АМЬСГАЛЫН ТОГТОЛЦООНЫ ЭМГЭГ
Амьсгалын үйл ажиллагаа алдагдах
хам шинжүүд
Ц.Оюундарь Доктор Ph.D.

АГУУЛГА
 Амьсгалын тогтолцооны үүрэг үйл ажиллагаа
 Гадаад амьсгалын өөрчлөлт, шалтгаан:
 Уушигны агааржилтын бөглөрөлт дутагдал
Уушигны агааржилтын рестриктив дутагдал
 Хийн нэвчилт түүний өөрчлөлт
 Уушгины цусан хангамж түүний өөрчлөлт
 Дотоод амьсгалын өөрчлөлт: Гипокси
 Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа

Амьсгал нь бие мах бодийн үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй.
 Учир нь хүн амьсгалаараа гаднаас хүчилтөрөгчийг авч
биедээ шингээн, улмаар нүүрс хүчлийн хийг биеэс гадагш
гаргадаг байна.
 Амьсгалыг
уртавтар тархинд байх амьсгалын төв, их тархины
гадаргад байрлах төвүүд зохицуулан удирдана.
 Их тархинд байх төвийн ач тустайгаар хүн амьсгалаа
удаан, түргэн болгож бас түр зогсоож чаддаг байна.

Амьсгалын ангилал
 Гадаад амьсгал
 Дотоод амьсгал

Гадаад амьсгал
 Хамар
 Амны хөндий
 Амьсгалын дээд зам:
төвөнх, цагаан мөгөөрсөн
хоолой
 гуурсан хоолой бронхийн
салаа
 Уушги
 Цээжний гялтан/ плевр/
 Өрц хавирга хоорондын
булчингууд оролцдог.
5 бүрдэл хэсэгтэй
1. Амьсгалын төвийн үйл
ажиллагаатүүний
тохируулга, зохицуулга
2. Цээжний хэнхэрцгийн
хэлбэр хэмжээ
3. Цээжний хэнхэрцгийн
булчин, мэдрэлийн
аппарат
4. Амьсгалын замууд
5. Уушги түүний паренхим
эд

Амьсгалын дутагдал
Дээрх бүрдэл хэсгүүд өртөгдөн гэмтэж эмгэг өвчин
үүсгэснээс гадаад амьсгалын үйл ажиллагаа өөрчлөгдөн
амьсгалын дутагдал болно.
Амьсгалын дутагдал: Артерийн цусан дах хүчилтөрөгчийн
агууламжийн түвшинг хангаж чадахгүй болон хийн
найрлагыг зохиомолоор хангах байдалд орох явдал юм.
Архаг дутагдал
цочмог дутагдал
Илрэх шинж тэмдэг: амьсдгаадах, хөхрөх, амьсгалын тоо
олшрох,
Артерийн цусандах хийн агууламжийн өөрчлөлт- гипоксеми
/хүчилтөрөгчийн дутагдал/,
гиперкапни/ нүүрсхүчлийн агууламж цусанд ихсэх / болно.

Гадаад амьсгалын өөрчлөлт
Гадаад амьсгалын өөрчлөлт, дутагдал үүсэх механизм
1. Уушгины агааржилт /вентиляци/ түүний өөрчлөлт
2. Уушгины цулцан түүний капиляр судас хооронд
явагдах хийн нэвчилт өөрчлөгдөх диффузи
3. Уушгины цусан хангамжийн дутагдал болох
перфузи

Уушгины агааржилтын / вентиляци /өөрчлөлт
1. гиповентиляци
агааржилт багасах
2. гипервентиляци
уушгины агааржилт ихсэх
3. тэнцвэргүй агааржилт
болох гэсэн үндсэн
хэлбэрээр илэрнэ.
 Механикм жам зүйгээр
нь:
1. Агааржилтын
бөглөрөлт дутагдал
2. Агааржилтын
рестрактив
хязгаарлалтын дутагдал
3. Хавсарсан дутагдал
Хэлбэр Ангилал

Уушгины агааржилтын обструктив буюу
бөглөрөлт дутагдал
Obstuctio – саатал, саад латин гаралтай үг
Амьсгалын дээд, доод зам бөглөрөх, сүв
хөндийн нарийсалтаас болж агаарын урсгалд
саад үүсч эсэргүүцэл их болсноос үүснэ.
Иймээс уушгины агааржилт багасч
гиповентиляци болно.

Уушгины агааржилтын бөглөрөлт хэлбэр
шалтгаан
 Усанд живэх
 Бөөлжих
 Бүхэл хоол хүнс залгих
 Бамбай булчирхайн хавдар
 Голтын эрхтэний хавдар, буглаа
 Гуурсан хоолойн архаг үрэвсэл
 Гуурсан хоолойн багтраа
 Уушги тэлэгдэх өвчин
 Ларингит

Амьсгалын замын
салст хөөж
хавагнах, сүв
нарийсах
гадны биетээр
бөглөрөх
Амьсгалын замын
гөлгөр булчингийн
хүчтэй агших
Хавдар болон буглаа
үүссэнээс
Амьсгалын зам
дарагдах
Үрэвслийн шигэн
салстаар
бөглөрөх
Бөглөрөлт
хэлбэрийн дутагдал

Уушигны цулцанд агаар орохгүи чалчийхийг атлектаз
гэнэ.
Обсруктив дутагдал үүсгэх шалтгаанд гуурсан хоолойн
бөглөрөл, багтраа зэрэг өвчин хамаарах бөгөөд
амьсгалын замын аль хэсэгт үүссэнээс хамаарч
бөглөрөлт хэлбэр нь онцлогтой.
Амьсгалын дээд замд үүссэн тохиолдолд амьсгал авалт
хүндрэлтэй /инспиратор/ илэрч байхад
Амьгалын доод замд амьсгал гаргах нь хүндрэлтэй
/экспиратор/ амьсгаадалт илэрнэ.

Уушгины агааржилтын реструктив дутагдал
Restrictio хязгаарлалт
шалтгаанаар нь
 Уушгины гаралтай
 Уушгины бус гаралтай

Уушгины гаралтай
 Уушигны цулцангийн тоо цөөрч
цулцангийн тэлэгдэлт
муудсанаас амьсгалын талбай
багасаж агааржилт нь
өөрчлөгдөнө.
 цусны бага эргэлтэнд зогсонго
үүсэх, уушиг хавагнах, уушигны
архаг үрэвсэл, уушигны хортой
хоргүй хавдар, сүрьеэ,
 уушиг тайруулах мэс заслын
дараа, уушиг тоосжих эмгэг,
 цусны эргэлтийн дутагдал,
 уушиг /фиброз/ хатуурах зэргээс
шалтгаалан үүснэ.
Уушгины бус гаралтай
уушиг цээжний гэмтэл,
цээжний гялтанга хальсны
гэмтэл,
үрэвсэл,
хавирга гэмтэх,
цээжний хөндийд шингэн
хурах пневмоторокс
цус хурах гематорокс,
хий хурах, гидроторокс
зэрэг шалтгаанаар үүснэ.

Сурфактантын дутагдал
Сурфактан : цулцангийн хана чалчийхаас хамгаалах
бодис. 90%- липид, 85% фосфолипид, 5-10% уураг, 2%
мукаполисахарид.
Энэ дутагдахад цулцангууд чалчийн тэлэгдэлт нь багассан
байдаг.
Энэ бодис дутагдах нь гилокси, ацидоз, цусны эргэлт
хямрах, бөөлжис болон бусад шингэн амьсгалын зам
бөглөх, зохиомлоор цусны эргэлтийг явуулах үед
тохиолддог.
Нярай хүүхдэд энэ бодис дутагдалтай байдгаас энэ эмгэг
илрэн гарч болно.
Харин хүчилтөрөгч хэт ихсэхэд сурфактантын задрал
ихсэж түүний дутагдал болдог

Хийн нэвчилт түүний өөрчлөлт
Хийн нэвчилт /диффузи/ өөрчпөгдсөнөөс болох эмгэг
байдал нь уушгаар нэвтрэн орсон агаар уушигны цулцанд
очиж тэндээсээ нэвчин / диффузи болон/ цусанд орон
цуснаас нүүрс хүчлийн хий цулцанд нэвчих үйл явц
болдог.
Энэ нь парциаль даралтын зөрүүгээр хоёр тийш нэвчинэ.
Үүнээс гадна цулцан болон хялгасан судасны хананы
бүрэн бүтэн байдал, зузаан нимгэн, хүрэлцэх талбай
зэргээс хамаарна.
Уушиг тоосжих, гуурсан хоолой өрөгсөх, үрэвсэх, уушиг
хатуурах. шохойжих зэргийн үед болон сурфактант
багасах, уушиг тайрах мэс засал, цээжний гялтанга хальс,
үрэвсэх, устах үед тодорхой хэмжээгээр нэвчилт нь
өөрчлөгдөнө.

Уушигны цусан хангамжийн өөрчлөлт
/перфузи/
Уушигны хялгасан судсаар урсах цусны урсгалыг уушигны
цусан хангамж буюу перфузи гэнэ.
Энэ нь байрлал, уушигны эмгэг байдал зэргээс хамаарч
өөрчлөгддөг.
Уушигны цусан хангамж, түүний артерийн хялгасан
судсаар урсах цус ихсэх болон багасах нь
гурван хавтаст хавхлагийн нарийсах гажиг,
шок, коллапс,
зүрхний цусан хангамж дутагдах,
тромбо үүсэх зэргийн үед перфузи буй болдог.
Уушигны агааржилт түүний цусан хангамж хоёрын
харьцааг перфузи-вентиляцийн харьцаа гэдэг.

Амьсгалын хэлбэр
Амьсгал нь амьсгалын төв, түүний булчингуудын үйл
ажиллагаагаар зохицуулагдана.
Амьсгалын хэм алдагдал нь тахипноэ /амьсгалын тоо
олшрон өнгөц болох/,
брадипноэ /амьсгалын тоо цөөрөх/.
гиперпноэ /амьсгал олон бөгөөд гүн болох/,
апноэ /амьсгал түр зогсох/,
диспноэ /амьсгаадах/,
Кусмаулын амьсгал /гүнзгий шуугиантай амьсгал/,
Гаспинг / нас барахын өмнөх гүнзгий тамирдсан
амьсгал/ гм олон хэлбэртэй эмгэг байдал байдаг.

Дотоод амьсгал түүний өөрчлөлт
Дотоод амьсгал : гадаад амьсгал эд эсийн түвшинд
явагдах хийн солилцоо юм. Эдийн амьсгал.
Гипокси
Амьсгалын дутагдалыг тодорхойлогч гол үзүүлэлт нь
гипокси буюу цусан дахь хүчилтөрөгчийн агууламж
багасах явдал юм.
Цочимог гипоксийн үед дасан зохицох урвал нь
рефелекс замаар явагдана.
Том судаснуудын болон зүрхэнд байх рецеторууд
хүчилтөрөгч багасаныг мэдрэн сэрлийг төвд дамжуулна.
Үүний үр дунд амьсгал олширч, зүрхний агшилт
түрэгсэнэ.
цусан дахь хүчилтөрөгчийн агууламж багасах явдал юм.

Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа.
Амьсгалын эрхтэний талаас гарах өөрчлөлт,
цээжний хэлбэр,
амьсгалд оролцох байдлыг нь сайтар үзэж, ажиглаж,
лавлан мэдээлэл авах
хамрын гэмтэл бэртэлт буй эсэх,
хамрын үнэр мэдрэх чадвар,
хамраас гарах ялгадас, цус,
амьсгал давчдалт, амьсгал авалт гаргалтын байдал,
ханиалгалт,
цэр гаралт,
амьсгал шуугиантай эсэх гм мэдэх хэрэгтэй байдаг

Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа.
Ердийн гүн амьсгал авахад 1500-1800 мл агаар уушигт
орох боловч амьсгал гаргахад түүнээс 500 мл агаар уушигт
үлддэг.
Нөөц амьсгал, нэмэгдэл амьсгал, үлдэгдэл амьсгапын
нийлбэрийг уушигны амьдралын багтаамж гэнэ.
Энэ нь эрэгтэй хүнд 3500 мл,
эмэгтэй хүнд 2300 мл.
Уушигны амьдралын багтаамжийг нэмэгдүүлэх нь эрүүл
саруул байхын үндэс болдог.
Иймээс өглөө бүр эрүүл агаарт явж, гүн амьсгал авч
амьсгалаа /үлдэгдэл багатай/ бүрэн гаргах дасгал
хөдөлгөөн байнга хийж байх шаардпагатай.

Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа.
Ханиалгах, цэр /цустай, идээтэй/ ялгарах, цээжээр
өвдах, амьсгаадах шинж тэмдэгүүд нь уушигны үйл
ажиллагааны өөрчлөлтийг харуулна.
Сувилагч цэрний гаралтыг сайтар ажиглан тусгай
таглаатай саванд цуглуулан хэмжээ, байдлыг нь үзэж
сувилахуйн түүхэнд бичиж тэмдэглэх бөгөөд
лабораторын шинжилгээнд илгээнэ.

Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа
Сувилахуйн үйл ажиллагааны хувьд нойтон угаалга
цэвэрлэгээ хийж, цэвэр агаар оруулж байх, эсвэл
хүчилтөрөгчийг өтгөрүүлэгч тавьж өгөх ёстой.
Аятай байдлаар байрлуулж тайван хэвтүүлнэ.
Цус гарч байгаа бол тайвшруулан, эмчид яаралтай
үзүүлнэ.
Цээжний хөндийг нь цоолж гуурс тавьсан бол гуурс
болон сорох хэрэгсэл ажиллаж буй эсэх. гуурсаар гарч
буй шингэний байдлыг хянаж өвчний түүхэнд
тэмдэглэнэ.

Амьсгалын тогтолцооны эмгэгийн үеийн
сувилахуйн үйл ажиллагаа
Амьсгал тоолох:
эмэгтэй хүнийг цээжинд
Эрэгтэй хүнийг хэвлийн хэсэгт тоолно.
эрүүл насанд хүрсэн хүний амьсгал 1 минутанд 18-20
байна.
Амьсгалыг өвчтөний түүхэнд хөх өнгөөр зурж тэмдэглэнэ.
Амьсгалыг хянаж, амьсгалын төрх байдалыг тодруулан
үр дүнгүүдийг үзэж өөрийн дүгнэлт хийн сувилгааныхаа
төлөвлагөөг үндэслэлтэй хийх нь чухал.

Анхаарал хандуулсанд
баярлалаа