៗ ឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងអងគការ្មួយច្ាំនួនខដល ក់ព័នធ។ ឡដើមបីសឡស្រមច្បាន ឡោលបាំែងឡនោះ រាជរ្ោ ឋ ភិបាលតាមរ្យៈស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទរ្ួមទាំងា ា ប័នសងគមសញីវ ិល បានែស្រមង់ទិសថ្នការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកមាញាឲ្យកា ល យាកសិកមមទាំឡនើប មានផ្លិែភាពែាស់ រញែភាព ែាស់ មានភាពធន់នឹងបខស្រមបស្រមួលអាកាសធាែញ មានភាពស្របកួែស្របខជង និងាឃ្ល ល ាំងសនាិសញែឡសបៀងាែិ ាមួយនឹងការ្អភិវឌ្ឍជនបទស្ររប់ស្រជុងឡស្រាយ ខដលអាច្ទញផ្លស្របឡយជន៍ាអែិបរ្មាសស្រមាប់អនកទទួលផ្ល ពីវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺស្របាកសិករ្ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងការ្បឡងកើនច្ាំែ ូ ល ស្រពមទាំងាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញ ពិពិធភាវូបនីយកមម និង ែ ិ ជាូបនីយកមម ឡដើមបី្នឡៅច្ូលរ្ួមស្រទស្រទង់ដល់កាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ។ ទនទឹមនឹង ការ្ង្ហរ្អភិវឌ្ឍន៍ខកលមអវ ិស័យកសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាពនិងច្ីរ្ភាព ដរាបណាមានការ្ច្ូលរ្ួមពីស្របាជន ឡៅតាមមូលោ ឋ នាកតា ា សាំខាន់បាំផ្ញែ។ ការ្ច្ូលរ្ួមរ្បស់ស្របាជនមានន័យថ្ន រាល់ការ្ាប់ទក់ទងទាំងអស់ 1 ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 2 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា រ្បស់ស្របាជន ាមួយនឹងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍រ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលរឺាយនាការ្ផ្ារ្ភា ា ប់ស្របាជនឡៅនឹងទីផ្ារ្ កសិកមម តាមរ្យៈការ្ផ្ដល់ារាំនិែនានាឡឆ្ ា ោះឡៅការ្ស្របកួែស្របខជង ការ្អនញវែាសកមមភាពាថ្ដរូរ្ កាំែែ់បញ្ញ ា ស្របឈម ខសេងរ្កដាំឡណាោះស្រាយ និងសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ឡផ្សងៗឡទៀែ ឡដើមបីឲ្យវ ិស័យកសិកមមកមាញា្នឡៅ ដល់ដាំណាក់កាលខស្របស្របួលាវ ិជាមានងមីមួយឡទៀែ។ ២. ច្ំសណាទ្យរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា បានកាំពញងខែសាិែឡៅកនញងសមាហ្សរ្ែកមមឡសដឋកិច្ច ទាំងកនញងកស្រមិែែាំបន់និងពិភពឡោក ដូឡច្នោះឡហ្សើយ ការ្ស្របកួែស្របខជងឡៅឡលើទីផ្ារ្កនញងស្រសុកនិងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ ច្ាស់ាមានការ្ឡកើនឡ ើងាក់ាមិន ខាន។ កនញងឡពលបច្ចញបបនន ការ្អនញវែា AFTA និង WTO បានឡធេើឲ្យរ្បាាំង ែ ិ ជាកមមនានាស្រែូវបានលញបឡចាលសឹង ទាំងស្រសុង ាមូលឡហ្សែញនាាំឲ្យផ្លិែកមមកនញងស្រសុក នឹងទទួលរ្ងសមា ា ធពីការ្ស្របកួែស្របខជងកាន់ខែខា ល ាំង។ ដូច្ឡនោះ ផ្លិែផ្លកសិកមម ក៏ដូច្ាទាំនិញនិងឡសវាកមមឡផ្សងឡទៀែខដរ្រឺ ឡៅឡពលខដលផ្លិែផ្លកសិកមមបរ្ឡទសច្ូល កនញងទីផ្ារ្កមាញាឡោយឡសរ្ ីឡហ្សើយឡនាោះ កសិកមមកមាញានឹងអាច្ជួបស្របទោះនូវពយញោះឡភលៀងឡបើសិនាឡយើងមិនបឡងកើននូវ ផ្លិែភាពឲ្យបានស្របឡសើរ្ឡដើមបីែតាាំងនឹងផ្លិែករ្ឡស្រៅស្របឡទស។ កនញងឡោលបាំែងច្ូលរ្ួមឡោោះស្រាយបញ្ញ ា ខដលស្របឈម ឡយើងស្រែូវខែឡធេើឲ្យវ ិស័យកសិកមមកាន់ខែមានផ្លិែភាព បញខនាាដាំបូង ឡយើងស្រែូវខសេងយល់ឲ្យបាន ច្ាស់ពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម ឡទើបអាច្ចាែ់វ ិធានការ្ឲ្យមានស្របសិទធភាព។ បញ្ញ ា ខដល រួរ្យកមកពិភាការ្ួមាន៖  ឡែើកសិកមមឡៅកមាញាមានា ា នភាពយងដូច្ឡមដច្?  ឡែើមានកតា ា អេីែលោះខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម?  ឡែើស្រែូវឡធេើដូច្ឡមដច្ែលោះឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ? ៣. សោលរំណងនន្ការប្សាវប្ជាវ ាការ្ពិែណាស់ ឡដើមបីឲ្យការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របកបឡោយឡារជ័យ ឡយើងស្រែូវកាំែែ់ឡោលបាំែងឲ្យ បានច្ាស់ាមញនសិន ខដលឡោលបាំែងទាំងឡនាោះរ្ួមមាន៖  ការ្សិកាឡលើស្រទឹសដីខដល ក់ព័នធ  ច្ង់បង្ហ ា ញពីា ា នភាពកសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកមាញា  ច្ង់បង្ហ ា ញពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលមកឡលើផ្លិែភាពកសិកមម  និយយពីវ ិធីាស្ត្សាាមូលោ ឋ នឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ  ច្ង់ខច្ករ្ ាំខលក និងផ្សពេផ្ាយាាធារ្ែៈនូវវ ិធីាស្ត្សា ខដលបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 3 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា  បង្ហ ា ញពីយញទធាស្ត្សានានាខដលតាក់ខែងឡ ើងឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាល និងអងគការ្ ក់ព័នធខដលច្ូលរ្ួម អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម។ ៤. ទ្យំហ្សំ ន្ិងថ្ដ្ន្កំណត់នន្ការប្សាវប្ជាវ កនញងការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របធានបទសដីពី “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡផា ដ ែ សាំខាន់ខែឡៅឡលើអនញវ ិស័យកសិកមមដាំណាាំមួយស្របឡភទរែ់ ឡ លរឺដាំណាាំស្រសូវ។ មួយវ ិញឡទៀែ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាន ឡធេើការ្សិកាឡៅច្ឡនា ល ោះឆ្ ន ាំ ២០១៥ ដល់ ២០១៩ ឡោយខផ្អកឡលើឯការ្ខដលមានាក់ខសដង និយយាលកាែៈ ទូឡៅថ្នា ា នភាពឡសដឋកិច្ចកមាញាឡៅស្រែឹមឆ្ ន ាំ ២០១៩ និងពិភាកាឡលើកតា ា ខដលជោះឥទធិពលច្ាំឡ ោះវ ិស័យកសិកមម កនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព។ ៥. វិធីសាស្ត្រប្សាវប្ជាវ វ ិធីាស្ត្សាថ្នការ្ស្រាវស្រាវឡនោះ រឺឡធេើឡ ើងតាមរ្ឡបៀបពិពែ ៌ នាពនយល់ (វ ិធីាស្ត្សារញែភាព)និងឡស្របើសាិែិ ពិពែ ៌ នាសស្រមាប់ាជាំនួយកនញងការ្បកស្រាយ និងបញ្ញ ា ក់ឲ្យកាន់ខែច្ាស់។ ក. ការប្រមូលទ្យិន្នន្័យ កនញងារ្ណាឡនោះ ទិននន័យទាំងអស់ ស្រែូវបានស្របមូលតាមរ្ឡបៀបទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) សស្រមាប់ដកស្រសង់យកទិននន័យសាំខាន់ៗខដល ក់ព័នធ។ ទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) រឺសឡដ ដ ឡៅ ឡលើស្របឡភទទិននន័យស្រាវស្រាវ ខដលស្របមូលបានតាមរ្យៈឡសៀវឡៅ រ្បាយការ្ែ ៍ ឯការ្ឡផ្សងៗាឡស្រច្ើនដូច្ា៖  ឡសៀវឡៅារ្ណា និងរ្បាយការ្ែ ៍ បញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទា- ាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច  រ្បាយការ្ែ ៍ បូកសរ្ញបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំឆ្ ន ាំរ្បស់ស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាងវ ិការ្បស់ស្រកសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០២០-២០២២  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាខស្របស្របួលអាកាសធាែញសស្រមាប់វ ិស័យទឹក  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ឯការ្រ្បស់វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា  ឯការ្បានមកពីការ្ស្រាវស្រាវតាមស្របព័នធអញីនធឺខែែ បណា ណ ល័យ និងា ា ប័ននានា។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 4 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខ. ការវិភាគទ្យិន្នន្័យ បនា ទ ប់ពីស្របមូលព័ែ៌មាន និងទិននន័យរ្ួច្ឡហ្សើយ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡធេើការ្ឡស្រជើសឡរ្ ើសព័ែ៌មាននិងទិននន័យ ខដល ក់ព័នធ ខដលមានស្របឡយជន៍សស្រមាប់យកមកពិភាកាឡលើផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយឡស្របើកមមវ ិធី Excel ា ជាំនួយកនញងការ្វ ិភារឲ្យមានភាពសញស្រកិែ និងបង្ហ ា ញាតារាងឡដើមបីង្ហយស្រសួលកនញងការ្បកស្រាយ។ ៦. សារៈ្ំខាន្់នន្ការប្សាវប្ជាវ អែាស្របឡយជន៍ថ្នការ្សិកាស្រាវស្រាវអាំពីស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” មានដូច្ ខាងឡស្រកាម៖  ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងខផ្នកស្រទឹសដី និងការ្វ ិភារទិននន័យាក់ខសដង  ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងងមីៗ និងការ្ពិឡស្រោោះឡយបល់ពីាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ តាាំងពីដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ ស្របមូលទិននន័យ ច្ងស្រកង ពិភាកា និងរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះឡលច្ារ្ូបរាងឡ ើង  ទទួលបានទាំនាក់ទាំនងលអកនញងសងគមការ្ង្ហរ្ស្រាវស្រាវកនញងជួរ្រាជរ្ោ ឋ ភិបាល  ទទួលបានបទពិឡាធន៍យងឡស្រច្ើនទក់ទងឡៅនឹងវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយបានដឹងពីទិននន័យពិែស្របាកដពីស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ។ បខនាមពីឡនោះ រឺបាន ដឹងពីកតា ា ារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។  អាច្ខច្ករ្ ាំខលកពីការ្សិកាស្រាវស្រាវពីវ ិស័យកសិកមម ឡៅដល់និសសិែជាំនាន់ឡស្រកាយ។ ៧. រច្ន្មព័ន្ធនន្ការប្សាវប្ជាវ ឡៅកនញងស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រែូវបានខបងខច្កឡច្ញា ៦ខផ្នកសាំខាន់ៗ ដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ● ឡសច្កដីឡផ្ដើម រឺាច្ាំែ ញ ច្ឡផ្ដើមថ្នស្របធានបទមួយឡនោះ ខដលនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើខផ្នកមួយច្ាំនួនដូច្ ា ា ា នភាពទូឡៅរ្បស់កសិកមម មូលឡហ្សែញថ្នការ្សិកា ឡោលបាំែងថ្នការ្សិកា ទាំហ្សាំនិងខដនកាំែែ់កនញងការ្ ស្រាវស្រាវ វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ខដលនាាំឲ្យកមាញាឡផា ដ ែសាំខាន់ឡលើវ ិស័យកសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញវ ិស័យមួយឡនោះឲ្យ កាន់ខែមានផ្លិែភាព។ ● ជាំពូកទី១៖ ការ្អភិវឌ្ឍ ផ្លិែភាព និងកសិកមម កនញងជាំពូកឡនោះ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាននិយយពីនិយមន័យ ែលោះៗសដីពីការ្អភិវឌ្ឍ និងបានឡលើកយកស្រទឹសដីរ្បស់អនកស្របាជ្មួយច្ាំនួន មកឡធេើការ្សិកាខដលឡធេើយងណាជាំរ្ញញ ឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ។ បខនាមពីឡលើឡនោះ ឡយើងែ្ញាំក៏បានបកស្រាយពីនិយមន័យផ្លិែភាពកសិកមមនិយយារ្ួម និង ផ្លិែភាពឡោយខផ្នក ខងមទាំងពនយល់ពី កយកសិកមមឡៅតាមនិយមន័យឡផ្សងៗោ ន ផ្ងខដរ្។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 5 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ● ជាំពូកទី២៖ ា ា នភាពទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមម ឡៅស្រែង់ឡនោះ ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើា ា នភាព ទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា បង្ហ ា ញពីការ្រ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមឡៅកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ ស្រពមទាំង និយយពីឡោលនឡយបាយរ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងា ា ប័ន ក់ព័នធទាំងអស់កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមខដល ទក់ទងនឹងដាំណាាំស្រសូវ។ ● ជាំពូកទី៣៖ ផ្លិែភាពកសិកមម ឡនោះរឺាជាំពូកសាំខាន់ាងឡរឡៅកនញងស្របធានមួយឡនោះ ឡោយនិយយ អាំពីកតា ា សាំខាន់ៗ ខដលបានជោះឥទធិពលឡៅដល់ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។ ការ្ខស្របស្របួលារ្ួមថ្នធាែញផ្សាំឡៅ កនញងវ ិស័យកសិកមម ទីផ្ារ្កសិកមម រ្ួមទាំងបទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសជិែខាង ក៏ស្រែូវបានឡលើកយកមក បង្ហ ា ញកនញងជាំពូកឡនោះខដរ្។ ● ជាំពូកទី៤៖ ការ្វាយែថ្មលឡលើការ្សិកាស្រាវស្រាវសដីពីផ្លិែភាពកសិកមមកមាញា កនញងជាំពូកមួយឡនោះ ស្រកុម ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្បកស្រាយសដីពីទិដឋភាពារ្ួមសាំខាន់ៗ ខដលាបញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមច្ាំឡ ោះកាំឡែ ើ នផ្លិែភាព ថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា និងសិកាខវកខញកថ្នឡែើស្រែូវចាែ់ឡច្ញដាំឡណាោះស្រាយខបបណា ខដលសមស្រសបឡៅនឹង បញ្ញ ា ទាំងឡនាោះ។ ● សននិោ ឋ ន និងអនញាសន៍ រឺាច្ាំែ ញ ច្ច្ញងឡស្រកាយបងអស់ ខដលឡធេើការ្សឡងាបស្របធានបទឡ ើងវ ិញ និង មិនខែបញឡណា ណ ោះខងមទាំងមានភា ា ប់ាមែិឡយបល់មួយច្ាំនួន ឡធេើាអនញាសន៍ច្ាំឡ ោះស្របធានបទឡនោះឡទៀែផ្ង។
ជំពូកទ្យី ១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 6 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ជំពូកទ្យី១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ ន្ិយមន្័យ ន្ិងប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ ១.១.១ ន្ិយមន្័យការអភិវឌឍ ការ្អភិវឌ្ឍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឬនីែិវ ិធីឡផ្សងៗថ្នការ្ខស្របកា ល យរ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច សងគមកិច្ច វបបធម៌ ា ា ប័ន ខដលបងកលកាែៈង្ហយស្រសួល ឬអាំឡណាយផ្លឡៅដល់ការ្ជាំរ្ញញឡសដឋកិច្ចឲ្យមានភាពរ្ ីកច្ឡស្រមើន និងបនាកាំឡែ ើ ន រ្យៈឡពលយូរ្។ និយយខបបមាងឡទៀែ ការ្អភិវឌ្ឍរឺាការ្បងកលកាែែ ឌ ឡដើមបីឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងថ្នឡសដឋកិច្ច សងគម ស្របកបឡោយច្ីរ្ភាព។2 អភិវឌ្ឍន៍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ខាងរញែភាព ថ្នការ្រ្ស់ឡៅរ្បស់មនញសសទាំងអស់ខដលបង្ហ ា ញ ឡស្រកាមលកាែែ ឌ ច្ាំនួនបីដូច្ខាងឡស្រកាម៖  ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងនូវ កស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាពលរ្ដឋ ដូច្ាកស្រមិែស្របាក់ច្ាំែ ូ ល បឡស្រមើបស្រមាស់រ្បស់ ស្របាពលរ្ដឋឡកើនឡ ើង ឡសវាសញខាភិបាលលអ និងការ្អប់រ្ ាំស្របឡសើរ្ាងមញនឡោយឡយងតាមកាំឡែ ើ នថ្ន ឡសដឋកិច្ចស្របកបឡោយសញែញមាលភាព។  ការ្បឡងកើែនូវលកាែែ ឌ ខដលនាាំឲ្យមានការ្ឡោរ្ពែលួនឯង ឡោយឆលងតាមរ្យៈការ្បឡងកើននូវា ា ប័នសងគម ា ា ប័ននឡយបាយ និងា ា ប័នឡសដឋកិច្ចាឡដើម។  ការ្បឡងកើែឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ឡស្របើស្របាស់ឲ្យកាន់ខែមានទាំហ្សាំធាំ ដូច្ាស្របាជនមានសិទធិឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ សឡស្រមច្ច្ិែា កនញងការ្ទិញទាំនិញនិងឡសវាខដលែលួនឡពញច្ិែា។ ១.១.២ ប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ អភិវឌ្ឍន៍ រឺា កយមួយខដលមានអែាន័យទូលាំទូោយ ឡហ្សើយមានការ្ខស្របស្របួលែលឹមារ្ឡៅតាមសម័យ កាលនីមួយៗ និងឡៅតាមការ្យល់ឡ ើញរ្បស់អនកស្របាជ្ឡផ្សងៗោ ន ពីមួយជាំនាន់ឡៅមួយជាំនាន់ផ្ងខដរ្។ ឡដើមបីឲ្យ យល់ឡ ើញកាន់ខែច្ាស់ពី កយ “អភិវឌ្ឍន៍” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំសូមឡលើកយកការ្បកស្រាយែលឹមារ្ពីសាំណាក់អនក ស្របាជ្មួយច្ាំនួនដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ១.១.២.១ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Rostow ឡោក Rostow ាឡសដឋវ ិទូជនាែិអាឡមរ្ ិក បានឲ្យនិយមន័យថ្ន ស្ររប់ស្របាាែិទាំងអស់អាច្្នឡៅ 2 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 7 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ដល់ការ្អភិវឌ្ឍបាន ដរាបណាពួកឡរឡដើរ្តាមរនលងរ្បស់ស្របឡទសអភិវឌ្ឍន៍ ឡហ្សើយរ្កានូវលកាែែ ឌ កនញងការ្ធានា ឲ្យមានកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចយូរ្អខងេង ខដលែស្រមូវឲ្យស្របឡទសទាំងឡនាោះស្រែូវឆលងកាែ់តាមដាំណាក់កាលទាំង ៥៖ ក. ដ្ំណាក់កាល្ងគមប្រនពណ ី ដាំណាក់កាលឡនោះ ាដាំណាក់កាលខដលស្របឡទសមានឡសដឋកិច្ចពឹងខផ្អកឡៅឡលើកសិកមមខា ល ាំង ខដលស្របភព ច្ាំែ ូ លមានខែមួយរែ់រឺកសិកមម (កសិកមមខបបស្ររួារ្)។ លទធភាពកនញងការ្ជាំរ្ញញឲ្យមានការ្ខកខស្របសងគម និង ដាំឡែ ើ រ្ការ្ផ្លិែកមមសឹងខែឡសមើសូនយ ាពិឡសសមានការ្ស្របកាន់ឋានានញស្រកមខា ល ាំងកនញងទាំនាក់ទាំនងសងគម មាន ន័យថ្នាស្របឡទសមួយខដលមានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនែិច្ែួច្បាំផ្ញែ។ ខ. ដ្ំណាក់កាល្ងគម្ាិតកនុងច្ំណ ុ ច្ររត់សៅរកការអភិវឌឍ ាដាំណាក់កាលខដលមានការ្ចាប់ឡផ្ដើមឡធេើបដិវែាឡៅកនញងខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្ឡកើនឡ ើងថ្នធាែញផ្សាំ (Inputs) ការ្វ ិនិឡយរ មានន័យថ្ន ាស្របឡទសខដលសាិែឡៅកនញងច្ឡនា ល ោះអនារ្កាលថ្នការ្អភិវឌ្ឍ។ គ. ដ្ំណាក់កាលនន្ការចារ់សផដើមអភិវឌឍន្៍ វ ិស័យឧសាហ្សកមម ខដលាវ ិស័យច្លករ្ថ្នឡសដឋកិច្ចបានចាប់កាំឡែ ើ ែ និងរ្ ីកច្ឡស្រមើនលូែោស់ធាំធាែ់ា លាំោប់។ សកមមភាពឡសដឋកិច្ចមានភាពមមាញឹកាងមញន រ្កាបាននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចខដលចាប់ឡផ្ដើមអភិវឌ្ឍន៍ កនញងស្របឡទស ាពិឡសសរឺទីស្រកុងនិងទីស្របជញាំជន។ ឃ. ដ្ំណាក់កាល្ងគមចា្់ទ្យុំ ការ្អភិវឌ្ឍបានស្រាបច្ូលឡៅដល់ស្ររប់ស្រច្កលាកឡៅកនញងស្របឡទស ាពិឡសសែាំបន់ជនបទ។ ខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនរួរ្ឲ្យកែ់សមា គ ល់ ឡោយារ្ខែមានការ្ឡកើនឡ ើងវែាមានថ្នបឡច្ចកវ ិទាខដលឡធេើឲ្យវ ិស័យ ឧសាហ្សកមមស្របឡទសទាំងឡនាោះមានវ ័យច្ាំណាស់ និងច្ូលរ្ួមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិយងខា ល ាំងកា ល ។ ង. ដ្ំណាក់កាលនន្រសប្មើរប្មា្់ប្ទ្យង់ប្ាយធំ ឡនោះាដាំណាក់កាលច្ញងឡស្រកាយ មានកាំឡែ ើ នខា ល ាំងថ្នបឡស្រមើបស្រមាស់ និងឡសច្កដីស្រែូវការ្ាមូលោ ឋ នរ្បស់ ស្របាជនស្រែូវបានឡោោះស្រាយាា ា ពរ្។ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យសញខាភិបាលសងគម ពស្រងីកអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច ស្របឡទស ខដលមានលកាែៈដូច្ខាងឡលើស្រែូវបានឡរឡៅថ្នស្របឡទសមហាអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច។3 ១.១.២.២ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Adam Smith ឡោក Adam Smith រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីក ខដលស្រែូវបានឡរស្របសិទធនាមាបិតាឡសដឋកិច្ច ពីឡស្រ ោះខែរ្ូបឡោក បានបឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលសញទធខែមានឥទធិពលមកដល់ឡពលបច្ចញបបនន។ កនញងឡនាោះខដរ្ តាមឡោក Adam Smith បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍ រឺសងកែ់ធៃន់ឡៅឡលើការ្ពស្រងឹងសមែាភាពរ្បស់ស្របាជនមា ន ក់ៗ មាន 3 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៧។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 8 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ន័យថ្ន ាការ្ឡធេើឲ្យឡកើនឡ ើងនូវច្ាំឡែោះ និងជាំនាញឡផ្សងៗខដល ក់ព័នធឡៅនឹងការ្ស្របកបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំថ្ងៃ។ ឡោកបានបខនាមឡទៀែថ្ន ឡៅឡពលស្របាជនមានជាំនាញច្ាស់ោស់ មានន័យថ្នពួកឡរមានផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ ែាស់ ឡពលឡនាោះខដរ្ ការ្ង្ហរ្រ្បស់ពួកឡរនឹងទទួលបានទិននផ្លែាស់និងលអាង ឡបើឡស្របៀបឡធៀបឡៅអនកខដលមិន មានជាំនាញ។ និយយមាងឡទៀែ ឡពលស្របាជនកនញងស្របឡទសសញទធខែមានជាំនាញនិងផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ែាស់ ពួក ឡរមិនស្រែឹមអាច្ផ្លិែទាំនិញសស្រមាប់ផ្គែ់ផ្គង់កនញងស្រសុកបញឡណា ណ ោះឡទ ខងមទាំងអាច្ឡធេើការ្នាាំឡច្ញឡៅកាន់ទីផ្ារ្អនារ្ ាែិឡទៀែផ្ង។ ឡពលឡនាោះឡហ្សើយ ខដលស្របឡទសមួយមានការ្អភិវឌ្ឍាលាំោប់។4 ១.១.២.៣ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក David Ricardo ឡោក David Ricardo រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីកមា ន ក់ដ៏មានឥទធិពល កនញងការ្បឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលផ្ដល់ផ្លស្របឡយជន៍ជូនមនញសសាែិ។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក David Ricardo ការ្អភិវឌ្ឍ រឺអាស្រស័យឡៅ ឡលើែួអងគឡសដឋកិច្ចសាំខាន់ៗ៣ស្រកុមខដលមានវែាមានឡៅកនញងសងគមឡសដឋកិច្ចមួយរឺ អនកមានដីធលីាកមមសិទធិ អនក មានមូលធន និងអនកឡធេើការ្ ខដលែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣ស្រកុមឡនោះរឺមានទាំនាក់ទាំនងោ ន យងសអិែរ្មួែកនញងការ្ បឡងកើែស្រទពយសមបែាិស្របាាែិ។ មានន័យថ្ន អនកមានដីរួរ្ខែជួលដីឡៅឲ្យអនកមានមូលធនកនញងការ្បងកបឡងកើនផ្ល កសិកមមឬវ ិនិឡយរ ាងនូរ្នឹងឡៅស្របាក់ជួលដីទទួលបាន ឡច្ៀសាងទញកដីទាំឡនរ្ឡចាល។ កនញងឡនាោះខដរ្ អនកឡធេើការ្ អាច្ផ្គែ់ផ្គង់កមា ល ាំងពលកមមឡៅឲ្យស្រកុមមូលធនាងនូរ្នឹងស្របាក់ខែខដលទទួលបាន ឡដើមបីពស្រងីកជីវភាពរ្ស់ឡៅ។ ដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡនោះឡច្ោះខែបនាឡៅមញែ ែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣បាំឡពញមញែង្ហរ្ឡដើមបីទទួលបានផ្លស្របឡយជន៍ឡរ្ៀងៗែលួន ឡពលឡនាោះសងគមនឹងមានការ្អភិវឌ្ឍាក់ាមិនខាន។5 ១.១.២.៤ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Michel P.Todaro តាមរាំនិែរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍអាច្នឹងឡកើែមានឡ ើងស្របកបឡោយ ច្ីរ្ភាពបានរឺឡរស្រែូវចាប់ឡផ្ដើមឡច្ញពីែាំបន់ជនបទឡៅ ាពិឡសសរឺឡផា ដ ែសាំខាន់ឡៅឡលើវ ិស័យកសិកមម។ ឡោក បានឡលើកឡ ើងឡទៀែថ្ន ស្របាាែិមួយអាច្្នឡៅដល់ការ្អភិវឌ្ឍយងឡហាច្ណាស់ស្រែូវមានកតា ា ច្ាំនួនបីរឺ ការ្ពឡនលឿននូវធាែញឡច្ញ(Outputs) តាមរ្យៈការ្ឡធេើកាំខែទស្រមង់ខផ្នកា ា ប័ន ក៏ដូច្ាបឡច្ចកវ ិទា ខដលស្រែូវបាន ឡរ្ៀបច្ាំឡ ើងឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពសស្រមាប់កសិកមមែូច្តាច្ បឡងកើែែស្រមូវការ្កនញងស្រសុកសស្រមាប់ផ្លិែកមមកសិកមម ខដលមានស្របភពមកពីយញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ការ្ង្ហរ្ាយស្រកុង ាពិឡសសរឺសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ឡដើមបី 4 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ១៨-១៩។ 5 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ២០។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 9 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ពស្រងីកកមា ល ាំងពលកមមមិនខមនកសិកមម ក៏ដូច្ាវ ិស័យដថ្ទឡផ្សងឡទៀែខដលជួយោាំស្រទឡោយផា ទ ល់ ឬឡោយ ស្របឡយលពីសមារមន៍កសិកមម។6 ១.១.២.៥ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក W. Arthur Lewis ស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍រ្បស់ឡោក Lewis រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ផា ល ស់បដូរ្រ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច ពីវ ិស័យ ខដលពញាំទន់ទទួលបានការ្អភិវឌ្ឍលអ ឡៅទាំឡនើបកមមនិងឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។ និយយខបបឡផ្សង តាមឡោក Lewis លាំនាាំថ្នការ្អភិវឌ្ឍ រឺាការ្ផា ល ស់បដូរ្ឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិខដលពឹងខផ្អកឡៅឡលើវ ិស័យខែមួយ ភារឡស្រច្ើនរឺ ឡលើវ ិស័យកសិកមម ឡៅាឡែឿនឡសដឋកិច្ចខដលពឹងខផ្អកឡលើវ ិស័យងមីឡផ្សងៗឡទៀែ រឺវ ិស័យឧសាហ្សកមមនិងឡសវាកមម ឡហ្សើយវ ិស័យទាំងពីរ្ឡនោះបានឡដើរ្ែួនាទីាកាលមាសញីនឡសដឋកិច្ចជាំនួសឲ្យវ ិស័យកសិកមម។ ស្រទឹសដីឡនោះបានកា ល យ ាស្រទឹសដីទូឡៅថ្នដាំឡែ ើ រ្ការ្ អភិវឌ្ឍន៍ សស្រមាប់ស្របឡទសាែិមួយ ខដលមានភាពឡលើសថ្នកមា ល ាំងពលកមមសកមម កាំ ញងទសវែសរ្ ៍ទី៦០ និង៧០។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក Lewis ឡែឿនឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍មានពីរ្សញិច្ទ័រ្ រឺសញិច្ទ័រ្ ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម និងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។7  សញិច្ទ័រ្ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម រឺាសញិច្ទ័រ្កសិកមមតាមជនបទខដលមានស្របាជនឡលើសលប់ឡធេើការ្ កនញងវ ិស័យឡនោះ។ ឡៅឡពលឡនាោះ ផ្លិែភាពពលកមមមាសញីណាល់កនញងវ ិស័យកសិកមមឡសមើសូនយ ឡោយារ្ ខែមានអនកឡធេើការ្កសិកមមឡស្រច្ើនស្រជុល ាឡហ្សែញនាាំឲ្យដាំឡែ ើ រ្ការ្កសិកមមមានភាពយឺែយវនិងទិននផ្ល ទប។ ា ា នភាពឡនោះ ស្រែូវបានឡរឡៅថ្ន ពលកមមឡលើស កនញងអែាន័យខដលឡរអាច្ដកកមា ល ាំងពលកមម ឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមម ឡៅសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមឡោយសឹងខែោ ម នបោះ ល់ដល់ផ្លិែផ្លកសិកមមឡ ើ យ។  សញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម សញិច្ទ័រ្ឡនោះមានផ្លិែភាពែាស់និងរ្ួមច្ាំខែកកនញងឡសដឋកិច្ចាែិឡស្រច្ើន ស្រពមទាំង មានលាំហ្សូរ្ថ្នកមា ល ាំងពលកមមឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមបនាិច្មដងៗ។ តាមរាំនិែឡោក រឺឡរឡផា ដ ែសាំខាន់ ឡៅឡលើដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ឡផ្ទរ្កមា ល ាំងពលកមមនិងអស្រតានិកមមភាពកនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម។ ឡលបឿនថ្នការ្ ពស្រងីកកនញងវ ិស័យឡនោះ អាស្រស័យឡៅឡលើការ្ឡកើនឡ ើងផ្លិែផ្ល (Outputs) ខដលាឡស្ររឿងឡលើកទឹកច្ិែា កនញងការ្វ ិនិឡយរបខនាមឡៅឡលើសឡមាធានមូលធនកនញងសញិច្ទ័រ្មួយឡនោះ។ ឡៅឡពលស្របាក់ច្ាំឡែញមាន ការ្ឡកើនឡ ើង ពួកឡរបានយកឡៅវ ិនិឡយរកនញងមូលធនទាំងអស់ ឡដើមបីពស្រងីកដាំឡែ ើ រ្ការ្ឧសាហ្សកមម រ្បស់ពួកឡរ ាឡហ្សែញនាាំឲ្យែស្រមូវការ្ពលកមមមានការ្ឡកើនឡ ើងាលាំោប់។ ឡោក Lewis បានបខនាម 6 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦-៧។ 7 នាង អញីាយ និង ូងមញាំ សញជីវ ី, ការ្អភិវឌ្ឍជនបទកមាញាខផ្អកឡលើវិស័យកសិកមម(២០១៣), ទាំព័រ្ ១២។
ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 10 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ឡទៀែថ្ន ពលកមមខដលឡធេើការ្កនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទទួលបានស្របាក់ខែែាស់ាង ស្របាក់ច្ាំែ ូ លពីសញិច្ ទ័រ្កសិកមម ឡហ្សើយឡនោះក៏ាមូលឡហ្សែញកនញងការ្ទក់ទញកមា ល ាំងពលកមម ពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមមកសញិច្ទ័រ្ ឧសាហ្សកមមខដរ្។ ១.២ ផលិតភាពក្ិកមម កយថ្ន ផ្លិែភាព មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានកនញងច្ាំណាយ ១ឯកតា។8 ច្ាំខែកឯ ផ្លិែ ភាពកសិកមម រឺាបរ្ ិមាែផ្លិែផ្លឬទិននផ្លកសិកមមខដលឡរអាច្ផ្លិែបានសមាមាស្រែាមួយធាែញផ្សាំរ្បស់ កសិកមម។ កនញងឡនាោះខដរ្ ផ្លិែភាពកសិកមមស្រែូវបានឡរខបងខច្កា ៣ខផ្នកសាំខាន់ៗរឺ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ ផ្លិែ ភាពកមា ល ាំងពលកមម និងផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ។ ១.២.១ ផលិតភាពដ្ីដា ំដ្ុោះ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ មានន័យថ្នាភាពខដលដីអាច្ផ្លិែ ឬផ្ដល់ទិននផ្លបានកនញងថ្ផ្ទដី១ហ្សិកតា។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ស្ររួារ្ោរាាស្របាកសិករ្ ពួកោែ់ស្របកបរ្បរ្ោាំស្រសូវកនញងទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី ៤ហ្សិកតា។ ឡៅកនញងឆ្ ន ាំឡនោះ ទិននផ្លស្រសូវរ្បស់ោែ់បានទទួលច្ាំនួន ៤ឡតាន។ (១ហ្សិកតា = ១០,០០០ម២ និង ១ឡតាន = ១,០០០រ.ស្រក) ឡយងឡៅតាមសមមែិកមមខាងឡលើ ឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពដីោាំដញោះរ្បស់ស្ររួារ្ោរា មានច្ាំនួន ១ ែ/ហ្ស.ែ ឬ១,០០០ រ.ស្រក/ហ្ស.ែ។ ១.២.២ ផលិតភាពកមា ែ ំងពលកមម ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានរ្បស់ស្របាកសិករ្មា ន ក់ៗ។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ដូច្ឡៅកនញងឧទហ្សរ្ែ ៍ ខាងឡលើខដរ្។ កនញងទាំហ្សាំដី ៤ហ្សិកតាឡនាោះ ពួកោែ់បានឡស្របើកមា ល ាំងពលកមម ច្ាំនួន ១០នាក់។ ដូច្ឡនោះឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមមកនញងមា ន ក់ៗរ្បស់ស្ររួារ្ោរាមានច្ាំនួន ៤០០រ.ស្រក។ 8 វណា ណ ោរ្ ិទធ, ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមស្រសុកសាំ ូែ(២០០៦), ទាំព័រ្ ៥។ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ = ទិននផ្ល/ទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី(ហ្សិកតា) ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម = ទិននផ្ល/ច្ាំនួនពលកមម(១នាក់)
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf
ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

Recomendados

កុមារដ្ឋាន kumaarttthaan-mm_-suddh.1952.pdfកុមារដ្ឋាន kumaarttthaan-mm_-suddh.1952.pdf
កុមារដ្ឋាន kumaarttthaan-mm_-suddh.1952.pdfFacebook
120 views•84 Folien
អភិបាលកិច្ចល្អ.pdfអភិបាលកិច្ចល្អ.pdf
អភិបាលកិច្ចល្អ.pdfFacebook
177 views•39 Folien
ផលប៉ះពាល់នៃជំងឺកូវីដ១៩លើវិស័យអប់រំ.pdfផលប៉ះពាល់នៃជំងឺកូវីដ១៩លើវិស័យអប់រំ.pdf
ផលប៉ះពាល់នៃជំងឺកូវីដ១៩លើវិស័យអប់រំ.pdfFacebook
138 views•110 Folien
ប្រសិទ្ធភាពនៃការអប់រំនៅសាលាបឋមសិក្សាវត្តបូព៌ប្រសិទ្ធភាពនៃការអប់រំនៅសាលាបឋមសិក្សាវត្តបូព៌
ប្រសិទ្ធភាពនៃការអប់រំនៅសាលាបឋមសិក្សាវត្តបូព៌Facebook
403 views•101 Folien
ប្រមូលភាសិតខ្មែរប្រមូលភាសិតខ្មែរ
ប្រមូលភាសិតខ្មែរFacebook
94 views•179 Folien
ប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវ
ប្រភេទនៃការស្រាវជ្រាវFacebook
1.2K views•27 Folien

Más contenido relacionado

Destacado

Destacado(20)

ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
Clark Boyd•18.2K views
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
Tessa Mero•4.5K views
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Lily Ray•5.4K views
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
Rajiv Jayarajah, MAppComm, ACC•3.9K views
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
Christy Abraham Joy•82.1K views
Time Management & Productivity - Best PracticesTime Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
Vit Horky•169.6K views
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
MindGenius•36.6K views
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
RachelPearson36•12.5K views
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Applitools•55.4K views
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work
GetSmarter•401.6K views
ChatGPT webinar slidesChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slides
Alireza Esmikhani•30.2K views
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike RoutesMore than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
Project for Public Spaces & National Center for Biking and Walking•6.9K views
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
DevGAMM Conference•3.6K views
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy Presentation
Erica Santiago•25.1K views
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellGood Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Saba Software•25.2K views
Introduction to C Programming LanguageIntroduction to C Programming Language
Introduction to C Programming Language
Simplilearn•8.4K views
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
Palo Alto Software•88.3K views
9 Tips for a Work-free Vacation9 Tips for a Work-free Vacation
9 Tips for a Work-free Vacation
Weekdone.com•7.1K views
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from PrinceI Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
Empowered Presentations•142.8K views
How to Map Your FutureHow to Map Your Future
How to Map Your Future
SlideShop.com•275.1K views

ផលិតភាពកសិកម្មនៅកម្ពុជា.pdf

  • 1. សាកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទន្ីតិសាស្ត្រ ន្ិងវិទ្យាសាស្ត្រស្ដ្ឋកិច្ច ផលិតភាពក្ិកមមសៅប្រសទ្យ្កមពុជា ស្រាវស្រាវពីថ្ងៃទី១៦ ខែមីនា ឆ្ ន ាំ២០២០ ដល់ថ្ងៃទី១៥ ខែឧសភា ឆ្ ន ាំ២០២០ តាក់ខែងឡ ើងឡោយ ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ និសសិែឡ្ ម ោះ ថាន្ ដាវីត បែ ឌិ ែ ឌុយ ចាន្់ឌីណា ចាន្់ រូហ្សា ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ ឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ឆ្ ន ាំច្ូលសិកា ២០១៦ ជាំនាន់ទី ៤ ឆ្ ន ាំសរ្ឡសរ្ារ្ណា ២០២០ សារណារញ្ចរ់ការ្ិកា
  • 2. ស្ច្ករីថ្លែងអំណរគុណ ឡយើងែ្ញាំឡ្ ម ោះ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា ានិសសិែថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ ជាំនាន់ទី៤ ស្រកុម D4A1 ថ្នាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច។ ្ូមថ្លែងអំណរគុណយងប្ជាលសប្ៅរំផុតជូន្ច្ំស ោះ មាតាបិតារ្បស់ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់ខដលបានផ្ដល់កាំឡែ ើ ែ និងែិែែាំស្របឹងខស្របងបីបាច្់ខងរ្កាកូនតាាំងពី ែូច្រ្ហ្សូែដល់ធាំដឹងកដីាមួយការ្អប់រ្ ាំលអៗស្របកបឡោយស្រពហ្សមវ ិហារ្ធម៌ច្ាំឡ ោះកូន។ ឡោកទាំងឡទេរ្បានជួយផ្គែ់ ផ្គង់ស្ររប់ខបបស្ររប់យង មិនថ្នកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែា ខផ្នកា ម រ្ែី ស្រពមទាំងខផ្នកសមា ា រ្ៈ កនញងឡោលបាំែងខែមួយ រែ់រឺច្ង់ឡ ើញកូនៗទទួលបានការ្អប់រ្ ាំខដលលអ។ ឡោកទាំងពីរ្ាស្រពោះស្រពហ្សម ាស្ររូបាអាចារ្យ ាស្ររូឡពទយ ាអនក ឡលើកទឹកច្ិែារ្បស់កូនស្ររប់ឡពលឡវោ។ ឡោកបានផ្ដល់ឱកាសឲ្យឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សិកាឡរ្ៀនសូស្រែតាាំងពីថ្ន ន ក់ កញមារ្ោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់ថ្ន ន ក់ឧែាមសិកាឡដើមបីឲ្យកូនបានកា ល យាបញរគលមានែថ្មលទាំងច្ាំឡ ោះែលួនឯង ស្ររួារ្ និង សងគមាែិ។ ឯកឧែាមាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ស្របធានការ្ ិយល័យសិកា និងាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ឡៅកនញងាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ខដលបានែិែែាំស្របឹងខស្របងអស់ពីកមា ល ាំងកាយ កមា ល ាំងច្ិែាកនញងការ្បង្ហ ា ែ់បឡស្រងៀន ផ្ដល់ដាំបូនា ម នលអៗ ស្រពមទាំងឡផ្ទរ្នូវ ច្ាំឡែោះដឹងដល់ពួកឡយើងែ្ញាំ និងសិសសដថ្ទឡទៀែតាាំងពីថ្ន ន ក់មូលោ ឋ ន រ្ហ្សូែដល់បញ្ចប់ថ្ន ន ក់បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែ។ ឡោកាស្ត្ា ា ចារ្យបែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខដលបានដឹកនាាំកនញងការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាមួយឡនោះ ស្រពមទាំង ជួយខែនាាំ ច្ងអញលបង្ហ ា ញ ផ្ដល់មែិឡយបល់ ដាំបូនា ម នលអៗ ទាំងខផ្នកា ម រ្ែី និងឯការ្ស្រពមទាំងជួយស្រែួែពិនិែយ ខកែស្រមូវច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែ ាពិឡសសរឺឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលរ្បស់ឡោកឡៅកនញងកិច្ចការ្ស្រាវស្រាវមួយឡនោះ ចាប់ តាាំងពីច្ាំែ ញ ច្ចាប់ឡផ្ដើមរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះបានបញ្ចប់ស្របកបឡោយឡារជ័យ។ ឡោកស្រសីាស្ត្ា ា ចារ្យ សាំណាង ផ្លឡដែ ខដលបានជួយសស្រមួលដល់ឯការ្រ្បស់ស្រកុមែ្ញាំបាទ កនញងការ្ សញាំច្ញោះស្រាវស្រាវ និងច្ាំណាយឡពលឡវោដ៏មានែថ្មលជួយស្រែួែពិនិែយឡមើលរ្ច្នាបងថ្នារ្ណារ្បស់ឡយើងែ្ញាំ។ ឡោកស្រសី ឡផ្ង សញផាោ ាស្របធានការ្ ិយល័យវាយែថ្មលឡហ្សែញបោះ ល់បរ្ ិា ា នថ្នអរគនាយកោ ឋ ន ខផ្នការ្និងសាិែិ កនញងស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ ខដលបានអនញញ្ញ ា ែឲ្យឡយើងែ្ញាំច្ញោះស្រាវស្រាវឯការ្ ខដល ក់ព័នធ ស្រពមទាំងជួយសស្រមួលឡៅដល់ដាំឡែ ើ រ្ការ្ច្ញោះស្រាវស្រាវតាមរ្យៈការ្ោាំស្រទ ពិឡស្រោោះឡយបល់ និងផ្ដល់ ឯការ្។ ាទីបញ្ចប់ ឡយើងែ្ញាំសូមឡោរ្ពជូនពរ្ឡៅដល់មាតាបិតាខដលាអនកមានរញែទាំងពីរ្ រ្ួមទាំងឯកឧែាម ាកលវ ិទាធិការ្ ាកលវ ិទាធិការ្រ្ង ស្រពឹទធបញរ្ស ស្រពឹទធបញរ្សរ្ង ាស្ត្ា ា ចារ្យស្ររប់មញែវ ិា ា ទាំងអស់ មិែានិសសិែ
  • 3. សិសានញសិសស និងមិែារ្ួមជាំនាន់ស្ររប់រ្ូបទាំងអស់ សូមឲ្យស្របកបនូវឡសច្កដីសញែទាំងផ្លូវកាយនិងផ្លូវច្ិែា ទទួល ឡារជ័យស្ររប់ភារ្កិច្ចការ្ង្ហរ្ ស្រពមទាំងជួបស្របទោះនូវពញទធពរ្ទាំងបួនស្របការ្រឺ អាយញ វែ ណ ៈ សញែៈ ពលៈ កញាំបីឃ្ល ល ង ឃ្ល ល ែឡ ើយ។
  • 4. អារមភកថា ឡស្រកាយពីបានបញ្ចប់ការ្សិកាស្របកបឡោយឡារជ័យរ្យៈឡពល ៤ឆ្ ន ាំ ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិ- ាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច ស្រកុមឡយើងែ្ញាំស្រែូវបានខាងាកលវ ិទាល័យែស្រមូវឲ្យឡស្រជើសឡរ្ ើសកនញងការ្សរ្ឡសរ្ ារ្ណាបញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅតាមជាំនាញឯកឡទសខដលបានសិកាកនលងមក។ ការ្សរ្ឡសរ្ារ្ណាបញ្ចប់ការ្ សិកាឡនោះ រឺាការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែកមួយដ៏សាំខាន់ខដលឆលញោះបញ្ញ ច ាំងពីស្រទឹសដីឡស្រកាយពីបានសិកាកនលងមក ាមួយ នឹងបទពិឡាធន៍ផា ទ ល់ក៏ដូច្ាការ្អនញវែាាក់ខសដង ឡដើមបីាា ា នឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្អភិវឌ្ឍបខនាមឡទៀែ។ កនញងរ្យៈឡពលាង ២ទសវែសរ្ ៍ច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ស្របឡទសកមាញាបានអភិវឌ្ឍន៍ឡលើស្ររប់វ ិស័យ ទាំងវ ិស័យ ឧសាហ្សកមម ឡសវាកមម ាពិឡសសរឺវ ិស័យកសិកមម ខដលស្រែូវបានរាជរ្ោ ឋ ភិបាលកមាញាចាែ់ទញកាវ ិស័យសនូល កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយឈរ្ឡលើមូលោ ឋ នថ្នការ្ា ដ រ្ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ ស្របព័នធធារាាស្ត្សា ព័ែ៌មានទី- ផ្ារ្ ការ្បែ ដញ ោះបណា ដ លបឡច្ចកឡទសសដីពីការ្ឡស្របើស្របាស់ធាែញផ្សាំ(Inputs)កសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាព ឡហ្សើយ អេីខដលសាំខាន់រឺការ្អនញវែាកសិកមមតាមខបបទាំឡនើបឬឡៅមាងឡទៀែថ្នស្របពលវបបកមម បានជាំរ្ញញឲ្យវ ិស័យមួយ ឡនោះកាន់ខែមានារ្ៈសាំខាន់កនញងឡសដឋកិច្ចកមាញា ខដលបានខា ា ក់នូវការ្ង្ហរ្ាឡស្រច្ើនថ្ស្រកខលងឡៅដល់ស្របាជនកនញង ស្របឡទស ាពិឡសសកនញងែាំបន់ជនបទ។ ការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើននូវកស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាកសិករ្ខដលបានមកពីការ្ឡកើន ឡ ើងនូវផ្លិែភាព រឺាការ្ច្ូលរ្ួមយងសាំខាន់កនញងការ្អភិវឌ្ឍឡសដឋកិច្ច។ ឡោយបានឡមើលឡ ើញពីែួនាទី សាំខាន់រ្បស់កសិកមម កនញងការ្ឡលើកកមាស់កស្រមិែជីវភាពស្របាពលរ្ដឋ ក៏ដូច្ាឡសដឋកិច្ចាែិ ឡទើបស្រកុមឡយើងែ្ញាំ សឡស្រមច្ឡធេើការ្ស្រាវស្រាវនិងខសេងរ្កឯការ្បខនាម ខដល ក់ព័នធឡៅនឹងកសិកមម ឡដើមបីច្ងស្រកងាារ្ណាមួយ ឡនោះឡ ើង កនញងឡោលបាំែងទញកាឯការ្សស្រមាប់សិសានញសិសសនិងមិែាអនកអានទាំងឡាយណាខដលមាន បាំែងខសេងយល់ ស្រាវស្រាវ ក៏ដូច្ាពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាមសដីអាំពីកសិកមម។ ងេីែបិែខែ ារ្ណាមួយឡនោះបាន ឡច្ញារ្ូបរាងឡៅឡហ្សើយកដី បញខនាស្រកុមឡយើងែ្ញាំឡជឿាក់ថ្ន ាមួយនឹងបទពិឡាធន៍ស្រាវស្រាវឡៅមានកស្រមិែ ច្ាស់ ាឡធេើឲ្យសមិទធិផ្លមួយឡនោះឡៅមានច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែែលោះាក់ាមិនខាន។ យងណាមិញ ារ្ណាមួយកាលឡនោះ អាច្កា ល យាឯការ្សស្រមាប់សិកាពិឡស្រោោះ និងស្រាវស្រាវសស្រមាប់មិែានិសសិែ ខដលច្ង់ពស្រងីកច្ាំឡែោះដឹងបខនាម ក់ព័នធនឹងកសិកមម ឬាឯការ្ឡយងសស្រមាប់ស្រាវស្រាវផ្ងខដរ្។ ាច្ញងឡស្រកាយ ឡយើងែ្ញាំទាំងពីរ្នាក់សូមអភ័យឡទសពីសាំណាក់ាស្ត្ា ា ចារ្យ ឡោកស្ររូ អនកស្ររូ សិសានញសិសស និងមិែាអនកអានទាំងអស់នូវរាល់ច្ាំែ ញ ច្ែេោះខាែទាំងែលឹមារ្ និងអការាវ ិរ្ញទធខដលមិនស្រែឹមស្រែូវ ឡោយអឡច្ែនា ស្រពមទាំងទទួលយករាល់មែិរ្ ិោះរន់កនញងន័យា ា បនាផ្ងខដរ្។
  • 5. i មាតិកា បញ្ាីអកសរ្កាែ់................................................................................................................................ vi បញ្ាីតារាង ...................................................................................................................................viii បញ្ាីរ្ូប ........................................................................................................................................viii បញ្ាីស្រកាហ្សេិក.................................................................................................................................. ix បញ្ាីឧបសមា័នធ................................................................................................................................ x ស្ច្កដីសផដើម ១. លាំនាាំបញ្ញ ា ............................................................................................................................... ១ ២. ច្ាំឡណាទបញ្ញ ា .......................................................................................................................... ២ ៣. ឡោលបាំែងថ្នការ្ស្រាវស្រាវ ...................................................................................................... ២ ៤. ទាំហ្សាំ និងខដនកាំែែ់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ.............................................................................................៣ ៥. វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ....................................................................................................................៣ ក. ការ្ស្របមូលទិននន័យ.................................................................................................................៣ ែ. ការ្វ ិភារទិននន័យ.................................................................................................................... ៤ ៦. ារ្ៈសាំខាន់ថ្នការ្ស្រាវស្រាវ........................................................................................................ ៤ ៧. រ្ច្នាសមា័នធថ្នការ្ស្រាវស្រាវ......................................................................................................... ៤ ជំពូកទ្យី ១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ និយមន័យ និងស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................. ៦ ១.១.១ និយមន័យការ្អភិវឌ្ឍ ....................................................................................................... ៦ ១.១.២ ស្រទឹសដីការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................... ៦ ១.១.២.១ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Rostow......................................................................................... ៦ ១.១.២.២ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Adam Smith.................................................................................៧ ១.១.២.៣ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក David Ricardo ............................................................................. ៨ ១.១.២.៤ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro .......................................................................... ៨ ១.១.២.៥ ស្រទឹសដីរ្បស់ឡោក W. Arthur Lewis........................................................................... ៩ ១.២ ផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................................................១០
  • 6. ii ១.២.១ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ.........................................................................................................១០ ១.២.២ ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម...............................................................................................១០ ១.២.៣ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ.......................................................................................................១១ ១.៣ កតា ា ខដលនាាំឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ................................................................................................១១ ១.៣.១ ធនធានមនញសស.............................................................................................................១១ ១.៣.២ ធនធានធមមាែិ ...........................................................................................................១១ ១.៣.៣ សឡមាហ្សធានមូលធន................................................................................................... ១២ ១.៣.៤ បឡច្ចកវ ិទា................................................................................................................... ១២ ១.៤ ឧបសរគថ្នការ្អភិវឌ្ឍ............................................................................................................ ១៣ ១.៤.១ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប ..................................................................................................... ១៣ ១.៤.២ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................................................... ១៣ ១.៤.៣ សាំឡយរទសសនៈទាំងពីរ្.................................................................................................១៤ ១.៤.៣.១ មូលធន និងផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................................១៤ ១.៤.៣.២ ការ្អភិវឌ្ឍធនធានមនញសស .......................................................................................១៤ ១.៥ ស្រទឹសដីាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញការ្អភិវឌ្ឍកសិកមម .................................................................................១៥ ១.៥.១ និយមន័យ....................................................................................................................១៥ ១.៥.២ ែួនាទីកសិកមមកនញងការ្អភិវឌ្ឍ...........................................................................................១៥ ១.៥.២.១ អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឡោយផា ទ ល់ ...........................................................................១៦ ជំពូកទ្យី ២ សា ា ន្ភាពទ្យូសៅនន្វិ្័យក្ិកមម ២.១ ា ា នភាពឡសដឋកិច្ចស្របឡទសកមាញា............................................................................................១៨ ២.២ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមម........................................................................................................១៩ ២.២.១ ស្របព័នធផ្លិែកមមកសិកមមតាមស្របថ្ពែ ី ..............................................................................១៩ ២.៣ ការ្ច្ូលរ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ.............................................................២០ ២.៣.១ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលបានច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ផ្.ស ចាប់ពីឆ្ ន ាំ២០១៥-២០១៩................... ២០ ២.៣.២ សមាសធាែញថ្នអនញវ ិស័យកនញងវ ិស័យកសិកមម..................................................................... ២១ ២.៤ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពកសិកមមតាមបណា ា អនញវ ិស័យ.................................................................... ២២
  • 7. iii ២.៤.១ ការ្វ ិវឌ្ឍថ្នផ្លិែភាពដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ .............................................................. ២២ ២.៥ ែួនាទីរ្បស់ា ា ប័ននានាឡៅកនញងវ ិស័យកសិកមម ..........................................................................២៤ ២.៥.១ ែួនាទីរ្បស់អងគការ្ឡស្រៅរ្ោ ឋ ភិបាលកនញងការ្អភិវឌ្ឍ ............................................................... ២៥ ២.៥.២ ែួនាទីថ្ដរូអភិវឌ្ឍន៍កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម............................................................... ២៦ ២.៥.៣ ែួនាទីវ ិស័យឯកជនកនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមម .............................................................. ២៦ ២.៦ ឡោលនឡយបាយ និងយញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម............................................... ២៧ ២.៦.១ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម ២០១៩-២០២៣ ..............................................២៧ ២.៦.២ យញទធាស្ត្សាច្មបងៗសស្រមាប់បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម........................................................ ២៨ ជំពូកទ្យី ៣ ផលិតភាពក្ិកមម ៣.១ ការ្ខស្របស្របួលថ្នវ ិស័យកសិកមមកនញងស្របឡទសកមាញា....................................................................... ៣០ ៣.១.១ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមម .................................................................................... ៣០ ៣.១.២ ការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកនញងវ ិស័យកសិកមម........................................................................ ៣១ ៣.១.៣ ការ្ឡស្របើស្របាស់ជី និងថ្ន ន ាំកសិកមម.......................................................................................៣២ ៣.១.៤ សហ្សរមន៍រ្បស់កសិករ្.................................................................................................៣៣ ៣.១.៥ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទ ....................................................................................... ៣៤ ៣.២ កតា ា ខដលជោះឥទធិពលកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម............................................................... ៣៦ ៣.២.១ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពតាមមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម ..................................................... ៣៦ ៣.២.១.១ ផ្លិែភាពដី........................................................................................................ ៣៦ ៣.២.១.២ កតា ា ធនធានទឹក................................................................................................... ៤២ ៣.២.១.៣ ជីកសិកមម ............................................................................................................៤៦ ៣.២.១.៤ ផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ ...............................................................................................៤៩ ៣.២.២ ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម .................................................................................៥៤ ៣.២.២.១ កមា ល ាំងពលកមមកសិកមមខដលមានរញែភាព................................................................៥៤ ៣.២.២.២ ការ្អភិវឌ្ឍពលកមមកសិកមម.....................................................................................៥៥ ៣.២.២.៣ ការ្បឡងកើែាោឡរ្ៀនខស្រសកសិករ្ ............................................................................ ៥៧ ៣.២.៣ កតា ា បឡច្ចកវ ិទា.............................................................................................................៥៨
  • 8. iv ៣.២.៣.១ មាសញីនភាួរ្រាស់ ......................................................................................................៥៩ ៣.២.៣.២ មាសញីនោាំស្រោប់ ឬសទូងស្រសូវ .....................................................................................៦០ ៣.២.៣.៣ មាសញីនឡស្រាច្ស្រសព...............................................................................................៦០ ៣.២.៣.៤ ស្រដូនកសិកមម (Drone) ...........................................................................................៦០ ៣.២.៣.៥ មាសញីនស្រច្ូែកាែ់....................................................................................................៦១ ៣.២.៤ កតា ា ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ.................................................................................................. ៦២ ៣.២.៤.១ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នា.......................................................................................... ៦២ ៣.២.៤.២ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធសងគម........................................................................................ ៦៣ ៣.២.៤.៣ ឡសវាឥែទនជនបទ ...........................................................................................៦៤ ៣.២.៤.៤ ឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡអ ិច្ស្រែូនិច្................................................................................៦៥ ៣.៣ ទីផ្ារ្កសិកមម .....................................................................................................................៦៦ ៣.៣.១ ារ្ៈសាំខាន់រ្បស់ទីផ្ារ្កសិកមម .................................................................................... ៦៧ ៣.៣.២ ការ្ែភា ា ប់កសិករ្ឡៅកាន់ទីផ្ារ្កនញងស្រសុក ..........................................................................៦៨ ៣.៣.៣ ផ្លិែផ្លកសិកមមកនញងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ .............................................................................៦៩ ៣.៤ បទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកនញងែាំបន់អាា ៊ា ន(ASEAN).................................................. ៧១ ៣.៤.១ ស្របឡទសថ្ង................................................................................................................... ៧១ ៣.៤.២ សមិទធិផ្លកសិកមមខដលសឡស្រមច្បាន ..............................................................................៧២ ៣.៤.៣ ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាសស្រមាប់អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមកនញងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍ឡសដឋកិច្ច និងសងគមាែិ ឡលើកទី១២ (២០១៧-២០២១) ..................................................................................................៧៣ ជំពូកទ្យី ៤ ការវាយតនមែសលើការ្ិកាប្សាវប្ជាវ្ដីពីផលិតភាពក្ិកមមកមពុជា ៤.១. បញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមខដលរាាំងសទោះដល់កាំឡែ ើ នផ្លិែភាពកសិកមម................................................. ៧៦ ៤.១.១ បញ្ញ ា បរ្ ិា ា ន............................................................................................................... ៧៦ ៤.១.២ ខផ្នកផ្លិែភាពកសិកមម និងទីផ្ារ្...................................................................................៧៧ ៤.១.៣ ខផ្នកឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ និងសាញកកសិកមម........................................................................... ៧៨ ៤.១.៤ ខផ្នកស្រាវស្រាវបឡច្ចកវ ិទា និងបឡច្ចកឡទសកសិកមម............................................................... ៧៩ ៤.១.៥ ធនធានមនញសស............................................................................................................. ៧៩
  • 9. v ៤.២. ដាំឡណាោះស្រាយារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម ...............................................................៨០ ៤.២.១ ការ្ខកលមអមឡធាបាយផ្លិែកមមកសិកមម...........................................................................៨០ ៤.២.២ ទីផ្ារ្កសិកមម និងការ្រ្កាលាំនឹងថ្ងលលក់...........................................................................៨៤ ៤.២.៣ ការ្ឡលើកទឹកច្ិែាឲ្យកសិករ្បខនាមការ្ឡស្របើស្របាស់ឡស្ររឿងយនាកសិកមម ..........................................៨៦ ៤.២.៤ បខនាមការ្ោាំស្រទដល់ឡសវាកមមកសិកមម............................................................................... ៨៧ ៤.២.៥ ការ្បឡងកើែកសិកមមច្ស្រមុោះ ស្របពលវបបកមម និងកសិ-ឧសាហ្សកមម...............................................៨៨ ៤.២.៦ ការ្ា ដ រ្ និងកាងឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធ...............................................................................៨៩ ស្ច្កដី្ន្និដា ឋ ន្ ន្ិងអន្ុសា្ន្៍ ១. ឡសច្កដីសននិោ ឋ ន ......................................................................................................................៩០ ២. អនញាសន៍............................................................................................................................៩១ ឯកសារសយង ឧរ្មព័ន្ធ
  • 10. vi រញ្ជីអកសរកាត់ កយអកសរ្កាែ់ ការ្ពនយល់ ម២ ៖ ខមស្រែកាឡរ្ ម៣ ៖ ខមស្រែរូប រ.ស្រក ៖ រី ូស្រកាម ហ្ស.ែ ៖ ហ្សិកតា រ.ស្រក/ហ្ស.ែ ៖ រី ូស្រកាមកនញង១ហ្សិកតា ែ/ហ្ស.ែ ៖ ឡតានកនញង១ហ្សិកតា ដង/ឆ្ ន ាំ ៖ ដងកនញង១ឆ្ ន ាំ ផ្.ផ្.ស = GDP ៖ ផ្លិែផ្លកនញងស្រសុកសរ្ញប ស.ម ៖ សង់ទីខមស្រែ % ៖ ភាររ្យ K ៖ បូតាសយូម N ៖ អាសូែ P ៖ ផ្ូសេ័រ្ S ៖ ា ា ន់ធ័រ្ Mg ៖ មាឡញសយូម DAP ៖ ជីឡដអាឡប KCL ៖ ជីបូតាសស Urea ៖ ជីអ៊ាញយឡរ្ ADB ៖ Asian Development Bank ធនាោរ្អភិវឌ្ឍន៍អាសញី AFTA ៖ ASEAN Free Trade Area កិច្ចស្រពមឡស្រពៀងែាំបន់ ែ ិ ជាកមមឡសរ្ ីអាា ៊ា ន CARDI ៖ Cambodian Agricultural Research and Development Institute វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា
  • 11. vii FAO ៖ Food and Agriculture Organization អងគការ្ឡសបៀងអាហារ្ និងកសិកមមថ្នសហ្សស្របាាែិ WTO ៖ World Trade Organization អងគការ្ ែ ិ ជាកមមពិភពឡោក EBA ៖ Everything But Arms ស្របព័នធអនញឡស្រោោះពនធអនញញ្ញ ា ែឲ្យនាាំច្ូលស្ររប់យងឡលើកខលងស េ វញធ
  • 12. viii រញ្ជីតារាង តារាងទី ១៖ ថ្ផ្ទដីោាំដញោះ ថ្ផ្ទដីស្របមូលផ្ល និងទិននផ្លសរ្ញបរ្បស់ដាំណាាំស្រសូវ ២០១៥-២០១៩ ..................២៣ តារាងទី ២៖ បង្ហ ា ញពីទិននផ្លសរ្ញប ថ្ផ្ទដីស្របមូលស្រសូវ និងបរ្ ិមាែនាាំឡច្ញសរ្ញប ..................................៧២ រញ្ជីរូរ រ្ូបទី ១៖ ទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប......................................................................................................១៣ រ្ូបទី ២៖ ទសសនៈែស្រមូវការ្សរ្ញប....................................................................................................១៣ រ្ូបទី ៣៖ សាំឡយរទសសនៈផ្គែ់ផ្គង់សរ្ញប និងែស្រមូវការ្សរ្ញប................................................................១៤
  • 13. ix រញ្ជីប្កាហ្សវិក ស្រកាហ្សេិកទី ១៖ អស្រតាផ្លិែផ្លកសិកមមខដលច្ូលរ្ួមកនញង ផ្.ស.ស ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........................២១ ស្រកាហ្សេិកទី ២៖ បង្ហ ា ញពីការ្ច្ូលរ្ួមថ្នអនញវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩........................................២២ ស្រកាហ្សេិកទី ៣៖ កាំឡែ ើ នបរ្ ិមាែផ្ល និងទិននផ្លថ្នផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ ................២៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៤៖ កមា ល ាំងពលកមមកនញងវ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ..................................................៣១ ស្រកាហ្សេិកទី ៥៖ បខស្រមបស្រមួលឡស្ររឿងយនាកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៨ .....................................................៣២ ស្រកាហ្សេិកទី ៦៖ បខស្រមបស្រមួលការ្នាាំច្ូលថ្ន ន ាំនិងជីកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៦-២០១៩ .........................................៣៣ ស្រកាហ្សេិកទី ៧៖ បង្ហ ា ញពីកាំឡែ ើ នសហ្សរមន៍កសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩ .............................................៣៤ ស្រកាហ្សេិកទី ៨៖ បខស្រមបស្រមួលឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធរ្ូបវ ័នាជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩.....................................៣៥ ស្រកាហ្សេិកទី ៩៖ បង្ហ ា ញពីា ា នភាពថ្នការ្នាាំឡច្ញកសិផ្លសរ្ញប និងអងករ្ផ្លូវការ្ឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៩..........៧០
  • 14. x រញ្ជីឧរ្មព័ន្ធ ឧបសមា័នធទី ១៖ (ក) បរ្ ិមាែផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវស្របចាាំឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ (ែ) ផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវរ្យៈឡពល ១០ឆ្ ន ាំ ២០១០-២០១៩ (រ) ផ្លិែផ្លស្រសូវឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២០ និងែញលយភាពឡសបៀងឆ្ ន ាំ ២០២០ ឧបសមា័នធទី ២៖ កមា ល ាំងពលកមមតាមវ ិស័យឡសដឋកិច្ចឆ្ ន ាំ ២០១៥-២០១៧ ឧបសមា័នធទី ៣៖ លកាែៈសមាែាិរ្បស់ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ ឧបសមា័នធទី ៤៖ ស្របឡភទស្រកុមដីទាំង ១១ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៥៖ ពូជស្រសូវរញែភាពែាស់ទាំង ១០ស្របឡភទ ឧបសមា័នធទី ៦៖ ស្របឡភទឡស្ររឿងយនាកសិកមម
  • 16. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 1 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ស្ច្ករីសផរើម ១. លំនំរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា រឺាស្របឡទសកាំពញងអភិវឌ្ឍន៍ ខដលមានឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិពឹងខផ្អកខា ល ាំងឡៅឡលើវ ិស័យ កសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចស្របចាាំឆ្ ន ាំឡៅឡ ើយ ឡហ្សើយកនញងឆ្ ន ាំ ២០១៩ឡនោះ មានស្របាពលរ្ដឋច្ាំនួន ៧៥.១% រ្ស់ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងឡនាោះភារឡស្រច្ើនស្របកបរ្បរ្កសិកមមាមញែរ្បរ្ច្មបងសស្រមាប់ច្ិញ្ចឹមជីវ ិែ។1 ារ្ៈ សាំខាន់រ្បស់វ ិស័យកសិកមម ស្រែូវបានខសដងឲ្យឡ ើញតាមរ្យៈស្រកបែែ ឌ័ ឡោលនឡយបាយ យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ ាឡស្រច្ើន ខដលបានឡផា ដ ែាសាំខាន់ឡៅឡលើការ្ជាំរ្ញញនិងឡលើកសទួយវ ិស័យកសិកមម ាមួយនឹងរ្បែ់ងមីឡដើមបី្ន ឡឆ្ ា ោះឡៅរ្កការ្ពឡនលឿននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ និងការ្កាែ់បនាយភាពស្រកីស្រកយងឆ្ប់រ្ហ្ស័ស។ ឡទោះាយងឡនោះ កដី ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញាឡៅខែាអនញរមន៍ឡៅនឹងការ្ខស្របស្របួលរ្បស់ធមមាែិដូច្ាភាពរាាំងសៃួែ ទឹកជាំនន់ កតា ា សែេលអិែាឡដើម ាឡហ្សែញនាាំឲ្យទិននផ្លមាននិនា ន ការ្ងយច្ញោះ។ បខនាមពីឡនោះ មានបញ្ញ ា ស្របឈម មួយច្ាំនួនឡទៀែដូច្ា ភាពមានកស្រមិែថ្នការ្ស្រាវស្រាវនិងអភិវឌ្ឍន៍បឡច្ចកឡទសកនញងការ្ឡធេើកសិកមម ច្ាំនួនឡហ្សោ ឋ រ្ច្នាសមា័នធឡៅជនបទមិនស្ររប់ស្រោន់ កងេោះការ្ផ្គែ់ផ្គង់សមា ា រ្ៈនិងឧបករ្ែ ៍ កសិកមម ព័ែ៌មានទីផ្ារ្ ទញនបងេិល ឥែទន សង្ហ េ ក់ផ្គែ់ផ្គង់មិនទន់មានភាពស្របទក់ស្រកឡាោ ន ឡហ្សើយាពិឡសសធាែញផ្សាំកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព កសិកមមមានកស្រមិែទប ខដលកតា ា ទាំងអស់ឡនោះបានឡធេើឲ្យផ្លិែផ្លកសិកមមពិបាកស្របកួែស្របខជងាមួយនឹង បណា ដ ស្របឡទសនាាំឡច្ញដថ្ទឡទៀែ។ យងណាមិញ កនញងរ្យៈឡពលបញនា ម នឆ្ ន ាំច្ញងឡស្រកាយឡនោះ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកាំពញងស្រែូវបានឡរ្ៀបច្ាំ ខក ទស្រមង់ និងឡោោះស្រាយាបឡែ ដើ រ្ៗ ឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងអងគការ្មួយច្ាំនួនខដល ក់ព័នធ។ ឡដើមបីសឡស្រមច្បាន ឡោលបាំែងឡនោះ រាជរ្ោ ឋ ភិបាលតាមរ្យៈស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទរ្ួមទាំងា ា ប័នសងគមសញីវ ិល បានែស្រមង់ទិសថ្នការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមកមាញាឲ្យកា ល យាកសិកមមទាំឡនើប មានផ្លិែភាពែាស់ រញែភាព ែាស់ មានភាពធន់នឹងបខស្រមបស្រមួលអាកាសធាែញ មានភាពស្របកួែស្របខជង និងាឃ្ល ល ាំងសនាិសញែឡសបៀងាែិ ាមួយនឹងការ្អភិវឌ្ឍជនបទស្ររប់ស្រជុងឡស្រាយ ខដលអាច្ទញផ្លស្របឡយជន៍ាអែិបរ្មាសស្រមាប់អនកទទួលផ្ល ពីវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺស្របាកសិករ្ឡៅែាំបន់ជនបទ កនញងការ្បឡងកើនច្ាំែ ូ ល ស្រពមទាំងាមូលោ ឋ នជាំរ្ញញ ពិពិធភាវូបនីយកមម និង ែ ិ ជាូបនីយកមម ឡដើមបី្នឡៅច្ូលរ្ួមស្រទស្រទង់ដល់កាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចាែិ។ ទនទឹមនឹង ការ្ង្ហរ្អភិវឌ្ឍន៍ខកលមអវ ិស័យកសិកមមស្របកបឡោយស្របសិទធភាពនិងច្ីរ្ភាព ដរាបណាមានការ្ច្ូលរ្ួមពីស្របាជន ឡៅតាមមូលោ ឋ នាកតា ា សាំខាន់បាំផ្ញែ។ ការ្ច្ូលរ្ួមរ្បស់ស្របាជនមានន័យថ្ន រាល់ការ្ាប់ទក់ទងទាំងអស់ 1 ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣
  • 17. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 2 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា រ្បស់ស្របាជន ាមួយនឹងខផ្នការ្អភិវឌ្ឍន៍រ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលរឺាយនាការ្ផ្ារ្ភា ា ប់ស្របាជនឡៅនឹងទីផ្ារ្ កសិកមម តាមរ្យៈការ្ផ្ដល់ារាំនិែនានាឡឆ្ ា ោះឡៅការ្ស្របកួែស្របខជង ការ្អនញវែាសកមមភាពាថ្ដរូរ្ កាំែែ់បញ្ញ ា ស្របឈម ខសេងរ្កដាំឡណាោះស្រាយ និងសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ឡផ្សងៗឡទៀែ ឡដើមបីឲ្យវ ិស័យកសិកមមកមាញា្នឡៅ ដល់ដាំណាក់កាលខស្របស្របួលាវ ិជាមានងមីមួយឡទៀែ។ ២. ច្ំសណាទ្យរញ្ហ ា ស្របឡទសកមាញា បានកាំពញងខែសាិែឡៅកនញងសមាហ្សរ្ែកមមឡសដឋកិច្ច ទាំងកនញងកស្រមិែែាំបន់និងពិភពឡោក ដូឡច្នោះឡហ្សើយ ការ្ស្របកួែស្របខជងឡៅឡលើទីផ្ារ្កនញងស្រសុកនិងទីផ្ារ្អនារ្ាែិ ច្ាស់ាមានការ្ឡកើនឡ ើងាក់ាមិន ខាន។ កនញងឡពលបច្ចញបបនន ការ្អនញវែា AFTA និង WTO បានឡធេើឲ្យរ្បាាំង ែ ិ ជាកមមនានាស្រែូវបានលញបឡចាលសឹង ទាំងស្រសុង ាមូលឡហ្សែញនាាំឲ្យផ្លិែកមមកនញងស្រសុក នឹងទទួលរ្ងសមា ា ធពីការ្ស្របកួែស្របខជងកាន់ខែខា ល ាំង។ ដូច្ឡនោះ ផ្លិែផ្លកសិកមម ក៏ដូច្ាទាំនិញនិងឡសវាកមមឡផ្សងឡទៀែខដរ្រឺ ឡៅឡពលខដលផ្លិែផ្លកសិកមមបរ្ឡទសច្ូល កនញងទីផ្ារ្កមាញាឡោយឡសរ្ ីឡហ្សើយឡនាោះ កសិកមមកមាញានឹងអាច្ជួបស្របទោះនូវពយញោះឡភលៀងឡបើសិនាឡយើងមិនបឡងកើននូវ ផ្លិែភាពឲ្យបានស្របឡសើរ្ឡដើមបីែតាាំងនឹងផ្លិែករ្ឡស្រៅស្របឡទស។ កនញងឡោលបាំែងច្ូលរ្ួមឡោោះស្រាយបញ្ញ ា ខដលស្របឈម ឡយើងស្រែូវខែឡធេើឲ្យវ ិស័យកសិកមមកាន់ខែមានផ្លិែភាព បញខនាាដាំបូង ឡយើងស្រែូវខសេងយល់ឲ្យបាន ច្ាស់ពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម ឡទើបអាច្ចាែ់វ ិធានការ្ឲ្យមានស្របសិទធភាព។ បញ្ញ ា ខដល រួរ្យកមកពិភាការ្ួមាន៖  ឡែើកសិកមមឡៅកមាញាមានា ា នភាពយងដូច្ឡមដច្?  ឡែើមានកតា ា អេីែលោះខដលជោះឥទធិពលដល់ផ្លិែភាពកសិកមម?  ឡែើស្រែូវឡធេើដូច្ឡមដច្ែលោះឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ? ៣. សោលរំណងនន្ការប្សាវប្ជាវ ាការ្ពិែណាស់ ឡដើមបីឲ្យការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របកបឡោយឡារជ័យ ឡយើងស្រែូវកាំែែ់ឡោលបាំែងឲ្យ បានច្ាស់ាមញនសិន ខដលឡោលបាំែងទាំងឡនាោះរ្ួមមាន៖  ការ្សិកាឡលើស្រទឹសដីខដល ក់ព័នធ  ច្ង់បង្ហ ា ញពីា ា នភាពកសិកមមរ្បស់ស្របឡទសកមាញា  ច្ង់បង្ហ ា ញពីកតា ា ខដលជោះឥទធិពលមកឡលើផ្លិែភាពកសិកមម  និយយពីវ ិធីាស្ត្សាាមូលោ ឋ នឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមតាមរ្យៈកតា ា ទាំងឡនាោះ  ច្ង់ខច្ករ្ ាំខលក និងផ្សពេផ្ាយាាធារ្ែៈនូវវ ិធីាស្ត្សា ខដលបឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម
  • 18. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 3 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា  បង្ហ ា ញពីយញទធាស្ត្សានានាខដលតាក់ខែងឡ ើងឡោយរាជរ្ោ ឋ ភិបាល និងអងគការ្ ក់ព័នធខដលច្ូលរ្ួម អភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមម។ ៤. ទ្យំហ្សំ ន្ិងថ្ដ្ន្កំណត់នន្ការប្សាវប្ជាវ កនញងការ្សិកាស្រាវស្រាវស្របធានបទសដីពី “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡផា ដ ែ សាំខាន់ខែឡៅឡលើអនញវ ិស័យកសិកមមដាំណាាំមួយស្របឡភទរែ់ ឡ លរឺដាំណាាំស្រសូវ។ មួយវ ិញឡទៀែ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាន ឡធេើការ្សិកាឡៅច្ឡនា ល ោះឆ្ ន ាំ ២០១៥ ដល់ ២០១៩ ឡោយខផ្អកឡលើឯការ្ខដលមានាក់ខសដង និយយាលកាែៈ ទូឡៅថ្នា ា នភាពឡសដឋកិច្ចកមាញាឡៅស្រែឹមឆ្ ន ាំ ២០១៩ និងពិភាកាឡលើកតា ា ខដលជោះឥទធិពលច្ាំឡ ោះវ ិស័យកសិកមម កនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាព។ ៥. វិធីសាស្ត្រប្សាវប្ជាវ វ ិធីាស្ត្សាថ្នការ្ស្រាវស្រាវឡនោះ រឺឡធេើឡ ើងតាមរ្ឡបៀបពិពែ ៌ នាពនយល់ (វ ិធីាស្ត្សារញែភាព)និងឡស្របើសាិែិ ពិពែ ៌ នាសស្រមាប់ាជាំនួយកនញងការ្បកស្រាយ និងបញ្ញ ា ក់ឲ្យកាន់ខែច្ាស់។ ក. ការប្រមូលទ្យិន្នន្័យ កនញងារ្ណាឡនោះ ទិននន័យទាំងអស់ ស្រែូវបានស្របមូលតាមរ្ឡបៀបទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) សស្រមាប់ដកស្រសង់យកទិននន័យសាំខាន់ៗខដល ក់ព័នធ។ ទិននន័យបនា ទ ប់បនសាំ (Secondary data) រឺសឡដ ដ ឡៅ ឡលើស្របឡភទទិននន័យស្រាវស្រាវ ខដលស្របមូលបានតាមរ្យៈឡសៀវឡៅ រ្បាយការ្ែ ៍ ឯការ្ឡផ្សងៗាឡស្រច្ើនដូច្ា៖  ឡសៀវឡៅារ្ណា និងរ្បាយការ្ែ ៍ បញ្ចប់ការ្សិកា ឡៅាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទា- ាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច  រ្បាយការ្ែ ៍ បូកសរ្ញបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំឆ្ ន ាំរ្បស់ស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍វ ិស័យកសិកមមឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ាែិឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាងវ ិការ្បស់ស្រកសួងអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០២០-២០២២  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាខស្របស្របួលអាកាសធាែញសស្រមាប់វ ិស័យទឹក  ខផ្នការ្យញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ជនបទឆ្ ន ាំ ២០១៩-២០២៣  ឯការ្រ្បស់វ ិទាា ា នស្រាវស្រាវ និងអភិវឌ្ឍន៍កសិកមមកមាញា  ឯការ្បានមកពីការ្ស្រាវស្រាវតាមស្របព័នធអញីនធឺខែែ បណា ណ ល័យ និងា ា ប័ននានា។
  • 19. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 4 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ខ. ការវិភាគទ្យិន្នន្័យ បនា ទ ប់ពីស្របមូលព័ែ៌មាន និងទិននន័យរ្ួច្ឡហ្សើយ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបានឡធេើការ្ឡស្រជើសឡរ្ ើសព័ែ៌មាននិងទិននន័យ ខដល ក់ព័នធ ខដលមានស្របឡយជន៍សស្រមាប់យកមកពិភាកាឡលើផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយឡស្របើកមមវ ិធី Excel ា ជាំនួយកនញងការ្វ ិភារឲ្យមានភាពសញស្រកិែ និងបង្ហ ា ញាតារាងឡដើមបីង្ហយស្រសួលកនញងការ្បកស្រាយ។ ៦. សារៈ្ំខាន្់នន្ការប្សាវប្ជាវ អែាស្របឡយជន៍ថ្នការ្សិកាស្រាវស្រាវអាំពីស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” មានដូច្ ខាងឡស្រកាម៖  ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងខផ្នកស្រទឹសដី និងការ្វ ិភារទិននន័យាក់ខសដង  ទទួលបានច្ាំឡែោះដឹងងមីៗ និងការ្ពិឡស្រោោះឡយបល់ពីាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ តាាំងពីដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ ស្របមូលទិននន័យ ច្ងស្រកង ពិភាកា និងរ្ហ្សូែដល់ារ្ណាមួយឡនោះឡលច្ារ្ូបរាងឡ ើង  ទទួលបានទាំនាក់ទាំនងលអកនញងសងគមការ្ង្ហរ្ស្រាវស្រាវកនញងជួរ្រាជរ្ោ ឋ ភិបាល  ទទួលបានបទពិឡាធន៍យងឡស្រច្ើនទក់ទងឡៅនឹងវ ិស័យកសិកមម ាពិឡសសរឺផ្លិែកមមដាំណាាំស្រសូវ ឡោយបានដឹងពីទិននន័យពិែស្របាកដពីស្រកសួងកសិកមម រ្ញកា ា ស្របមាញ់ និងឡនាទ។ បខនាមពីឡនោះ រឺបាន ដឹងពីកតា ា ារ្ួមកនញងការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។  អាច្ខច្ករ្ ាំខលកពីការ្សិកាស្រាវស្រាវពីវ ិស័យកសិកមម ឡៅដល់និសសិែជាំនាន់ឡស្រកាយ។ ៧. រច្ន្មព័ន្ធនន្ការប្សាវប្ជាវ ឡៅកនញងស្របធានបទ “ផ្លិែភាពកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា” ស្រែូវបានខបងខច្កឡច្ញា ៦ខផ្នកសាំខាន់ៗ ដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ● ឡសច្កដីឡផ្ដើម រឺាច្ាំែ ញ ច្ឡផ្ដើមថ្នស្របធានបទមួយឡនោះ ខដលនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើខផ្នកមួយច្ាំនួនដូច្ ា ា ា នភាពទូឡៅរ្បស់កសិកមម មូលឡហ្សែញថ្នការ្សិកា ឡោលបាំែងថ្នការ្សិកា ទាំហ្សាំនិងខដនកាំែែ់កនញងការ្ ស្រាវស្រាវ វ ិធីាស្ត្សាស្រាវស្រាវ ខដលនាាំឲ្យកមាញាឡផា ដ ែសាំខាន់ឡលើវ ិស័យកសិកមមកនញងការ្ជាំរ្ញញវ ិស័យមួយឡនោះឲ្យ កាន់ខែមានផ្លិែភាព។ ● ជាំពូកទី១៖ ការ្អភិវឌ្ឍ ផ្លិែភាព និងកសិកមម កនញងជាំពូកឡនោះ ស្រកុមឡយើងែ្ញាំបាននិយយពីនិយមន័យ ែលោះៗសដីពីការ្អភិវឌ្ឍ និងបានឡលើកយកស្រទឹសដីរ្បស់អនកស្របាជ្មួយច្ាំនួន មកឡធេើការ្សិកាខដលឡធេើយងណាជាំរ្ញញ ឲ្យមានការ្អភិវឌ្ឍ។ បខនាមពីឡលើឡនោះ ឡយើងែ្ញាំក៏បានបកស្រាយពីនិយមន័យផ្លិែភាពកសិកមមនិយយារ្ួម និង ផ្លិែភាពឡោយខផ្នក ខងមទាំងពនយល់ពី កយកសិកមមឡៅតាមនិយមន័យឡផ្សងៗោ ន ផ្ងខដរ្។
  • 20. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 5 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ● ជាំពូកទី២៖ ា ា នភាពទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមម ឡៅស្រែង់ឡនោះ ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្សិកាឡៅឡលើា ា នភាព ទូឡៅថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា បង្ហ ា ញពីការ្រ្ួមច្ាំខែករ្បស់វ ិស័យកសិកមមឡៅកនញងឡសដឋកិច្ចាែិ ស្រពមទាំង និយយពីឡោលនឡយបាយរ្បស់រាជរ្ោ ឋ ភិបាលនិងា ា ប័ន ក់ព័នធទាំងអស់កនញងការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យកសិកមមខដល ទក់ទងនឹងដាំណាាំស្រសូវ។ ● ជាំពូកទី៣៖ ផ្លិែភាពកសិកមម ឡនោះរឺាជាំពូកសាំខាន់ាងឡរឡៅកនញងស្របធានមួយឡនោះ ឡោយនិយយ អាំពីកតា ា សាំខាន់ៗ ខដលបានជោះឥទធិពលឡៅដល់ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមម។ ការ្ខស្របស្របួលារ្ួមថ្នធាែញផ្សាំឡៅ កនញងវ ិស័យកសិកមម ទីផ្ារ្កសិកមម រ្ួមទាំងបទពិឡាធន៍កសិកមមរ្បស់ស្របឡទសជិែខាង ក៏ស្រែូវបានឡលើកយកមក បង្ហ ា ញកនញងជាំពូកឡនោះខដរ្។ ● ជាំពូកទី៤៖ ការ្វាយែថ្មលឡលើការ្សិកាស្រាវស្រាវសដីពីផ្លិែភាពកសិកមមកមាញា កនញងជាំពូកមួយឡនោះ ស្រកុម ឡយើងែ្ញាំនឹងឡធេើការ្បកស្រាយសដីពីទិដឋភាពារ្ួមសាំខាន់ៗ ខដលាបញ្ញ ា ស្របឈមារ្ួមច្ាំឡ ោះកាំឡែ ើ នផ្លិែភាព ថ្នវ ិស័យកសិកមមកមាញា និងសិកាខវកខញកថ្នឡែើស្រែូវចាែ់ឡច្ញដាំឡណាោះស្រាយខបបណា ខដលសមស្រសបឡៅនឹង បញ្ញ ា ទាំងឡនាោះ។ ● សននិោ ឋ ន និងអនញាសន៍ រឺាច្ាំែ ញ ច្ច្ញងឡស្រកាយបងអស់ ខដលឡធេើការ្សឡងាបស្របធានបទឡ ើងវ ិញ និង មិនខែបញឡណា ណ ោះខងមទាំងមានភា ា ប់ាមែិឡយបល់មួយច្ាំនួន ឡធេើាអនញាសន៍ច្ាំឡ ោះស្របធានបទឡនោះឡទៀែផ្ង។
  • 22. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 6 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ជំពូកទ្យី១ ការអភិវឌឍ ផលិតភាព ន្ិងក្ិកមម ១.១ ន្ិយមន្័យ ន្ិងប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ ១.១.១ ន្ិយមន្័យការអភិវឌឍ ការ្អភិវឌ្ឍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឬនីែិវ ិធីឡផ្សងៗថ្នការ្ខស្របកា ល យរ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច សងគមកិច្ច វបបធម៌ ា ា ប័ន ខដលបងកលកាែៈង្ហយស្រសួល ឬអាំឡណាយផ្លឡៅដល់ការ្ជាំរ្ញញឡសដឋកិច្ចឲ្យមានភាពរ្ ីកច្ឡស្រមើន និងបនាកាំឡែ ើ ន រ្យៈឡពលយូរ្។ និយយខបបមាងឡទៀែ ការ្អភិវឌ្ឍរឺាការ្បងកលកាែែ ឌ ឡដើមបីឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងថ្នឡសដឋកិច្ច សងគម ស្របកបឡោយច្ីរ្ភាព។2 អភិវឌ្ឍន៍ រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ខាងរញែភាព ថ្នការ្រ្ស់ឡៅរ្បស់មនញសសទាំងអស់ខដលបង្ហ ា ញ ឡស្រកាមលកាែែ ឌ ច្ាំនួនបីដូច្ខាងឡស្រកាម៖  ការ្ឡធេើឲ្យស្របឡសើរ្ឡ ើងនូវ កស្រមិែជីវភាពរ្បស់ស្របាពលរ្ដឋ ដូច្ាកស្រមិែស្របាក់ច្ាំែ ូ ល បឡស្រមើបស្រមាស់រ្បស់ ស្របាពលរ្ដឋឡកើនឡ ើង ឡសវាសញខាភិបាលលអ និងការ្អប់រ្ ាំស្របឡសើរ្ាងមញនឡោយឡយងតាមកាំឡែ ើ នថ្ន ឡសដឋកិច្ចស្របកបឡោយសញែញមាលភាព។  ការ្បឡងកើែនូវលកាែែ ឌ ខដលនាាំឲ្យមានការ្ឡោរ្ពែលួនឯង ឡោយឆលងតាមរ្យៈការ្បឡងកើននូវា ា ប័នសងគម ា ា ប័ននឡយបាយ និងា ា ប័នឡសដឋកិច្ចាឡដើម។  ការ្បឡងកើែឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ឡស្របើស្របាស់ឲ្យកាន់ខែមានទាំហ្សាំធាំ ដូច្ាស្របាជនមានសិទធិឡសរ្ ីភាពកនញងការ្ សឡស្រមច្ច្ិែា កនញងការ្ទិញទាំនិញនិងឡសវាខដលែលួនឡពញច្ិែា។ ១.១.២ ប្ទ្យឹ្ដីការអភិវឌឍ អភិវឌ្ឍន៍ រឺា កយមួយខដលមានអែាន័យទូលាំទូោយ ឡហ្សើយមានការ្ខស្របស្របួលែលឹមារ្ឡៅតាមសម័យ កាលនីមួយៗ និងឡៅតាមការ្យល់ឡ ើញរ្បស់អនកស្របាជ្ឡផ្សងៗោ ន ពីមួយជាំនាន់ឡៅមួយជាំនាន់ផ្ងខដរ្។ ឡដើមបីឲ្យ យល់ឡ ើញកាន់ខែច្ាស់ពី កយ “អភិវឌ្ឍន៍” ស្រកុមឡយើងែ្ញាំសូមឡលើកយកការ្បកស្រាយែលឹមារ្ពីសាំណាក់អនក ស្របាជ្មួយច្ាំនួនដូច្ខាងឡស្រកាម៖ ១.១.២.១ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Rostow ឡោក Rostow ាឡសដឋវ ិទូជនាែិអាឡមរ្ ិក បានឲ្យនិយមន័យថ្ន ស្ររប់ស្របាាែិទាំងអស់អាច្្នឡៅ 2 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦។
  • 23. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 7 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ដល់ការ្អភិវឌ្ឍបាន ដរាបណាពួកឡរឡដើរ្តាមរនលងរ្បស់ស្របឡទសអភិវឌ្ឍន៍ ឡហ្សើយរ្កានូវលកាែែ ឌ កនញងការ្ធានា ឲ្យមានកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចយូរ្អខងេង ខដលែស្រមូវឲ្យស្របឡទសទាំងឡនាោះស្រែូវឆលងកាែ់តាមដាំណាក់កាលទាំង ៥៖ ក. ដ្ំណាក់កាល្ងគមប្រនពណ ី ដាំណាក់កាលឡនោះ ាដាំណាក់កាលខដលស្របឡទសមានឡសដឋកិច្ចពឹងខផ្អកឡៅឡលើកសិកមមខា ល ាំង ខដលស្របភព ច្ាំែ ូ លមានខែមួយរែ់រឺកសិកមម (កសិកមមខបបស្ររួារ្)។ លទធភាពកនញងការ្ជាំរ្ញញឲ្យមានការ្ខកខស្របសងគម និង ដាំឡែ ើ រ្ការ្ផ្លិែកមមសឹងខែឡសមើសូនយ ាពិឡសសមានការ្ស្របកាន់ឋានានញស្រកមខា ល ាំងកនញងទាំនាក់ទាំនងសងគម មាន ន័យថ្នាស្របឡទសមួយខដលមានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនែិច្ែួច្បាំផ្ញែ។ ខ. ដ្ំណាក់កាល្ងគម្ាិតកនុងច្ំណ ុ ច្ររត់សៅរកការអភិវឌឍ ាដាំណាក់កាលខដលមានការ្ចាប់ឡផ្ដើមឡធេើបដិវែាឡៅកនញងខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្ឡកើនឡ ើងថ្នធាែញផ្សាំ (Inputs) ការ្វ ិនិឡយរ មានន័យថ្ន ាស្របឡទសខដលសាិែឡៅកនញងច្ឡនា ល ោះអនារ្កាលថ្នការ្អភិវឌ្ឍ។ គ. ដ្ំណាក់កាលនន្ការចារ់សផដើមអភិវឌឍន្៍ វ ិស័យឧសាហ្សកមម ខដលាវ ិស័យច្លករ្ថ្នឡសដឋកិច្ចបានចាប់កាំឡែ ើ ែ និងរ្ ីកច្ឡស្រមើនលូែោស់ធាំធាែ់ា លាំោប់។ សកមមភាពឡសដឋកិច្ចមានភាពមមាញឹកាងមញន រ្កាបាននូវកាំឡែ ើ នឡសដឋកិច្ចខដលចាប់ឡផ្ដើមអភិវឌ្ឍន៍ កនញងស្របឡទស ាពិឡសសរឺទីស្រកុងនិងទីស្របជញាំជន។ ឃ. ដ្ំណាក់កាល្ងគមចា្់ទ្យុំ ការ្អភិវឌ្ឍបានស្រាបច្ូលឡៅដល់ស្ររប់ស្រច្កលាកឡៅកនញងស្របឡទស ាពិឡសសែាំបន់ជនបទ។ ខផ្នកផ្លិែកមម មានការ្រ្ ីកច្ឡស្រមើនរួរ្ឲ្យកែ់សមា គ ល់ ឡោយារ្ខែមានការ្ឡកើនឡ ើងវែាមានថ្នបឡច្ចកវ ិទាខដលឡធេើឲ្យវ ិស័យ ឧសាហ្សកមមស្របឡទសទាំងឡនាោះមានវ ័យច្ាំណាស់ និងច្ូលរ្ួមកនញងឡសដឋកិច្ចាែិយងខា ល ាំងកា ល ។ ង. ដ្ំណាក់កាលនន្រសប្មើរប្មា្់ប្ទ្យង់ប្ាយធំ ឡនោះាដាំណាក់កាលច្ញងឡស្រកាយ មានកាំឡែ ើ នខា ល ាំងថ្នបឡស្រមើបស្រមាស់ និងឡសច្កដីស្រែូវការ្ាមូលោ ឋ នរ្បស់ ស្របាជនស្រែូវបានឡោោះស្រាយាា ា ពរ្។ ការ្អភិវឌ្ឍវ ិស័យសញខាភិបាលសងគម ពស្រងីកអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច ស្របឡទស ខដលមានលកាែៈដូច្ខាងឡលើស្រែូវបានឡរឡៅថ្នស្របឡទសមហាអាំណាច្ឡសដឋកិច្ច។3 ១.១.២.២ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Adam Smith ឡោក Adam Smith រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីក ខដលស្រែូវបានឡរស្របសិទធនាមាបិតាឡសដឋកិច្ច ពីឡស្រ ោះខែរ្ូបឡោក បានបឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលសញទធខែមានឥទធិពលមកដល់ឡពលបច្ចញបបនន។ កនញងឡនាោះខដរ្ តាមឡោក Adam Smith បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍ រឺសងកែ់ធៃន់ឡៅឡលើការ្ពស្រងឹងសមែាភាពរ្បស់ស្របាជនមា ន ក់ៗ មាន 3 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៧។
  • 24. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 8 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ន័យថ្ន ាការ្ឡធេើឲ្យឡកើនឡ ើងនូវច្ាំឡែោះ និងជាំនាញឡផ្សងៗខដល ក់ព័នធឡៅនឹងការ្ស្របកបការ្ង្ហរ្ស្របចាាំថ្ងៃ។ ឡោកបានបខនាមឡទៀែថ្ន ឡៅឡពលស្របាជនមានជាំនាញច្ាស់ោស់ មានន័យថ្នពួកឡរមានផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ ែាស់ ឡពលឡនាោះខដរ្ ការ្ង្ហរ្រ្បស់ពួកឡរនឹងទទួលបានទិននផ្លែាស់និងលអាង ឡបើឡស្របៀបឡធៀបឡៅអនកខដលមិន មានជាំនាញ។ និយយមាងឡទៀែ ឡពលស្របាជនកនញងស្របឡទសសញទធខែមានជាំនាញនិងផ្លិែភាពការ្ង្ហរ្ែាស់ ពួក ឡរមិនស្រែឹមអាច្ផ្លិែទាំនិញសស្រមាប់ផ្គែ់ផ្គង់កនញងស្រសុកបញឡណា ណ ោះឡទ ខងមទាំងអាច្ឡធេើការ្នាាំឡច្ញឡៅកាន់ទីផ្ារ្អនារ្ ាែិឡទៀែផ្ង។ ឡពលឡនាោះឡហ្សើយ ខដលស្របឡទសមួយមានការ្អភិវឌ្ឍាលាំោប់។4 ១.១.២.៣ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក David Ricardo ឡោក David Ricardo រឺាឡសដឋវ ិទូកា ល សញីកមា ន ក់ដ៏មានឥទធិពល កនញងការ្បឡងកើែនូវស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចាឡស្រច្ើន ខដលផ្ដល់ផ្លស្របឡយជន៍ជូនមនញសសាែិ។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក David Ricardo ការ្អភិវឌ្ឍ រឺអាស្រស័យឡៅ ឡលើែួអងគឡសដឋកិច្ចសាំខាន់ៗ៣ស្រកុមខដលមានវែាមានឡៅកនញងសងគមឡសដឋកិច្ចមួយរឺ អនកមានដីធលីាកមមសិទធិ អនក មានមូលធន និងអនកឡធេើការ្ ខដលែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣ស្រកុមឡនោះរឺមានទាំនាក់ទាំនងោ ន យងសអិែរ្មួែកនញងការ្ បឡងកើែស្រទពយសមបែាិស្របាាែិ។ មានន័យថ្ន អនកមានដីរួរ្ខែជួលដីឡៅឲ្យអនកមានមូលធនកនញងការ្បងកបឡងកើនផ្ល កសិកមមឬវ ិនិឡយរ ាងនូរ្នឹងឡៅស្របាក់ជួលដីទទួលបាន ឡច្ៀសាងទញកដីទាំឡនរ្ឡចាល។ កនញងឡនាោះខដរ្ អនកឡធេើការ្ អាច្ផ្គែ់ផ្គង់កមា ល ាំងពលកមមឡៅឲ្យស្រកុមមូលធនាងនូរ្នឹងស្របាក់ខែខដលទទួលបាន ឡដើមបីពស្រងីកជីវភាពរ្ស់ឡៅ។ ដាំឡែ ើ រ្ការ្ឡនោះឡច្ោះខែបនាឡៅមញែ ែួអងគឡសដឋកិច្ចទាំង៣បាំឡពញមញែង្ហរ្ឡដើមបីទទួលបានផ្លស្របឡយជន៍ឡរ្ៀងៗែលួន ឡពលឡនាោះសងគមនឹងមានការ្អភិវឌ្ឍាក់ាមិនខាន។5 ១.១.២.៤ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក Michel P.Todaro តាមរាំនិែរ្បស់ឡោក Michel P.Todaro បាននិយយថ្ន ការ្អភិវឌ្ឍអាច្នឹងឡកើែមានឡ ើងស្របកបឡោយ ច្ីរ្ភាពបានរឺឡរស្រែូវចាប់ឡផ្ដើមឡច្ញពីែាំបន់ជនបទឡៅ ាពិឡសសរឺឡផា ដ ែសាំខាន់ឡៅឡលើវ ិស័យកសិកមម។ ឡោក បានឡលើកឡ ើងឡទៀែថ្ន ស្របាាែិមួយអាច្្នឡៅដល់ការ្អភិវឌ្ឍយងឡហាច្ណាស់ស្រែូវមានកតា ា ច្ាំនួនបីរឺ ការ្ពឡនលឿននូវធាែញឡច្ញ(Outputs) តាមរ្យៈការ្ឡធេើកាំខែទស្រមង់ខផ្នកា ា ប័ន ក៏ដូច្ាបឡច្ចកវ ិទា ខដលស្រែូវបាន ឡរ្ៀបច្ាំឡ ើងឡដើមបីបឡងកើនផ្លិែភាពសស្រមាប់កសិកមមែូច្តាច្ បឡងកើែែស្រមូវការ្កនញងស្រសុកសស្រមាប់ផ្លិែកមមកសិកមម ខដលមានស្របភពមកពីយញទធាស្ត្សាអភិវឌ្ឍន៍ការ្ង្ហរ្ាយស្រកុង ាពិឡសសរឺសកមមភាពអភិវឌ្ឍន៍ជនបទ ឡដើមបី 4 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ១៨-១៩។ 5 Dr. Pranav K. Desai, Agricultural Economics[ឡសដឋកិច្ចកសិកមម], (ឡបាោះពញមាឆ្ ន ាំ២០១០), ទាំព័រ្ ២០។
  • 25. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 9 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ពស្រងីកកមា ល ាំងពលកមមមិនខមនកសិកមម ក៏ដូច្ាវ ិស័យដថ្ទឡផ្សងឡទៀែខដលជួយោាំស្រទឡោយផា ទ ល់ ឬឡោយ ស្របឡយលពីសមារមន៍កសិកមម។6 ១.១.២.៥ ប្ទ្យឹ្ដីររ្់សោក W. Arthur Lewis ស្រទឹសដីឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍រ្បស់ឡោក Lewis រឺាដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ផា ល ស់បដូរ្រ្ច្នាសមា័នធឡសដឋកិច្ច ពីវ ិស័យ ខដលពញាំទន់ទទួលបានការ្អភិវឌ្ឍលអ ឡៅទាំឡនើបកមមនិងឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។ និយយខបបឡផ្សង តាមឡោក Lewis លាំនាាំថ្នការ្អភិវឌ្ឍ រឺាការ្ផា ល ស់បដូរ្ឡែឿនឡសដឋកិច្ចាែិខដលពឹងខផ្អកឡៅឡលើវ ិស័យខែមួយ ភារឡស្រច្ើនរឺ ឡលើវ ិស័យកសិកមម ឡៅាឡែឿនឡសដឋកិច្ចខដលពឹងខផ្អកឡលើវ ិស័យងមីឡផ្សងៗឡទៀែ រឺវ ិស័យឧសាហ្សកមមនិងឡសវាកមម ឡហ្សើយវ ិស័យទាំងពីរ្ឡនោះបានឡដើរ្ែួនាទីាកាលមាសញីនឡសដឋកិច្ចជាំនួសឲ្យវ ិស័យកសិកមម។ ស្រទឹសដីឡនោះបានកា ល យ ាស្រទឹសដីទូឡៅថ្នដាំឡែ ើ រ្ការ្ អភិវឌ្ឍន៍ សស្រមាប់ស្របឡទសាែិមួយ ខដលមានភាពឡលើសថ្នកមា ល ាំងពលកមមសកមម កាំ ញងទសវែសរ្ ៍ទី៦០ និង៧០។ កនញងរាំនិែរ្បស់ឡោក Lewis ឡែឿនឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍មានពីរ្សញិច្ទ័រ្ រឺសញិច្ទ័រ្ ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម និងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទីស្រកុង។7  សញិច្ទ័រ្ស្របថ្ពែ ី ឬសញិច្ទ័រ្កសិកមម រឺាសញិច្ទ័រ្កសិកមមតាមជនបទខដលមានស្របាជនឡលើសលប់ឡធេើការ្ កនញងវ ិស័យឡនោះ។ ឡៅឡពលឡនាោះ ផ្លិែភាពពលកមមមាសញីណាល់កនញងវ ិស័យកសិកមមឡសមើសូនយ ឡោយារ្ ខែមានអនកឡធេើការ្កសិកមមឡស្រច្ើនស្រជុល ាឡហ្សែញនាាំឲ្យដាំឡែ ើ រ្ការ្កសិកមមមានភាពយឺែយវនិងទិននផ្ល ទប។ ា ា នភាពឡនោះ ស្រែូវបានឡរឡៅថ្ន ពលកមមឡលើស កនញងអែាន័យខដលឡរអាច្ដកកមា ល ាំងពលកមម ឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមម ឡៅសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមឡោយសឹងខែោ ម នបោះ ល់ដល់ផ្លិែផ្លកសិកមមឡ ើ យ។  សញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម សញិច្ទ័រ្ឡនោះមានផ្លិែភាពែាស់និងរ្ួមច្ាំខែកកនញងឡសដឋកិច្ចាែិឡស្រច្ើន ស្រពមទាំង មានលាំហ្សូរ្ថ្នកមា ល ាំងពលកមមឡច្ញពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមបនាិច្មដងៗ។ តាមរាំនិែឡោក រឺឡរឡផា ដ ែសាំខាន់ ឡៅឡលើដាំឡែ ើ រ្ការ្ថ្នការ្ឡផ្ទរ្កមា ល ាំងពលកមមនិងអស្រតានិកមមភាពកនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមម។ ឡលបឿនថ្នការ្ ពស្រងីកកនញងវ ិស័យឡនោះ អាស្រស័យឡៅឡលើការ្ឡកើនឡ ើងផ្លិែផ្ល (Outputs) ខដលាឡស្ររឿងឡលើកទឹកច្ិែា កនញងការ្វ ិនិឡយរបខនាមឡៅឡលើសឡមាធានមូលធនកនញងសញិច្ទ័រ្មួយឡនោះ។ ឡៅឡពលស្របាក់ច្ាំឡែញមាន ការ្ឡកើនឡ ើង ពួកឡរបានយកឡៅវ ិនិឡយរកនញងមូលធនទាំងអស់ ឡដើមបីពស្រងីកដាំឡែ ើ រ្ការ្ឧសាហ្សកមម រ្បស់ពួកឡរ ាឡហ្សែញនាាំឲ្យែស្រមូវការ្ពលកមមមានការ្ឡកើនឡ ើងាលាំោប់។ ឡោក Lewis បានបខនាម 6 ថ្ បូរាពីន, ការ្អភិវឌ្ឍវិស័យកសិកមមឡៅស្របឡទសកមាញា(២០១៧), ទាំព័រ្ ៦-៧។ 7 នាង អញីាយ និង ូងមញាំ សញជីវ ី, ការ្អភិវឌ្ឍជនបទកមាញាខផ្អកឡលើវិស័យកសិកមម(២០១៣), ទាំព័រ្ ១២។
  • 26. ាកលវ ិទាល័យភូមិនទនីែិាស្ត្សា និងវ ិទាាស្ត្សាឡសដឋកិច្ច បរ្ ិញ្ញ ា បស្រែឡសដឋកិច្ចអភិវឌ្ឍន៍ និសសិែ៖ ថ្នន ោវ ីែ និង ចាន់ រ្ូហ្សា 10 ាស្ត្ា ា ចារ្យខែនាាំ៖ បែ ឌិ ែ ឌ្ញយ ចាន់ឌ្ីណា ឡទៀែថ្ន ពលកមមខដលឡធេើការ្កនញងសញិច្ទ័រ្ឧសាហ្សកមមទទួលបានស្របាក់ខែែាស់ាង ស្របាក់ច្ាំែ ូ លពីសញិច្ ទ័រ្កសិកមម ឡហ្សើយឡនោះក៏ាមូលឡហ្សែញកនញងការ្ទក់ទញកមា ល ាំងពលកមម ពីសញិច្ទ័រ្កសិកមមមកសញិច្ទ័រ្ ឧសាហ្សកមមខដរ្។ ១.២ ផលិតភាពក្ិកមម កយថ្ន ផ្លិែភាព មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានកនញងច្ាំណាយ ១ឯកតា។8 ច្ាំខែកឯ ផ្លិែ ភាពកសិកមម រឺាបរ្ ិមាែផ្លិែផ្លឬទិននផ្លកសិកមមខដលឡរអាច្ផ្លិែបានសមាមាស្រែាមួយធាែញផ្សាំរ្បស់ កសិកមម។ កនញងឡនាោះខដរ្ ផ្លិែភាពកសិកមមស្រែូវបានឡរខបងខច្កា ៣ខផ្នកសាំខាន់ៗរឺ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ ផ្លិែ ភាពកមា ល ាំងពលកមម និងផ្លិែភាពស្រោប់ពូជ។ ១.២.១ ផលិតភាពដ្ីដា ំដ្ុោះ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ មានន័យថ្នាភាពខដលដីអាច្ផ្លិែ ឬផ្ដល់ទិននផ្លបានកនញងថ្ផ្ទដី១ហ្សិកតា។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ស្ររួារ្ោរាាស្របាកសិករ្ ពួកោែ់ស្របកបរ្បរ្ោាំស្រសូវកនញងទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី ៤ហ្សិកតា។ ឡៅកនញងឆ្ ន ាំឡនោះ ទិននផ្លស្រសូវរ្បស់ោែ់បានទទួលច្ាំនួន ៤ឡតាន។ (១ហ្សិកតា = ១០,០០០ម២ និង ១ឡតាន = ១,០០០រ.ស្រក) ឡយងឡៅតាមសមមែិកមមខាងឡលើ ឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពដីោាំដញោះរ្បស់ស្ររួារ្ោរា មានច្ាំនួន ១ ែ/ហ្ស.ែ ឬ១,០០០ រ.ស្រក/ហ្ស.ែ។ ១.២.២ ផលិតភាពកមា ែ ំងពលកមម ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម មានន័យថ្នាភាពខដលអាច្ផ្លិែបានរ្បស់ស្របាកសិករ្មា ន ក់ៗ។ ឧទហ្សរ្ែ ៍ ដូច្ឡៅកនញងឧទហ្សរ្ែ ៍ ខាងឡលើខដរ្។ កនញងទាំហ្សាំដី ៤ហ្សិកតាឡនាោះ ពួកោែ់បានឡស្របើកមា ល ាំងពលកមម ច្ាំនួន ១០នាក់។ ដូច្ឡនោះឡយើងអាច្ដឹងបានថ្ន ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមមកនញងមា ន ក់ៗរ្បស់ស្ររួារ្ោរាមានច្ាំនួន ៤០០រ.ស្រក។ 8 វណា ណ ោរ្ ិទធ, ការ្បឡងកើនផ្លិែភាពកសិកមមស្រសុកសាំ ូែ(២០០៦), ទាំព័រ្ ៥។ ផ្លិែភាពដីោាំដញោះ = ទិននផ្ល/ទាំហ្សាំថ្ផ្ទដី(ហ្សិកតា) ផ្លិែភាពកមា ល ាំងពលកមម = ទិននផ្ល/ច្ាំនួនពលកមម(១នាក់)