1. Dr hab. Aleksandra Tokarz
PSYCHOLOGIA EMOCJI I
MOTYWACJI. WYKŁAD
Co to jest motywacja?
Definicje, komponenty,
modele

2. Szeroka definicja motywacji
Energia wzbudzenia: AKTYWACJA
 Ukierunkowanie wysiłków ku wybranemu
celowi: NASTAWIENIE NA CEL
 Selektywna uwaga skierowana na
odpowiednie bodźce: SELEKTYWNA
UWAGA


3. Szeroka definicja motywacji
Zmniejszona wrażliwość na bodźce
nieodpowiednie: SELEKTYWNA UWAGA
 Organizacja reakcji w zintegrowany
wzorzec lub sekwencję: ZACHOWANIE
ZORGANIZOWANE
Wytrwała aktywność dopóki warunki
wstępne nie ulegną zmianie:
ZACHOWANIE REGULOWANE PRZEZ
CEL
Ph. Zimbardo,1980


4. Motywacja a terminy pokrewne
„Emocje”
„Proces emocjonalny jest jednym z podstawowych
zasobów motywacji u zwierząt wyższych, jest
rodzajem motywacji, która powstaje na
podstawie złożonej aktywności neuronalnej
raczej niż na podstawie pierwotnie określonego
stanu chemicznego lub określonego stanu
receptorów, jak to jest w przypadku popędów
cielesnych i fizjologicznych takich jak głód,
pragnienie, ból czy potrzeba soli”
 [Leeper, 1948]

5. Motywacja a terminy pokrewne
„Emocje”




Wzbudzane są sytuacyjnie
Istnieje dla nich określona kategoria
stymulatorów
Określić dla nich można zbiór reakcji lub
tendencji do działania
Mają aspekt energetyczny, towarzyszy im
silny przypływ energii

6. Motywacja a terminy pokrewne
„Emocje” a „Motywacja”
Reakcja emocjonalna zależna jest od stanu
organizmu czy jednostki, jego dyspozycji
emocjonalnych i motywacyjnych
 Istnieją pożytki z łącznego analizowania
procesu motywacyjnego i emocjonalnego
[Lazarus]
 Emocje, motywacja i potrzeby są
niezbędne w analizie mechanizmów
dynamiki zachowania


7. Motywacja a terminy pokrewne
„potrzeba”
POTRZEBA JAKO STAN NIEDOBORU
 „Potrzeba (organiczna) jest stanem niedostatku
lub nadmiaru w organizmie” (Woodworth, 1963)
 Jest to przykład rozumienia typowy dla
zwolenników teorii redukcji popędu: potrzeba –
popęd – reprezentacja psychologiczna –
pobudzenia aktywacyjne – osiągnięcie celu –
redukcja potrzeby
 Takie rozumienie potrzeby wprowadza
semantyczną sprzeczność

8. Motywacja a terminy pokrewne
„potrzeba”
POTRZEBA JAKO PROCES MOTYWACYJNY
 „Potrzeba jest to napięcie wewnątrz organizmu,
które prowadzi do zorganizowania pola działania
odpowiednio do pewnych podniet lub celów:
pobudza aktywność skierowaną na ich
osiągnięcie” (McKinnon)
 W tej definicji jest analogia do wektorowych
definicji motywacji, podkreślających jej aspekt
kierunkowy i funkcjonalny

9. Motywacja a terminy pokrewne
„potrzeba”
POTRZEBA W ZNACZENIU OBIEKTYWNYM

Jest rozpatrywana z uwagi na obiektywne
warunki przetrwania, rozwoju lub dobrostanu.
Np.: definicja Tomaszewskiego:
Zależność człowieka od otoczenia po
jakimkolwiek względem określa się jako
potrzebę”

10. Motywacja a terminy pokrewne
„potrzeba”



Potrzeba jest pojęciem relacyjnym,
opisującym układ człowiek – przedmiot –
warunki.
Jej wyjaśnienie odwołuje się do teleonomii
„Potrzebą człowieka realizującego dowolny
cel jest każdy warunek tego celu dający się
określić obiektywnie.” [Kocowski, 1982, s.9]

11. Przegląd definicji motywacji wg
przypisywanych jej funkcji
Funkcje pobudzające motywacji:
„Motywacja to siła napędowa tkwiąca poza
zachowaniem” [Madsen, 1974]
 Funkcja ukierunkowująca:
 Zachowanie zorientowane na cele
„Możemy definiować zachowanie
motywowane w terminach końca, celu lub
zamiaru zachowania” [Lester, 1973]


12. Przegląd definicji motywacji
Funkcja ukierunkowująca
 „Motyw jest definiowany jako względnie
stały bodziec, który rządzi zachowaniem
organizmu, dopóki nie odpowie on w taki
sposób, że nie jest już poddawany
wpływowi tego bodźca” (Carr, 19250
 Podniety – bodźce powiązane treściowo i
funkcjonalnie z zachowaniem
motywowanym
 Adaptacyjne konsekwencje zachowania


13. Przegląd definicji motywacji
Funkcja ukierunkowująca: definicje
wektorowe [pobudzenie+ukierunkowanie]
„O zjawisku motywacji mówimy wtedy, gdy
zachodzi: 1)podtrzymanie kierunku
zachowania, 2) wzrost poziomu energii”
Duffy, 1947.


14. Przegląd definicji motywacji
Funkcja „temporalna” motywacji
Przyszłościowa Perspektywa Czasowa
[Zaleski,1991] PPC
Model Raynora:
Rozróżnia: bezpośrednie, , krótkoterminowe
i przyszłościowe konsekwencje działań


15. Przegląd definicji motywacji
Funkcja „temporalna” motywacji
 PPC wg Raynora:
 Związki pomiędzy seriami zadań opisuje
ŚCIEŻKA KONTYNGENCYJNA
[współzależna] LUB NIE
KONTYNGENCYJNA [bez aspektu
przyszłościowego i zależności]
 Odróżnia HIERARCHIĘ ZADAŃI
HIERARCHIĘ CZASU


16. Przegląd definicje motywacji
Świadomościowa:
 „Proces rządzący wyborem dokonywanym
przez osoby lub niższe organizmy
pomiędzy alternatywnymi formami
aktywności dowolnej”
 [Vroom, 1964]


17. Przegląd definicji motywacji
Świadomościowe określenie motywacji:
„Pierwotnym kryterium motywacji, jedynym,
jakie jest używane przez wszystkie istoty
ludzkie w wyjątkiem behaviorystów, jest
kryterium subiektywne. Jestem
motywowany, kiedy czuję, pragnę chcę
lub tęsknię, życzę sobie czegoś lub
czegoś mi brak”
Maslow, 1955


18. Modele motywacji wg Madsena
Model homeostatyczny
 Model podnietowy
 Model poznawczy
 Model humanistyczny
Współcześnie także:
 Ewolucjonistyczny
 Atrybucyjny
 Związany z „ja”


19. Model homeostatyczny


Najstarszy model motywacji, od „homeostazy”
(W.B. Cannon,1915)
„zakłada, iż wszystkie procesy biologiczne - w
tym także zachowanie – są determinowane
przez zakłócenie „homeostazy” tj, optymalnego
stanu równowagi w organizmie. Procesy
biologiczne przebiegają dopóty, dopóki
homeostaza nie zostanie przywrócona”
(Madsen. 1980, s.613).

20. Przydatne terminy:
Zachowanie apetencyjne (apetytywne appetitive):
„wstępna faza zachowania popędowego,
wyrażająca się poszukiwaniem kontaktu z
obiektem służącym do redukcji popędu (n. p.
wypatrywanie ofiary)” [za: Strelau red. T.1, s.
584]
 Zachowanie konsumacyjne (consumatory):
„zachowanie spełniające; końcowa faza
zachowania popędowego, służąca ostatecznej
redukcji popędu” [za: Strelau red. T.1, s. 584]


21. Przydatne terminy
Zachowanie przeniesione (przerzutowe)
(redirected actions, displacement activities)
„zachowanie wyzwalane przez wzbudzenie dwóch
lub więcej wzajemnie wykluczających się
popędów, polegające na realizacji pełnego
łańcucha działań popędowych na innym,
niewzbudzającym konfliktu obiekcie” [za: Strelau
red. T.1, s. 584]
n. p. jedzenie w sytuacji wzbudzenia agresji i
strachu. Zachowania „toaletowe” u szczura w
konflikcie między ucieczka a eksploracją

22. Model homeostatyczny



W terminach psychologicznych: zaburzenia
równowagi wywołują potrzebę, które determinuje
popęd. Popęd i procesy poznawcze determinują
zachowanie, które „redukuje” lub „zaspokaja”
potrzebę i przywraca homeostazę. (ibidem)
Zachowanie to ma fazę apetencyjną i
konsumacyjną
Model popularny, biologistyczny, nadużywany
(Hull, Freud)

23. Model podnietowy
Niektóre bodźce zewnętrzne mają wpływ
dynamizujący (np. wywołują aktywację)
 Ta aktywacja ( mobilizacja energetyczna
organizmu) wraz z procesami
poznawczymi determinuje zachowanie


24. Model podnietowy
Zachowanie to odnosi się do
zewnętrznych bodźców dynamicznych
(„podniet”)
 „Podniety” to n. p. „czynniki
wzmacniające” i „obiekty spełniające”.
Dzielą się na pierwotne („wrodzone”) i
wtórne.
 Model „podnietowy” motywacji odwołuje
się do teorii hedonistycznych („prawo


25. Model podnietowy
Terminy specyficzne: np. odwołujące się
do teorii uczenia się Hulla – Spence’a:
motywacja związana z podnietą („K”),
popęd, siła nawyku, (determinują)
potencjał reakcji, zachowanie.
 Inne terminy pokrewne „podniecie”:
„wartość” Lewina, „kateksja” Freuda,
„oczekiwanie – wartość” Atkinsona.


26. Model podnietowy

„ Motywy są modyfikatorami podniet tj,
jeżeli wartość podniety umożliwiającej
zaspokojenie danej potrzeby, ma pewną
absolutną siłę, to może być bardziej
atrakcyjna (przyciągająca) dla osoby z
wysokim motywem dotyczącym tej
potrzeby, i mniej atrakcyjna dla osoby ze
słabym motywem dotyczącym tej
potrzeby”

27. Model poznawczy
PROCESY POZNAWCZE DYNAMIZUJĄ PROCESY
MOTYWACYJNE - I

„dysonans, czyli istnienie relacji niezgodności
między danymi poznawczymi, jest sam w
sobie czynnikiem motywującym.(...)
Dysonans poznawczy może być rozumiany jako
warunek poprzedzający, prowadzący do
działania zorientowanego na redukcję
dysonansu, tak jak głód prowadzi do działania
zorientowane na zredukowanie go.
(FESTINGER, za: Madsen, 1980, s.232)

28. Model poznawczy - I
Np. Stwierdzenie empiryczne z teorii
Festingera
 „Dysonans powstały po podjęciu decyzji
można zredukować przez zwiększenie
atrakcyjności wybranej alternatywy,
zmniejszenie atrakcyjności alternatywy
odrzuconej lub też przez jedno i drugie”
(Za: Madsen, 1980, s.332)


29. Model poznawczy- II
PROCESY POZNAWCZE MAJĄ SWOJĄ
„WEWNĘTRZNĄ – immanentną- MOTYWACJĘ”
(intrinsic motivation)
 Np. koncepcja Woodwortha: „teoria prymatu
zachowania”
 „najbardziej podstawowy rodzaj motywacji polega n
aktywnym radzeniu sobie ze środowiskiem”
 „nawet bez „zewnętrznych” źródeł motywacji (jak
potrzeby i podniety) ) organizm byłby aktywny.
Analogicznie: Jean Piaget, Deci, Ryan

30. Model humanistyczny
Zakłada humanistyczną koncepcję
psychologii - potrzebna koncepcja osoby
dojrzałej i zdrowej, wyjście poza
paradygmat naturalistyczny – G.W. Allport
 Wysuwa hipotezę, że istnieje specjalna
klasa motywacji ludzkiej
 PODEJŚCIE ORGANICYSTYCZNE


31. Podejście organicystyczne
1.
2.
3.
4.
Jedność, oryginalność, spójność
normalnej osobowości
Organizm jest swoistą całością
Jednostka jest motywowana
samorealizacją
Organizm ma immanentne, potencjalne
zdolności do rozwoju

32. Podejście organicystyczne
5.
6.
Ważne są nie tylko poszczególne funkcje
ale wszystkie czynności organizmu
Więcej można się dowiedzieć z badania
jednej osoby niż wielu

33. Model humanistyczny
Pojęcie „autonomii funkcjonalnej”
motywacji Allporta
 „ Według tej koncepcji u osób dorosłych,
dojrzałych i zdrowych psychicznie, istnieje
taka klasa motywacji, która jest
funkcjonalnie niezależna od pierwotnej
motywacji, obserwowanej u zwierząt” (za:
Madsen, s.618)


34. Model humanistyczny
Maslowa hipoteza „potrzeb rozwoju” w
odróżnieniu od „potrzeb niedoboru”.
 Maslowa hipoteza samorealizacji
 „Kiedy wszystkie niższe w hierarchii
potrzeby zastana zaspokojone, wówczas
zachowanie jednostki determinują
całkowicie najwyższe potrzeby rozwoju,
czyli potrzeby samorealizacji” (za:
Madsen, s.442)


35. Komentarz do modeli
współczesnych: podmiot i sprawca
Definicja podmiotu Tadeusza
Tomaszewskiego (1977, s. 72, 73)
 spoistość wewnętrzna jest większa niż
spoistość jego powiązań ze światem
zewnętrznym,
 ma określoną tożsamość[...]
 posiada „indywidualność”
 osobowości. Wrocław: Ossolineum, 59 –
73.


36. Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i sprawca





ma pozycję w świecie otaczającym
związki, jakie go łączą ze światem
wpływ, jaki jego własna działalność wywiera na
otoczenie
obiektywną swoją sytuację potrafi rozpoznać i
zrozumieć
nowe bodźce interpretuje i selekcjonuje z uwagi
na postawione zadanie

37. Podstawowe odniesienie
motywacji: podmiot i sprawca
Jakie uzupełnienie wnosi „rozumiejąca” definicja podmiotu M.
Majczyny (2000, s.38,39)
 konkretność
 samoistność
 Czasowość
 jedność (ujawnia się w konkretnych dokonaniach)
 cielesność
 centrum (punkt odniesienia aktywności)
 jedyność (podział jest niemożliwy)
 źródło (sprawstwo)