A marca Irlanda na crise

A marca Irlanda na crise
(2007-2013)
PUBLICIDADE INTERNACIONAL
RICARDO BERMÚDEZ PIÑEIRO

2
Índice de contidos
OBXECTO DE ESTUDO.....................................................................................4
MARCOTEÓRICO............................................................................................5
O concepto de marca país..........................................................................................5
A marca país Irlanda...................................................................................................6
O despegue de Irlanda (1990-2007)..........................................................................11
Cronoloxía da crise (2008-2013)................................................................................12
INTRODUCIÓN................................................................................................4
OBXECTIVOS..................................................................................................14
HIPÓTESE DE PARTIDA....................................................................................14
METODOLOXÍA..............................................................................................14
ANÁLISE.........................................................................................................15
Evolución nun ranking de marca país de referencia.....................................................15
Datos de investimento estranxeiro en Irlanda...............................................................16
Datos de visitantes á illa............................................................................................17
Conclusión da análise................................................................................................18
(2007-2013)
Epílogo......................................................................................................................18
RECURSOS ADICIONAIS UTILIZADOS............................................................23

Á hora de elixir a temática do traba-
llo para a materia tiven claro sempre que
ía tratar sobre a marca país, por interese
persoal. É unha parte do temario na que
quería profundar e, dada a limitación tem-
poral do cuadrimestre, pareceume unha boa
oportunidade para facelo. Pero… sobre que
facelo? Porque para que resultase asumible
semellaba necesario limitalo xeográfica e
cronoloxicamente.
En primeiro lugar resultaba intere-
sante escoller un feito reseñable, que fixese
necesaria unha reacción por parte da estra-
texia levada a cabo ata o momento, para
observar os cambios producidos na mesma,
de cara adaptarse á nova realidade. Co
obxectivo de contar con información abun-
dante e accesible conviña centrarse nun
período próximo no tempo. Por estes dous
factores, escoller o actual período de crise
nun país directamente afectado por ela se-
mellaba bastante adecuado.
Por proximidade, parecía lóxico cen-
trarse en España. Pero a dimensión do país,
a súa diversidade socio-cultural e o seu po-
tencial económico e turístico dificulta en ex-
ceso unha análise da súa política estratéxica
de marca.
Doutra banda, os outros países me-
diterráneos máis afectados pola crise e de
menor dimensión (Portugal e Grecia) non te-
ñen un fácil acceso á información sobre as
estratexias e accións emprendidas como soe
suceder nos países máis ao norte.
Así, a opción máis adecuada para
afrontar esta pequena aproximación, é ou-
tro dos integrantes dos PIIGS (Denominación
outorgada no ámbito anglosaxón aos países
máis afectados pola crise: Portugal, Italy,
Ireland, Greece e Spain): Irlanda.
Non é un país do ámbito mediterrá-
neo como o resto, e a poboación de toda
a illa non chega aos 5 millóns de persoas.
Porén, ten en común con España o estoura-
mento da burbulla inmobiliaria e financeira
como detonante da recesión que as levou ao
rescate (total ou parcial, segundo se consi-
dere, pero rescate á fin).
Outro factor co que conta Irlanda é
que foi o primeiro país dos rescatados en
rematar o seu plan de reestruturación auspi-
ciado pola Troika (xusto no novembro pasa-
do). Isto que permite se poidan analizar os
efectos dese plan e a superación do mesmo
na imaxe do país.
4
Introdución
Obxecto de estudo
(2007-2013)
Conforme ao exposto no apartado
introdutorio, nas seguintes páxinas realiza-
rase unha aproximación aos cambios produ-
cidos na marca país de Irlanda a raíz da súa
caída económica e a súa posterior evolución
ata a actualidade.
O obxectivo é determinar empirica-
mente se influíu a crise na imaxe do país e
posteriormente, asumindo a priori que esta
relación existirá, observar as decisións toma-
das polos organismos con influencia de cara
a mellorar os atributos da marca.

O concepto de
marca país
Todo lugar, partindo desde a súa de-
nominación, tivo sempre unha marca. Desde
o momento que se lle pon nome a un sitio,
este xa se asocia a uns atributos determi-
nados, ben polo propio topónimo (“Orti-
gueira” ou “Oseira” son bos exemplos no
galego, tamén “El Escorial” en castelán) ou
pola experiencia vivida ou transmitida polo
grupo.
Porén, o noso mundo coñecido ata fai
ben poucos anos non ía máis alá de 50 ou
100 quilómetros á redonda do noso lugar
de nacemento, alí viviríamos a nosa vida en-
teira, dende o noso bautismo ata o enterro.
Alguén de mundo (mariñeiros, emigrados
retornados, etc.) podía vivir as súas expe-
riencias e transmitirllas a quen as quixese
escoitar.
Así, Bos Aires era a terra prometida
dalgúns e o pesadelo doutros moitos. Segun-
do a quen che tocase escoitar estabas ante
o cume da civilización humana ou a perver-
sión de tódolos atributos da condición huma-
na. Como Simon Anholt1
di “Se non viviches
nunha cidade determinada ou tes unha boa
razón para saber sobre ela, o máis proba-
ble é que o que penses dela sexa en termos
de cualidades e atributos potenciados, unha
promesa, algún tipo de historia. Esta narra-
ción de marca pode outorgar un impacto
fundamental na decisión de visitar a cidade,
comprar os seus produtos ou servizos, facer
negocios alí ou incluso mudarse a vivir alá”.
De feito todas as nosas decisións, xa
sexan as compras diarias dun produto con
denominación de orixe determinada como o
traslado dunha grande empresa dependen
de motivacións tanto racionais como emocio-
nais.
Ningunha decisión humana escapa
a esa actuación, por moito que nos resulte
confuso ás veces. Os atributos que lle ou-
torgamos aos “plátanos de Canarias” (coas
súas motiñas, que non se nos esquezan), ou
ao xamón de Jabugo (municipio de Huelva,
aínda que pareza mentira), ou aos auto-
móbiles alemáns ou italianos (segundo bus-
quemos fiabilidade ou deseño), non están
sustentados na maioría das veces por unha
conduta racional. Polo contrario, pode ser
que atopemos plátanos dunha mellor calida-
de en Cabo Verde ou Senegal, que o xamón
Torre de Nuñez (galego) se nos adapte me-
llor ao noso concepto de serrano de calida-
de (calidade-prezo), e que un coche fabri-
cado en Corea ou China nos oferte unhas
cualidades superiores nun prezo bastante
inferior. O selo “made in” é buscado como
unha garantía de calidade e duns atributos
determinados.
Doutra banda, ao igual que o país de
orixe inflúe sobre a percepción dunha mar-
ca no estranxeiro, os produtos feitos no país
contribúen na imaxe do país, na súa mar-
ca país. Non cabe dúbida que a fiabilidade
dos produtos industriais alemáns reforzan
a marca país de Alemaña, ao igual que a
orientación tecnolóxica das empresas xapo-
nesas posiciona ao país como referente na
materia.
En esencia, a xestión da marca país,
5
Marco teórico
1. Simon Anholt é un analista británico especialista na análise da marca territorio. É o experto máis afamado nesta materia, proba diso é que coorganiza algúns
dos principais rankings sobre a materia: Anholt-GfK Roper Nation Brands Index, Anholt-GfK Roper City Brands Index e Anholt-GfK Roper State Brands Index. A cita
está recuperada de: http://documents.scribd.com.s3.amazonaws.com/docs/4eehv53rb41ky9bz.pdf?t=1336147743 (Recuperado o 02/12/2013)
(2007-2013)

o chamado Nation Branding, consiste en
aplicar as técnicas de mercadotecnia pensa-
das para os produtos industriais e artesanais
á imaxe dos produtos. Consiste, como xa
se dixo con anterioridade, en tratar a ima-
xe dun país determinado (no caso que nos
ocupa, pero este concepto é aplicable a cal-
quera territorio) como unha marca, cos seus
atributos, as súas vantaxes competitivas, etc.
Na actualidade, nun mundo cada vez
máis globalizado, conectado, cada lugar
compite co resto para poder facer chegar os
seus atributos, aos potenciais “clientes” (xa
sexan turistas, xente que se quere establecer
alí, ou empresas potencialmente interesadas
en investir no seu territorio). Volvendo co
que Simon Anholt2
di, “as nacións teñense
volto máis conscientes do valor da súa mar-
ca como un activo a potenciar. Entender o
valor da súa marca axúdaos a entender a
necesidade de investimento na mesma”.
Polo tanto, a imaxe que teñen os in-
dividuos dun grupo sobre un país determi-
nado (e, por ende, dos produtos que del
proceden) é consecuencia de múltiples per-
cepcións e asociacións que teñen como base
aspectos cognitivos, afectivos e mesmo nor-
mativos. Factores que van dende as crenzas
e estereotipos predominantes no grupo á in-
formación recibida nos medios ou aos impre-
sións intrínsecas do individuo. A multiplicida-
de de elementos que inflúen fai do traballo
de xestión da marca país unha actividade
complexa, na que se debe traballar pen-
sando en metas a longo prazo, pero tamén
sabendo reaccionar ante as crises puntuais,
demostrando ao mesmo punto determina-
ción e flexibilidade.
A marca país Irlanda
Cando un pensa en Irlanda véñenlle á
mente varias cousas relacionadas: A cor ver-
de, un trevo, un trasno de barba rubia, unha
arpa… ou mesmo unha cervexa Guinness,
un bo whisky ou un café irlandés.Esta icono-
grafía está moi asentada na cultura mundial
grazas a algúns factores específicos da illa.
Ata fai poucos anos os irlandeses
eran un pobo emigrante. Durante séculos a
pobreza reinante na illa, xunto coa domina-
ción inglesa, provocou a diáspora ao longo
do vasto imperio británico en múltiples va-
gas (Como veremos, existe algunha outra
analoxía co caso galego). Proba disto é a
ampla porcentaxe de poboación de orixe ir-
landesa en Estados Unidos ou Australia, por
exemplo.
Isto supón unha vantaxe cualitativa
á hora dunha introdución cultural-turístico-
comercial. O feito de contar con insiders
que coñezan e poidan evanxelizar aos non
iniciados pode supoñer un aforro considera-
ble nos custos dunha campaña de comunica-
ción.
Aínda así, resulta evidente que para o
impulso, mantemento e consolidación dunha
marca dun país é necesaria unha estratexia
global e uns organismos que se ocupen da
súa xestión e promoción.
O goberno irlandés, como calque-
ra goberno europeo, conta con numerosas
axencias e organismos oficiais máis ou me-
nos dependentes que se encargan dos máis
diversos sectores do país. Estas entidades
6
2. A cita do autor foi extraída dunha entrevista realizada polo Council on Foreign Relations, dispoñible na páxina web de dita organización, no seguinte endere-
zo: http://www.cfr.org/diplomacy-and-statecraft/nation-branding-explained/p14776 (Recuperado o 02/12/2013)
(2007-2013)

teñen un ámbito de actuación definido, que
pode ser local, rexional ou estatal. Segundo
o tema do que se trate, coordinaranse para
actuar os organismos que teñan algo que
aportar.
No que afecta á imaxe da marca Ir-
landa no mundo, son fundamentalmente ca-
tro os organismos responsables:
• Culture Ireland (Cultúr Éireann) encár-
gase da promoción da cultura e as artes
irlandesas
• Bord Bia leva a xestión dos estándares
de calidade, a promoción e a xestión das
canles de exportación da produción ali-
mentaria e bebidas de Irlanda (Viría a
ser un equivalente á marca Galicia Cali-
dade no caso galego).
• Tourism Ireland xestiona as estratexias
de promoción turística de toda a illa de
Irlanda ao redor do mundo.
• IDA Ireland é o organismo encargado da
promoción do investimento estranxeiro e
do asentamento de empresas en Irlanda.
Polas características deste traballo,
aínda que abordaremos tanxencialmente
(de modo introdutorio) as catro axencias,
centraremos principalmente nas dúas últi-
mas, por canto son máis importantes en ter-
mos de retorno para a marca país.
7
(2007-2013)
Imaxe1: Principais organismos de influencia na marca Irlanda

Culture Ireland
Culture Ireland é unha división do
departamento de Artes , Patrimonio e Gael-
tach (Poboación falante de gaélico). É res-
ponsable da promoción das artes irlandesas
por todo o mundo.
Adícase a crear e apoiar oportuni-
dades para que os artistas e as empresas
irlandesas promocionen o seu traballo en
festivais e eventos internacionais estratéxi-
cos como os festivais de Edimburgo e a Bie-
nal de Venecia, así como accións puntuais,
como a iniciativa Imagine Ireland nos E.U.A.
Nos seus orzamentos podemos obser-
var unha determinación clara da promoción
da súa cultura como método de difusión que
lle permitira exportar activos culturais de
cara a superar a época de crise. Obsérvase
un incremento constante no período pre-res-
cate e unha redución nos últimos tres anos,
volvendo ás cifras pre-crise.
Bord Bia
Este organismo nace no 1994 coa mi-
sión de guiar á industria alimentaria irlande-
sa na exportación comercial a outros países.
O seu papel é actuar como factor de enlace
entre os provedores de alimentos, de bebi-
das e da horticultura con clientes existentes
e potenciais no estranxeiro. Ademais, ten
como tarefa establecer os estándares de ca-
lidade para que este proceso sexa un éxito.
As colaboracións entre as empresas e
a axencia articúlase como unha asociación
comercial, na que se ofrecen unha serie de
servizos ad-hoc para facilitar a presenza nos
mercados que lle interese estar presente.
O Bord Bia, ten a súa sede central en
Dublín, pero conta cunha rede de oficinas
no estranxeiro, en Amsterdam, Düsseldorf,
Londres, Madrid, Milán, Moscova, Nova
York, París, Shanghai e Estocolmo.
Tourism Ireland
Tourism Ireland creouse no ano 1998
como organismo trans-estatatal para a xes-
tión conxunta do turismo dous países que
a forman a illa: a República Irlandesa e o
Irlanda do Norte (pertencente ao Reino Uni-
do). Funciona como ente coordinador dos
organismos autónomos de turismo das dúas
partes, o Northern Ireland Tourist Board e
o Fáilte Ireland, potenciando os atractivos
turísticos da illa.
O feito de separación política (tan
traumática pola loita entre o bando protes-
tante e o católico) non pode obviar as ca-
racterísticas comúns entre as dúas Irlandas.
Evidentemente, o conflito latente (xa non ar-
mado, trala desaparición oficial do IRA en
8
(2007-2013)
Imaxe2: Gasto en promoción da cultura irlandesa

setembro de 2008) e as diferencias políticas
e normativas dificultan a imaxe global desa
parte da illa. Aínda así (ou precisamente por
iso), a potenciación da zona norte é unha
constante nas estratexias comunicativas.
Debido á proximidade e aos abun-
dantes lazos comúns, o principal mercado
obxectivo da axencia de Turismo irlandesa
(ao igual que sucede practicamente en tó-
dolos organismos do país) é o da Gran Bre-
taña, que supón máis da metade dos case
sete millóns e medio de visitantes que, por
exemplo, visitaron a illa no ano 2012 (última
cifra dispoñible na súa web).
Pódese observar no gráfico que o se-
guinte país de procedencia son os E.U.A. Os
seus máis de 400.000 visitantes reafirma a
importancia do mercado anglosaxón dentro
da estratexia turística irlandesa. De feito, é
un dos eixos principais de tódalas accións
da marca. Aínda que con cifras máis modes-
tas, non esquecen a outros países deste ám-
bito como Australia, Suráfrica ou Singapur.
Outro dos polos de atracción de visi-
tantes é a Unión Europea. Están presentes
na imaxe Alemaña e Francia (No terceiro
e cuarto posto), pero son tamén importan-
tes outros como España e Italia ou Polonia,
que aportan entorno aos 200,000 visitantes
anualmente
Estas cifras fan que existan oficinas
desta axencia ao longo de todo o mundo
anglosaxón e ao ancho da Unión Europea
principalmente aínda que, como é lóxico,
tamén nos principais mercados emerxentes
(en Oriente Medio e China).
9
(2007-2013)
3. Obtidos do informe do ICEX “Guía de organismos de Apoyo al la inversión: Irlanda” publicado en febreiro de 2013 e disponible na páxina web deste organis-
mo en: http://www.icex.es/icex/cma/contentTypes/common/records/mostrarDocumento/?doc=4653440 (Recuperado ó 31/10/2013)
Imaxe3: Principais países emisores de visitantes a Irlanda

IDA Ireland
Irlanda é unha economía relativamen-
te pequena con un éxito económico moi no-
table nos últimos 25 anos, que lle permitiu
posicionarse no segundo lugar en termos de
renda per cápita en Europa.
A clave do seu éxito radica na es-
pecialización en sectores tecnolóxicamente
avanzados e de grande valor engadido me-
diante unha política moi activa na atracción
de investimento internacional a través de
baixos impostos (sobre todo o de Socieda-
des, único no 12’5%) e a facilidade legal
e burocrática para implantar negocios. Se-
gundo datos da OCDE3
entre 1993 e 2002,
Irlanda conseguiu atraer máis de 70.800 mi-
llóns $ de investimento neto, situándose, aín-
da hoxe en día, como un dos mellores países
para a investir.
IDA Ireland é a principal axencia es-
tatal para a captación de fondos internacio-
nais e o punto de contacto inicial que coor-
dina as actividades con outras institucións
relacionadas ou de menor rango. Adícase a
atraer investimento de alto valor engadido,
que requira altos niveis de formación e un
entorno de negocios sofisticado. As súas ta-
refas consisten en:
• Proporcionar información sobre os princi-
pais sectores de negocio e localizacións
en Irlanda.
• Prestar asistencia para o establecemento
de negocios en Irlanda.
• Introducir a potenciais investidores na in-
dustria local, a administración, os prove-
dores de servizos e os centros de investi-
gación.
• Asistencia financeira a investidores.
Na actualidade hai máis de 1.000
empresas apoiadas por este organismo des-
envolvendo as súas actividades en Irlanda,
sobre todo procedentes de Estados Unidos,
pero tamén de Alemaña e o Reino Unido.
Froito da labor deste organismo e das
facilidades outorgadas polo goberno, son
empresas de alto valor engadido que ope-
ran nos sectores da electrónica, a informáti-
ca e as telecomunicacións, servizos financei-
ros e os produtos farmacéuticos e sanitarios,
conseguindo situar a Irlanda na vangarda
da economía global en nichos específicos.
10
(2007-2013)
Imaxe4: Algunhas das principais empresas estranxeiras

O despegue
de Irlanda
(1990-2007)
Irlanda foi historicamente un país
pobre adicado á agricultura de subsisten-
cia, onde a emigración perfilábase como
un destino desexable. Por se isto fora pou-
co, a illa sufría o problema do terrorismo
por séculos de dominación inglesa.
Con este panorama, a finais da dé-
cada dos oitenta e principios dos noventa
do século pasado os sucesivos gobernos
afrontan unha serie de reformas estruturais
co obxectivo de modernizar a súa econo-
mía e atraer capital estranxeiro. Para iso
deciden unha notable redución de impostos
e un posicionamento favorable aos novos
sectores puxantes, como o farmacéutico ou
o tecnolóxicos.
Desde 1990 ata 2007 prodúcese un
despegue sen precedentes no que consegue
multiplicar por catro as súas exportacións e
o seu P.I.B. e incrementar nun 20% a súa
11
(2007-2013)
Imaxe6: Comparativa Irlanda (1990-2007)
+10%
0%
-2%
+2%
+4%
-4%
+6%
+8%
-6%
+8%
2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012
Evolución do PIB
2000-2013 poboación como podemos apreciar nos gráfi-
cos. Trátase dun crecemento espectacular, con
moi poucos (quizais nestes anos en Singapur e
nos emiratos árabes de Oriente Medio) exem-
plos equiparables no rango das súas melloras
en canto ao nivel de vida e renda.
Como se aprecia na Imaxe5, este pe-
riodo de bonanza económica parouse subita-
mente no ano 2007. Foi arrasada pola crise
económica mundial, pola gran exposición
do sistema bancario irlandés aos produtos fi-
nanceiros de alto risco.
Imaxe5: Evolución PIB Irlanda (2000-2013)

Cronoloxía da crise
(2008-2013)
• 7 de maio
Brian Cowen, anterior ministro de Finan-
zas, elexido como primero ministro de
Irlanda.
• 25 de setembro
Irlanda convírtese no primero país da
zona euro que entra en recesión, debi-
do á explosión da sua burbulla inmobilia-
ria.
• 30 de setembro
Trala creba de Lemahn Brothers, Irlan-
da aproba unha garantía de crédito
por valor de 400.000 millóns de euros
para os bancos irlandeses. Elevada ata
os 485.000 millóns de euros para incluír
aos bancos extranxeiros que operan na
illa.
• 21 de decembro
Inxección de 5.500 millóns de euros nos
seus tres maiores bancos, nacionalizan-
do o Anglo Irish Bank.
• 8 de abril
Revisión de emerxencia dos orzamentos.
Redución de 10.600 millóns de euros en
gasto público entre 2010 e 2011. Incre-
mento de 3.250 millones de euros adicio-
nais vía impostos.
Rebaixa da nota Fitch “AAA” ata “AA+”.
• 9 de decembro
O orzamento 2010 axuste de 4.000 mi-
llones de euros, con recortes en gasto pú-
blico e social.
• 19 de xullo
A axencia de calificación Moody’s recor-
ta a nota crediticia de “Aa1” a “Aa2” e
advirte que o país se dirixe cara a rece-
sión debido ao rescate do sector banca-
rio.
• 25 de agosto
A axencia de calificación Standard &
Poor’s recorta a nota que aplica á débe-
da a longo prazo de Irlanda de “AA+”
a “AA-” e colócaa en perspectiva negati-
va.
• 30 de setembro
Irlanda anuncia que o custo do rescate
do sistema financieiro do país alcanza-
rá os 50.000 millóns de euros e advirte
que terá que realizar novos axustes. Esta
axuda elevará o seu déficit público ata o
32% do PIB.
• 6 de outubro
A axencia de calificación Fitch rebaixa a
nota aplicada á débeda irlandesa desde
“AA-” ata “A+” con perspectiva negati-
va, debido ao enorme custo do plan de
salvamento dos seus bancos.
• 3 de novembro
O Goberno irlandés recibe presións do
seu partido e do Tribunal Supremo para
que convoque a finais de novembro unha
votación parcial para elegir a los ocu-
pantes de varios escaños vacantes
• 8 de novembro
O comisario de Asuntos Económicos e
Monetarios, Olli Rehn, visita Dublín e
asegura que non tratou coas autoridades
irlandesas a necesidade dun rescate por
parte da UE. Segundo el, a confianza
dos mercados recuperarase cando Irlan-
da publique o seu plan cuatrienal de sa-
neamento das contas públicas.
• 16 de novembro
O Eurogrupo celebra a súa reunión
mensual en Bruselas, centrada esta vez
en convencer a Irlanda de que pida a
axuda do Fondo Europeo de Estabiliza-
ción, creado en xuño dese ano polos
Vintesete, dotado con 750.000 millóns
de euros, co fin de rescatar aos países
con graves problemas orzamentarios.
Dublín insiste, por terceira vez en menos
12
(2007-2013)
2008
2009
2010
2010

de dous días, en que non precisa de axu-
da exterior porque ten cubertas as súas
necesidades de financiación ata xuño de
2011. Por iso, segundo dí, non necesi-
ta acudir aos mercados a por fondos e
evitar pagar as elevadas rentabilidades
marcados por eses mercados.
• 23 de novembro
Irlanda recibirá 85.000 millóns de euros
para reestructurar a banca e sanear as
contas públicas.
• 9 de decembro
Fitch deixa a débeda irlandesa, en BBB+
ao borde do bono basura.
• 15 de decembro
Irlanda aproba o plan de rescate da UE
e o FMI.
• 17 de decembro
Moody`s rebaixa cinco escalóns de gol-
pe a débeda irlandesa. A calificación
pasa de ‘Aa2’ a ‘Baa1’, con perspectiva
negativa.
• 9 de marzo
O conservador Enda Kenny, novo primei-
ro ministro de Irlanda.
• 31 de marzo
Irlanda prantéxase reestruturar toda a
súa banca e quedarse só con dous gran-
des entidades.
• 1 de abril
S&P baixa a nota da débeda de Irlanda
de ‘BBB’ a ‘BB+’ con perspectiva estable.
• 15 de abril
Moody’s rebaixa a débeda irlandesa e
déixaa ao borde do bono basura, de
‘Baa1’ a ‘Baa3’.
• 1 de xullo
Irlanda rebaixa o IVE de turismo e ocio
do 13,5% ao 9% nalgúns sectores capa-
ces de xerar emprego.
• 6 de xullo
A prima de risco supera os 1.000 puntos
básicos.
• 12 de xullo
Moody’s rebaixa a cualificación da dé-
beda de Irlanda,de “Baa3” a “Ba1-”, o
que equivale a considerala bono basura.
• 15 de xullo
A Comisión Europea aproba a inxección
de 13.100 millones de euros de cartos
públicos na entidade froito da fusión.
• 26 de xullo
O Goberno irlandés propón aplicar unha
tasa fixa de 100 euros anuais por cada
casa aos seus propietarios e a instalación
de contadores de auga nos fogares.
• 9 de setembro
A Comisión reafirma que Dublín cumpre
co plan de rescate e anuncia que Irlanda
regresará ao crecemento nese ano.
• 22 de setembro
Os bancos irlandeses comezan a perdoar
algúns préstamos hipotecarios a cambio
da vivenda hipotecada.
• 1 de novembro
Un ano do rescate. Goberno irlandés
confirma un erro contable que reduce a
débeda deste país en 3.600 millóns de
euros.
• 5 de decembro
O goberno anuncia un plan de austeri-
dade encamiñado a aforrar durante o
próximo ano de 1.400 millóns de euros
con recortes sociais. O plan prevé elimi-
nar ata 23.500 postos de funcionarios
nos seguintes catro anos.
• 11 de xaneiro
Enda Kenny, recalca que o seu país non
necesitará un segundo rescate económi-
co.
• 13 de febreiro
O Goberno irlandés presenta un plan
para crear máis de 100.000 postos de
traballo nos próximos catro años. O plan
obriga aos maiores bancos do sistema fi-
nanciero irlandés a cumprir cuns obxecti-
13
(2007-2013)
2010
2011
2011
2012

vos de crédito “con negocios sostibles”.
• 22 de febreiro
O Goberno irlandés anuncia que porá á
venda bens estatais por valor de 3.000
millóns de euros, para cumplir co resca-
te. Un tercio utilizarase para revitalizar a
economía.
• 16 de abril
Irlanda rexistra un superávit comercial
de 3.000 millóns en febreiro, según da-
tos de Eurostat.
• 1 de xuño
Irlanda ratifica en referendo o acordo de
estabilidade orzamentaria da Unión Eu-
ropea (UE).
• 5 de xullo
Irlanda volve a emitir débeda pública no
mercado primario por primeira vez des-
de o rescate.
• 5 de decembro
O Goberno irlandés presenta uns orza-
mentos para 2013 cun novo recorte de
3.500 millóns de euros.
• 25 de febreiro
Irlanda rebaixa o soldo aos funcionarios
para aforrar 1.000 millóns en tres años.
• 12 de abril
O Ecofin acorda conceder sete anos máis
a Portugal e Irlanda para que reintegren
os cartos dos seus respectivos programas
de rescate financeiro.
• 5 de outubro
O electorado irlandés rexeita en referen-
do a abolición do Senado cun 51,7%.
• 15 de outubro
O Gobierno irlandés sube a retención
aos depósitos bancarios do 33% ao 41%
e mantén o IVE turístico reducido no 9%.
• 7 de novembro
O ministro de finanzas confirma que Ir-
landa superou con éxito o programa de
rescate, non necesitando a prórroga de
de sete anos ofrecida.
Obxectivos

Con este estudo preténdese analizar
as consecuencias en termos de imaxe que
poden provocar nun país a crise económi-
ca actual, xunto coas posibles solucións a
adoptar polos organismos do goberno en-
cargados de xestionar esa imaxe de marca.
Hipótese

A hipótese de partida que se pran-
texa é que “A crise económica afecta á ima-
xe da marca país irlandesa polo que se fai
necesario tomar medidas para mellorala“.
Metodoloxía

Aínda que parece claro que a inesta-
bilidade económica provocou un deterioro
notable na marca país irlandesa, tratarase
de confirmalo con datos obxectivos que o
demostren.
Existen diversos índices que tratan de
establecer unha escala a partir de enquisas
e análises de expertos da xestión da marca
e a reputación (GfK- Anholt Nation Brand
Index, FutureBrand Country Brand Index,
etc). Aínda que todos tentan de reducir a
compoñente subxectiva, esta segue a repre-
sentar unha grande porcentaxe dentro do
posicionamento final, por moito que cada un
aplique a súa propia metodoloxía científica.
Se non, non se explica a variabilidade de re-
sultados obtidos segundo o ranking no que
nos fixemos.
Con todo, si resultan útiles para evi-
denciar posicionamentos relativos cando
existe unha distancia considerable e tenden-
cias ascendentes ou descendentes observan-
14
(2007-2013)
2012
2013

do as evolucións cronolóxicas.
Habitualmente, este tipo de índices
comercian cos datos obtidos, polo que re-
sulta difícil acceder á información. Así, pola
súa representatividade e a posibilidade de
ter acceso a certa cantidade de datos nos
resumos publicitados pola empresa, tomare-
mos como base dentro desta análise o ran-
king Futurebrand Country Brand Index.
Como complemento e elemento de
confrontación a estes datos, utilizaranse
dous dos poucos datos obxectivos que nos
poden suxerir tendencias na consideración
da marca no estraxeiro: as cifras de investi-
mento exterior en Irlanda e a evolución no
número de visitantes estranxeiros. Con estes
dous datos, pódese conseguir unha visión rá-
pida e orientativa do clima económico para
o investimento empresarial e da considera-
ción do país como referente turístico ou de
visita de negocios.
Así, a partir da constatación da ne-
cesidade dun cambio (ou non) na comuni-
cación de marca esbozaranse as principais
liñas estratéxicas establecidas polos entes
implicados na xestión da mesma.
Como é lóxico, o proceso de creación,
implementación e xestión das estratexias
está supervisado, feito en colaboración ou
mesmo promovido polo(s) goberno(s) e xes-
tores políticos, que se obvian neste traballo
por existir estas axencias específicas encar-
gadas do apartado concreto que nos ocu-
pan.
Evolución nun ranking de
marca país de referencia

Como se pode observar nos datos
presentes na Imaxe7, Irlanda descendeu 9
postos dentro do ranking anteriormente ci-
tado nos últimos 4 anos. En 2009 situábase
na posición número 12 dentro do global. Era
unha posición moi meritoria para un país de
menos de 5 millóns de habitantes
As fortalezas do país para alcanzala eran
os recursos e a beleza paisaxística natural
e o posicionamento proactivo para o inves-
15
(2007-2013)
Análise
Imaxe7: Evolución posición Irlanda en FBCBI (2009-2012)

timento e o establecemento de negocios.
Estas cualidades viñan sendo sinaladas nas
anteriores edicións (como se ve na Imaxe8).
Tradicionalmente tamén se destacaba a
amabilidade das súas xentes como un factor
positivo da marca país.
Nos anos seguintes apréciase un de-
terioro notable desea posición, perdendo 5
postos no ano 2010, 3 máis no seguinte e 1
adicional no 2012 ata o posto 21 que ocupa
na actualidade.
Centrándose no aspecto económico,
(que por lóxica debe ser o máis afectado
nun escenario de crise) atopamos algunha
resposta do descenso. No apartado GOOD
FOR BUSINNESS sitúase no ano 2012 na
posición 25, o que xa de por si demostra
unha baixada considerable respecto aos ni-
veis pre-crise. A maioría dos subapartados
relacionados con este ítem xiran en torno a
ese posto a nivel global:
• ADVANCED TECHNOLOGY 24
• REGULATORY ENVIRONMENT 25
• SKILLED WORKFORCE 21
Porén, no último subapartado deste
índice o referido ao INVEST CLIMATE, Irlan-
da baixa dun xeito dramático ata a metade
do ranking, ocupando un cuestionable posto
55. Con isto, cabe afirmar que a crise inflúe
no posicionamento como destino atractivo
para os investimentos e, polo tanto, un dos
polos principais da súa marca país (tradicio-
nalmente unha das súas grandes fortalezas)
vése moi afectada.
Pódese cuestionar esta relación argu-
mentando a “subxectividade” dos métodos
anteriormente referida, por iso buscarase
refrendar ese dato con outros que indiquen
esa tendencia.

Datos de investimento
estranxeiro en Irlanda

Máis alá dos datos dun ou doutro ran-
king, existen datos obxectivos nos que con-
firmar a hipótese de partida. Un deles é o
das cifras totais de investimento estranxeiro
na illa. Este índice é consecuencia directa
das tarefas asignadas a IDA Ireland, o que
facilita tamén observar as estratexias leva-
das a cabo para contrarrestar os efectos da
crise.
Como se pode visualizar na Imaxe9
o investimento extranxeiro en Irlanda ten
unha situación de partida (pre-crise) estable,
cun equilibrio similar a países máis potentes
como o Reino Unido. Noutros países como
España ou Portugal obsérvase un continuo
descenso da influencia do investimento ex-
16
(2007-2013)
Posicións destacadas de Irlanda
nos anos previos á crise
Natural Beauty 9(2007) 6(2008)
Ideal for business 9(2007) 10(2008)
Easiest for business in 4(2007) 5(2008)
Conferences 10(2007)
Extend a business trip 5(2008)
Rest & relaxation 10(2008)
Most like to live in 8(2008)
Families 8(2007) 9(2008)
Safety 8(2007)
Friendly locals 4(2007) 2(2008)
Imaxe8: Posicións destacadas no FBCBI (2007-2008)

tranxeiro respecto ao seu PIB.
Desde o ano 2008, cos inicios da cri-
se, prodúcese un acusado descenso da con-
fianza inversora internacional en Irlanda,
ata situarse en niveis equiparables a outros
países en crise, como España ou Portugal,
tamén pertencentes ao grupo dos PIIGS.
Pódese ver que o diferencial respec-
toa a países financeiramente máis “sauda-
bles“ incrementouse de forma notable. Isto é
consecuencia de que, a raíz do afundimento
bancario irlandés, os investidores non con-
fían no país como destino dos seus capitais.
Dese xeito, demóstrase que por causa
da crise Irlanda sufriu unha caída da con-
fianza cara a súa marca a pesar do seus
innegables atractivos fiscais e burocráticos
para a implantación na illa.

Datos de visitantes á illa

Unha vez confirmada a influencia da
crise na parte que abrangue a atracción
do investimento estranxeiro na illa (IDA IRE-
LAND) cabe prantexarse se a crise afectou
a outro elemento non relacionado tan di-
17
(2007-2013)
Imaxe9: Variación investimento estranxeiro (2004-2012)

rectamente co eido económico: o turismo. A
influencia no sector turístico da illa implica-
ría a confirmación do perxuízo da imaxe, xa
que supón a outra pata principal da marca
Irlanda (xestionada por Tourism Ireland).
Irlanda non é unha potencia turística
mundial (atópase, por exemplo, moi lonxe
dos 60 millóns de visitantes anuais de Espa-
ña), pero os seus case 7’4 millóns do ano
2012 son unha cifra notable para un peque-
no país que non chega aos 5. Sustenta as vi-
sitas nunha actividade económica estranxei-
ra na illa bastante notable, a súa riqueza
natural e paisaxística e a gran colonia de
ascendencia irlandesa ao longo do mundo.
Como se observa na Imaxe10, o nú-
mero de visitantes a Irlanda sufriu un des-
censo moi acusado dende o ano 2007 ao
2010. Baixou máis de 2 millóns de visitantes
nese período, o cal non se pode imputar na
súa totalidade a factores externos á marca
Irlanda. É certo que nunha época de crise
mundial se produce unha caída nos despla-
zamentos turísticos e de negocios. Pero non
o é menos que outros países europeos cunha
tradición turística e mercados de orixe simi-
lares conseguiron aguantar o tipo de mellor
xeito.
Despois de tocar fondo en 2010, pro-
dúcese unha paulatina mellora nos anos se-
guintes, pero non se logra alcanzar as cifras
pre-crise.

Conclusión
da análise
Semella que estes datos concordan
coa tendencia apuntada nos anteriores ele-
mentos de análise, polo que se pode dar
como CONFIRMADA a hipótese de partida
desta pequena investigación, é dicir:
“A crise económica afecta á imaxe da mar-
ca país irlandesa polo que se fai necesario
tomar medidas para mellorala“

Epílogo
Unha vez consolidada a afirmación
coa que partíamos cabe preguntarse que
fixeron as principais axencias implicadas
na xestión da marca para tentar reforzala
ou, cando menos, minimizala. Como se dixo
con anterioridade, centrarémonos nas dúas
axencias con máis influencia directa na ima-
xe de marca, a que organiza e facilita o in-
18
(2007-2013)
Imaxe10: Nª Visitantes á illa 2005-2012

vestimento externo en Irlanda (IDA Ireland)
e a encargada da promoción e xestión dos
recursos turísticos da illa (Tourism Ireland).

IDA Ireland

A caída do investimento en Irlanda
supuxo un verdadeiro drama económico, xa
que, como se citaba noutro apartado ante-
rior, o principal factor do seu despegue e
sostemento económico era (e segue a ser)
a atracción de capital e empresas estranxei-
ras cara o seu territorio. Isto apoiabase nun
atractivo plan de fiscalidade e facilidades
burocráticas que converteu á illa nun dos
países en atracción de capital.
A inestabilidade financeira e a posi-
ble perda de soberanía económica en favor
da Troika (UE, FMI...) no caso dun rescate,
unida a unha crise global con epicentro nos
Estados Unidos (un dos principais orixes do
capital investido en Irlanda) supuxo a despa-
rición desa situación pre-crise.
Aínda así, os organismos irlandeses
consideraron que a saída da crise tiña que
que vir polo restablecemento da confianza
por parte dos investidores pre-crise, antes
que por buscar novas estratexias de saída.
Co obxectivo de potenciar o seu posi-
cionamento como polo de atracción tecnoló-
xica, xa en xuño do 2008 o goberno irlandés
puxo en marcha a nova Strategy for Scien-
ce, Technology and Innovation 2008/2013
que pretendía investir 8200 millóns de euros
en actividades de I+D ata o ano 2013.
Como complemento disto decretou a
exención do pago do imposto de sociedades
durante 3 anos das start-ups creadas desde
o 2008, sempre e cando non superasen os
40.000€ de beneficio.
19
(2007-2013)
Imaxe11: Estratexia de desenvolvemento en Irlanda e eixos de futuro
Fonte:
“Horizon 2020:
IDA Ireland
Strategy”
IDA Ireland

Cando tivo que negociar as condi-
cións do seu rescate (na segunda metade
do ano 2010), unha das condicións irrenun-
ciables para a aceptación do mesmo foi a
autonomía fiscal, para non perxudicar con
impostos máis restrictivos o establecemento
de novas empresas dispostas a xerar empre-
go no país.
A orientación das accións de IDA
Ireland, en coordinación co continuísmo e
potenciación establecidos polo executivo,
centrouse (e céntrase) na potenciación dos
ámbitos do sector terciario cun maior valor
engadido como o tecnolóxico ou a loxística
e os transportes, ademais do farmacéutico.
Este organismo presenta Irlanda ante
os investidores internacionais como o país
ideal para que asenten o seu capital e ra-
diquen as súas empresas baseándose en 4
eixos principais:
• Man de obra cualificada: Pese ao peque-
no tamaño do país, conta cunha man de
obra moi cualificada debido ás estra-
texias levadas a cabo nas últimas déca-
das.
• Unión Europea e €uro: Irlanda posicióna-
se como a porta de entrada á U.E. para
as empresas do resto do mundo, princi-
palmente das potencias angloparlantes.
A pertenza ao €uro outórgalle unha van-
taxe diferencial respecto ao Reino Unido
para a penetración na Unión.
• Orientación tecnolóxica: Nas últimas dé-
cadas, asentáronse no país multitude de
empresas de orixe tecnolóxica configu-
rando ao país como una base deste tipo
de negocios.
• Baixas barreiras de entrada: A facilidade
para a creación e asentamento de em-
presas e a baixa fiscalidade (dentro dun
entorno que opta polo contrario) confi-
gúrao como un bo destino para investir.
Tourism Ireland

Irlanda, como xa se citaba con an-
terioridade, non é unha potencia turística.
Cando menos no sentido tradicional turismo
de sol e praia masivo.
Porén, aínda que as súas cifras non
sexan comparables con España, Francia ou
Estados Unidos, si conta cunha presencia moi
marcada a nivel mundial. A ninguén se lle
escapa o forte posicionamento cromático e
a potenciación de mutua con certas bebidas
como a cervexa e o whisky. É unha potencia
en deportes de trascendencia mundial.
Por se isto fose pouco, conta cun-
ha celebración anual, de repercusión case
mundial, que transmite as esencias reforza
a marca como non conseguiu ningún outro
país, San Patricio.
Estes atributos fan da marca Irlanda
unha marca moi atractiva e “simpática” para
o público xeral. Contando con esta base, a
entidade de turismo de Irlanda realiza as
súas accións centrando os seus limitados re-
cursos en 4 ámbitos xeográficos concretos:
• Gran Bretaña: A illa veciña supón máis
do 60% das visitas a Irlanda cada ano. A
secular relación entre as dúas illas atlán-
ticas provoca unha intensa interdepen-
dencia (habitualmente máis trascendente
para Irlanda).
• Estados Unidos e Canadá: A grande colo-
nia de descendentes irlandeses en Nor-
20
(2007-2013)

teamérica fai de E.U.A., o segundo en
importancia respecto á procedencia dos
visitantes.
• Europa Continental: Comandados por
Alemaña e Francia, os países europeos
supoñen, polo seu nivel adquisitivo e a
súa proximidade un conxunto a conside-
rar dentro das súas estratexias
• Australia e países emerxentes: Neste
apartado recóllense por unha parte, a
Australia, Sudáfrica e India, antigas co-
lonias británicas, e por outra aos países
cunhas taxas de crecemento altas, como
China ou os emiratos árabes, que poden
resultar interesantes para atraer novos
turistas.
Máis alá de accións e eventos turís-
ticos concretos, coas súas especificidades
territoriais, Tourism Ireland desenvolve cam-
pañas globais, con características comúns
que seguen:
• Norte Irlandés: Como constante trala fin
da loita armada, trátase de potenciar
como destino turístico todo o Ulster (Ir-
landa do Norte máis os dou condados
máis septentrionais da Republica Irlande-
sa).
• Día de San Patricio: A celebración do
día de San Patricio ao longo do mundo,
supón unha exhaltación da marca país
irlandesas. Por iso trátase de potenciar
mediante vistosas accións como o Global
Greening (Imaxe12).
• Internet: Aposta decidida por internet
como soporte comunicativo tanto co vi-
sitante final como cos intermediarios e o
resto dos stakeholders.
• Exaltación da experiencia: Potenciación
da riqueza e espectacularidade de es-
cenarios naturais e da experiencia ritual
asociada á marca Irlanda.
• Adecuación ao target: Definición clara da
proposta de valor dirixida a cada target,
desde o afeccionado golfista ao intrépi-
do descubridor de lugares máxicos.
21
(2007-2013)
Imaxe12: Global Greening 2013

• Imaxe 1: Principais organismos de influencia na marca Irlanda
Elaboración propia Páx. 7
• Imaxe 2: Gasto en promoción da cultura irlandesa
Fonte: Orzamento de Culture Ireland (2005-2013) Cultur Ireland
• Imaxe 3: Principais países emisores de visitantes a Irlanda
Fonte: Tourism Ireland (2013) Tourism Ireland
• Imaxe 4: Algunhas das principais empresas estanxeiras en Irlanda
Fonte: Foreign Investos in Ireland (2013) IDA Ireland
• Imaxe 5: Evolución PIB Irlanda (2000-2013)
Fonte: La marca país estrategias comparadas: Caso Irlanda (2009) ICEX
Fonte: La marca país estrategias comparadas: Caso Irlanda (2009) ICEX
• Imaxe 7: Evolución posición Irlanda en FBCBI (2009-2012)
Fonte: Resumos FutureBrand CBI (2009-2012) FutureBrand
• Imaxe 8: Posicións destacadas de Irlanda en FBCBI (2007-2008)
Fonte: Resumos FutureBrand CBI (2009) FutureBrand
Fonte: Conway, E. (2013) edmundconway.com
• Imaxe 10: Número de visitantes á illa 2005-2012
Fonte: Visitors facts and figures(2006-2013) Tourism Ireland
Fonte: Horizon 2020: IDA Ireland Strategy (2012) IDA Ireland
IDA Ireland Páx. 19
• Imaxe 12: Global Greening 2013
Fonte: Google Images (2013) Google
22
(2007-2013)
Índice de imaxes

Artigos
• Branding your City. (2006, Marzo). CEOs for Cities.
Recuperado a 29 de outubro do 2013 de:
http://documents.scribd.com.s3.amazonaws.com/docs/4eehv53rb41ky9bz.pdf?t=1336147743
• Casilda, R., e González, E. (2002). La marca país como ventaja competitiva el valor de la marca España. Información
Comercial Española, ICE: Revista de economía, 799, 101-114.
http://dialnet.unirioja.es/servlet/articulo?codigo=256325
• Conway, E. (2013). Who should be most worried about the Italian election result. EdmundConway.com
http://www.edmundconway.com/2013/02/26/
• Cronología de la crisis de Irlanda (n.d.) Especiales rtve.es
http://www.rtve.es/noticias/20131107/cronologia-crisis-irlanda/371718.shtml
• Culture Ireland Cultúr Éireann. (n.d.). About Culture Ireland.
Recuperado a 26 de novembro do 2013 de:
http://www.cultureireland.ie/about
• Guía de organismos de Apoyo al la inversión: Irlanda (2013, Febreiro). ICEX
Recuperado a 01 de decembro do 2013 de:
http://www.icex.es/icex/cma/contentTypes/common/records/mostrarDocumento/?doc=4653440
• Hudson Teslik, L.(2007) “Nation Branding Explained” Council On Foreign Relations
http://www.cfr.org/diplomacy-and-statecraft/nation-branding-explained/p14776
• IDA Anual Report 2012 (2012) IDA Ireland.
http://www.idaireland.com/news-media/publications/annual-reports/2012/IDA_Annual_Report_2012.pdf
• Los símbolos de Irlanda. (n.d.). Irlanda por tu cuenta RSS.
Recuperada a 26 de novembro do 2013 de:
http://irlandaportucuenta.com/los-simbolos-de-irlanda/
• Meade, R. (2012) Our country’s calling card: Culture as the Brand in Recessionary Ireland. Variant Magazine
http://www.variant.org.uk/43texts/RosemaryMeade43.html
• Keilthy, J. (2012) Defining a post-crisis reputation for brand Ireland. Reuters London
23
(2007-2013)
Recursosadicionaisutilizados(A.P.A)

http://blogs.reuters.com/great-debate-uk/2010/12/17/defining-a-post-crisis-reputation-for-brand-ireland/
• ReputationInc (Spring 2013) Ireland. Decision Magazine
http://www.reputation-inc.com/uploads/Decision-Magazine-Spring-2013.pdf

• The Economist (2013) Ireland after the bailout. The Economist Intelligence Unit
http://www.eiu.com/index.asp?layout=VWcountryVW3&country_id=1380000138
Vídeos
• Futurebrand Australia (2008) New Zealand, FutureBrand and the Country Brand Index [Youtube broadcast]. Futurebrand
Australia
Recuperado a 05 de outubro de 2013 de:
http://www.youtube.com/watch?v=EFaHDDMvoT8
• Global Greening 2013 [Youtube broadcast].Tourism Ireland
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=fsSrKSUyiiQ.
• Interview with Lorraine Twohill - Brand Ireland Conference [Youtube broadcast] The Marketing Institute
http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=fsSrKSUyiiQ.
Presentacións e outros recursos
• Antoloxía Kevin Lynch:
Recuperada a 29 de outubro de 2013 de:
http://bit.ly/1bQROu9
• FutureBrand (2007) Presentación Resumo Futurebrand Country Brand Index 2006. Ontit
http://www.ontit.it/opencms/export/sites/default/ont/it/documenti/files/ONT_2009-06-23_02036.pdf
• FutureBrand (2009) Presentación Resumo Futurebrand Country Brand Index 2007. Slideshare
http://www.slideshare.net/FutureBrand/future-brand-2007-country-brand-index
•
http://www.slideshare.net/FutureBrand/future-brand-2008-country-brand-index
24
(2007-2013)

http://www.slideshare.net/WeberShandwickAP/futurebrand-country-brand-index-2009-2433464
• FutureBrand (2011) Futurebrand Country Brand Index 2010. FutureBrand
http://www.futurebrand.com/images/uploads/studies/cbi/FutureBrand_2010_CountryBrandIndex.pdf
http://www.futurebrand.com/images/uploads/studies/cbi/2011-2012_FutureBrand_CBI_ENG.pdf
http://www.futurebrand.com/images/uploads/studies/cbi/CBI_2012-Final.pdf
• Guy, P. (n.d.). Ireland: An Analysis of a Destination Brand.
http://www.slideshare.net/paulieguy/paul-guy-i-analysis-of-a-destination-branding
• The World Bank (2014) Ease of Doing Business in Ireland. International Finance Corporation
http://www.slideshare.net/paulieguy/paul-guy-i-analysis-of-a-destination-branding
25
(2007-2013)

A marca Irlanda na crise

Recommended

Recommended

More Related Content

Featured

Featured (20)

A marca Irlanda na crise