SlideShare ist ein Scribd-Unternehmen logo
1 von 4
Downloaden Sie, um offline zu lesen
MIJN


                 MIJN
   STAD DORP
HISTORISCH TIJDSCHRIFT OVERIJSSEL
                    JAARGANG 2 | NUMMER 4 | AUGUSTUS/SEPTEMBER 2011 |   5,95




                 EXTRA:
                 Oud gebouw
                 nieuw gebruik:
                 De Sprengenberg
                 Borden uit Twente
                 Van gevangenis
                 naar hotel:
                 De librije
door Robert Kemper Alferink   Familie Van Wulfften Palthe, ca. 1920
                                                                                      EXTRA: ‘Nieuw gebouw-oud gebouw’ 17




Een Twentse fabrikantenfamilie
op het Sallandse platteland
Aan het einde van de negentiende eeuw begonnen Twentse                                                 Palthe opgericht, die zich richtte op het verven en
                                                                                                       wassen van textielproducten. Hij bewoonde een villa
fabrikantenfamilies in de ruime omtrek van de stuwwal tussen Oldenzaal en                              dicht bij het station in Almelo, waar hij als amateuras-
Enschede met het opkopen van honderden hectares woeste grond. Tot circa                                tronoom een klein sterrenobservatorium op het dak
                                                                                                       van zijn huis had gebouwd.
1920 verrezen er tientallen fabrikantenvilla’s, waarmee architecten als Karel
Müller en Gerhard Beltman een sterk stempel drukten op het Twentse                                     Komst naar Haarle
buitengebied. Eén van de weinige fabrikanten die in Twente geen geschikte                              In 1898 vond in Raalte een veiling plaats van een boer-
                                                                                                       derij, enkele percelen heide en een bos gelegen op de
locatie vond, was de Almeloër A.A.W. van Wulfften Palthe. Hij bouwde een                               vijfendertig meter hoge Sprengenberg bij het dorp
bijzonder huis op de Sprengenberg, twee kilometer ten zuiden van het                                   Haarle in de gemeente Hellendoorn. Koper van de
                                                                                                       grond was Van Wulfften Palthe. Hij was op zoek
Sallandse dorp Haarle. Een grote opknapbeurt begin 2011 heeft er voor                                  geweest naar droge zandgronden, waarop zijn vrouw
gezorgd dat de toren weer – als vanouds – prijkt als een wit baken in het                              Maria Aurelia Engberts beter kon vertoeven. De natte,
landschap.                                                                                             leemhoudende gronden, die de familie tot dan toe in
                                                                                                       De Lutte en Oldenzaal in bezit had, waren voor zijn
                                               Familie van Wulfften Palthe                             reumatische vrouw niet geschikt om langdurig te ver-
                                               Arnold Albert Willem (Arnold) van Wulfften Palthe       blijven. Kort daarna werd bovenop de Sprengenberg
                                               werd in 1851 geboren aan de Markt in Oldenzaal.         een achtkantige koepel gebouwd, waar de familie –
                                               Vader A.A.W. van Wulfften Palthe (1816-1900) was        met inmiddels zeven kinderen – in de weekeinden
                                               kantonrechter in Oldenzaal en Statenlid in de provin-   verbleef en jachtpartijen organiseerde. Al snel ont-
                                               cie Overijssel. Hij stamde uit een oud Twents patri-    stond de behoefte aan een groter huis. De bekende
                                               ciërsgeslacht, de Palthe’s, waarvan in de achttiende    architect Karel Müller spoorde Van Wulfften Palthe
                                               eeuw de families Racer Palthe en Van Wulfften Palthe    aan om iets bijzonders te doen boven op de kale
                                               afgesplitst waren. Arnolds moeder, Johanna Henriëtta    heide: ‘Hier moet je geen gewoon huis bouwen, hier
                                               Stork, was een zuster van de bekende C.T. Stork,        moet iets speciaals staan!’. Müller had vanaf circa
                                               oprichter van de Hengelose machinefabriek Gebr.         1900 al verschillende fabrikantenvilla’s in Twente ont-
                                               Stork & Co. In 1873 had Arnold samen met zijn broers    worpen, maar het ontwerp van de Sprengenberg
                                               Derk Willem en Jan Richard in Almelo de firma Gebr.     betekende zijn definitieve doorbraak. Nadien tekende
                                                                                                       hij voor het ontwerp van het landgoed Bellinckhof in
                                               A.A.W. van Wulfften Palthe, ca. 1920                    Almelo en Egheria in De Lutte (beide van Ten Cate),
18
              EXTRA:                      ‘Nieuw gebouw-oud gebouw’




     Huize De Sprengenberg met windmolen, ca. 1908                                         Huize De Sprengenberg, 2008



                                                                  Leven op De Sprengenberg                                   en fossielen. Zijn familie noemde hem daarom “stee-
                                                                  Haarle was aan het begin van de twintigste eeuw een        nen Doris”’. Van Wulfften Palthe was van harte wel-
                                                                  kleine agrarische gemeenschap. Met nog geen dui-           kom bij de in 1916 gereedgekomen nieuwe kerk. ‘Daar
                                                                  zend inwoners, een kerkje, enkele cafés en wat nijver-     Vader ook bijgedragen had voor de bouw, werden we
                                                                  heid was het een kleine enclave op het Sallandse plat-     uitgenodigd om de inwijding bij te wonen. De
                                                                  teland. Als enige dorp van de gemeente Hellendoorn         Bisschop van Utrecht, Monseigneur van de Wetering,
                                                                  bleef het geheel katholiek. De bevolking keek dan ook      droeg de mis op. Na afloop ontmoetten we hem op
                                                                  vreemd op toen aan het begin van de twintigste eeuw        de receptie in de Pastorie. Onze auto bracht hem
                                                                  een hervormde, welgestelde, Twentse familie in het         daarna naar de trein in Deventer.’
                                                                  dorp kwam wonen.
                                                                  De verhouding tussen Van Wulfften Palthe en de             Vertier
                                                                  toenmalige dorpspastoor, Ferdinand Ellerbeck, was          Op ’n barg, zoals de dorpsgemeenschap de
                                                                  ondertussen uitstekend. De familie kwam geregeld bij       Sprengenberg noemde, werd weelderig geleefd. Het
                                                                  de pastoor over de vloer, zoals Palthe’s dochter Thalie    najaar stond veelal in het teken van de jacht. Van
                                                                  in haar memoires aantekent: ‘Veel van Haarle en zijn       Wulfften Palthe nodigde zijn jachtvrienden uit, die –
                                                                  omgeving heeft ons de oude Pastoor Ellerbeck ver-          volgens dochter Thalie – ‘dikwijls de avond tevoren,
                                                                  teld.’ Hij vertelde hen over de oude buurtschap, de        soms met hun dames, bij ons [op het huis] kwamen.
                                                                  boerderijen, en zijn grootste passie. ‘Pastoor Ellerbeck   Na een ontbijt met gebakken leverworst, waar Vader
                                                                  had groote liefhebberij in het verzamelen van steenen      op gesteld was zijn gasten voor te zetten, vertrokken




     Pastoor Ferdinand Ellerbeck, 1906


     de Borg in Beuningen (van Van Wulfften Palthe’s
     broer D.W.), De Wigwam in Enschede (Van Heek) en
     Het Welna in Lonneker (Ter Kuile). Daarnaast ont-
     wierp hij de Wilhelminaschool in Hengelo (eveneens
     van Stork), het directiekantoor van Gelderman in
     Oldenzaal en het Rijksmuseum Twenthe in Enschede.
     De Haarlese villa, gebouwd in 1903, bestond uit een
     dertig meter hoge toren en een tweetal bijgebouwen
     in vakwerkstijl. Bovenop de toren werd een open uit-
     zichtplatform gerealiseerd, evenals een torenkamer
     waar Van Wulfften Palthe zijn nieuwe observatorium
     vestigde. In 1906 werd het huis nogmaals uitgebreid
     met een tweetal galerijen in L-vorm, een studeerka-
     mer, een biljartkamer en een autogarage. De familie
     verhuisde definitief van Almelo naar Haarle.

                                         Bospersoneel, ca. 1930
19

de jagers het veld in.’ ’s Avonds werd er, in de grote      werd al snel een woning gebouwd voor een jachtop-
zaal onder de toren, een jachtdiner gehouden. ‘Na de        ziener die van elders werd betrokken. De woeste hei-
maaltijd zaten de heeren voor de haard, waar een            degronden, vele honderden hectares, werden vanaf
groot vuur brandde, hetgeen een der jagers uitlokte         begin twintigste eeuw ontgonnen. Tientallen boeren-
om te zeggen: “Arnold, je verstookt hier wel een            zonen uit Haarle vonden hun werk als bosarbeider op
schoolmeesters tractementje!” Gelukkig dat het hout         de Sprengenberg. Het hout werd gebruikt voor de
en de takkebossen uit eigen bosschen kwamen.’               mijnbouw in Limburg.
Het huis had al vroeg elektriciteit, die met behulp van
een windmolen werd opgewekt. De familie bezat een           Vijf dochters
auto en er werd volop muziek gemaakt. Net ten oosten        Arnold Albert Willem van Wulfften Palthe overleed in
van het huis werd een tennisbaan aangelegd, waar veel       1929, 78 jaar oud. Het landgoed kwam nadien onder
gespeeld werd. Het thee-uurtje werd dikwijls verplaatst     beheer van zijn erfgenamen. De laatste vaste bewoner
van het terras bij de koepel naar het tennisveld.           van het huis op de Sprengenberg, Van Wulfften Palthe’s
Overigens heeft dit nog tot internationaal succes geleid.   ongehuwde dochter Mieke, overleed in 1962. De overi-
Van Wulfften Palthe’s kleindochter, Kea Bouman, won         ge kinderen van Van Wulfften Palthe hadden Haarle al
in 1927 het Franse tenniskampioenschap Roland Garros.       decennia daarvoor verlaten. De oudste dochter, Jet,
Ze was daarmee de eerste Nederlandse winna(a)r(es)          trouwde met de uit Den Bosch afkomstige Wouter
van een Grand Slam-toernooi, en zou de enige blijven        Bouwman. Hij trad toe tot de firma Gebr. Palthe, die
tot Richard Krajicek in 1996 Wimbledon won.                 later tot N.V. werd omgevormd. Datzelfde gold voor de
Ongeveer anderhalve kilometer ten zuiden van het            enige zoon van Van Wulfften Palthe, Jan Jacob. Hij
huis werd een noodlandingsplaats voor vliegtuigen           kwam te wonen op de buitenplaats Wendelgoor bij
aangelegd. Neef Pieter Matthijs van Wulfften Palthe         Almelo. Coba overleed in Düsseldorf, na getrouwd te        Huize De Sprengenberg, juni 2011
was opgeleid als vliegenier. Van Wulfften Palthe kreeg      zijn geweest met de Duitse koopman Hans Marioth. De
in 1913 de gelegenheid om een rondje mee te vliegen.        al aangehaalde dochter Thalie, die haar memoires           re textielfabrikant Jan Herman van Heek. Een jaar daar-
De noodlandingsplaats bij De Sprengenberg bestond           schreef, woonde op latere leeftijd met haar man J.U. de    voor had Van Heek Huis Bergh in ’s Heerenberg
uit een geëgaliseerd stuk heide. Vier hoeken werden         Kempenaer in ’t Joppe bij Gorssel. Beiden hebben zich      gekocht, waaraan zij daarna hun leven hebben gewijd.
met wit zand gemerkt en in het midden van het per-          ingezet voor de geschiedschrijving van Haarle.
ceel werd een kruis aangebracht. Twee keer is er, door      J.U. de Kempenaer zorgde voor het behoud van een           Exploitatie van het landgoed
Piet van Wulfften Palthe, een landing gemaakt.              van de Haarler markeboeken en schreef in 1946 het          Vanaf de jaren zestig werd ten oosten van de villa een
                                                            bekende boek Haarle (O.) in de oorlogsjaren. Het boek      rododendronkwekerij gestart. De lanenstructuur die op
Leven op het platteland                                     bevat oorlogsbeschrijvingen van vele tientallen            het landgoed was ontstaan, evenals de directe omge-
De dorpsgemeenschap zelf profiteerde sterk van de           Haarlenaren, waarmee het tot aan de dag van vandaag        ving van het bovenop de berg gebouwde badhuisje wer-
familie Van Wulfften Palthe. De boer bij het landgoed       een bruikbaar egodocument is. Enkele jaren later           den ingericht als siertuin, om als verkoopcatalogus in
leverde dagelijks melk, de bakker brood en dan was er       schreef De Kempenaer nog een ongepubliceerd werk           natura te kunnen dienen. Het totale goederencomplex
nog Marie Oude Nijhuis: ‘Een vriendelijk klein              over de geschiedenis van het dorp.                         van Van Wulfften Palthe bedroeg circa 950 hectare. Het
menschje, dat vele malen smakelijk voor ons kookte,         Zijn zoon, W.J.A.E. de Kempenaer (1919), is de enige die   overgrote deel van de gronden werd in 1984 verkocht
als we met vacantie in “ ’t kleine huisje” waren.’ Haar     ooit in het huis de Sprengenberg geboren is. Zijn doop-    aan Natuurmonumenten. Het huis de Sprengenberg
broer Hein Oude Nijhuis werd naar verloop van tijd          naam Ericus (heide) getuigd daarvan. De meest beken-       kwam formeel in eigendom bij de Stichting Huis Bergh,
chauffeur voor de familie, zodat hij de eerste              de dochter uit het gezin is echter wel dochter Annetje.    die ook de exploitatie van het Huis Bergh verzorgt.
Haarlenaar met een rijbewijs werd. Naast het huis           Zij was in 1913 getrouwd met de bijna twintig jaar oude-   De Sprengenberg, bestaande uit het huis en de direc-
                                                                                                                       te omgeving, wordt tegenwoordig bewoond en
                                                                                                                       onderhouden door een familievereniging waarin de
                                                                                                                       nazaten van A.A.W. van Wulfften Palthe verenigd zijn.
                                                                                                                       Sindsdien is er gewerkt aan het herstel van het huis en
                                                                                                                       ook van de tuinen. De laatste werden teruggebracht
                                                                                                                       in de stijl van Leonard Springer en Pieter Wattez, die
                                                                                                                       ze rond 1910 aanlegden. In de eerste helft van 2011 is
                                                                                                                       de toren opnieuw geschilderd. Zoals familielid Rob
                                                                                                                       van Oijen op 12 maart 2011 schreef in De Stentor: ‘Met
                                                                                                                       de huidige opknapbeurt krijgt de toren haar oude uit-
                                                                                                                       straling terug. De toren is lang niet gebruikt. Sinds
                                                                                                                       drie jaar is er weer elektriciteit in de toren zodat er
                                                                                                                       ’s avonds licht door de ruiten straalt. Dat geeft een
                                                                                                                       sprookjesachtig beeld. Omwonenden reageren hier
                                                                                                                       positief op en daar zijn wij blij mee. Wij voelen ons
                                                                                                                       namelijk betrokken bij de omgeving. Daarom kiezen
                                                                                                                       wij er bewust voor om tijdens de opknapbeurt te wer-
                                                                                                                       ken met ondernemers uit de buurt.’                      I


                                                                                                                       Huize De Sprengenberg, 1904

Weitere ähnliche Inhalte

Empfohlen

ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Tessa Mero
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentLily Ray
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best PracticesVit Horky
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementMindGenius
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...RachelPearson36
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Applitools
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at WorkGetSmarter
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...DevGAMM Conference
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationErica Santiago
 
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellGood Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellSaba Software
 
Introduction to C Programming Language
Introduction to C Programming LanguageIntroduction to C Programming Language
Introduction to C Programming LanguageSimplilearn
 
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...Palo Alto Software
 
9 Tips for a Work-free Vacation
9 Tips for a Work-free Vacation9 Tips for a Work-free Vacation
9 Tips for a Work-free VacationWeekdone.com
 
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from PrinceI Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from PrinceEmpowered Presentations
 
How to Map Your Future
How to Map Your FutureHow to Map Your Future
How to Map Your FutureSlideShop.com
 

Empfohlen (20)

ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
ChatGPT and the Future of Work - Clark Boyd
 
Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next Getting into the tech field. what next
Getting into the tech field. what next
 
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search IntentGoogle's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
Google's Just Not That Into You: Understanding Core Updates & Search Intent
 
How to have difficult conversations
How to have difficult conversations How to have difficult conversations
How to have difficult conversations
 
Introduction to Data Science
Introduction to Data ScienceIntroduction to Data Science
Introduction to Data Science
 
Time Management & Productivity - Best Practices
Time Management & Productivity -  Best PracticesTime Management & Productivity -  Best Practices
Time Management & Productivity - Best Practices
 
The six step guide to practical project management
The six step guide to practical project managementThe six step guide to practical project management
The six step guide to practical project management
 
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
Beginners Guide to TikTok for Search - Rachel Pearson - We are Tilt __ Bright...
 
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
Unlocking the Power of ChatGPT and AI in Testing - A Real-World Look, present...
 
12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work12 Ways to Increase Your Influence at Work
12 Ways to Increase Your Influence at Work
 
ChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slidesChatGPT webinar slides
ChatGPT webinar slides
 
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike RoutesMore than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
More than Just Lines on a Map: Best Practices for U.S Bike Routes
 
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
Ride the Storm: Navigating Through Unstable Periods / Katerina Rudko (Belka G...
 
Barbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy PresentationBarbie - Brand Strategy Presentation
Barbie - Brand Strategy Presentation
 
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them wellGood Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
Good Stuff Happens in 1:1 Meetings: Why you need them and how to do them well
 
Introduction to C Programming Language
Introduction to C Programming LanguageIntroduction to C Programming Language
Introduction to C Programming Language
 
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
The Pixar Way: 37 Quotes on Developing and Maintaining a Creative Company (fr...
 
9 Tips for a Work-free Vacation
9 Tips for a Work-free Vacation9 Tips for a Work-free Vacation
9 Tips for a Work-free Vacation
 
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from PrinceI Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
I Rock Therefore I Am. 20 Legendary Quotes from Prince
 
How to Map Your Future
How to Map Your FutureHow to Map Your Future
How to Map Your Future
 

Een Twentse fabrikantenfamilie op het Sallandse platteland

  • 1. MIJN MIJN STAD DORP HISTORISCH TIJDSCHRIFT OVERIJSSEL JAARGANG 2 | NUMMER 4 | AUGUSTUS/SEPTEMBER 2011 | 5,95 EXTRA: Oud gebouw nieuw gebruik: De Sprengenberg Borden uit Twente Van gevangenis naar hotel: De librije
  • 2. door Robert Kemper Alferink Familie Van Wulfften Palthe, ca. 1920 EXTRA: ‘Nieuw gebouw-oud gebouw’ 17 Een Twentse fabrikantenfamilie op het Sallandse platteland Aan het einde van de negentiende eeuw begonnen Twentse Palthe opgericht, die zich richtte op het verven en wassen van textielproducten. Hij bewoonde een villa fabrikantenfamilies in de ruime omtrek van de stuwwal tussen Oldenzaal en dicht bij het station in Almelo, waar hij als amateuras- Enschede met het opkopen van honderden hectares woeste grond. Tot circa tronoom een klein sterrenobservatorium op het dak van zijn huis had gebouwd. 1920 verrezen er tientallen fabrikantenvilla’s, waarmee architecten als Karel Müller en Gerhard Beltman een sterk stempel drukten op het Twentse Komst naar Haarle buitengebied. Eén van de weinige fabrikanten die in Twente geen geschikte In 1898 vond in Raalte een veiling plaats van een boer- derij, enkele percelen heide en een bos gelegen op de locatie vond, was de Almeloër A.A.W. van Wulfften Palthe. Hij bouwde een vijfendertig meter hoge Sprengenberg bij het dorp bijzonder huis op de Sprengenberg, twee kilometer ten zuiden van het Haarle in de gemeente Hellendoorn. Koper van de grond was Van Wulfften Palthe. Hij was op zoek Sallandse dorp Haarle. Een grote opknapbeurt begin 2011 heeft er voor geweest naar droge zandgronden, waarop zijn vrouw gezorgd dat de toren weer – als vanouds – prijkt als een wit baken in het Maria Aurelia Engberts beter kon vertoeven. De natte, landschap. leemhoudende gronden, die de familie tot dan toe in De Lutte en Oldenzaal in bezit had, waren voor zijn Familie van Wulfften Palthe reumatische vrouw niet geschikt om langdurig te ver- Arnold Albert Willem (Arnold) van Wulfften Palthe blijven. Kort daarna werd bovenop de Sprengenberg werd in 1851 geboren aan de Markt in Oldenzaal. een achtkantige koepel gebouwd, waar de familie – Vader A.A.W. van Wulfften Palthe (1816-1900) was met inmiddels zeven kinderen – in de weekeinden kantonrechter in Oldenzaal en Statenlid in de provin- verbleef en jachtpartijen organiseerde. Al snel ont- cie Overijssel. Hij stamde uit een oud Twents patri- stond de behoefte aan een groter huis. De bekende ciërsgeslacht, de Palthe’s, waarvan in de achttiende architect Karel Müller spoorde Van Wulfften Palthe eeuw de families Racer Palthe en Van Wulfften Palthe aan om iets bijzonders te doen boven op de kale afgesplitst waren. Arnolds moeder, Johanna Henriëtta heide: ‘Hier moet je geen gewoon huis bouwen, hier Stork, was een zuster van de bekende C.T. Stork, moet iets speciaals staan!’. Müller had vanaf circa oprichter van de Hengelose machinefabriek Gebr. 1900 al verschillende fabrikantenvilla’s in Twente ont- Stork & Co. In 1873 had Arnold samen met zijn broers worpen, maar het ontwerp van de Sprengenberg Derk Willem en Jan Richard in Almelo de firma Gebr. betekende zijn definitieve doorbraak. Nadien tekende hij voor het ontwerp van het landgoed Bellinckhof in A.A.W. van Wulfften Palthe, ca. 1920 Almelo en Egheria in De Lutte (beide van Ten Cate),
  • 3. 18 EXTRA: ‘Nieuw gebouw-oud gebouw’ Huize De Sprengenberg met windmolen, ca. 1908 Huize De Sprengenberg, 2008 Leven op De Sprengenberg en fossielen. Zijn familie noemde hem daarom “stee- Haarle was aan het begin van de twintigste eeuw een nen Doris”’. Van Wulfften Palthe was van harte wel- kleine agrarische gemeenschap. Met nog geen dui- kom bij de in 1916 gereedgekomen nieuwe kerk. ‘Daar zend inwoners, een kerkje, enkele cafés en wat nijver- Vader ook bijgedragen had voor de bouw, werden we heid was het een kleine enclave op het Sallandse plat- uitgenodigd om de inwijding bij te wonen. De teland. Als enige dorp van de gemeente Hellendoorn Bisschop van Utrecht, Monseigneur van de Wetering, bleef het geheel katholiek. De bevolking keek dan ook droeg de mis op. Na afloop ontmoetten we hem op vreemd op toen aan het begin van de twintigste eeuw de receptie in de Pastorie. Onze auto bracht hem een hervormde, welgestelde, Twentse familie in het daarna naar de trein in Deventer.’ dorp kwam wonen. De verhouding tussen Van Wulfften Palthe en de Vertier toenmalige dorpspastoor, Ferdinand Ellerbeck, was Op ’n barg, zoals de dorpsgemeenschap de ondertussen uitstekend. De familie kwam geregeld bij Sprengenberg noemde, werd weelderig geleefd. Het de pastoor over de vloer, zoals Palthe’s dochter Thalie najaar stond veelal in het teken van de jacht. Van in haar memoires aantekent: ‘Veel van Haarle en zijn Wulfften Palthe nodigde zijn jachtvrienden uit, die – omgeving heeft ons de oude Pastoor Ellerbeck ver- volgens dochter Thalie – ‘dikwijls de avond tevoren, teld.’ Hij vertelde hen over de oude buurtschap, de soms met hun dames, bij ons [op het huis] kwamen. boerderijen, en zijn grootste passie. ‘Pastoor Ellerbeck Na een ontbijt met gebakken leverworst, waar Vader had groote liefhebberij in het verzamelen van steenen op gesteld was zijn gasten voor te zetten, vertrokken Pastoor Ferdinand Ellerbeck, 1906 de Borg in Beuningen (van Van Wulfften Palthe’s broer D.W.), De Wigwam in Enschede (Van Heek) en Het Welna in Lonneker (Ter Kuile). Daarnaast ont- wierp hij de Wilhelminaschool in Hengelo (eveneens van Stork), het directiekantoor van Gelderman in Oldenzaal en het Rijksmuseum Twenthe in Enschede. De Haarlese villa, gebouwd in 1903, bestond uit een dertig meter hoge toren en een tweetal bijgebouwen in vakwerkstijl. Bovenop de toren werd een open uit- zichtplatform gerealiseerd, evenals een torenkamer waar Van Wulfften Palthe zijn nieuwe observatorium vestigde. In 1906 werd het huis nogmaals uitgebreid met een tweetal galerijen in L-vorm, een studeerka- mer, een biljartkamer en een autogarage. De familie verhuisde definitief van Almelo naar Haarle. Bospersoneel, ca. 1930
  • 4. 19 de jagers het veld in.’ ’s Avonds werd er, in de grote werd al snel een woning gebouwd voor een jachtop- zaal onder de toren, een jachtdiner gehouden. ‘Na de ziener die van elders werd betrokken. De woeste hei- maaltijd zaten de heeren voor de haard, waar een degronden, vele honderden hectares, werden vanaf groot vuur brandde, hetgeen een der jagers uitlokte begin twintigste eeuw ontgonnen. Tientallen boeren- om te zeggen: “Arnold, je verstookt hier wel een zonen uit Haarle vonden hun werk als bosarbeider op schoolmeesters tractementje!” Gelukkig dat het hout de Sprengenberg. Het hout werd gebruikt voor de en de takkebossen uit eigen bosschen kwamen.’ mijnbouw in Limburg. Het huis had al vroeg elektriciteit, die met behulp van een windmolen werd opgewekt. De familie bezat een Vijf dochters auto en er werd volop muziek gemaakt. Net ten oosten Arnold Albert Willem van Wulfften Palthe overleed in van het huis werd een tennisbaan aangelegd, waar veel 1929, 78 jaar oud. Het landgoed kwam nadien onder gespeeld werd. Het thee-uurtje werd dikwijls verplaatst beheer van zijn erfgenamen. De laatste vaste bewoner van het terras bij de koepel naar het tennisveld. van het huis op de Sprengenberg, Van Wulfften Palthe’s Overigens heeft dit nog tot internationaal succes geleid. ongehuwde dochter Mieke, overleed in 1962. De overi- Van Wulfften Palthe’s kleindochter, Kea Bouman, won ge kinderen van Van Wulfften Palthe hadden Haarle al in 1927 het Franse tenniskampioenschap Roland Garros. decennia daarvoor verlaten. De oudste dochter, Jet, Ze was daarmee de eerste Nederlandse winna(a)r(es) trouwde met de uit Den Bosch afkomstige Wouter van een Grand Slam-toernooi, en zou de enige blijven Bouwman. Hij trad toe tot de firma Gebr. Palthe, die tot Richard Krajicek in 1996 Wimbledon won. later tot N.V. werd omgevormd. Datzelfde gold voor de Ongeveer anderhalve kilometer ten zuiden van het enige zoon van Van Wulfften Palthe, Jan Jacob. Hij huis werd een noodlandingsplaats voor vliegtuigen kwam te wonen op de buitenplaats Wendelgoor bij aangelegd. Neef Pieter Matthijs van Wulfften Palthe Almelo. Coba overleed in Düsseldorf, na getrouwd te Huize De Sprengenberg, juni 2011 was opgeleid als vliegenier. Van Wulfften Palthe kreeg zijn geweest met de Duitse koopman Hans Marioth. De in 1913 de gelegenheid om een rondje mee te vliegen. al aangehaalde dochter Thalie, die haar memoires re textielfabrikant Jan Herman van Heek. Een jaar daar- De noodlandingsplaats bij De Sprengenberg bestond schreef, woonde op latere leeftijd met haar man J.U. de voor had Van Heek Huis Bergh in ’s Heerenberg uit een geëgaliseerd stuk heide. Vier hoeken werden Kempenaer in ’t Joppe bij Gorssel. Beiden hebben zich gekocht, waaraan zij daarna hun leven hebben gewijd. met wit zand gemerkt en in het midden van het per- ingezet voor de geschiedschrijving van Haarle. ceel werd een kruis aangebracht. Twee keer is er, door J.U. de Kempenaer zorgde voor het behoud van een Exploitatie van het landgoed Piet van Wulfften Palthe, een landing gemaakt. van de Haarler markeboeken en schreef in 1946 het Vanaf de jaren zestig werd ten oosten van de villa een bekende boek Haarle (O.) in de oorlogsjaren. Het boek rododendronkwekerij gestart. De lanenstructuur die op Leven op het platteland bevat oorlogsbeschrijvingen van vele tientallen het landgoed was ontstaan, evenals de directe omge- De dorpsgemeenschap zelf profiteerde sterk van de Haarlenaren, waarmee het tot aan de dag van vandaag ving van het bovenop de berg gebouwde badhuisje wer- familie Van Wulfften Palthe. De boer bij het landgoed een bruikbaar egodocument is. Enkele jaren later den ingericht als siertuin, om als verkoopcatalogus in leverde dagelijks melk, de bakker brood en dan was er schreef De Kempenaer nog een ongepubliceerd werk natura te kunnen dienen. Het totale goederencomplex nog Marie Oude Nijhuis: ‘Een vriendelijk klein over de geschiedenis van het dorp. van Van Wulfften Palthe bedroeg circa 950 hectare. Het menschje, dat vele malen smakelijk voor ons kookte, Zijn zoon, W.J.A.E. de Kempenaer (1919), is de enige die overgrote deel van de gronden werd in 1984 verkocht als we met vacantie in “ ’t kleine huisje” waren.’ Haar ooit in het huis de Sprengenberg geboren is. Zijn doop- aan Natuurmonumenten. Het huis de Sprengenberg broer Hein Oude Nijhuis werd naar verloop van tijd naam Ericus (heide) getuigd daarvan. De meest beken- kwam formeel in eigendom bij de Stichting Huis Bergh, chauffeur voor de familie, zodat hij de eerste de dochter uit het gezin is echter wel dochter Annetje. die ook de exploitatie van het Huis Bergh verzorgt. Haarlenaar met een rijbewijs werd. Naast het huis Zij was in 1913 getrouwd met de bijna twintig jaar oude- De Sprengenberg, bestaande uit het huis en de direc- te omgeving, wordt tegenwoordig bewoond en onderhouden door een familievereniging waarin de nazaten van A.A.W. van Wulfften Palthe verenigd zijn. Sindsdien is er gewerkt aan het herstel van het huis en ook van de tuinen. De laatste werden teruggebracht in de stijl van Leonard Springer en Pieter Wattez, die ze rond 1910 aanlegden. In de eerste helft van 2011 is de toren opnieuw geschilderd. Zoals familielid Rob van Oijen op 12 maart 2011 schreef in De Stentor: ‘Met de huidige opknapbeurt krijgt de toren haar oude uit- straling terug. De toren is lang niet gebruikt. Sinds drie jaar is er weer elektriciteit in de toren zodat er ’s avonds licht door de ruiten straalt. Dat geeft een sprookjesachtig beeld. Omwonenden reageren hier positief op en daar zijn wij blij mee. Wij voelen ons namelijk betrokken bij de omgeving. Daarom kiezen wij er bewust voor om tijdens de opknapbeurt te wer- ken met ondernemers uit de buurt.’ I Huize De Sprengenberg, 1904