1. Algoritmi i reanimimit neonatal
Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1
Vlerësimi dhe diagnoza 37
Problemet abdominale, kirurgjike 254
Anemia 280
Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermieret dhe punëtorët L ibë r x he p i
Problemet e të posalinurit dhe foshnjës 41 tjerë shëndetësor me përvojë, që janë përgjegjës për kujdesin ndaj fëmi-
Vlersësimi dhe diagnoza 37 LINDJA
Reanimimi 42 Astma 87 jëve të vegjël në nivelin e parë referues, në vendet në zhvillim. Ky paraqet
Infeksioni bakterial serioz 48 Bronkioliti 85 udhërrëfyes klinik bashkëkohor, që janë të bazuar në rishqyrtimin e dësh-
Pesha e ulët në lindje 53 Kujdesi rutinor
mive të botuara, që janë në dispozicion sipas ekspertëve të lëmive, si për
Kujdesi spitalor për
Verdhëza 57
Kollë apo ftohje 82  I/e lindur me kohë? ä Të ngrohet
Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69
Pneumonia 72
Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297
Ethet hemorragjike Dengue 166
kujdesin spitalor edhe për atë ambulantor në spitalet e vogla, ku janë në kUJdesi  Lëngu amnional i kthjelltë?
 Frymëmarrja ose qarja?
PO ä Nëse ka nevojë të
pastrohen rrugët
Diarrea, akute 111 dispozicion pajisjet themelore laboratorike dhe barnat dhe produktet me-
Kollë apo ftohje 82
dicinale jo të shtrenjta. Në disa rrethana, këta udhërrëfyes mund të për- spitalor  Tonusi muskulor i mirë? e frymëmarrjes
fëmijë
Fishkëllimë 83 Diarrea, perzistente 122
JO ä Të thahet
Stridor 91 Difteria 94 doren edhe në qendrat e mëdha shëndetësore, ku një numër i vogël i fëmi-
30 sekonda
Pertusis 98
Tuberkuloza 101
Dizenteria 127
Infeksioni i veshit 161
jëve të sëmurë mund të pranohen për kujdes spitalor. pËr A
ä Të ngrohet
ä Pozicionoje; nëse është e
ä Vlerëso ngjyrën
Diarrea 109
Diarrea akute 111
Diarrea perzistente 122
Vlerësimi i triazhës dhe trajtimi 1
Temperatura 133
Udhërrëfyesit kërkojnë që spitali të ketë (1) kapacitetin për të kryer hu-
lumtime të caktuara themelore – siç është ekzaminimi i strishos së gja-
fËmijË nevojshme pastro rrugët e
frymëmarrjesa
Inhalimi i trupit të huaj 104 ä Thaje, stimuloje, repozicionoje.
Dizenteria 127
Pamjaftueshmëria e zemrës 106
kut për parazitë të malaries, matja e hemoglobinës apo vëllimit qelizor
Temperatura 133
Malaria 139 HIV/AIDS 203 dhe glikemisë, grupi i gjakut dhe përputhshmëria e tij dhe mikroskopimi Frymëmarrja
Meningjiti 148 Lëndimet 243 themelor të LCS dhe urinës – dhe (2) barnat esenciale në dispozicion për ä Vlerëso frymëmarrjet, FZ FZ > 100
Fruthi 154 Malaria 139 kujdes ndaj fëmijëve të sëmurë seriozisht. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, dhe ngjyrën. dhe rozë
Septikemia 158 Malaria, cerebrale 139
siç janë antibiotikët e rinjë apo ventilimi mekanik nuk janë përshkruar. Kujdesi vëzhgues
Tifoja 159 Mastoiditi 161
Infeksioni i veshit 161
Infeksioni i traktit urinar 163
Fruthi 154 Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve
Artriti septik dhe osteomieliti 165
Meningjiti 148
kryesor të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, keqush- B Frymëmarrja
FZ > 100, por
Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 rozë
Ethja hemorragjike Krime-Kongo 166 qyeshmëria e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura.
30 sekonda
I posalinduri, verdhëza 57 Apneik cianotik
Ethja dengue 172
Ky libërxhepi mbulon problemet e të posalindurit dhe gjendjet kirurgjike të ose
Kequshqyeshmëria e rëndë 177
Fëmijët me HIV/AIDS 203
I posalinduri, pesha e ulët në lindje 53
I posalinduri, reanimimi 42 fëmijëve, që mund të menaxhohen në spitalet e vogla.
Udhërrëfyes për menaxhimin FZ < 100 ä Jep oksigjenin
shtesë
Terapia antiretrovirale 211
Problemet e shpeshta kirurgjike 231
I posalinduri, infeksioni bakterial serioz 48
I posalinduri, problemet kirurgjike 238 Detajet e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjenden në do- e sëmundjeve të përgjithshme me
Cianoza
Problemet e të posalindurit 238
Lëndimet 243
Ushqyeshmëria 265
Oksigjeni 285
kumentet e rishqyrtimit teknik, të botuara nga OBSh-ja dhe në dokumentet burime të kufizuara perzistente Ventilimi
Problemet abdominale 254
përcjellëse. Ky libër xhepi është pjesë e një serie dokumentesh dhe ve- efektiv
Dhembja 279
Infeksionet kirurgjike 260 Pertusisi 98
glash, që përkrahin Menaxhimin e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve ä Apliko ventilimin me presion FZ>100 Kujdesi pas
dhe rozë
Kujdesi përkrahës 265
Eksudati pleural dhe empiema 81 (MISF). Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në shumicën e regjioneve pozitiv* reanimimit
Ushqyeshmëria 265
Temperatura 278
Pneumonia, jo e rëndë 80 të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e ndryshme për të përmbushur
Pneumonia, e rëndë 78 FZ < 60 FZ > 60
Dhembja 279 nevojat e tyre specifike.
Anemia 280 Pneumonia, shumë e rëndë 73
Oksigjeni 285 Artriti septik dhe osteomieliti 165 C ä Apliko ventilimin me presion
Lodrat dhe terapia me lojra 289 Septikemia 158 Për informata plotësuese ju lutemi kontaktoni:
Monitorimi i përparimit të fëmijës 293 Kequshqyeshmëria e rëndë 177 ISBN 92 4 154670 0 pozitiv*.
30 sekonda
Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297 Department of Child and Adolescent Health ä Apliko kompresionin në gjoks.
Infeksioni kirurgjik 260
Procedurat praktike 307 Lodrat dhe terapia me lojra 289 and Development (CAH)
Dozimi/regjimi i barnave 329 Tuberkuloza 101 World Health Organization
Madhësia e pajisjes 359 FZ < 60
Tifoja 159 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland
Lëngjet intravenoze 361
Vlerësimi i statusit nutritiv 363 Infeksionet e traktit urinar 163 Tel +41-22 791 3281 • Fax +41-22 791 4853 Organizata Botërore
ä Jep adrenalinë.
Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373 Krupi viral 92
E-mail cah@who.int
Website http://www.who.int/child-adolescent-health OBSh e Shëndetësisë
* Intubimi endotraktual mund të merret në konsideratë në disa etapa

2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë TRAJTIMI ANTIMIKROBIK I GJENDJEVE TË PËRGJITHSHME BARNAT EMERGJENTE
Ju lutemi përshtateni duke plotësuar kutitë e zbrazëta me udhërrëfyesit e trajtimit nga Glukoza: 5 ml/kg e tretësirës 10% glukozë në mënyrë të shpejtë me injeksion IV
SHENJAT EMERGJENTE SHENJAT EMERGJENTE vendi juaj. Referencat kanë të bëjnë me vendin ku mund të gjendet udhëzimi origjinal (fq. 15)
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, mere gjakun në librin e xhepit.
gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie, Hb) për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries, Hb) Oksigjeni: 1-2 l/min me kaçula nazale (fq.10)
Gjendja Bari Doza Diazepami (për konvulsione): Rektal: 0.5 mg/kg, IV: 0.2-0.3 mg/kg (fq.14)
VLERËSO TRAJTO VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i pjesë Dizenteria (fq.128) ................................................................................ Adrenalina: 0.01 ml/kg e tretësirës 1:1 000 (0.1 ml/kg e tretësirës 1:10 000:
vertebrave cervikale është i mundshëm cervikale është i mundur HIV, bartja perinatale (fq.223) ................................................................................ përzieje 1 ml të ampulës 1:1 000 me 9 ml të NaCl 0.9% apo 5% tretësirë
glukoze) nënlëkurë me shiringë 1 ml-she.
Koma/konvulsionet NËSE KA KOMË ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3) HIV trajtimi (fq.211) ................................................................................
Rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË Nëse ka aspiruar trup të huaj
frymëmarrja
dhe POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes n Komë ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo ilaçi 2 ................................................................................
APO KONVULSIONE
apo paraldehid rektal (Diag 9)
n Frymëmarrja e bllokuar, në fëmijën me asfiksion (Diag.3) ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse ilaçi 3 ................................................................................
apo Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj n Konvulsione (tani) dyshohet në lëndim koke apo qafe, LËNGJET INTRAVENOZE
n Cianozë qendrore, ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes Malaria, jo e rëndë (fq.146) ................................................................................
stabilizo qafën së pari) (Diag 6)
apo (Diag.4) ä Jepi glukozë IV (Diag 10) ilaçi 2 ................................................................................ Përbërja
n Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5) Malaria, e rëndë (fq.140) ................................................................................ Na+ K+ Cl- Ca++ Laktati Glukoza Kalori
ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.
Dehidrim i Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë: Mastoiditi (fq.161) ................................................................................ Lëngu IV mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l mmol/l g/l /l
DIARREA
rëndë ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e
dhe Meningjiti (fq.150) ................................................................................ Ringer laktat
Qarkullimi NDONJË SHENJË ä Ndale çdo gjakderdhje (vetëm në fëmijët lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe
Duart e ftohta me: POZITIVE ä Jepi oksigjen (Diag 5) me diarre) Planit C të trajtimit të diarresë në Osteomieliti (fq.165) ................................................................................ (Hartman) 130 5.4 112 1.8 27 – –
n Rimbushje kapilarike ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë DY SHENJA
Diarre dhe dy nga POZITIVE
spital (Diag 13, faqe 114)
Otitis media, acuta (fq.162) ................................................................................
më të gjatë se Kontrolloje për Tretësirë fiziologjike
kequshqyeshmëri të mëposhtmet: Kontrolloje për
3 sekonda, Nëse nuk ka kequshqyeshmëri kequshqyeshmëri
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: Pneumonia, jo e rëndë (fq.80) ................................................................................ (0.9% NaCl) 154 – 154 – – – –
të rëndë n Letargji
dhe të rëndë: ä Mos kyç vijë IV
n Sytë e fundosur të rëndë ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe Pneumonia, e rëndë (fq.79) ................................................................................ 5% glukozë – – – – – 50 200
n Puls të dobët dhe të shpejtë ä Vendose vijën IV dhe fillo
lëngjet shpejt (Diag 7) n Rrudha lëkurore kthehet trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe ilaçi 2 ................................................................................
shumë ngadalë 18) 10% glukozë – – – – – 100 400
Nëse nuk mund të vendosni Pneumonia, shumë e rëndë (fq.74) ................................................................................
vijë IV periferike, vendose 0.45 NaCl / 5% glukozë 77 – 77 – – 50 200
ilaçi 2 ................................................................................
vijën intraoseale apo jugulare SHENJAT PRIORITARE
Sepsa, neonatale (fq.49) ................................................................................ 0.18% NaCl / 4% glukozë 31 – 31 – – 40 160
të jashtme (shih faqe 310, 312) Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë
ilaçi 2 ................................................................................ Tretësirë Darrov 121 35 103 – 53 – –
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë: n Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj) n Referim (urgjent)
n Temperaturë e lartë n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe Sepsa, fëmija më i rritur (fq.158) ................................................................................ Darroë me gjysëm-
Nëse ka letargji apo pavetëdije:
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike n Edem e këmbëve ilaçi 2 ................................................................................ përqendrim me 5%
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
urgjente n Djegiet (e mëdha)
ä Vendose vijën IV dhe jepi n Zbehje (e rëndë) Kequshqyeshmëria e rëndë, glukozë* 61 17 52 – 27 50 200
lëngje (Diag 8) n Helmim
Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë pa komplikime (fq.186) ................................................................................ Ringer laktat me
n Dhimbje (e madhe)
apo probleme të tjera kirurgjike, me komplikime (fq.186) ................................................................................ gjysëmpërqëndrim me
Nëse nuk është letargjik apo n Distres respirator
kërko ndihmën kirurgjike apo
pavetëdije: n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm
përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik ilaçi 2 ................................................................................ 5% glukozë 65 2.7 56 1 14 50 200
ä Jepi glukozë oral apo me apo letargji
tubë NG Tuberkuloza (fq.103) ................................................................................ * Ju lutemi mos harroni se tretësira Darrov me gjysëmpërqendrim, shpesh vjen
ä Vazhdo menjëherë me JO URGJENT ilaçi 2 ................................................................................ pa glukozë dhe glukoza nevojitet të shtohet para përdorimit.
vlerësimin dhe trajtimin e plotë Vazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm sipas prioriteteve të
fëmijës ilaçi 3 ................................................................................
ilaçi 4 ................................................................................

3. LIBËr xhepi
Kujdesi spitalor
për fëmijë
Udhërrëfyes për menaxhimin
e sëmundjeve të përgjithshme me
burime të kufizuara
Organizata Botërore
e Shëndetësisë

4. Libër xhepi i kujdesit spitalor për fëmijë: udhërrëfyes për menaxhimin e sëmundjeve
të përgjithshme me burime të kufizuara.
Titulli në origjinal:
WHO Library Cataloguing-in-Publication Data
Pocket book of hospital care for children: guidelines for the management of
common illnesses with limited resources.
1.Pediatria 2.Kujdesi i fëmijëve 3.Spitalet 4.Fëmija i hospitalizuar
5.Vendet në zhvillim 6.Udhërrëfyes praktik 7.Doracakët
I.Organizata Botërore e Shëndetësisë.
ISBN 92 4 154670 0 (NLM classification: WS 29)
© World Health Organization 2005. Rishtypur 2006.
Të gjitha të drejtat e rezervuara. Botimet e Organizatës Botërore të Shëndetësisë mund të
sigurohen prej WHO Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva
27, Switzerland (tel: +41 22 791 2476; fax: +41 22 791 4857; email: bookorders@who.
int. Kërkesat për leje për përkthim apo shumëzim të botimeve të OBSh-së – qoftë për
shitje apo shpërndarje jokomerciale – duhet drejtuar në WHO Press, në adresën e
mësipërme (fax: +41 22 791 4806; email: permissions@who.int).
Titujt e të punësuarve dhe prezantimet e materialeve në këtë botim nuk përfshijnë
shprehjen e opinionit të kujtdo qoftë apo çkado qoftë nga ndonjë pjesë e Organizatës
Botërore të Shëndetësisë, në lidhje me statusin legal të cilitdo shtet, territor, qytet apo
regjion apo të autoriteteve të tij, apo në lidhje me caktimin e kufijve apo vijave kufitare.
Vijat e pikëzuara në harta paraqesin vijat kufitare të përafërta, për të cilat ndodhë që të
mos ketë akoma pajtueshmëri të plotë.
Përmendja e kompanive specifike apo produkteve të caktuara, nuk nënkupton se ato
janë të theksuara apo rekomanduara nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, në
krahasim me të tjerat të natyrës së ngjashme, që nuk janë përmendur. Me përjashtim
të gabimeve dhe lëshimeve të mundshme, emrat e produkteve bazë janë dalluar me
germat e mëdha fillestare.
Janë ndërmarrë të gjitha masat e arsyeshme nga Organizata Botërore e Shëndetësisë
për të verifikuar informatat e përfshira në këtë botim. Sidoqoftë, materiali i botuar
është shpërndarë pa garancion të çfarëdo lloji, qoftë të shprehur apo të nënkuptuar.
Përgjegjësia për interpretim apo përdorim të materialit mbetet në lexuesin. Në asnjë
rast Organizata Botërore e Shëndetësisë nuk do të jetë përgjegjëse për dëmtimet që
kanë pasuar prej përdorimit të këtij libri.
Përgatitur me numër minimal ilustrimesh
Shtypur në Prishtinë, 2007

5. Përmbajtja
Parathënie e botimit shqip xiv
Mirënjohje xv
Parathënie xvii
Shkurtesat xix
Diagrami 1. Fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital:
përmbledhje e elementeve kyçe xx
Kapitulli 1. Triazhimi dhe gjendjet emergjente 1
1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin
triazhues emergjent 2
Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4
Menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje) 6
Menaxhimi i rrugëve të frymarrjes në fëmijën me asfiksion 8
Si të jepet oksigjen 10
Vendosja e fëmijës pa vetëdije 11
Jepi lëngje IV shpejt për shok, fëmijës pa kequshqyeshmëri të rëndë 12
Jepi lëngje IV për shok fëmijës me kequshqyeshmëri të rëndë 13
Jepi diazepam apo paraldehid përmes rektumit 14
Jepi glukozë IV 15
Trajto dehidrimin e rëndë në gjendje emergjente 16
1.2 Listë për vlerësim të shenjave emergjente dhe prioritare 17
1.3 Listë për dhënien e trajtimit emergjent fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë 18
1.4 Elemente diagnostike të fëmijëve që paraqiten me një gjendje emergjente 19
1.4.1 Fëmija që paraqitet me një problem të rrugëve të frymëmarrjes
apo frymëmarrje të rëndë 19
1.4.2 Fëmija që paraqitet me shok 21
1.4.3 Fëmija që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 22
1.5 Helmimet më të shpeshta 25
1.5.1 Principet e helmeve të gëlltitura 25
1.5.2 Principet e helmimeve me kontakt me lëkurë apo sy 27
iii

6. Kujdesi spitalor për fëmijë
1.5.3 Principet e helmeve të inhaluara 28
1.5.4 Helmet specifike 28
Përmbajtjet korozive 28
Përmbajtjet e vajgurit 28
Përmbajtjet organo-fosforike dhe karbamatet 28
Paracetamoli 29
Aspirina 30
Hekuri 30
Monoksidi i karbonit 31
1.6 Kafshimi i gjarpërit 31
1.7 Thumbimi i akrepit 34
1.8 Burimet tjera të helmimit 35
Kapitulli 2. Qasja diagnostike ndaj fëmijës së sëmurë 37
2.1 Lidhshmëria me qasjen e MISF-it 37
2.2 Marrja e anamnezës 37
2.3 Qasja ndaj fëmijës së sëmurë dhe ekzaminimi klinik 38
2.4 Hulumtimet laboratorike 39
2.5 Diagnoza diferenciale 39
Kapitulli 3. Problemet e të posalindurit dhe foshnjës së vogël 41
3.1 Kujesi rutinor për të posalindurin në lindje 42
3.2 Reanimimi neonatal 42
3.3 Kujdesi rutinor për të gjitha foshnjat e porsalindura pas lindjes 46
3.4 Parandalimi i infeksioneve të të porsalindurit 46
3.5 Menaxhimi i fëmijës me asfiksion perinatal 47
3.6 Shenjat e rrezikshme në të posalindurit dhe foshnjat e vogla 47
3.7 Infeksioni bakterial serioz 48
3.8 Meningjiti 49
3.9 Kujdesi përkrahës për të posalindurin e sëmurë 51
3.9.1 Mjedisi termik 51
3.9.2 Menaxhimi i lëngjeve 51
iv

7. pËrmbajtja
3.9.3 Terapia me oksigjen 52
3.9.4 Temperatura e lartë 53
3.10 Foshnjet me peshë të ulët në lindje 53
3.10.1 Foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 2.25 dhe 2.5 kg 53
3.10.2 Foshnjet me peshë të lindjes ndërmjet 1.75 dhe 2.25 kg 53
3.10.3 Foshnjet me peshë të lindjes nën 1.75 kg 54
3.11 Enterokoliti nekrotizues 56
3.12 Problemet tjera të përgjithshme të të posalindurit 57
3.12.1 Verdhëza 57
3.12.2 Konjuktiviti 59
3.12.3 Keqformimet kongjenitale 60
3.13 Foshnjat e nënave me infeksion 60
3.13.1 Sifilisi kongjenital 60
3.13.2 Foshnja e nënës me tuberkulozë 61
3.13.3 Foshnja e nënës me HIV 61
Dozat e barnave më të shpeshta për të posalindurit dhe foshnjet me PUL 62
Kapitulli 4. Kolla apo frymëmarrja e vështirësuar 69
4.1 Fëmija që paraqitet me kollë 69
4.2 Pneumonia 72
4.2.1 Pneumonia shumë e rëndë 73
4.2.2 Pneumonia e rëndë 78
4.2.3 Pneumonia (jo e rëndë) 80
4.2.4 Eksudati pleural dhe empiema 81
4.3 Kollë apo ftohje 82
4.4 Gjendjet që paraqiten me fishkëllimë 83
4.4.1 Bronkioliti 85
4.4.2 Astma 87
4.4.3 Fishkëllima me kollë apo ftohje 91
4.5 Gjendjet që paraqiten me stridor 91
4.5.1 Krupi viral 92
4.5.2 Difteria 94
v

8. Kujdesi spitalor për fëmijë
4.6 Gjendjet që paraqiten me kollë kronike 96
4.7 Pertusisi 98
4.8 Tuberkuloza 101
4.9 Inhalimi i trupit të huaj 104
4.10 Insuficienca e zemrës 106
Kapitulli 5. Diarea 109
5.1 Fëmija që paraqitet me diarre 110
5.2 Diarea akute 111
5.2.1 Dehidrimi i rëndë 112
5.2.2 Dehidrimi i mesëm 115
5.2.3 Nuk ka dehidrim 119
5.3 Diarea perzistente 122
5.3.1 Diarea a rëndë përzistente 122
5.3.2 Diarea perzistente (jo e rëndë) 126
5.4 Dizenteria 127
Kapitulli 6. Temperatura 133
6.1 Fëmija që paraqitet me temperaturë 133
6.1.1 Temperatura që zgjat mbi 7 ditë 136
6.2 Malaria 139
6.2.1 Malaria e rëndë 139
6.2.2 Malaria (jo e rëndë) 145
6.3 Meningjiti 148
6.4 Fruthi 154
6.4.1 Fruthi i rëndë i komplikuar 154
6.4.2 Fruthi (jo i rëndë) 157
6.5 Septikemia 158
6.6 Ethet tifoide 159
6.7 Infeksionet e veshit 161
6.7.1 Mastoiditi 161
6.7.2 Pezmatimi akut i veshit të mesëm 162
6.7.3 Pezmatimi kronik i veshit të mesëm 163
vi

9. pËrmbajtja
6.8 Infeksionet e traktit urinar 163
6.9 Artriti septik apo osteomieliti 165
6.10 Dengue 166
6.10.1 Dengue e rëndë 167
6.11 Ethja hemorragjike Krime Kongo 172
6.12 Ethja hemorragjike me sindrom veshkor 174
Kapitulli 7. Kequshqyeshmëria e rëndë 177
7.1 Diagnoza 178
7.2 Vlerësimi fillestar i fëmijës së kequshqyer rëndë 178
7.3 Organizimi i kujdesit 180
7.4 Trajtimi i përgjithshëm 180
7.4.1 Hipoglikemia 181
7.4.2 Hipotermia 182
7.4.3 Dehidrimi 183
7.4.4 Disbalansi elektrolitik 185
7.4.5 Infeksioni 186
7.4.6 Mungesa e mikronutrientëve 187
7.4.7 Riushqimi fillestar 188
7.4.8 Rritja kompenzuese 192
7.4.9 Stimulimi senzorik 194
7.4.10 Kequshqyeshmëria në foshnjat <6 muajsh 194
7.5 Trajtimi i gjendjeve shoqëruese 194
7.5.1 Problemet e syve 194
7.5.2 Anemia e rëndë 195
7.5.3 Lezionet e lëkurës në kvashiorkor 195
7.5.4 Diarrea e vazhdueshme 196
7.5.5 Tuberkuloza 196
7.6 Lëshimi dhe vizita kontrolluese 196
7.7 Përcjellja e cilësisë së kujdesit 198
7.7.1 Auditi i vdekshmërisë 198
7.7.2 Shtimi i peshës gjatë fazës së rehabilitimit 199
vii

10. Kujdesi spitalor për fëmijë
Kapitulli 8. Fëmijët me HIV/AIDS 203
8.1 Fëmija i infektuar me HIV (i dyshuar apo konfirmuar) 204
8.1.1 Diagnoza klinike 204
8.1.2 Këshillimi 205
8.1.3 Testimi dhe diagnostikimi i infeksionit me HIV në fëmijë 207
8.1.4 Klasifikimi klinik 208
8.2 Terapia antiretrovirale (TAR) 211
8.2.1 Barnat antiretrovirale 212
8.2.2 Kur të fillohet një terapi antiretrovirale 213
8.2.3 Efektet anësore të terapisë antiretrovirale dhe përcjellja 214
8.2.4 Kur të ndërrohet trajtimi 218
Trajtimi tjetër për fëmijën HIV-pozitiv 218
8.3.1 Imunizimi 218
8.3.2 Profilaksa me Cotrimoxazole 214
8.3.3 Të ushqyerit 220
8.4 Menaxhimi i gjendjeve të lidhura me HIV 220
8.4.1 Tuberkuloza 220
8.4.2 Pneumonia me Pneumocystis jiroveci (ish carinii) (PCP) 221
8.4.3 Pneumoniti intersticial limfoid (PIL) 221
8.4.4 Infeksionet me këpurdha 222
8.4.5 Sarkoma Kaposhi 223
8.5 Bartja e HIV-it dhe të ushqyerit në gji 223
8.6 Vizita kontrolluese 224
8.7 Kujdesi paliativ dhe terminal 225
Kapitulli 9. Problemet e pËrgjithshme kirurgjike 231
9.1 Kujdesi para, gjatë dhe pas operacionit 231
9.1.1 Kujdesi para operacionit 232
9.1.2 Kujdesi gjatë operacionit 233
9.1.3 Kujdesi pas operacionit 236
9.2 Problemet e të porsalindurit 238
9.2.1 Buza dhe qiellza e çarë 238
9.2.2 Obstruksioni i zorrëve në të posalindurit 239
viii

11. pËrmbajtja
9.2.3 Efektet e murit abdominal 240
9.2.4 Mielomeningocela 241
9.2.5 Dislokimi kongjenital i tërdhokullare 241
9.2.6 Talipes equino-varus (shputa e rrafshët) 242
9.3 Lëndimet 239
9.3.1 Djegiet 239
9.3.2 Parimet e kujdesit për plagën 247
9.3.3 Frakturat 249
9.3.4 Lëndimet e kokës 253
9.3.5 Lëndimet e kraharorit dhe barkut 254
9.4 Problemet abdominale 254
9.4.1 Dhembja abdominale 254
9.4.2 Apendiciti 255
9.4.3 Obstruksioni i zorrëve pas periudhës së të porsalindurit 256
9.4.4 Invaginimi 257
9.4.5 Hernia umbilikale 258
9.4.6 Hernia inguinale 258
9.4.7 Hernia incarcerata 259
9.4.8 Prolapsi i rektumit 259
9.5 Infeksionet që kërkojnë ndërhyrje kirurgjike 260
9.5.1 Abcesi 260
9.5.2 Osteomieliti 264
9.5.3 Artriti septik 262
9.5.4 Piomioziti 262
Kapitulli 10. Kujdesi përkrahës 265
10.1 Menaxhimi nutritiv 265
10.1.1 Përkrahja e të ushqyerit me qumësht gjiri 266
10.1.2 Menaxhimi nutritiv i fëmijëve të sëmurë 274
10.2 Menaxhimi i lëngjeve 277
10.3 Menaxhimi i temperaturës 278
10.4 Kontrollimi i dhimbjes 279
ix

12. Kujdesi spitalor për fëmijë
10.5 Menaxhimi i anemisë 280
10.6 Transfuzioni i gjakut 281
10.6.1 Ruajtja e gjakut 281
10.6.2 Problemet me transfuzionit të gjakut 281
10.6.3 Indikacionet për transfuzionit të gjakut 281
10.6.4 Dhënia e transfuzionit të gjakut 282
10.6.5 Reaksionet e transfuzionit 283
10.7 Terapia me oksigjen 285
10.8 Lodrat dhe terapia me lojë 289
Kapitulli 11. monitorimi i përparimit të fëmijës 293
11.1 Procedurat monitoruese 293
11.2 Tabela monitoruese 294
11.3 Auditi i kujdesit pediatrik 294
Kapitulli 12. Këshillimi dhe lëshimi nga spitali 297
12.1 Caktimi i kohës së lëshimit nga spitali 297
12.2 Këshillimi 298
12.3 Këshillimi mbi të ushqyerit 299
12.4 Trajtimi shtëpiak 300
12.5 Kontrollimi i shëndetit të nënës 300
12.6 Kontrollimi i statusit të imunizimit 301
12.7 Komunikimi me punëtorët shëndetësor të nivelit parësor 302
12.8 Sigurimi i kujdesit gjatë vizitave kontrolluese 303
Për lexim të mëtutjeshëm 305
Shtojcat
Shtojca 1. Procedurat praktike 307
A1.1 Dhënia e injeksioneve 309
A1.1.1 Intramuskular 309
A1.1.2 Subkutan 310
A1.1.3 Intradermal 310
x

13. pËrmbajtja
A1.2 Procedurat për dhënien e lëngjeve parenterale 312
A1.2.1 Vendosja e një kanile IV të qëndrueshme
në venë periferike 312
A1.2.2 Infuzioni intraoseal 314
A1.2.3 Kanulimi i venës qendrore 314
A1.2.4 Preparimi i venës 317
A1.2.5 Kateterizmi i venës umbilikale 318
A1.3 Plasimi i tubës nazogastrike 319
A1.4 Punksioni lumbal 320
A1.5 Vendosja e drenit torakal 322
A1.6 Aspirimi supra-pubik 324
A1.7 Matja e glikemisë 325
Shtojca 2. Dozat/regjimet e barnave 329
Shtojca 3. Madhësia e pajisjes për fëmijë 359
Shtojca 4. Lëngjet intravenoze 361
Shtojca 5. Vlerësimi i statusit nutritiv 363
Shtojca 6. Mjetet ndihmëse të punës dhe diagramet 373
Indeksi 375
Diagramet
Diagrami 1. Fazat në menaxhimin e fëmijës së sëmurë të shtruar në spital:
përmbledhje e elementeve kyçe xx
Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë 4
Diagrami 3. Si të menaxhohet fëmija me asfiksion (ngulfatje) 6
Diagrami 4. Si të menaxhohen rrugët e frymëmarrjes në fëmijën me
frymëmarrje të bllokuar (apo që sapo ka ndërprerë frymëmarrjen)
kur nuk dyshohet në traumë qafe 8
Diagrami 5. Si të jepet oksigjen 10
Diagrami 6. Si t’i vendoset fëmija pa vetëdije 11
Diagrami 7. Si t’i jepen lëngjet IV shpejt fëmijës pa kequshqyeshmëri
të rëndë 12
Diagrami 8. Si të jepen lëngjet IV për shok fëmijës me
kequshqyeshmëri të rëndë 13
Diagrami 9. Si të jepet diazepam (apo paraldehid) rektal 14
xi

14. Kujdesi spitalor për fëmijë
Diagrami 10. Si të jepet glukozë IV 15
Diagrami 11. Si të trajtohet dehidrimi i rëndë në gjendje emergjente
pas menaxhimit fillestar të shokut 16
Diagrami 12. Reanimimi neonatal 43
Diagrami 13. Plani C i trajtimit të diarresë: Trajtoje shpejt dehidrimin e rëndë 14
1
Diagrami 14. Plani B i trajtimit të diarresë: Trajto dehidrimin e mesëm
me ORS 117
Diagrami 15. Plani A i trajtimit të diarresë: Trajto diarrenë në shtëpi 120
Diagrami 16. Të ushqyerit e rekomanduar për fëmijën e sëmurë dhe
të shëndoshë 275
Tabelat
Tabela 1. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me ndonjë problem në
rrugët të frymëmarrjes apo frymëmarrje të vështirësuar 20
Tabela 2. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me shok 20
Tabela 3. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me letargji,
pavetëdije apo konvulzione 23
Tabela 4. Diagnoza diferenciale e foshnjës së vogël (më pak se 2 muajsh)
që paraqitet me letargji, pavetëdije apo konvulzione 24
Tabela 5. Helmimi: Sasia e thëngjillit të aktivizuar në dozë 26
Tabela 6. Diagnoza diferenciale e fëmijës, që paraqitet me kollë apo frymë-
marrje të vështirësuar 71
Tabela 7. Klasifikimi i rëndesës së pneumonisë 72
Tabela 8. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me fishkëllimë 84
Tabela 9. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me stridor 92
Tabela 10. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me kollë kronike 97
Tabela 11. Diagnoza diferenciale e fëmijës që paraqitet me diarre 111
Tabela 12. Klasifikimi i shkallës së dehidrimit në fëmijët me diarre 111
Tabela 13. Dhënia e lëngjeve IV, fëmijës me dehidrim të rëndë 113
Tabela 14. Dieta për diarre perzistente, dieta e parë: e bazuar në
nisheste, me përqëndrim të zvogluar qumështi (pak laktozë) 124
Tabela 15. Dieta për diarre perzistente, dieta e dytë: pa qumësht (pa laktozë)
me cereale të reduktuara (misheste) 125
Table 16. Diagnoza diferenciale e temperaturës pa shenja të lokalizuara 134
xii

15. pËrmbajtja
Table 17. Diagnoza diferenciale e temperaturës me shenja të lokalizuara 135
Table 18. Diagnoza diferenciale e temperaturës së shoqëruar me
ndryshime në lëkurë 136
Table 19. Diagnozat diferenciale e temperaturës që zgjatë mbi 7 ditë 138
Table 20. Itinerari për menaxhimin e fëmijës me kequshqyeshmëri
të rëndë 180
Table 21. Vëllimet e F-75 për ushqimin e fëmijëve të kequshqyer 189
Table 22. Sistemi i kategorizimit klinik pediatrik sipas OBSh-së për HIV 209
Table 23. Klasët e barnave antiretrovirale, të rekomanduara për përdorim,
në fëmijët në kushte varfërie 212
Table 24. Regjimet e mundshme të trajtimit të zgjedhjes së parë për
fëmijët me HIV 212
Table 25. Përmbledhje e indikacioneve për fillimin e TAR në fëmijë,
bazuar në klasifikimin klinik 215
Table 26. Efektet e shpeshta anësore të barnave antiretrovirale 216
Table 27. Definimi klinik dhe CD4 i dështimit të trajtimit me TAR në
fëmijë (pas 6 muajsh apo më shumë të TAR-it) 217
Table 28. Madhësia e tubës endotraheale, sipas moshës 234
Table 29. Vëllimi i gjakut të fëmijëve sipas moshës 236
Table 30. Pulsi dhe shtypja normale e gjakut në fëmijë 236
Table 31. Shembuj të ushqimeve lokale 276
Table 32. Kërkesat për lëngje mbajtëse 277
Table 33. Kalendari i vaksinimit Institutit Kombëtar të Shëndetit Publik të
Kosovës 301
Table 34. Diagrami i peshës për moshë për fëmijë 363
Table 35. Refereca e normalizuar e OBSh/NCHS-së për
pesha-për-gjatësi (49–84 cm) dhe pesha-për-lartësi
(85–110 cm), sipas gjinisë 369
xiii

16. Parathënie e botimit shqip
Pas një serie të mrekullueshme librash mjekësor praktik nga seria “Menaxhimi
i integruar i shtatzënisë dhe lindjes” të shqipëruar nën përkujdesjen e Zyrës
së Organizatës Botërore të Shëndetësisë në Prishtinë, tani për profesionistët
shëndetësor në fushën e pediatrisë vjen në shqip edhe një libër akoma më praktik
dhe më i përdorueshëm, libri i xhepit “Kujdesi spitalor për fëmijët”.
Institucionet dhe profesionistët shëndetësor të Kosovës kanë kuptuar dhe i janë
përkushtuar seriozisht qëllimit parësor të strategjisë shëndetësore të Kosovës
– fillimit të shëndetshëm të jetës. Përkundër treguesve akoma jo të kënaqshëm
të shëndetit të fëmijëve kosovar përparimet janë të pamohueshme, qoftë në
cilësinë e shërbimeve, qoftë në rezultatet e tyre.
Në vijën e këtyre përpjekjeve ishte edhe zbatimi i strategjisë së MISF-it (Menax-
himi i Integruar i Sëmundjeve të Fëmijëve) në KPSh. Që kjo të mos mbetet një
përpjekje e izoluar dhe pa përgjigje në nivelet më të larta të kujdesit shëndetësor,
strategjia e MISF-it është prezantuar dhe zhvilluar edhe në Kujdesin shëndetë-
sor dytësor. Shtysa më e madhe për përgatitjen në shqip dhe përshtatjen në
kontekstin Kosovar të këtij libër-xhepi ishte pikërisht fakti se ky libër xhepi është
pjesë e serisë së dokumenteve dhe instrumenteve që mbështesin MISF-in dhe
është konsistente me udhërrëfyesit e MISF-it për menaxhimin ambulantor të
fëmijëve të sëmurë.
Aq më tepër që ky libër xhepi është një udhërrëfyes për menaxhimin e sëmun-
djeve më të shpeshta me burime të kufizuara, që janë aq reale për kontekstin
kosovar. Libri iu dedikohet mjekëve, infermiereve me përvojë dhe profesion-
istëve tjerë shëndetësorë me përvojë, përgjegjës për kujdesin e fëmijëve të
vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim.
Në procesin e adaptimit, të paraparë edhe nga autorët e librit, janë kryer disa
intervenime të domosdoshme të mbështetura në literaturën më të re pedi-
atrike. Për dallim nga materiali bazë i MISF-it i adaptuar për Kosovë në librin
e xhepit nuk është hequr pjesa që ka të bëjë me malarien. Arsyeja kryesore
e mosndërhyrjes në këtë pjesë ka qenë: globalizimi gjithnjë e më i madh që
mundëson qarkullimin e shpejtë dhe të papenguar të njerëzve të thjeshtë dhe
të profesionistëve shëndetësor.
Duhet falënderuar në mënyrë të veçantë për përkushtimin dhe kontributin e
madh në pasurimin, përditësimin dhe përshtatjen e përmbajtjes së librit të
gjithë anëtarët e grupit adaptues: Prof. Dr. Mujë Shala, Prof. Asoc. Merita
Berisha, Ass. Dr. Drita Salihu - Zajmi, Dr. Minavere Hoxha, Dr. Njazi Shala, Dr.
Selim Thaçi, Dr. Drita Telaku, Dr. Mërgime Batusha, Dr. Valdet Hashani, Dr.
Skënder Syla, Dr. Agron Gashi dhe Dr. Sami Uka. Një falënderim i veçantë i
takon edhe Prof. Dr. Isme Humolli që përgatiti për botimin shqip materialin për
ethen hemorragjike që është bërë kohën e fundit një problem shëndetësor për
Kosovën. Faleminderojmë veçmas edhe Dr. Valdet Hashani për autoktorizimin
e ilustrimeve të librit.
Në aspektin praktik libri vjen në format që mund të bartet me vete nga mjekët,
infermieret dhe profesionistët shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme.
Do të shpërndahet falas duke iu falënderuar kontributit të zyrës së OBSh-së.
Mbetemi me shpresë se do të shërbejë për ngritjen e mëtejshme të cilësisë
së shërbimeve shëndetësore pediatrike dhe në përmirësimin e treguesve të
shëndetit të popullatës sonë më të re.

17. Mirënjohje
Ky libër xhepi është rezultat i një përpjekje ndërkombëtare të koordinuar
nga Departamenti i Shëndetit dhe zhvillimit të fëmijëve dhe adoleshentëve i
Organizatës Botërore të Shëndetësisë.
Një mirënjohje të veçantë ia kemi borxh Dr Harry Campbell, Universiteti i
Edinburgut, Skoci për koordinimin e përgjithshëm të përgatitjes së kapitujve
të dokumentit dhe kontributin e dukshëm në kapituj të veçantë.
OBSh do të dëshironte të falenderojë personat në vijim për përgatitjen dhe
kontributin e tyre në kapituj:
Dr Ann Ashworth (Britani e Madhe); Dr. Stephen Bickler (ShBA); Dr Jac-
queline Deen (Filipine), Dr Trevor Duke (PNG/Australi); Dr Greg Hussey
(Afrikë Jugore); Dr Michael English (Keni); Dr Stephen Graham (Malavi);
Dr Elizabeth Molyneux (Malavi); Dr Nathaniel Pierce (ShBA); Dr Haroon
Saloojee (Afrika Jugore); Dr Barbara Stoll (ShBA); Dr Giorgio Tamburlini
(Itali); Dr Bridget Wills (Vietnam); dhe Fabienne Jäger (Zvicër) për ndihmë
në procesin e rishqyrtimit dhe revidimit.
OBSh-ja u është mirënjohëse personave në vijim për rishqyrtimin e dorëshkrimit
në faza të ndryshme:
L. Adonis-Koffy, Bregu i Fildishtë; E. Agyei-Yobo, Ganë; M. Agyemang,
Ganë; R. Ahmed, Maldives; E. Akrofi-Mantey, Ganë; H., Almaraz Monzon;
A. Amanor, Ganë; E. Aranda, Bolivi; W. , Asamoah, Ganë; C. Assamoi Bodjo,
Bregu i Fildishtë; A. Bartos, Bolivi; Z. Bhutta, Pakistan; U. Bodhankar, Indi;
L. Bramante, Itali; L. Bravo, Filipine; D. Brewster, Vanuatu; J. Bunn, BeM;
K. Bylsma, Ganë; C. Casanovas, Bolivi; N. Chintu, Zambi; B. Coulter, BeM;
S. Cywes, Afrikë Jugore; A. da Cunha, Brazil; S.-C. Daka, Kamboxha; A.
Deorari, Indi; G.F. Ding, Kinë; V. Doku, Ganë; P. Enarson, Francë; J. Erskine,
Gambi; F.A. Eshgh, Iran; A. Falade, Nigeri; J. Farrar, Vietnam, C. Frago,
Filipine; M. Funk, Ganë; S. C. Galina, Rusi; E. Gallardo, Filipine; R. Gie,
Afrika Jugore; A. Grange, Nigeri; A. Hansmann, Gjermani; H. Hartmann,
Gjermani; S. Heinrich, Kamboxha; E.M. Hubo, Filipine; R. Ismail, Indonezi;
P. Jeena, Afrikë Jugore; A. Jhukral, Indi; S. Junge, Zvicër; V. Kapoor, Indi;
M. Kazemian, Iran; N. Kesaree, Indi; E. Keshishian, Rusi; H. T. Kim, Viet-
nam; E. Kissi Owusu, Ganë; A. Klufio, Ganë; J. Kouawo, Bregu i Fildishtë;
M. Krawinkel, Gjermani; B. Kretschmer, Gjermani; C. Krueger, Gjermani;
A. Krug, Afrikë Jugore; M. Langaroodi; J. Lawn, BeM; J. Lim, Filipine; W.
Loening, Afrikë Jugore; M.P. Loscertales, Spanjë; C. Maclennan, Australi;
xv

18. Kujdesi spitalor për fëmijë
A. Madkour, Egjipt; I. Mahama, Ganë; D. Malchinkhuu, Mongoli; N. Man-
javidze, Gjeorgji; P. Mazmanyan, Armeni; D. Mei, Kinë; A. Mekasha, Etiopi;
C.A. Melean Gumiel, Bolivi; C. Meng, Kamboxhë; W. Min, Kinë; H. Mozafari,
Iran; K. Mulholland, Australi; A. Narang, Indi; S. Nariman, Iran; K.J. Nathoo,
Zimbabve; K. Nel, Afrikë Jugore; S. K. Newton, Ganë; K. Olness, ShBA; K.
Pagava, Gjeorgji; V. Paul, Indi; I. Rahman, Sudan; M. Rakha, Egjipt; S.E.
Razmikovna, Rusi; R. Rios, Kil; H. Rode, Afrikë Jugore; E. Rodgers, Figji;
I. Ryumina, Rusi; I. Sagoe-Moses, Ganë; G. Sall, Senegal; L. C. Sambath,
Kamboxha; W. Sangu, Tanzani; J. Schmitz, Francë; F. Shann, Australi; P.
Sharma, Nepal; M. Shebbe, Keni; L. Sher, Afrikë Jugore; N. Singhal, Kanada;
D. Southall, BeM; J.-W. Sun, Kinë; G. Swingler, Afrikë Jugore; T.T. Tam,
Vietnam; E. Tanoh; M. Taylor, Ganë; E. Teye Adjase, Ganë; I. Thawe, Malavi;
M. Timite-Konan, Bregu i Fildishtë; P. Torzillo, Australi; R. Turki, Tunizi; F.
Uxa, Itali; D.-H. Wang, Kinë; D. Woods, Afrikë Jugore; B.J. Wudil, Nigeri;
A.J. Yao, Bregu i Fildishtë.
Kontribute të vlefshme janë siguruar nga Grupet e Sëmundjeve ngjitëse dhe
jongjitëse dhe Departamentet e OBSh-së të Parandalimit dhe rehabilitimit
të paaftësive/lëndimeve, Politikave të barnave dhe produkteve medicinale
esenciale, Teknologjia esenciale e shëndetit, HIV/AIDS-i, Të ushqyerit për
shëndet dhe zhvillim, Mbrojtja e mjedisit të njerëzor, Shëndeti riprodhues dhe
hulumtimet, Roll Back Malaria, Stop Tuberkulozës dhe Vaksinat dhe produktet
biologjike si dhe nga Zyrat Regjionale të OBSh-së.
OBSh-ja dëshiron të falenderojë organizatat në vijim që kanë kontribuuar në
përpilimin e këtij libri të xhepit:
Agjensionin Australian për Zhvillim Ndërkombëtarë (AusAID); Institutin për
Shëndetin e fëmijës IRCCS “Burlo Garofolo”, Trieshtë, Itali; dhe Asociacionin
Ndërkombëatër të Pediatërve.
xvi

19. Parathënie
Ky libër xhepi është për përdorim nga mjekët, infermimeret me përvojë dhe
punëtorët tjerë shëndetësor me përvojë, të cilët janë përgjegjës për kujdesin
ndaj fëmijëve të vegjël në nivelin e parë referues në vendet në zhvillim. Ky
paraqet udhërrëfyes klinik bashkëkohor, të cilët janë të bazuar në rishqyrtimin
e dëshmive të botuara që janë në dispozicion nga ekspertët e lëmive, për
kujdesin spitalor dhe atë ambulantor në spitale te vogla ku pajisjet themelore
laboratorike dhe barnat themelore dhe ato jo të shtrenjta janë në dispozicion.
Në disa rrethana këta udhërrëfyes mund të përdoren në qendra më të mëdha
shëndetësore, ku një numër më i vogël i fëmijëve të sëmurë mund të pranohen
për kujdes spitalor.
Udhërrëfyesi kërkon që spitali të ketë (1) kapacitetet për të kryer hulumtime të
caktuara themelore – siç janë ekzaminimi i strishove të gjakut për parazitë të
malaries, matje të hemoglobinës apo vëllimit të qelizave, glikemisë, grupit të
gjakut dhe reaksionit të përputhshmërisë, mikroskopimit themelor të LCS dhe
urinës, përcaktimit të bilirubinës për të posalindurit, radiografisë së kraharorit
dhe pulsoksimetrisë – dhe (2) barnat themelore në dispozicion për përkujdesjen
e fëmijëve seriozisht të sëmurë. Opcionet e trajtimit të shtrenjtë, siç janë antibi-
otikët e rinjë apo ventilimi mekanik, nuk janë përshkruar.
Këta udhërrëfyes përqendrohen në menaxhimin spitalor të shkaktarëve kryesor
të vdekshmërisë së fëmijëve, siç janë pneumonia, diarea, kequshqyeshmëria
e rëndë, malaria, meningjiti, fruthi dhe gjendjet e ndërlidhura me këto. Ata
përmbajnë udhëzime mbi menaxhimin e fëmijëve me HIV infeksion, të të
posalindurve me probleme dhe të menaxhimit kirurgjik të fëmijëve. Detalet
e principeve themelore të udhërrëfyesve mund të gjinden në dokumentet
teknike rishqyrtuese të publikuara nga OBSh-ja. Gjithashtu nga OBSh-ja është
botuar edhe një libër shoqërues dokumentesh, i cili jep detajet e ngarkesës së
sëmundjeve, bazën patofiziologjike dhe teknike themelore të udhërrëfyesve
për përdorim nga studentët e mjekësisë/infermierisë, apo si pjesë e aftësimit
në shërbim të punëtorëve shëndetësor. Baza e mbështetur në dëshmi e këtyre
rekomandimeve është publikuar në ueb faqen e OBSh-së gjithashtu. (Shih Për
lexim të mëtutjeshëm, faqe 301.)
Ky libër xhepi është pjesë e serisë së dokumentave që mbështesin Menaxhimin
e Integruar të Sëmundjeve të Fëmijëve (MISF) dhe është konsistent më udhër-
rëfyesit e MISF-it për menaxhimin ambulantor të fëmijëve të sëmurë. Ky është
paraqitur në format që mund të bartet nga mjekët, infermieret dhe punëtorët
xvii

20. Kujdesi spitalor për fëmijë
tjerë shëndetësor gjatë punës së tyre të përditshme dhe kështu të jetë në
dispozicion për të ndihmuar drejtimin e menaxhimit të fëmijëve të sëmurë.
Librat standard të pediatrisë duhet konsultuar për gjendjet më të rralla që nuk
janë mbuluar në këtë libër xhepi. Këta udhërrëfyes janë të aplikueshëm në
shumicën e regjioneve të botës dhe mund të adaptohen nga vendet e caktuara
për të përmbushur nevojat e tyre specifike. Faqet e zbrazta janë lënë në fund
të secilit kapitull për të lejuar secilin lexues të veçantë që të shtojë shënimet
e veta – për shembull gjendjet e rëndësishme vendore që nuk janë mbuluar
në këtë libër xhepi.
OBSh beson se adaptimi i tij i gjerë do të përmirësojë kujdesin e fëmijëve në
spitale dhe do të çojë në shkallë më të ulëta të vdekshmërisë.
xviii

21. Shkurtesat
AIDS sindromi i PPC Pneumonia pneumocystis
imunodeficiencës carinii
së fituar PCV vëllimi i thatë i qelizave
AVPU shkalla e thjeshtë e PPD purified protein derivative
vetdijëshmërisë (vigjilent, (derivati i pastër i
reagon në zë, reagon në proteinës – i përdorur në
dhimbje, pavetëdije) testimin për tuberkulozë)
ShGj shtypja e gjakut ReSoMal tretësirë rehidruese për
CMV cytomegalovirus kequshqyeshmëri
LCS lëngu cerebrospinal TRD/RDA toleranca e rekomanduar
EHD ether hemorragjike ditore
dengue DS devijimi standard
DTP difteri, tetanus, pertusis SP sulfadoxine-pyrimetha
ShSD shok sindromi dengue mine
PZI programi i zgjeruar i IST Infeksionet seksualisht të
imunizimit transmetueshme
GF gauge francez TB tuberkuloza
G6PD glukozo 6-fosfat TMP trimethoprim
dehidrogjenaza TPHA treponema pallidum
HIV virusi i imunodeficiencës hemaglutinimi
humane SMX sulfamethoxazole
SHU sindromi hemolitik uremik ITU infeksioni i traktit urinar
IM injeksioni intramuskular VDRL veneral disease
MISF Menaxhimi i integruari research laboratories
sëmundjeve të fëmijëve (laboratoret për kërkimet
IV injeksioni intravenoz e sëmundjeve venerike)
PVJ presioni i venës jugulare Le numri i leukociteve
PIL pneuminiti intersticial OBSh Organizata Botërore e
limfoid Shëndetësisë
PL punksioni lumbal °C shkallë Celsius
NG nazogastrik °F shkallë Fahrenheit
POLIO poliovaksina
ORS tretësira orale rehidruese
TRO terapia rehidruese orale n shenjat apo simptomat
diagnostike
ä rekomandimet e trajtimit
xix

22. Diagrami 1. Fazatnë menaxhimin e fëmijës së sëmurë të
shtruar në spital: përmbledhje e elementeve kyçe
TRIAZHIMI
(të pranishme)
l Kontrolloje
për shenja emergjente jepi TRAJTIM EMERGJENT
deri në stabilizim
(mungojnë)
l Kontrolloje për shenjat apo gjendjet prioritare
ANAMENZA DHE EKZAMINIMI
(përfshirë vlerësimin e statusit të imunizimit, statusit nutritiv dhe të ushqyerit)
l Kontrollo së pari fëmijën me gjendje emergjente apo prioritare
HULUMTIMET LABORATORIKE DHE TË TJERA, nëse kërkohen
Numëro dhe shqyrto DIAGNOZAT DALLUESE
Zgjidhi DIAGNOZAT KRYESORE (dhe diagnozat dytësore)
Planifiko dhe fillo TRAJTIMIN SPITALOR Planifiko dhe fillo
(përfshirë kujdesin përkrahës) TRAJTIMIN AMBULANTOR
PËRCILLE për shenjat e Organizo KONTROLLËN,
— përmirësimit nëse kërkohet
— komplikimeve
— dështimit të trajtimit
(
nuk përmirësohet apo problem i ri) (përmirësim)
RIVLERËSO Vazhdo trajtimin
për shkaqet e dështimit të trajtimit PLANIFIKO LËSHIMIN
RISHQYRTO DIAGNOZËN
LËSHOJE NË SHTËPI
RISHIKO Organizo kujdesin e vazhduar
TRAJTIMIN apo KONTROLLËN në spital
apo bashkësi
xx

23. Kapitulli 1
1. VTTE
Triazhimi dhe gjendjet
emergjente
1.1 Përmbledhje e hapave në 1.4.1 Fëmija që paraqitet me
vlerësimin dhe trajtimin një problem të rrugëve
triazhues emergjent 2 të frymëmarrjes apo
Triazhimi i të gjithë fëmijëve frymëmarrje të rëndë 19
të sëmurë 4 1.4.2 Fëmija që paraqitet me
Menaxhimi i foshnjës shok 21
me asfiksion 6 1.4.3 Fëmija që paraqitet me
Menaxhimi i rrugëve të letargji, pavetëdije apo
frymëmarrjes në konvulzione 22
fëmijën me asfiksion 8 1.5 Helmimet më të shpeshta 25
Si të jepet oksigjeni 10 1.5.1 Principet e helmeve të
Vendosja e fëmijës pa gëlltitura 25
vetëdije 11 1.5.2 Principet për helmimet
Jepi lëngjet IV shpejt për me kontakt me lëkurë
shok fëmijës pa apo sy 27
kequshqyeshmëri të rëndë 12 1.5.3 Principet e helmeve
Jepi lëngjet IV për shok të inhaluara 28
fëmijës me kequshqyeshmëri 1.5.4 Helmet specifike 28
të rëndë 13 Përmbajtjet
Jep diazepam apo paraldehid korrozive 28
përmes rektumit 14 Përmbajtjet
Jep glukozë IV 15 e naftës 28
Trajtoje dehidrimin e rëndë Përmbajtjet
në gjendje emergjente 16 organo-fosforike
1.2 Listë për vlerësim të dhe karbamatet 28
shenjave emergjente Paracetamoli 29
dhe prioritare 17 Aspirina 30
1.3 Listë për dhënien e trajtimit Hekuri 30
emergjent fëmijës me Monoksidi i karbonit 31
kequshqyeshmëri të rëndë 18 1.6 Kafshimi i gjarpërit 31
1.4 Elemente diagnostike të 1.7 Thumbimi i akrepit 34
fëmijëve që paraqiten me 1.8 Burimet tjera të
një gjendje emergjente 19 helmimit 35
1

24. Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent
Triazhimi është proces i kontrollimit të shpejtë të fëmijës së sëmurë, menjëherë
1. VTTE
pas arritjes në spital, me qëllim që të identifikohen:
— ata me shenja emergjente, që kërkojnë trajtim emergjent të menjëher-
shëm;
— ata me shenja prioritare, të cilëve duhet t’u jepet prioritet deri sa presin
në radhë, ashtu që ata të mund të vlerësohen dhe trajtohen pa u vonuar;
— rastet jo urgjente, që nuk kanë as shenja emergjente, as prioritare.
Shenjat emergjente përfshijnë:
n frymëmarrjen e bllokuar
n distresin e rëndë respirator
n cianozën qendrore
n shenjat e shokut (duart e ftohta, rimbushja kapilarike më e gjatë se 3 sekonda;
pulsi i dobët, i shpejtë)
n komën
n konvulsionet
n shenjat e dehidrimit të rëndë në fëmijët me diarre (letargji, sy të fundosur, kthim
shumë të ngadalshëm të rrudhës lëkurore—dy nga cilatdo prej këtyre).
Fëmijët me shenja emergjente kërkojnë trajtim të menjëhershëm për të shmangur
vdekjen.
Shenjat prioritare (shih më poshtë, faqe 5) përcaktojnë fëmijët që janë në rrezik më
të madh nga vdekja. Këta fëmijë duhet vlerësuar pa vonesa të panevojshme.
1.1 Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin
triazhues emergjent (VTTE)
Procesi i vlerësimit dhe trajtimit triazhues emergjent është përmbledhur në
Diagramet në faqet 4–16.
Së pari, kontrolloje për shenjat emergjente.
Kontrolloje për shenjat emergjente në dy faza:
• Faza 1. Nëse ka ndonjë problem me rrugët e frymëmarrjes apo frymëmarrje,
fillo trajtimin e menjëhershëm për të rikthyer frymëmarrjen.
• Faza 2. Shpejt përcakto nëse fëmija është në shok apo pavetëdije, apo me
konvulsione, apo ka diarre me dehidrim të rëndë.
Nëse janë gjetur shenja emergjente:
• Thirre një profesionist shëndetësor me përvojë nëse është në dispozicion,
2

25. Përmbledhje e hapave në vlerësimin dhe trajtimin triazhues emergjent
por mos e vono fillimin e trajtimit. Ruaje qetësinë dhe puno me punëtorët
1. VTTE
tjerë shëndetësor, të cilët mund të jenë të nevojshëm për të dhënë trajtimin,
sepse fëmija shumë i sëmurë mund të ketë nevojë për disa terapi në të njëjtën
kohë. Profesionisti shëndetësor, me më së shumti përvojë, duhet të vazhdojë
vlerësimin e fëmijës (shih Kapitullin 2, faqe 37), për të përcaktuar të gjitha
problemet themelore dhe për të zhvilluar planin e trajtimit.
• Kryej hulumtimet emergjente (glikeminë, strishon e gjakut, hemoglobinën).
Dërgoje gjakun për përcaktim grupi dhe reaksionin e përputhshmërisë, nëse
fëmija është në shok, apo duket të jetë me anemi të rëndë, apo gjakderdhë
dukshëm.
• Pas dhënies së trajtimit emergjent, vazhdo menjëherë me vlerësimin, diag-
nostikimin dhe trajtimin e problemeve të fshehta.
Tabelat e diagnozave diferenciale më të shpeshta për shenjat emergjente, janë
paraqitur prej faqes 20 e tutje.
Nëse nuk është gjetur asnjë shenjë emergjente, kontrolloje për shenjat prioritare:
n Foshnje e imtë, e sëmurë, e moshës nën 2 muajsh
n Temperaturë e lartë
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike urgjente
n Zbehje (e rëndë)
n Helmim
n Dhimbje (e madhe)
n Distres respirator
n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm apo letargji
n Referim (urgjent)
n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe
n Edem i të dy këmbëve
n Djegie (të mëdha)
Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim të shpejtë (pa pritur në radhë), për të
përcaktuar trajtimin e mëtutjeshëm të nevojshëm. Kaloje fëmijën me një shenjë
prioritare në krye të radhës për t’u vlerësuar i pari në vijim. Nëse fëmija ka traumë
apo problem tjetër kirurgjik, siguroje ndihmën kirurgjike atje ku gjendet.
3

26. Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë
1. VTTE
SHENJAT EMERGJENTE
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim (et), kërko ndihmë, merë
gjak për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho malarie*, Hb)
VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi
i pjesës cervikale është i mundur
Nëse ka aspiruar trup të huaj
Rrugët e frymëmarrjes NDONJË SHENJË
frymëmarrja
dhe POZITIVE ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes
n Frymëmarrja e bllokuar, në fëmijën me asfiksion (Diag.3)
apo Nëse nuk ka aspiruar trup të huaj
n Cianozë qendrore, ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes
apo (Diag.4)
n Distres respirator i rëndë ä Jepi oksigjen (Diag 5)
ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë
Qarkullimi NDONJË SHENJË ä Ndale çdo gjakderdhje
Duart e ftohta me: POZITIVE ä Jepi oksigjen (Diag 5)
n Rimbushje kapilarike ä Sigurohu që fëmija e ka ngrohtë
të gjatë se
më Kontrolloje për
kequshqyeshmëri
3 sekonda, të rëndë
Nëse nuk ka kequshqyeshmëri
dhe të rëndë:
n Puls të dobët dhe të shpejtë ä Vendose vijën IV dhe fillo
lëngjet shpejt (Diag 7)
Nëse nuk mund të vendosni
vijë IV periferike, vendose
vijën intraoseale apo jugulare
të jashtme (shih faqe 314, 316)
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:
Nëse ka letargji apo pavetëdije:
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
ä Vendose vijën IV dhe jepi
lëngje (Diag 8)
Nëse nuk është letargjik apo
pavetëdije:
ä Jepi glukozë oral apo me
tubë NG
ä Vazhdo menjëherë me
vlerësimin dhe trajtimin e plotë
*Në vendet endemike apo sipas indikacionit
4

27. Diagrami 2. Triazhimi i të gjithë fëmijëve të sëmurë (vazhdim)
1. VTTE
SHENJAT EMERGJENTE
Nëse ndonjë shenjë është pozitive: jepi trajtim(et), kërko ndihmë, merë gjakun
për hulumtime laboratorike emergjente (glukozë, strisho të malaries*, Hb)
VLERËSO TRAJTO
Mos e lëviz qafën nëse lëndimi i
pjesëscervikale është i mundur
Koma/konvulsionet NËSE KA KOMË ä Menaxho rrugët e frymëmarrjes (Diag 3)
n Komë ä Nëse ka konvulsione, jepi diazepam apo
APO KONVULSIONE
apo paraldehid rektal (Diag 9)
ä Vendose fëmijën e pavetëdijshëm (nëse
n Konvulsione (tani) dyshohet në lëndim koke apo qafe,
stabilizo qafën së pari) (Diag 6)
ä Jepi glukozë IV (Diag 10)
ä Sigurohu që fëmija ta ketë ngrohtë.
Dehidrim i Nëse nuk ka kequshqyeshmëri të rëndë:
DIARREA
rëndë ä Kyçe vijën IV dhe fillo dhënien e
dhe
(vetëm në fëmijët lëngjeve shpejt sipas Diag 11 dhe
me diarre) DY SHENJA
Planit C të trajtimit të diarresë në
Diarre dhe dy nga POZITIVE
spital (Diag 13, faqe 114)
të mëposhtmet: Kontrolloje për
Nëse ka kequshqyeshmëri të rëndë:
n Letargji kequshqyeshmëri
ä Mos kyç vijë IV
n Sytë e fundosur të rëndë ä Vazhdo menjëherë me vlerësimin dhe
n Rrudha lëkurore kthehet trajtimin e plotë (shih seksionin 1.3, faqe
shumë ngadalë 18)
SHENJAT PRIORITARE
Këta fëmijë kanë nevojë për vlerësim dhe trajtim të shpejtë
n Foshnje e imtë e sëmurë (<2 muaj) n Referim (urgjent)
n Temperaturë e lartë n Kequshqyeshmëri: humbje e rëndë peshe
n Trauma apo gjendje të tjera kirurgjike n Edem i këmbëve
urgjente n Djegiet (e mëdha)
n Zbehje (e rëndë)
n Helmim
Vërejtje: Nëse fëmija ka traumë
n Dhimbje (e madhe)
apo probleme të tjera kirurgjike,
n Distres respirator
kërko ndihmën kirurgjike apo
n Shqetësim, iritabilitet i vazhdueshëm
përmbaju udhërrëfyesve kirurgjik
apo letargji
JO URGJENT
Vazhdo me vlerësimin dhe trajtimin e mëtutjeshëm, sipas prioriteteve
të fëmijës
*Në vendet endemike apo sipas indikacionit
5

28. Diagrami 3. Menaxhimi i foshnjës me asfiksion (ngulfatje)
1. VTTE
ä Shtrije foshnjën në
dorën apo kofshën
tënde me pozitë
kokëposhtë
ä Jepi 5 goditje në shpinë
me rrënjën e dorës
ä Nëse obstruksioni
perziston, ktheje
foshnjën dhe bëja 5
shtypje në kraharor me
Goditjet në shpinë 2 gishtërinj, një gisht
nën thimthat e gjirit në
vijën e mesme (shih
diagramin)
ä Nëse obstruksioni
perziston, kontrolloje
gojën e foshnjës për
ndonjë obstruksion që
mund të largohet
ä Nëse është e
domosdoshme,
përsërite sekuencën me
goditje shpine
Shtypjet e krahërorit
6

29. Diagrami 3. Menaxhimi i fëmijës me asfiksion (mbi 1 vjet
1. VTTE
moshë)
Goditja e shpinës për të liruar rrugët e
frymëmarrjes në fëmijën me asfiksion
ä Jepi fëmijës 5 goditje në shpinë me
rrënjën e dorës deri sa fëmija është
ulur, në gjunjë apo shtrirë
ä Nëse obstruksioni perziston, dil
mbrapa fëmijës dhe kalo duart
përreth trupit të fëmijës; bëje grusht
njërën dorë mu nën sternum të
fëmijës; vendose dorën tjetër mbi
grusht dhe shtyje lartë në abdomen
(shih diagramin); përsërite këtë
manipulim të Heimlich-ut 5 herë
ä Nëse obstruksioni perziston,
kontrolloje gojën e fëmijës për
ndonjë obstruksion që mund të
largohet
Manipulimi Heimlich në fëmijën
ä Nëse është e domosdoshme, më të rritur me asfiksion
përsëriti goditjet në shpinë
7