Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban

L−u §øc H¹nh (Chñ biªn)
L−u TuyÕt Hiªn - NguyÔn Mai H−¬ng - Lª V¨n Kh¶i
TrÞnh Träng Nam - TrÞnh Duy Tu©n - NguyÔn Anh Th¬

Nh÷ng bµi v¨n chän läc
líp 10 ch−¬ng tr×nh ph©n ban

Nh xuÊt b¶n

http://ebook.here.vn – Thư vi n Sách Tham Kh o 1

Lêi nãi ®Çu

Tõ n¨m häc 2006 - 2007, tÊt c¶ çc tr−êng Trung häc phæ th«ng b¾t ®Çu
thùc hiÖn ®¹i tr Ch−¬ng tr×nh ph©n ban.
ViÖc d¹y v häc m«n Ng÷ V¨n cã nh÷ng ®iÓm thay ®æi c¬ b¶n sau ®©y :
Thø nhÊt, çc lo¹i v¨n b¶n ®−îc häc theo çch "®äc hiÓu". Ngo i viÖc rÌn
luyÖn çc kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt cßn tËp trung rÌn luyÖn hai n¨ng lùc ph©n
tÝch v c¶m thô. NhÊt l c¶m thô v¨n b¶n v¨n häc.
Thø hai, phÇn viÕt b i v¨n (x©y dùng v¨n b¶n), ch−¬ng tr×nh líp 10 häc
sinh ph¶i t¹o ®−îc çc kiÓu :
+ C¶m nghÜ vÒ ®êi sèng, vÒ v¨n häc
+ KÓ chuyÖn cã yÕu tè miªu t¶ v biÓu c¶m
+ Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù
+ KÓ chuyÖn cã yÕu tè h− cÊu
+ ThuyÕt minh (giíi thiÖu) vÒ ®êi sèng v v¨n häc tõ chÝnh x¸c ®Õn hÊp
dÉn.
Cuèn s¸ch n y ®−îc biªn so¹n b¸m s¸t ch−¬ng tr×nh Ng÷ V¨n 10 nh»m
gióp häc sinh n©ng cao n¨ng lùc ph©n tÝch , c¶m thô v¨n häc v t¹o lËp çc v¨n
b¶n theo kiÓu lo¹i m ch−¬ng tr×nh yªu cÇu.
RÊt mong çc em sö dông s¸ch cã hiÖu qu¶.
Çc t¸c gi¶


§Ò sè 1
§øc tÝnh trung thùc

B il m
Kh«ng trung thùc l mét hiÖn t−îng ta vÉn th−êng gÆp trong cuéc sèng, nã ® v
®ang diÔn ra quanh ta, nhÊt l trong líp trÎ. Nã trë th nh mét çch sèng phæ biÕn. VËy
trung thùc l g× ?
Trung thùc l lu«n t«n träng sù thËt, t«n träng ch©n lÝ, lÏ ph¶i, sèng ngay th¼ng,
thËt th v dòng c¶m nhËn lçi khi m¾c khuyÕt ®iÓm.
Ng−êi trung thùc l ng−êi thËt th , ngay th¼ng ch©n th nh trong çch ®èi xö víi
mäi ng−êi, lu«n nh×n nhËn kh¸ch quan vÒ çc sù viÖc trong cuéc sèng, lu«n t«n träng
v b¶o vÖ ch©n lÝ, b¶o vÖ lÏ ph¶i.
Do vËy, ngay tõ tuæi Êu th¬, tuæi häc trß, chóng ta cÇn ®−îc v tù b¶n th©n x©y
d¾p, rÌn luyÖn tÝnh trung thùc. Nh−ng ®©y ®ã vÉn cßn nhiÒu hiÖn t−îng häc sinh thiÕu
trung thùc. Cø nh×n v o çc giê kiÓm tra, çc k× thi cö, hay tù hái, m×nh ® mét lÇn nãi
dèi bè mÑ, thÇy c« gi¸o ch−a l râ. Êy thÕ m nhiÒu b¹n cßn rñ rª nhau, bao che cho
nhau.
Ngo i x héi còng vËy. Trong kinh doanh, trong c«ng viÖc, trong chÝnh trÞ hä vÉn
th−êng lîi dông lßng tin cña mäi ng−êi ®Ó trôc lîi ç nh©n, lõa ®¶o kiÕm tiÒn hay tham
nhòng, che giÊu téi ¸c tr−íc ph¸p luËt. Mét dÉn chøng ®iÓm h×nh dÔ thÊy nhÊt l trong
khi nh n−íc ®ang ph¶i båi th−êng cho ng−êi d©n mang g ®i tiªu huû th× t¹i §«ng
Anh - H Néi çc çn bé ® khai khèng lªn ®Õn h ng ngh×n con g , vÞt çc lo¹i. Hä l
nh÷ng çn bé ®¹i diÖn cho d©n, cho n−íc m l¹i thiÕu trung thùc. Råi gian lËn thuÕ, ¨n
c¾p b¶n quyÒn, khai t¨ng thiÖt h¹i hay th nh tÝch, xö ¸n gian lËn, dèi trªn lõa d−íi...
Kh«ng trung thùc chÝnh l nguyªn nh©n, mÇm mèng cña çc tiªu cùc x héi, g©y b¨ng
ho¹i ®¹o ®øc, l m mÊt lßng tin, xãi mßn ®êi sèng tèt ®Ñp mäi ng−êi ®ang chung tay
x©y ®¾p. Bëi vËy cÇn ph¶i trung thùc, kh«ng v× çi lîi tr−íc m¾t m b¸n rÎ l−¬ng t©m.
NhÊt l nh÷ng ng−êi cÇm quyÒn ph¶i l ng−êi chÝ c«ng v« t−, c−¬ng trùc, th¼ng th¨n
th× míi ®−a ®Êt n−íc v÷ng m¹nh ®i lªn, tiÕn tíi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. Råi
trong çc mèi quan hÖ hîp t¸c s¶n xuÊt kinh doanh, tÝnh trung thùc sÏ gióp cã ®−îc
lßng tin ë mäi ng−êi, tõ ®ã cã uy tÝn trong s¶n phÈm. ThiÕu trung thùc sÏ g©y ra hËu
qu¶ kh«ng thÓ l−êng tr−íc ®−îc. Nh÷ng tai biÕn x héi tõ n¹n l m h ng gi¶ hay ngé
®éc thùc phÈm, b»ng cÊp gi¶...h¼n ai còng thÊy.
TÝnh trung thùc cÇn ®−îc chó träng gi¸o dôc, rÌn luyÖn ngay tõ nh÷ng ng y cßn
c¾p s¸ch tíi tr−êng m ®iÓm ®Çu rÌn luyÖn l th nh thùc víi chÝnh b¶n th©n m×nh. Bëi
v×, “Ph¶i th nh thËt víi m×nh, cã thÓ míi kh«ng dèi tr¸ víi ng−êi kh¸c” (Uy-li-am
SÕch-xpia).
Trung thùc l cèt lâi, xoay quanh nã cßn nhiÒu ®øc tÝnh kh¸c m quan träng nhÊt
l th¸i ®é th¼ng th¾n, tinh thÇn, h nh ®éng dòng c¶m. Kh«ng cã ®øc tÝnh n y, trung
thùc chØ nh− cña quý bÞ dÊu kÝn. Th¶ng th¾n, dòng c¶m l¹i ph¶i ch©n th nh, khÐo lÐo.
Nªu kh«ng trung thùc - th¼ng th¾n - dòng c¶m sÏ kh«ng cã t¸c dông hoÆc bÞ h¹n chÕ
t¸c dông. Ta nªn rót ra mét ®iÒu : rÌn luyÖn tu d−ìng çc tÝnh tèt l rÊt cÇn nh−ng thÓ
hiÖn nã trong xö thÕ cßn quan träng h¬n.


Ch¼ng h¹n, kh«ng nhÊt thiÕt ta ph¶i thÓ hiÖn râ, ®«i lóc ta còng ph¶i cã øng xö
khÐo lÐo ®Ó tr¸nh cho ng−êi kh¸c nçi ®au ®ín vÒ mét sù thËt phò ph ng n o ®ã. Nãi
nh− vËy cã nghÜa l ta kh«ng cÇn ph¶i cøng nh¾c, rËp khu«n m ph¶i biÕt c− xö sao
cho hîp lÝ, hîp t×nh.
§øc tÝnh trung thùc l ®iÒu m con ng−êi, nhÊt l con ng−êi trong x héi hiÖn ®¹i
cÇn ph¶i cã, cÇn ph¶i ®−îc rÌn luyÖn. VËy sao ta kh«ng rÌn luyÖn nã ngay tõ khi cßn
ngåi trªn ghÕ nh tr−êng ®Ó khi ra ®êi ta sÏ xem nã l mét trong nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt
nhÊt ®Ó b−íc v o cuéc sèng hiÖn ®¹i ng y nay.

§Ò sè 2
Lßng biÕt ¬n thÇy c« gi¸o

B il m
“Kh«ng thÇy ®è m y l m nªn”, mét triÕt lÝ d©n gian ® ®−îc l−u truyÒn tõ bao
®êi nay. §iÒu n y cho chóng ta thÊy ng−êi thÇy cã vai trß to lín ®èi víi con ®−êng häc
vÊn cña mçi häc trß. DÉu l häc trß b¸n tù, nhÊt tù (cã c©u "nhÊt tù vi s−, b¸n tù vi s−"
- mét ch÷ l thÇy, nöa ch÷ còng l thÇy), huèng hå chi, chóng ta, trong ®êi ai ch¼ng l
häc trß h¬n mét lÇn "nhÊt tù" hiÓu theo nghÜa réng cña kh¸i niÖm n y. Nh−ng ®iÒu t«i
muèn nãi ®Õn ë ®©y l mét mÆt kh¸c n÷a cña c©u tôc ng÷ - §ã còng l lêi nh¾n nhñ,
khuyªn r¨n chóng ta ph¶i nhí ¬n thÇy c«.
Mçi ng−êi cã ®−îc c«ng danh, sù nghiÖp th nh ®¹t ®Òu nhê c«ng ¬n d¹y dç cña
thÇy c«. Nh÷ng ng−êi chiÕn sÜ trong cuéc chiÕn sinh tö víi giÆc ngo¹i x©m, trong h nh
trang tinh thÇn mang ra mÆt trËn còng cã lêi thÇy c«. Chóng ta, h¼n ® nhiÒu ng−êi ®äc
nhËt kÝ cña anh NguyÔn V¨n Th¹c (Nh xuÊt b¶n Thanh niªn xuÊt b¶n d−íi nhan ®Ò
M i m i tuæi hai m−¬i) häc sinh tr−êng cÊp 3 (THPT) Yªn Hßa B - Tõ Liªm, H Néi.
Trang nhËt kÝ ng y 24/5/1972, ghi tr−íc khi anh hi sinh t¹i chiÕn tr−êng Qu¶ng TrÞ hai
th¸ng, b¶y ng y sau ®ã, ng−êi häc trß n y ® nhí lêi d¹y thÇy gi¸o cò - thÇy L−u, v
nãi r»ng, cho ®Õn lóc n y, anh míi hiÓu hÕt lêi d¹y cña thÇy. Xin ®−îc trÝch ®o¹n
nguyªn v¨n "Lßng tin t−ëng ë con ng−êi còng chÝnh l mét nÐt riªng rÊt ®éc ®¸o cña
lßng nh©n ®¹o - §iÒu n y thÇy L−u ® nãi rÊt nhiÒu lÇn víi m×nh tõ 3 n¨m tr−íc, tõ
h¬n 2 n¨m tr−íc - Nh−ng ®Õn giê m×nh míi hiÓu mét çch s©u xa v ®Çy ®ñ nhÊt".
Ng−êi häc trß NguyÔn V¨n Th¹c hiÓu v x¸c ®Þnh ®óng ®¾n lÏ sèng cña ®êi m×nh. "Cã
thÓ ng y mai, cuéc ®êi sÏ tr¶ lêi m×nh b»ng luång giã l¹nh ng¾t, nh−ng cã hÒ chi, khi
m×nh ® cèng hiÕn cho cuéc dêi mét t©m hån chÝnh trùc v cao c¶ - BiÕt yªu v biÕt
ghÐt - BiÕt l¨n lén trong çi b×nh dÞ cña cuéc sèng m c¶m hiÓu h¹nh phóc kh«ng cã g×
so s¸nh næi. BiÕt sèng cao th−îng, v−¬n lªn trªn tÊt c¶ nh÷ng nh÷ng g× tÝnh to¸n ç
nh©n mßn mái v c»n cçi. Ph¶i, m×nh ph¶i sèng nh− vËy, ph¶i cèng hiÕn cho cuéc ®êi
mét t©m hån nh− thÕ - §©y l m¬ −íc, l nguyÖn väng, quyÕt t©m v còng l tr¸ch
nhiÖm m×nh ph¶i l m. Ph¶i l m". ChÝnh v× thÕ ta kh«ng thÓ quªn ®−îc c«ng ¬n cña
thÇy c«.
ThÇy c« gi¸o l ng−êi h−íng dÉn, båi d−ìng, truyÒn ®¹t cho ta nh÷ng kinh
nghiÖm m nh©n lo¹i ® tÝch luü trong suèt qu¸ tr×nh lÞch sö l©u d i vÒ khoa häc tù
nhiªn, khoa häc x héi v kinh nghiÖm sèng ®Ó më réng trÝ ãc cho chóng ta. ThÇy c«


kh«ng chØ cho chóng ta tri thøc m cßn rÌn luyÖn cho chóng ta b i häc l m ng−êi. Lóc
cßn bÐ th¬ thÇy c« d¹y ta tõng ch÷ çi, tõng con sè, råi theo n¨m th¸ng chóng ta dÇn
lín lªn thÇy c« d¹y ta nh÷ng ®iÒu hiÓu biÕt cao h¬n, réng h¬n ®Ó gi¸o dôc ta th nh
ng−êi cã tri thøc, cã ®¹o ®øc. Çc thÇy c« ® “V× lîi Ých tr¨m n¨m trång ng−êi”, ® o
t¹o chóng ta th nh nh÷ng ng−êi h÷u Ých. T¹i sao danh häa ý Lª-«-na ®¬ Vanh xi
(1452 - 1519) cã thÓ trë th nh ®Ønh cao cña thêi Phôc h−ng v thÕ giíi. V× «ng cã
ng−êi thÇy l häa sÜ Vª-r«-ki-«. Tho¹t ®Çu thÇy b¾t cËu bÐ häc trß vÏ qu¶ trøng g mÊy
chôc ng y liÒn. Bëi «ng muèn cho nh häa sÜ thiªn t i t−¬ng lai biÕt "trong mét ngh×n
çi trøng, kh«ng bao giê cã hai çi ho n to n gièng nhau...Do vËy nÕu kh«ng cè c«ng
luyÖn tËp th× kh«ng vÏ ®óng ®−îc ®©u...§ã cßn l çch luyÖn m¾t cho tinh, luyÖn tay
cho dÎo". Çc thÇy c« gi¸o l ng−êi "m i s¾t nªn kim", c«ng lao biÕt bao ! ThËt ®óng
nh− nh th¬ Bïi §¨ng Sinh, hiÖn nay ® l nh gi¸o k× cùu, lóc cßn ngåi trªn ghÕ nh
tr−êng ® viÕt :
“§åi cao th¾m s¾c ti g«n
Trång hoa thÇy ® trång lu«n c¶ ng−êi”
Çc thÇy, çc c« ®ang l m mét nghÒ cao quý nhÊt, nghÒ d¹y häc, nghÒ m d©n
téc ta vèn rÊt coi träng, quan t©m v biÕt ¬n. ¤ng cha ta th−êng nãi :
“Muèn sang th× b¾c cÇu kiÒu
Muèn con hay ch÷ ph¶i yªu kÝnh thÇy”
V× häc sinh th©n yªu, çc thÇy gi¸o, c« gi¸o ® lu«n lu«n quan t©m ®Õn sù tiÕn
bé, vui s−íng tr−íc sù tr−ëng th nh cña chóng ta, tr¨n trë tr−íc thiÕu sãt m chóng ta
m¾c ph¶i. Tõ çi n«i l nh tr−êng, t×nh c¶m g¾n bã gi÷a chóng ta v çc thÇy c« l
mét t×nh c¶m ®Æc biÖt, s©u s¾c. T×nh c¶m ®ã sÏ cïng ®i suèt cuéc ®êi, ®éng viªn, n©ng
®ì chóng ta tr−ëng th nh. Mäi ng−êi chóng ta ph¶i kh¾c ghi v biÕt ¬n. Ph¶i ghi nhí
trong lßng, ®¹o thÇy trß l mét trong nh÷ng ®¹o lín, gi÷ cho x héi l nh m¹nh, v÷ng
ch¾c. L¹i xin kÓ víi çc b¹n mét c©u chuyÖn m nh©n vËt häc trß hiÖn vÉn ®ang sèng
v l mét nh th¬ næi tiÕng cña chóng ta. ChuyÖn cña nh th¬ Ho ng CÇm, thi sÜ yªu
th−¬ng cña miÒn Kinh B¾c, çi n«i cña v¨n hãa ViÖt Nam. Nh th¬ ® l m cho con
s«ng §uèng th nh dßng s«ng tr÷ t×nh, dßng s«ng thi ca. N¨m häc 1935 - 1936, Ho ng
CÇm häc víi thÇy Ho ng Ngäc Ph¸ch, còng l mét nh v¨n (t¸c gi¶ Tè T©m, thiªn tiÓu
thuyÕt l ng m¹n v o lo¹i më ®Çu v¨n ch−¬ng l ng m¹n). Ai ngê sau ®ã Ýt l©u, l¹i lÊy
chÞ g¸i hä thÇy gi¸o m×nh. Mét ng y tÕt ë thÞ x B¾c Ninh, khi hai vî chång thi sÜ ®i
chóc tÕt hä h ng, v o nh thÇy, theo t«n ti trËt tù, thÇy cø mét ®iÒu "th−a b¸c", hai
®iÒu "th−a b¸c". Vî nh th¬ còng th¶n nhiªn "cËu c©u, t«i t«i" mÆc dï kÐm ®Õn trªn 20
tuæi. Song Ho ng CÇm th× kh«ng d¸m. ¤ng lÔ phÐp x−ng "con", gäi "thÇy". VÒ nh , b
vî ph n n n :
- Sao m×nh l¹i x−ng "con" víi cËu Êy ? CËu Êy l em m×nh chø !
Ho ng CÇm ® qu¶ quyÕt tr¶ lêi :
- Anh ph¶i t«n träng çi ®iÒu cã tr−íc. Tr−íc khi anh l chång em, anh ® l häc
trß cña «ng Ph¸ch tõ l©u råi. Ng−êi thÇy gi¸o Êy ® cã c«ng lín ® o t¹o ®−îc ra anh
h«m nay ®Êy em ¹ !
Lßng biÕt ¬n thÇy c« l ph¶i biÕt gi÷ ®óng "§¹o". Nh−ng cao h¬n, ph¶i ®−îc thÓ
hiÖn b»ng h nh ®éng cô thÓ. Muèn vËy chóng ta ph¶i häc tËp tèt, ®¹t nhiÒu th nh tÝch
cao. §©y còng chÝnh l ®¹o lÝ l m ng−êi, l çch øng xö cña ng−êi cã nh©n çch. §Êt


n−íc ta cã rÊt nhiÒu tÊm g−¬ng ®¸ng ®Ó noi theo nh− ng−êi häc trß con vua Thñy TÒ
cña thÇy Chu V¨n An. BiÕt l tr¸i mÖnh Ngäc Ho ng, tÊt bÞ chÕt chÐm, nh−ng vÉn tu©n
theo lêi d¹y b¶o nh©n nghÜa cña thÇy.
B¸c Hå tõng d¹y : “KÎ cã t i m kh«ng cã ®øc l ng−êi v« dông, ng−êi cã ®øc
m kh«ng cã t i th× l m viÖc g× còng khã”. NÒn t¶ng cña con ng−êi vÉn l ®¹o ®øc, ®¹o
®øc kÕt hîp víi t i n¨ng th× l m chuyÖn g× còng th nh c«ng. X héi hiÖn ®¹i ng y nay,
vÊn ®Ò ®¹o ®øc ®ang cßn nhiÒu çi ®Ó quan t©m, ®ã l t×nh tr¹ng häc sinh v« lÔ, v« ¬n
b¹c nghÜa víi thÇy c«. ThËm chÝ cã h nh vi l¨ng m¹, c«n ®å. TÊt c¶ ®Òu bÞ chª tr¸ch,
lªn ¸n gay g¾t.
Trong bèi c¶nh nh− thÕ, thiÕt nghÜ, lßng biÕt ¬n l mãn qu gi¸ trÞ nhÊt, l b«ng
hoa t−¬i th¾m nhÊt ®Ó çc thÕ hÖ häc sinh d©ng tÆng thÇy c« kÝnh yªu. §©y kh«ng ph¶i
chØ l bæn phËn v nghÜa vô m cßn l thø t×nh c¶m cao quÝ, thiªng liªng, ë ®©u, lóc
n o còng cÇn g×n gi÷, nªu cao.

§Ò sè 3
Xin mÑ h·y yªn t©m

B il m
Con ® m−êi l¨m tuæi råi mÑ ¬i, ® lín kh«n, con biÕt r»ng mÑ rÊt lo l¾ng cho
con khi con ®i ®©u, nh−ng mÑ ¬i, con biÕt m×nh ph¶i l m g× khi kh«ng cã bè mÑ ë bªn
v “xin mÑ h y yªn t©m vÒ con”.
T«i cã mét ng−êi mÑ tuyÖt vêi, mÑ rÊt khÐo tay, mÑ nÊu ¨n còng kh¸ ngon.
Nh−ng t«i kh«ng ®−îc lÊy mét phÇn cña mÑ. Con g¸i lín råi m t«i rÊt vông vÒ, tr−íc
khi l m viÖc g× mÑ còng dÆn t«i cÆn kÏ. Lóc n o mÑ còng lo l¾ng v× ë çi tuæi ®ang
ph¸t triÓn, çi tuæi dËy th×, mÑ sî søc khoÎ bÞ gi¶m sót, t×nh c¶m ch«ng chªnh, suy
nghÜ ch−a chÝn ch¾n ¶nh h−ëng tíi häc tËp. Råi mÑ sî, ®êi sèng ph¸t triÓn, c ng ng y
ph−¬ng tiÖn giao th«ng c ng tÊp nËp, ®Ï bÞ tai n¹n. MÑ kh«ng yªn t©m, d¹o ®Çu, mçi
khi ph¶i ®i häc xa, t«i ®¹p xe ®i tr−íc, mÑ xe m¸y theo sau. L©u dÇn, t«i th¹o ®−êng
mÑ kh«ng kÌm t«i n÷a, nh−ng tranh thñ, mÑ vÉn th−êng ghÐ v o chç t«i häc. Cã nh÷ng
h«m t«i häc vÒ khuya, mÑ lo kh«ng ngñ ®−îc, ngåi ë ghÕ chê tíi khi t«i vÒ nh míi im
lÆng ng¶ l−ng. Nh−ng con ng−êi t«i qu¸ v« t©m, vÒ nh mét çi, ch o mÑ l ch¹y tãt
lªn tÇng, t«i còng ch¼ng ®Ó ý t©m tr¹ng mÑ nh− thÕ n o. Cø thÕ ! L¹i cã lÇn mÑ nãi g×
®ã, khi t«i ®ang l m b i tËp khã qu¸, h×nh nh− mÑ hái ch×a kho¸ ®Ó ë ®©u. T«i g¾t lªn
víi mÑ "mÑ t×m ®i sao cø hái con nhiÒu thÕ !". MÑ kh«ng nãi g×, thui thñi mét m×nh ®i
xuèng nh . Thùc ra t«i còng biÕt l m mäi viÖc, chØ kh«ng cÈn thËn ®−îc nh− mÑ th«i.
Çi chÝnh l cã mÑ l m hÕt nªn t«i û l¹i, ®©m ra l−êi.
Cßn nhí, th¸ng tr−íc, h«m sinh nhËt çi H¶o, b¹n th©n cña t«i, T«i xin ®i, mÑ
®ång ý, tr−íc khi ®i mÑ dÆn t«i n o l vÒ sím, n o l ®i ®−êng cÈn thËn, kh«ng ®−îc la
c . TiÖc sinh nhËt thËt vui, nh−ng nhí lêi mÑ dÆn, t«i ® xin phÐp ra vÒ . Ai ngê, gi÷a
®−êng xe bÞ thñng x¨m, d¾t bé mét qu ng míi cã hiÖu söa xe. VÒ ®Õn nh ® kho¶ng
10h15’, må h«i nhÔ nh¹i, t«i v o nh , kh«ng thÊy mÑ chê t«i nh− mäi khi. Ch¾c mÑ
giËn, t«i më cöa råi l¼ng lÆng lªn phßng nh− mäi khi, còng sî mÑ m¾ng. Nh−ng råi mÑ
gäi xuèng, dÆn ng y mai gióp mÑ l m b÷a s¸ng cho c¶ nh v× mÑ c¶m thÊy khã chÞu
trong ng−êi. MÆt t«i xÞ ngay ra. MÑ liÒn b¶o "nÕu con c¶m thÊy kh«ng l m ®−îc th×


th«i”. T«i kh«ng nãi mét lêi n o. §ªm Êy t«i ch¼ng ngñ ®−îc, sao mÑ kh«ng tr¸ch,
ch¾c mÑ kh«ng th−¬ng m×nh n÷a v× m×nh kh«ng vÒ ®óng giê, kh«ng ch¨m sãc mÑ lóc
èm ®au. T«i nhí cã h«m b¸c HiÒn gÇn nh sang ch¬i kÓ chuyÖn b¸c èm chÞ An ch¨m
sãc rÊt chu ®¸o mÑ nghe, nÐt mÆt buån buån. Nh−ng mÑ kh«ng nãi ra ch¾c mÑ gi÷ thÓ
diÖn cho t«i. NghÜ thÕ, t«i thÊy hèi hËn. T«i quyÕt ®Þnh dËy sím l m b÷a s¸ng ®Ó
chuéc lçi víi mÑ. §ªm nay ®èi víi t«i d i d»ng dÆc nh− mét n¨m ® tr«i qua. S¸ng t«i
cè dËy thËt sím ®Ó gióp mÑ, t«i s÷ng sê c¶ ng−êi thÊy mÑ ® l m xong, t«i tr¸ch mÑ
sao mÑ kh«ng ®Ó cho con l m. MÑ l¹i b¶o, vÉn nh− nh÷ng lÇn tr−íc : Con th× biÕt l m
g×.
Nh−ng t«i muèn chøng minh cho mÑ thÊy t«i cã thÓ l m ®−îc. Ngay buæi s¸ng
h«m ®ã, ®i häc vÒ sím, t«i ® nÊu b÷a tr−a víi mét sù cè g¾ng cËt lùc. Khi mÑ vÒ c¬m
n−íc nÊu xong, cã ®iÒu c¸i bÕp th nh mét b i chiÕn tr−êng. Kh«ng ngê, mÑ «m t«i v
khãc : con g¸i mÑ ® lín thËt råi. ThÕ råi, hai mÑ con t«i võa dän dÑp võa nãi chuyÖn.
T«i hái mÑ cã giËn t«i kh«ng, mÑ chØ c−êi, b¶o : sao mÑ l¹i giËn con ®−îc chø. T«i hái,
con l m g× còng sai m mÑ ch¼ng tr¸ch mãc. MÑ nãi : mÑ biÕt con sÏ biÕt lçi v söa
ch÷a, v× mÑ sinh ra con m . R¬m rím n−íc m¾t, t«i cè hái thªm. T¹i sao khi con g¾t
mÑ, mÑ kh«ng nãi g×. MÑ gi¶i thÝch v× ë tuæi t«i tÝnh khÝ thÊt th−êng, ë tuæi n y con
ng−êi hay ph¹m ph¶i nh÷ng sai lÇm kh«ng tr¸ch ®−îc. T«i o lªn khãc, mÑ «i sao mÑ
tèt víi con vËy, mÑ b¶o v× mÑ l mÑ cña con. T«i «m chÇm lÊy mÑ, mÑ lau n−íc m¾t
cho t«i, t«i nãi lÝ nhÝ : MÑ ¬i ! Xin mÑ h y yªn t©m, con sÏ l m tÊt c¶ ®Ó bï ®¾p l¹i
nh÷ng g× mÑ ® lo l¾ng cho con. MÑ l tÊt c¶ cña con, l cuéc sèng cña con, con sÏ cè
g¾ng häc tËp tèt ®Ó xøng ®¸ng l ®øa con ngoan cña mÑ. MÑ ® gióp con tØnh giÊc,
c¶m nhËn ®−îc gi¸ trÞ cña gia ®×nh v t×nh mÑ, c¶m ¬n mÑ nhÐ.
Dï ë ®©u hay ë n¬i n o con vÉn l con mÑ, nÕu ai cßn diÔm phóc cã mÑ ë bªn
ch¨m sãc, h y d nh mét chót thêi gian quý b¸u cña m×nh cho mÑ, ®Ó sau n y kh«ng
ph¶i hèi hËn. MÑ ¬i mÑ h y yªn t©m, mÑ h y gi÷ g×n søc khoÎ, mÑ kh«ng ph¶i lo l¾ng
cho con n÷a v× con ® lín råi.
§Ò sè 4
C¶m nghÜ khi ®äc
Phß gi¸ vÒ kinh cña TrÇn Quang Kh¶i

B il m
H o khÝ §«ng A (chiÕt tù ch÷ TrÇn viÕt theo H¸n tù) khëi ph¸t bëi chiÕn th¾ng
®Õ quèc Nguyªn - M«ng lÇn thø nhÊt - 1258 ® ®−îc kh¼ng ®Þnh rùc rì, hïng hån b»ng
c¸c chiÕn c«ng vang déi trong hai lÇn ®¹i th¾ng 1285, 1287 sau ®ã. Con ch¸u cña
nh÷ng “Ng−êi lÝnh gi ®Çu b¹c, kÓ m i chuyÖn Nguyªn Phong” ® l m cho kÎ x©m
l−îc h i hïng ngay c¶ khi chóng yªn æn vÒ n−íc - “Nghe tiÕng trèng ®ång m tãc trªn
®Çu b¹c tr¾ng” (§ång cæ thanh trung b¹ch ph¸t sinh). §ã l søc m¹nh to n diÖn cña
d©n téc d−íi thêi nh TrÇn trªn c¬ së ý thøc tù c−êng, tù chñ.


KhÝ ph¸ch h o hïng Êy ® vang ®éng th nh c¶m høng yªu n−íc ®−îc biÓu hiÖn
mét çch tËp trung, ®a d¹ng trong th¬ v¨n. Tõ mét lêi hÞch thiÕt tha tr−íc khi l©m trËn,
b i phó h o s¶ng, håi quang mÊy chôc n¨m sau ®Õn nh÷ng tø tuyÖt, nh÷ng ngò ng«n 4
c©u, 20 ch÷ ngay trong cuéc chiÕn.
Phß gi¸ vÒ kinh cña TrÇn Quang Kh¶i l mét trong nh÷ng b i nh− thÕ.
Cuèi n¨m 1284 ®Çu n¨m 1285, qu©n Nguyªn- M«ng o ¹t tÊn c«ng n−íc ta lÇn
thø hai. T×nh thÕ ®Êt n−íc hiÓm nghÌo, çc vua TrÇn ph¶i dêi kinh ®« t×m ph−¬ng kÕ
chèng ®ì. Nh−ng chØ qua mïa xu©n n¨m 1285, qu©n ta ® chuyÓn thÕ tÊn c«ng. Th¸ng
t−, trong trËn ®¸nh t¹i H m Tö, mét ®Þa ®iÓm trªn s«ng Hång t¹i huyÖn Kho¸i Ch©u
(tØnh H−ng Yªn ng y nay) t−íng TrÇn NhËt DuËt ® ph¸ tan ®¹o qu©n Th¸t §¸t, b¾t
sèng giÆc ¤ M Nhi. (Trong §¹i ço b×nh Ng« sau n y NguyÔn Tr i nhÇm sù viÖc nªn
viÕt “Cöa H m Tö b¾t sèng Toa §«, s«ng B¹ch §»ng giÕt t−¬i ¤ M ”). Th¸ng 6, TrÇn
Quang Kh¶i th¾ng tiÕp trËn Ch−¬ng D−¬ng, ®uæi ®¹o qu©n chñ lùc cña Tho¸t Hoan
ch¹y d i lªn phÝa b¾c, gi¶i phãng Th¨ng Long, r−íc vua TrÇn trë l¹i kinh th nh. Trong
kh«ng khÝ Êy, «ng ngÉu høng cao ®é l m nªn Tông gi¸ ho n kinh s− (Phß xa gi¸ nh
vua vÒ l¹i kinh ®«) danh bÊt h− truyÒn. Cïng kho¶ng thêi gian n y, vua TrÇn khi ®Õn tÕ
ë nh Th¸i miÕu còng øng khÈu hai c©u : "X t¾c l−ìng håi lao th¹ch m / S¬n h
thiªn cæ ®iÖn kim ©u". NghÜa l "§Êt n−íc hai phen bon ngùa ®¸ /Non s«ng ngh×n thña
v÷ng ©u v ng", cïng mét m¹ch c¶m høng yªu n−íc, tù h o d©n téc.
B i th¬ chØ bèn c©u, theo lèi n¨m ch÷ m¹ch l¹c, gän g ng. Hai c©u ®Çu kÓ l¹i
hai chiÕn c«ng hiÓn h¸ch võa míi ®ã, ®ang cßn t−¬i nguyªn kh«ng khÝ chiÕn th¾ng. Cã
nÐt ®Æc biÖt l tr×nh tù çc chiÕn c«ng kh«ng ®−îc nªu theo diÔn biÕn thêi gian tr−íc
sau. ChiÕn th¾ng Ch−¬ng D−¬ng tr−íc, H m Tö sau. Çch tr×nh b y nh− thÕ l theo çi
l«-gÝc cña c¶m høng. TrËn sau míi h¬n v còng vang déi h¬n. ChÝnh nhê chiÕn th¾ng
Ch−¬ng D−¬ng m Tho¸t Hoan ph¶i bá ch¹y, Th¨ng Long ®−îc gi¶i phãng. ChÝnh nhê
chiÕn th¸ng Ch−¬ng D−¬ng m cã çi kh«ng khÝ r¹o rùc phÊn chÊn trong ng y “vÒ l¹i
thñ ®«” n y. Lêi th¬ rÊt c« ®óc, vÎn vÑn m−êi ch÷, nªu hai sù viÖc l “c−íp gi¸o giÆc”
v “b¾t qu©n thï”. Song qua hai h×nh ¶nh n y ng−êi ®äc c¶m nhËn ®−îc niÒm phÊn
chÊn, h©n hoan. §óng l c©u th¬ ®¨ng ®èi bªn ngo i ®anh ch¾c, bªn trong chøa chan
xóc c¶m. C¶m xóc theo kiÓu c« l¹i. Sù c« ®óc n y t¹o ra mét thÕ n¨ng, kh¶ n¨ng kh¬i


gîi ng−êi ®äc suy ngÉm. Mét trong nh÷ng ®Æc tr−ng thÈm mÜ cña thi ph¸p cæ l gîi, Ýt
chó träng kÓ, t¶.
Hai c©u th¬ sau l lêi ®éng viªn, quyÕt t©m x©y dùng,b¶o vÖ nÒn th¸i b×nh cña giang
s¬n, ®Êt n−íc.
Nguyªn v¨n :
Th¸i b×nh tu trÝ lùc
V¹n cæ thö giang san
VÉn tr×nh b y theo lèi ngò ng«n nh− tr−íc nh−ng l¹i ®Æt ra mét nhiÖm vô, mét
yªu cÇu ho n to n míi. Th«ng th−êng, sau chiÕn th¾ng ng−êi ta dÔ tho¶ m n, dÔ say
s−a víi vinh quang, bá lì mét kho¶ng thêi gian cÇn thiÕt chuÈn bÞ cho t−¬ng lai. TrÇn
Quang Kh¶i ® cã nhËn thøc ho n to n ®óng v ®Æt vÊn ®Ò mét çch kÞp thêi vÒ nh÷ng
c«ng viÖc thêi hËu chiÕn. ¤ng hiÓu r»ng nh÷ng c«ng viÖc cña mét ®Êt n−íc sau chiÕn
tranh l hÕt søc bén bÒ. Th¸i ®é v h nh ®éng ë thêi k× th¸i b×nh rÊt cÇn ph¶i tËp trung
l “tu trÝ lùc”. “Tu” l häc tËp, båi®¾p, “trÝ lùc” l trÝ tuÖ, kh¶ n¨ng. ý th¬ vÉn tiÕp tôc
gîi cho ng−êi ®äc hiÓu thªm r»ng, ®Êt n−íc vÉn ®ang ®ßi hái, cßn yªu cÇu nh÷ng con
ng−êi chiÕn th¾ng n y nhiÒu cèng hiÕn h¬n n÷a. Cã nh− vËy míi cã sù yªn b×nh, v÷ng
ch i mu«n n¨m. Mét ý th¬ ®Çy tinh thÇn tr¸ch nhiÖm.
B i th¬ cã çi hå hëi, phÊn chÊn tét cïng tr−íc nh÷ng chiÕn th¾ng, nh÷ng chiÕn
c«ng. NiÒm tù h o, niÒm say mª, tinh thÇn l¹c quan thËt bay bæng phï hîp víi h o khÝ
§«ng A thña Êy. Nh−ng ®©y còng l mét niÒm vui rÊt lÝ trÝ, rÊt tØnh t¸o s¸ng suèt cña
con ng−êi ý thøc ®−îc gi¸ trÞ trän vÑn cña niÒm vinh quang. MÆt kh¸c phï hîp víi
phong çch ng«n ng÷, uy thÕ cña vÞ t−íng quèc ®Çu triÒu.
KÕt cÊu chÆt chÏ, cã søc kh¸i qu¸t cao, c¶m xóc c« ®äng l¹i võa cã kh¶ n¨ng gîi më ý
t−ëng ® t¹o ra mét sù thèng nhÊt néi dung v h×nh thøc theo kiÓu tuyªn ng«n riªng
biÖt. §Êy chÝnh l nÐt ®Æc s¾c cña Phß gi¸ vÒ kinh.
Cho ®Õn h«m nay b i th¬ vÉn sèng trong niÒm tù h o d©n téc, vÉn gi÷ nguyªn
gi¸ trÞ thêi sù nãng hæi, vÉn l mét b i häc. B i häc vÒ ý thøc, tr¸ch nhiÖm x©y dùng
®Êt n−íc v÷ng m¹nh sau chiÓn tranh.
§Ò sè 5
C¶m nghÜ vÒ vÎ ®Ñp con ng−êi
qua truyÖn ng¾n L o H¹c cña Nam Cao.


B il m
Mçi mét nh v¨n ®Òu cã c¶m høng s¸ng t¸c riªng cña m×nh. Nam Cao còng vËy,
«ng l mét nh v¨n chuyªn viÕt truyÖn ng¾n lÊy c¶m høng s¸ng t¸c tõ nh÷ng ng−êi
n«ng d©n trong x héi cò, ca ngîi vÎ ®Ñp néi t©m tiÒm t ng cña hä. TruyÖn ng¾n L o
H¹c l mét tiªu biÓu trong sè ®ã.
VÎ ®Ñp cña nh÷ng ng−êi n«ng d©n nghÌo khæ ®−îc nh v¨n thÓ hiÖn mét çch
kh¸ch qua, s©u s¾c v truyÒn c¶m qua bøc ch©n dung cña L o H¹c. Tr−íc hÕt vÎ ®Ñp
Êy béc lé ë lèi sèng t×nh nghÜa. L o rÊt th−¬ng “cËu v ng” - tªn th©n mËt l o ®Æt cho
con chã v ng. §ã l kØ niÖm vÒ ®øa con trai. Mét trËn èm ® khiÕn cho cuéc sèng cña
l o c ng tóng bÊn, c¬m l o ¨n mçi b÷a còng ch¼ng ®ñ no nãi g× tíi viÖc nu«i thªm con
v ng. Cuèi cïng l o ph¶i quyÕt ®Þnh b¸n, mÆc dï con v ng ® g¾n bã víi l o trong
nh÷ng ng y l o c« ®¬n nhÊt. Cã ®iÒu l o ® b¨n kho¨n day døt nhiÒu lÇn. Khi sang nh
«ng gi¸o kÓ vÒ viÖc b¸n chã, l o cè tá râ sù vui vÎ, nh−ng l o "c−êi m nh− mÕu, ®«i
m¾t Çng Ëng n−íc, mÆt l o ®ét nhiªn co róm l¹i, nh÷ng nÕp nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp
cho n−íc m¾t ch¶y ra, çi ®Çu l o nghÑo vÒ mét bªn v çi miÖng mãm mÐm cña l o
mÕu nh− con nÝt, l o hu hu khãc". L o tù tr¸ch m×nh b»ng n y tuæi ®Çu råi cßn ®¸nh
lõa mét con chã.
Çch mét con ng−êi, nhÊt l ng−êi nghÌo khæ ®èi xö víi mét con vËt l sù thÓ
hiÖn nh©n çch râ r ng nhÊt, b¶n chÊt nhÊt. ChØ ai sèng b»ng t×nh nghÜa, míi biÕt g¾n
bã, tri ©n dÉu l víi mét con vËt. ChØ ai cao th−îng míi biÕt xÊu hæ, ©n hËn tr−íc h nh
vi m m×nh coi l ph¶n tr¾c tr−íc mét con vËt.
VÎ ®Ñp cã søc m¹nh nhÊt trong con ng−êi l t×nh th−¬ng yªu, ®øc hi sinh cao c¶.
Bao trïm tÝnh çch l o H¹c chÝnh l tÊm lßng, ®ø tÝnh n y. Th−¬ng con, l o cè g¾ng
d nh dôm tiÒn cho con c−íi vî, cè gi÷ lÊy m¶nh v−ên cho con, dï cuéc sèng cã khã
kh¨n, khæ së thÕ n o. L o cè g¾ng thu vÐn sao cho kh«ng phiÒn ®Õn ng−êi kh¸c. L o
göi «ng gi¸o ba m−¬i ®ång b¹c phßng khi l o chÕt cã tiÒn l m ma. Lßng tù träng ®
kh«ng cho phÐp l o nhËn sù gióp ®ì giÊu giÕm cña «ng gi¸o. §ã l phÈm chÊt kiªn
c−êng cña ng−êi n«ng d©n nghÌo khæ.
Nh−ng ®au ®ín thay, chÝnh nh÷ng phÈm chÊt lín lao n y ® dÉn l o ®Õn víi çi
chÕt. L o H¹c chñ ®éng chän çi chÕt, nghÜa l l o ® h nh ®éng quyÕt liÖt nhÊt, x¶
th©n ®Ó b¶o vÖ vÎ ®Ñp con ng−êi, vÎ ®Ñp l m ng−êi.
Trong truyÖn ng¾n L o H¹c, h×nh ¶nh «ng gi¸o còng ngêi s¸ng. ¤ng gi¸o ®¹i
diÖn tiªu biÓu cho t×nh yªu th−¬ng, chia xÎ, sù ®ång c¶m, niÒm tin ë vÎ ®Ñp con ng−êi
v còng chÝnh l mét vÎ ®Ñp. NhÊt l trong mét x héi m v× nghÌo khæ qu¸ ng−êi ta
nghi ngê nhau, kh«ng thÓ ®Õn ®−îc víi nhau, kh«ng tin v o sù tèt ®Ñp cña nhau.
VÎ ®Ñp con ng−êi trong truyÖn ng¾n L o H¹c cña Nam Cao ®−îc x©y dùng trªn
c¶nh nghÌo khã cña ng−êi n«ng d©n trong x héi cò. Nh−ng ®ã l vÎ ®Ñp cña con
ng−êi ViÖt Nam, nªn dÉu thêi "®ãi nghÌo trong r¬m r¹, v¨n chiªu hån tõng thÊm giät
m−a r¬i" (ChÕ Lan Viªn) n y ® qua ®i l©u råi, vÎ ®Ñp Êy vÉn lung linh ¸nh s¸ng v
®Çy søc lay ®éng.

§Ò sè 6
Quª h−¬ng trong th¬ TÕ Hanh


B il m
Quª h−¬ng trong xa çch l nguån ®Ò t i v« tËn, l c¶ mét dßng c¶m xóc d¹t d o,
lÊp l¸nh suèt ®êi th¬ TÕ Hanh. Çi l ng quª nghÌo ë mét cï lao trªn s«ng Tr Bång ®
nu«i d−ìng t©m hån TÕ Hanh, ® trë th nh nguån c¶m xóc v« tËn ®Ó «ng viÕt nªn
nh÷ng vÇn th¬ tha thiÕt, lai l¸ng nh− : “Nhí con s«ng quª h−¬ng”, “Quª h−¬ng”, “Trë
l¹i con s«ng quª h−¬ng”. Sinh ra v lín lªn trªn m¶nh ®Êt miÒn Trung - Qu ng Ng i,
mét vïng ®Êt c»n cçi, quanh n¨m chØ cã giã v çt, mét vïng quª nghÌo. Do ho n c¶nh
b¾t buéc, «ng rêi xa quª h−¬ng tõ thuë thiÕu thêi. Trong thêi gian xa quª «ng viÕt rÊt
nhiÒu t¸c phÈm, chñ yÕu l vÒ quª h−¬ng, b»ng tÊt c¶ nh÷ng t×nh yªu, nçi nhí cña
m×nh. Mét vïng ®Êt ®Çy th¬ méng v rÊt ®Ñp trong th¬ TÕ Hanh. Trong ®ã cã nãi con
s«ng quª m «ng g¾n bã :
Quª h−¬ng t«i cã con s«ng xanh biÕc
N−íc g−¬ng trong soi tãc nh÷ng h ng tre
Xa quª, xa c¶ con s«ng. Cã thÓ nãi ®ã l nçi ®au cña «ng.
Qua nh÷ng kØ niÖm, håi t−ëng vÒ con s«ng trong “nçi nhí con s«ng quª h−¬ng”,
TÕ Hanh ® thÓ hiÖn mét t×nh yªu quª h−¬ng tha thiÕt, m nh liÖt, mét h×nh ¶nh quª
h−¬ng th©n thiÕt, ruét r .
- L ng t«i ë vèn nghÒ ch i l−íi
N−íc bao v©y çch biÓn nöa ng y s«ng
- Quª h−¬ng t«i cã con s«ng xanh biÕc
N−íc g−¬ng trong soi tãc nh÷ng h ng tre
ThÕ ®Êy, quª h−¬ng trong th¬ TÕ Hanh hiÖn lªn ®Ñp v m¸t dÞu nh− vËy. Cßn
ng−êi d©n quª th× m¹nh mÏ, tinh tÕ, sèng ®éng :
D©n ch i l−íi l n da ng¨m d¸m n¾ng
Cã th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m
ChØ cã ai l con ng−êi cña s«ng n−íc, v¹n ch i míi cã thÓ t¹o ®−îc h×nh ¶nh
ng−êi d©n ch i gi÷a ®Êt trêi lång léng giã víi ®ñ h×nh khèi, m u s¾c v h−¬ng vÞ. ChÊt
muèi mÆn nång ngÊm v o th©n h×nh ng−êi d©n quª h−¬ng còng nh− ngÊm s©u v o l n
da, thí thÞt v o tËn t©m hån th¬ TÕ Hanh. B»ng giäng th¬ gi i b y, ph¬i tr¶i, «ng ® kÓ
vÒ kØ niÖm tuæi th¬ t−¬i ®Ñp :
Khi mÆt n−íc chËp chên con ç nh¶y
B¹n bÌ t«i tôm n¨m tôm bÈy...
T«i ®−a tay «m n−íc v o lßng
S«ng më n−íc «m t«i v o d¹
Cao h¬n, trong xa çch, nh−ng víi søc m¹nh cña t×nh quª, kh«ng chØ cã h×nh ¶nh
®Æc tr−ng cña quª h−¬ng "M u n−íc xanh, ç b¹c çnh buåm v«i / Tho¶ng con thuyÒn
rÏ sãng ch¹y ra kh¬i" hiÖn ra m nh th¬ cßn c¶m nhËn ®−îc c¶ mïi vÞ quª :
Nay xa çch lßng t«i lu«n t−ëng nhí
T«i thÊy nhí çi mïi nång mÆn qu¸
Quª h−¬ng TÕ Hanh l mét l ng ch i nghÌo, ng−êi d©n sèng cÇn cï, khã nhäc,
thÕ nh−ng khi nhí vÒ quª, «ng l¹i chØ thÊy vÎ ®Ñp t−¬i s¸ng. Ph¶i ch¨ng ®ã l nhê l ng
quª Êy cã con s«ng ªm ®Òm, tu¬i t¾n, l¹i gÇn biÓn tù do, phãng kho¸ng v nhÊt l nhê
tr¸i tim tuæi trÎ khoÎ kho¾n ? MÆt kh¸c, cïng t×nh c¶m ®»m th¾m, kØ niÖm s©u l¾ng,


®Ñp ®Ï, lêi kÓ theo lèi gi i b y, thñ thØ ch©n thËt v kh¶ n¨ng miªu t¶ nh÷ng c¶m gi¸c
bªn trong ch©n th nh, méc m¹c, nªn ë th¬ TÕ Hanh, con s«ng trë th nh mét h×nh t−îng
thÈm mÜ, gîi c¶m, ®Çy chÊt tr÷ t×nh.
§èi víi TÕ Hanh, quª h−¬ng lu«n l b«ng hoa ®Ñp nhÊt trong v−ên hoa. Ca dao,
d©n ca d−êng nh− còng ® ngÊm s©u v o hån th¬ TÕ Hanh. Dï ë ph−¬ng trêi n o lßng
«ng vÉn nhí quª h−¬ng, nã lu«n d¹t d o, ch¸y báng trong «ng khiÕn nh th¬ thÊy ®−îc
h×nh ¶nh quª h−¬ng liªn tôc hiÖn ra. Quª h−¬ng chÝnh l søc sèng cña «ng, ë mét khÝa
c¹nh n o ®ã, ta l¹i thÊy t×nh yªu quª h−¬ng cña TÕ Hanh rÊt ®a chiÒu v phøc t¹p. Lóc
da diÕt, ngËp tr n víi “Nhí con s«ng quª h−¬ng”, nh−ng lóc kh¸c l¹i cho ng−êi ®äc
thÊy mét hån th¬ trÎ trung ph¬i phíi cña “Quª h−¬ng”. Nh−ng dï ë gãc ®é, khÝa c¹nh
n o th× nã ®Òu Èn chøa mét t×nh yªu, nçi kh¸t khao ®o n tô, b y tá kh¸t väng gÆp gì
cô thÓ. Kh«ng nh− th¬ Huy CËn, L−u Träng L− ®Çy chÊt méng ¶o, kh«ng nh− th¬ H n
MÆc Tö, ChÕ Lan Viªn hun hót sÇu th−¬ng, th¬ TÕ Hanh trong s¸ng, khoÎ m¹nh, ®¾m
®uèi rÊt thùc. Bëi «ng cã mét vïng quª b»ng x−¬ng, b»ng thÞt, m «ng lu«n dâi theo
b»ng ®«i m¾t rÊt thùc, b»ng tr¸i tim cã ®Þa chØ râ r ng.
Suèt nöa ®êi ng−êi, do thêi thÕ, TÕ Hanh ph¶i xa quª, khi trë l¹i
sau mïa hÌ ®¹i th¾ng, thèng nhÊt ®Êt n−íc - 1975, con s«ng v l ng quª ® ®æi thay
nhiÒu :
T«i nh×n s«ng bªn lë bªn båi
Tre th−a thít ngËp tr n lau cá
Trong ¸nh s¸ng ng¶ nghiªng theo chiÒu giã
ThuyÒn m¸y däc ngang tá tr¾ng lßng s«ng
Nh d©n ch i gi¨ng nh÷ng l−íi ni l«ng
M u xanh ®á ngêi ngêi ¸nh n−íc
K×a b i só n¬i s¸u n¨m vÒ tr−íc
GiÆc MÜ bao v©y s¸t hai mèt trung ®éi d n qu©n
C©y mï u kh«ng cßn ng¶ bãng bªn cån
C©y xanh tr−íc ®×nh th©n chØ cßn mét nöa
T¸c gi¶ thËt sù ngì ng ng :
T«i ®i häc bê s«ng bì ngì
Quªn c¶ khóc quanh rÏ lèi v o nh
Quª h−¬ng ®Ñp ®Ï th¬ méng trong t©m trÝ t¸c gi¶ nay trÇn trôi nh÷ng vÕt th−¬ng
chiÕn tranh, vÕt th−¬ng do chia c¾t ®Êt n−íc. T¸c gi¶ võa vui võa ®au buån mét nçi
"håi h−¬ng".
Trë vÒ, gÆp l¹i, tuæi còng ® cao, quª h−¬ng th× ®æi thay nh− thÕ, nªn sau n y, dÉu quª
nh vÉn mÕn yªu, thæn thøc trong tr¸i tim nh th¬, nh−ng th¬ vÒ quª h−¬ng cña TÕ
Hanh th× ® kh¸c. Kh«ng cßn çi søc hÊp dÉn cña vÎ ®Ñp trai tr¸ng. Cho nªn, cã thÓ
nãi, ng−êi ta chØ cßn nhí ®Õn nh÷ng b i th¬ vÒ quª h−¬ng, con s«ng quª cña «ng mÊy
m−¬i n¨m vÒ tr−íc. Dï sao thÕ còng l qu¸ ®ñ víi mét ®êi th¬.
Cã thÓ nãi nh÷ng b i th¬ vÒ quª h−¬ng tr−íc v hai m−¬i n¨m sau Çch m¹ng
Th¸ng T¸m cña TÕ Hanh ® cÊt lªn mét tiÕng ca trong trÎo, nång n n, th¬ méng vÒ con
s«ng hiÒn hßa ® “t¾m c¶ ®êi t«i”, vÒ çi l ng v¹n ch i tõng «m Êp, ru vç tuæi th¬ «ng.
Mçi chóng ta mét lÇn n÷a vui mõng khi ®−îc giao tiÕp víi mét hån th¬ khoÎ m¹nh,
trong s¸ng song l¹i rÊt ®çi b×nh dÞ m s©u s¾c. Nã kh«ng hÒ l m nÆng ®Çu ta víi nh÷ng


bãng d¸ng siªu h×nh hay nh÷ng v« thøc u minh, nã chÊp c¸nh méng m¬, båi ®¾p cho
mçi chóng ta t×nh yªu quª h−¬ng th¾m thiÕt, l ®iÓm trë vÒ b×nh yªn cña ta trong cuéc
®êi nhiÒu b−¬n tr¶i, còng l sù th«i thóc ta v−¬n lªn.

§Ò sè 7

H×nh ¶nh §¨m S¨n trong ®o¹n trÝch “ChiÕn th¾ng M¬ Tao, M¬ X©y”

B il m

§o¹n trÝch "ChiÕn th¾ng Mtao-Mx©y" kh«ng khÐp l¹i b»ng c¸i chÕt m l sù
t−ng bõng cña chiÕn th¾ng, sù lín m¹nh cña mét céng ®ång v uy danh vang déi cña
ng−êi anh hïng §¨m S¨n. Ng−êi anh hïng sö thi l träng t©m miªu t¶ cña bøc tranh
ho nh tr¸ng. TÇm vãc lÉn chiÕn c«ng cña ch ng trïm lªn to n bé chiÕn c«ng, to n bé
thiªn nhiªn v x héi £- ®ª.
Trong quan niÖm cña ng−êi d©n téc £-®ª, cuéc chiÕn tõng ®ãng vai trß l “b
®ì lÞch sö” khiÕn cho céng ®ång ng y c ng ph¸t triÓn, ng y c ng cã cuéc sèng Êm no,
thÞnh v−îng. Trong sù ph¸t triÓn Êy, ng−êi anh hïng cã vÞ trÝ hÕt søc lín lao tÇm cì.
Sau mçi chiÕn c«ng cña ng−êi anh hïng l mét lÔ ¨n mõng ho nh tr¸ng cña céng ®ång
®Ó suy t«n, ca ngîi còng nh− thÓ hiÖn niÒm vui vÒ sù no ®ñ, ®«ng ®óc mçi ng y.
Sau chiÕn th¾ng oanh liÖt tr−íc tï tr−ëng Mtao-Mx©y, §¨m S¨n ® trë th nh
ng−êi anh hïng gi u cã, hïng m¹nh nhÊt. T«i tí theo vÒ “®Æc nh− bÇy c tong”, cña
c¶i ®−a vÒ “nhiÒu nh− ong ®i chuyÓn n−íc”. Tr n ngËp trong niÒm vui, §¨m S¨n ®
cho to n bé téc ¨n mõng chiÕn th¾ng. TiÕng tuyªn bè më héi dâng d¹c vang väng cña
ch ng khiÕn cho kh¾p rõng nói ©m vang trong kh«ng khÝ h¸o høc. C¶ céng ®ång ng−êi
£-®ª v ngõ¬i £-ga ®−îc t¸i hiÖn sinh ®éng ®Çy søc sèng. V sõng s÷ng trong x héi
Êy, l nÐt ®Ñp võa ho nh tr¸ng, võa l ng m¹n cña ng−êi anh hïng §¨m S¨n.
NÐt ®Ñp ®−îc ghi nhËn tr−íc tiÖc cña §¨m S¨n trong lÔ ¨n mõng chÝnh k nÐt
®Ñp vÒ ngo¹i h×nh v søc m¹nh.
Ch ng ®−îc miªu t¶ víi vÎ ®Ñp v søc m¹nh cña mét vÞ thÇn. Ng−êi £-®ª, £-ga
ca ngîi §¨m S¨n l mét dòng t−íng ch¾c chÕt m−êi m−¬i còng kh«ng lïi b−íc. "M×nh
quÊn chÐo mét tÊm mÒn chiÕn, tai ®eo nô, s¸t bªn m×nh nghªng ngang ®ñ gi¸o g−¬m,
®«i m¾t long lanh nh− chim, b¾p ch©n ch ng to b»ng c©y x ngang, b¾p ®ïi ch ng to


b»ng èng bÔ, søc ch ng ngang søc voi ®ùc, h¬i thë ch ng Çm Çm tùa sÊm dËy, ch ng
n»m sÊp th× g y rÇm s n, ch ng n»m ngöa th× g y x däc". B»ng nghÖ thuËt miªu t¶, so
s¸nh gÇn gòi, cô thÓ víi nhiÒu chi tiÕt hÕt søc sinh ®éng, kÕt hîp víi nghÖ thuËt tt×
ho n sö thi v çch nãi phãng ®¹i sö thi, ng−êi d©n T©y Nguyªn ® biÕn ng−êi anh
hïng cña hä th nh mét vÞ thÇn víi tÊt c¶ søc m¹nh héi tô tõ nói rõng, vò trô. Søc m¹nh
cña ch ng ®−îc so s¸nh víi nh÷ng g× m¹nh nhÊt, ®Ñp nhÊt cña thiªn nhiªn. Vèn ngang
t ng tõ trong bông mÑ, tr¶i qua bao cuéc chiÕn, §¨m S¨n ® lín lªn v trë th nh chiÕn
thÇn. Ch ng cã tÊt c¶ vÎ ®Ñp còng nh− søc m¹nh cña thÇn linh qua trÝ t−ëng t−îng bay
bæng k× diÖu v lßng mÕn yªu v« h¹n cña ng−êi T©y Nguyªn. Kh«ng chØ cã søc m¹nh
dòng m nh ch ng cßn cã vÎ ®Ñp l ng m¹n : “ch ng n»m trªn vâng, tãc th¶ trªn s n,
høng tãc ch ng ë d−íi ®Êt l mét çi nong hoa, ®Çu ®éi kh¨n nhiÔu, vai mang mò hoa,
ch ng ¨n kh«ng biÕt no, uèng kh«ng biÕt say, trß chuyÖn kh«ng biÕt ch¸n”. To¸t lªn tõ
c©u ch÷ mét ch ng §¨m S¨n ho ®ång vui vÎ. Kh«ng hÒ ph©n biÖt ®Þa vÞ cao thÊp gi u
hÌn. §¨m S¨n l biÓu t−îng cho h i ho gi÷a çi ®Ñp d÷ déi cña nói rõng, vò trô víi
çi ®Ñp ªm ¶ l ng m¹n cña t©m hån ng−êi T©y Nguyªn. Çi ®Ñp Êy võa cã sù cao c¶, k×
vÜ cña ng−êi anh hïng l¹i võa cã nÐt k× diÖu, ®Ëm ® b¶n s¾c T©y Nguyªn.
Kh«ng chØ hiÖn lªn víi vÎ ®Ñp cña søc m¹nh v h×nh thÓ, §¨m S¨n cßn hiÖn lªn
trong lÔ ¨n mõng, ë vÎ ®Ñp cña lßng t«n kÝnh tæ tiªn, thÇn linh, lßng hiÕu kh¸ch, mét
t©m hån thuû chung, phãng kho¸ng réng r i.
Sau chiÕn th¾ng, §¨m S¨n kh«ng quªn sai t«i tí l m lÔ c¶m t¹ tæ tiªn v thÇn
linh ® gióp cho ch ng chiÕn th¾ng, ® gióp bé téc cña ch ng ng y mét v÷ng m¹nh
gi u cã. "¬ çc con, ¬ çc con, h y ®i lÊy r−îu b¾t tr©u, r−îu n¨m chÐ, tr©u b¶y con
®Ó d©ng thÇn, r−îu b¶y chÐ, lîn thiÕn b¶y con cÇu cho ta ®−îc b×nh yªn v« sù, n¹n
khái tai qua, lín lªn nh− s«ng n−íc, cao lªn nh− c©y rõng, kh«ng cßn ai b× kÞp”. Çch
§¨m S¨n sai t«i tí s¾m ®å lÔ cóng tÕ chøng tá lßng th nh kÝnh s©u s¾c víi thÇn linh, tæ
tiªn cña ch ng. Nã còng chÝnh l tiÕng nãi tÝn ng−ìng cña c¶ céng ®ång d©n téc £ ®ª.
Sau khi l m lÔ t¹ khÊn thÇn linh, tæ tiªn §¨m S¨n ® mêi tÊt c¶ anh em, b¹n bÌ,
t«i tí ¨n uèng : “hìi anh em trong nh , hìi b con trong l ng, xin mêi tÊt c¶ ®Õn víi
ta, chóng ta sÏ më tiÖc ¨n mõng n¨m míi…”. TiÕng mêi ch o sang s¶ng nh− chÝnh tÊm


lßng h o hiÖp cña ch ng §¨m S¨n. Ch ng ® thiÕt ® i b¹n bÌ, d©n l ng b»ng nh÷ng vËt
chÊt ®Çy ®ñ sang träng, b»ng niÒm vui th©n ¸i, khiÕn cho “c¶ mét vïng nh o ra nh−
n−íc” vui tíi møc “l−¬n trong hang, giun trong bïn, r¾n hæ, r¾n mai ®Òu chui lªn n»m
trªn cao s−ëi n¾ng, Õch nh¸i d−íi gÇm nh , k× nh«ng ngo i b i th× kªu inh ái suèt ng y
®ªm”. B¹n bÌ cña ch ng ®«ng ®óc : “Çc c« g¸i ®i l¹i vó ®ông vó, çc ch ng trai ®i l¹i
ngùc ®ông ngùc”. Kh«ng khÝ ¨n mõng nh− thÕ n y b©y giê míi cã. Bëi b©y giê ng−êi
£ ®ª míi cã ng−êi thñ lÜnh anh hïng dòng c¶m, h o hiÖp ®Õn thÕ. §ã chÝnh l niÒm tù
h o s©u s¾c cña ng−êi d©n £ ®ª vÒ vÞ tï tr−ëng §¨m S¨n.
Çch x©y dùng h×nh t−îng ®Ñp ®Ï lín lao cña ng−êi anh hïng trong kh«ng khÝ
®«ng vui nhén nhÞp, lín m¹nh cña céng ®ång l mét ®Æc ®iÓm næi bËt cña sö thi T©y
Nguyªn. Ng−êi anh hïng sö thi ®−îc to n thÓ céng ®ång suy t«n tuyÖt ®èi. Qua ng−êi
anh hïng ta thÊy ®−îc sù ph¸t triÓn, ý chÝ thèng nhÊt cña to n thÓ céng ®ång £ ®ª -
mét biÓu hiÖn quan träng cña ý thøc d©n téc.

§Ò sè 8
Tõ bi kÞch mÊt n−íc ®Õn bi kÞch t×nh yªu qua truyÒn thuyÕt An D−¬ng
V−¬ng v MÞ Ch©u – Träng Thuû

B il m
T«i kÓ ng y x−a chuyÖn MÞ Ch©u
Tr¸i tim lÇm chç ®Ó trªn ®Çu
Ná thÇn v« ý trao tay giÆc
Nªn nçi c¬ ®å ®¾m biÓn s©u.
(Tè H÷u)
Bèn c©u th¬ l¹i gîi nh¾c ta xãt xa nhí vÒ c©u chuyÖn d©n gian “An D−¬ng
V−¬ng v MÞ Ch©u - Träng Thuû” víi h×nh ¶nh mét vÞ vua t i giái trong buæi ®Çu dùng
n−íc ® ®¸nh tan çc cuéc x©m l¨ng hung b¹o cña kÎ thï nh−ng cuèi cïng l¹i thÊt b¹i
méi çch ®au xãt, trong gi©y phót chñ quan ® ®Ó cho giang s¬n x t¾c tuét khái tÇm
tay, l m nªn mét b i häc kinh nghiÖm x−¬ng m¸u khã cã thÓ n o quªn.


§äc "An D−¬ng V−¬ng v MÞ Ch©u – Träng Thuû” ta thËt khã giÊu næi niÒm
xãt xa tr−íc bi kÞch mÊt n−íc ¢u L¹c v c¶ bi kÞch t×nh yªu cña n ng c«ng chóa MÞ
Ch©u.
Trong truyÒn thuyÕt d©n gian, An D−¬ng V−¬ng xuÊt hiÖn nh− mét vÞ vua to n
t i, lu«n mang trong m×nh mét tinh thÇn chèng giÆc ngo¹i x©m m¹nh mÏ. Nhê sù gióp
®ì cña thÇn Kim Qui, ng i ® x©y ®−îc Loa th nh v÷ng ch¾c v chÕ ®−îc ná thÇn –
mét vò khÝ v« cïng lîi h¹i, b¸ch ph¸t b¸ch tróng, cã thÓ giÕt chÕt h ng ngh×n qu©n
giÆc.
N¨m Êy,TriÖu § cö binh x©m l−îc ph−¬ng Nam, song v× ¢u L¹c cã ná thÇn
nªn qu©n § thua lín, bÌn xin giao ho . Kh«ng bao l©u sau, § t×m çch cÇu h«n cho
con trai m×nh víi con g¸i An D−¬ng V−¬ng. Vua ¢u L¹c ® v« t×nh g¶ con g¸i yªu l
MÞ Ch©u cho Träng Thuû. Vua n o ngê Träng Thuû ® tØ tª trß chuyÖn víi MÞ Ch©u ®Ó
t×m hiÓu bÝ mËt ná thÇn. V MÞ Ch©u - mét ng−êi con g¸i nhÑ d¹ c¶ tin ® th nh thËt
gi¶i thÝch cÆn kÏ cho chång tõ çch l m lÉy ná ®Õn çch b¾n tªn, t¹o ®iÒu kiÖn cho
Träng Thuû cã thÓ chÕ ná gi¶, ®¸nh tr¸o ná thÇn. Ýt l©u sau, Träng Thuû tõ biÖt vî víi
lÝ do “t×nh vî chång kh«ng thÓ l ng quªn, nghÜa cha mÑ kh«ng thÓ vøt bá” v nãi dèi
MÞ Ch©u vÒ ph−¬ng B¾c th¨m cha. TriÒu § ®−îc lÉy ná c¶ mõng bÌn cö binh sang
®¸nh. Vua An D−¬ng V−¬ng kh«ng hÒ hay biÕt ná thÇn bÞ ®¸nh tr¸o, khi giÆc tiÕn s¸t
®Õn th nh vÉn ung dung ngåi ®¸nh cê, c−êi m nãi r»ng “§ kh«ng sî ná thÇn sao ? ”.
Cho ®Õn khi qu©n § tiÕn s¸t l¾m råi, vua míi lÊy ná thÇn ra b¾n, thÊy lÉy thÇn ® mÊt,
kh«ng cßn çch n o kh¸c ® nh bá ch¹y. Vua ®Æt MÞ Ch©u ngåi ®»ng sau ngùa råi
ch¹y vÒ ph−¬ng Nam. ThÕ l theo lêi giao −íc, nh÷ng chiÕc l«ng ngçng trªn ¸o MÞ
Ch©u ® chØ ®−êng cho Träng Thuû lÇn theo m ®uæi. §Õn ®−êng cïng, vua bÌn kªu
r»ng "Trêi h¹i ta, sø Thanh Giang ë ®©u mau mau l¹i cøu”. Rïa v ng næi lªn mÆt n−íc,
thÐt lín "kÎ n o ngåi sau ng−¬i chÝnh l giÆc”, Vua tuèt kiÕm chÐm chÕt MÞ Ch©u v
Rïa v ng rÏ n−íc dÉn vua xuèng biÓn.
V× sao mét con ng−êi t i trÝ nh− vËy l¹i cã thÓ ®¸nh mÊt c¬ nghiÖp lín lao trong
phót chèc ? Ph¶i ch¨ng nh vua ® qu¸ chñ quan khi trong tay cã ®−îc ná thÇn ? §óng
nh− vËy. Ná thÇn l mét vò khÝ lîi h¹i, chÝnh nhê nã m An D−¬ng V−¬ng ® ®¸nh


th¾ng qu©n giÆc nh−ng còng chÝnh v× nã m vua ® trë nªn chñ quan khinh ®Þch, mÊt
c¶nh gi¸c tr−íc nh÷ng m−u kÕ bÈn thØu cña bän x©m l¨ng. Vua còng ® rÊt c¶ tin khi
nhËn lêi cÇu h«n cña TriÖu § .
N−íc mÊt nh tan cßn do nh vua kh«ng n¾m v÷ng néi bé cña m×nh. Ng i
kh«ng hiÓu hÕt ®−îc tÝnh çch cña con g¸i yªu MÞ Ch©u l n ng c«ng chóa hÕt søc thËt
th , nhÑ d¹ c¶ tin, kh«ng hÒ m¶y may nghi ngê chång cho dï l mét gi©y mét phót.
N ng ® thùc sù yªu Träng Thuû, còng v× qu¸ tin t−ëng v o h¾n m MÞ Ch©u ® v«
t×nh trao cho h¾n bÝ mËt quèc gia.
Nçi ®au mÊt n−íc Êy qu¶ thËt l qu¸ lín. Nh−ng ta l¹i c ng ®au xãt tr−íc t×nh
yªu ch©n th nh cña n ng c«ng chóa ph−¬ng Nam.
MÞ Ch©u cã tÊt c¶ phÈm chÊt tèt ®Ñp cña ng−êi phô n÷ truyÒn thèng, nh−ng còng tõ
nh÷ng phÈm chÊt Êy, do mï qu¸ng, n ng ® h¹i cha, h¹i d©n, h¹i n−íc. Tr−íc sau n ng
chØ nghÜ ®Õn Träng Thuû v h¹nh phóc cña n ng. N ng mét lßng tin t−ëng v yªu
th−¬ng chång. N ng ® d nh cho chång mét t×nh yªu v« cïng ch©n th nh v tha thiÕt.
Êy thÕ m Träng Thuû - con ng−êi béi b¹c kia ® nì t©m ch ®¹p lªn t×nh yªu ®ã. H¾n
c−íi n ng l m vî chØ v× môc ®Ých lîi dông ®Ó x©m l−îc ¢u L¹c. Nh−ng v× sao MÞ Ch©u
qu¸ mª muéi ? Sao n ng l¹i cã thÓ bá qua nh÷ng c©u nãi l¹ lïng, Èn chøa bao h m ý
cña Träng Thuû trong lóc hai ng−êi chia tay : "Ta nay trë vÒ th¨m cha, nÕu nh− ®Õn
lóc hai n−íc thÊt ho , B¾c Nam çch biÖt, ta l¹i t×m n ng, lÊy g× l m dÊu ?”. C©u hái
Êy cña Träng Thuû nh− mét gîi nh¾c, c¶nh b¸o tr−íc chuyÖn g× sÏ ®Õn víi ®Êt n−íc
n ng, Nh−ng n ng l¹i thËt th ®¸p l¹i : “ThiÕp th©n phËn n÷ nhi, nÕu gÆp c¶nh biÖt li
th× ®ín ®au kh«n xiÕt. ThiÕp cã ¸o gÊm l«ng ngçng th−êng mÆc trªn m×nh, ®i ®Õn ®©u
sÏ røt l«ng m r¾c ë ng ba ®−êng ®Ó l m dÊu, nh− vËy cã thÓ cøu ®−îc nhau”
V chÝnh çi dÊu l«ng ngçng cña n ng ® ®Èy hai cha con v o b−íc ®−êng
cïng. T¹i sao trong çi gi©y phót nguy hiÓm Êy, qu©n § ®ang tiÕn ®¸nh cha m×nh m
n ng vÉn cßn c¶ tin ®Õn mª muéi, ®em r¾c l«ng ngçng trªn ®−êng ®i l m dÊu hiÖu b¸o
cho giÆc ®Ó råi cuèi cïng n ng nhËn ®−îc tõ cha mét çi chÕt ®au ®ín tét cïng, mét
çi chÕt chÊt chøa bao niÒm c¨m hËn, tñi cùc, mét çi chÕt cïng bao ®iÒu thøc tØnh
muén m ng tõ c¶ cha n ng v n ng. LiÖu MÞ Ch©u cã ®¸ng ph¶i chÞu h×nh ph¹t Êy


kh«ng ? ThËt khã kh¨n v ®au xãt cho vua An D−¬ng V−¬ng v× nh¸t kiÕm chÐm con
Êy l ranh giíi gi÷a t×nh yªu n−íc m nh liÖt v t×nh yªu con tha thiÕt.
Nh−ng tÊt c¶ ®Òu ® muén. C¶nh “quèc ph¸ gia vong”, c¬ nghiÖp lín lao phót
chèc chØ cßn m©y khãi ®©u chØ do m×nh sù mª muéi cña MÞ Ch©u m cßn do sù chñ
quan khinh ®Þch, mÊt c¶nh gi¸c cña chÝnh nh vua n÷a.
VËy ng−êi x−a muèn nãi g× cho thÕ hÖ ®êi sau qua truyÒn thuyÕt “An D−¬ng
V−¬ng v MÞ Ch©u - Träng Thuû” ? Ph¶i ch¨ng chØ l lêi kÓ su«ng vÒ c©u chuyÖn mÊt
n−íc cña vua An D−¬ng V−¬ng ? Kh«ng, truyÒn thuyÕt Êy chÝnh l mét b i häc kinh
nghiÖm lín lao trong viÖc b¶o vÖ quyÒn ®éc lËp tù chñ cña d©n téc. C©u chuyÖn nh¾c
nhë chóng ta ph¶i lu«n c¶nh gi¸c cao tr−íc mäi thÕ lùc thï ®Þch ®Ó b¶o vÖ h¹nh phóc
gia ®×nh. ChuyÖn còng l b i häc s©u s¾c cho nh÷ng ng−êi ®ang yªu v sÏ yªu. H y
®õng v× qu¸ yªu m trë nªn mª muéi, mï qu¸ng ®Ó råi dÉn ®Õn sù lîi dông, dèi tr¸
trong t×nh yªu. H y lu«n sèng ch©n th nh víi tr¸i tim m×nh, d nh cho nhau t×nh c¶m
xuÊt ph¸t tõ ®¸y lßng. §õng bao giê ch ®¹p lªn t×nh yªu cña ng−êi kh¸c nh− Träng
Thuû – mét con ng−êi m−u m«, tham väng kh«ng biÕt t«n träng gi¸ trÞ ®Ých thùc v
vÜnh h»ng trong cuéc sèng.
Ng−êi x−a ® s¸ng t¹o nªn truyÒn thuyÕt lÞch sö ®Çy c¶m ®éng, xãt xa. TruyÖn
An D−¬ng V−¬ng v MÞ Ch©u - Träng Thuû vÉn m i l mét c©u chuyÖn, mét b i häc
lín lao vÒ bi kÞch mÊt n−íc v bi kÞch t×nh yªu ® tõng diÔn ra trong lÞch sö. TruyÒn
thuyÕt Êy sÏ cßn tiÕp tôc ®−îc kÓ cho mu«n thÕ hÖ con ch¸u ®êi sau ®Ó cïng nhau kh¾c
cèt, ghi t©m, lêi c¨n dÆn c¶nh gi¸c tr−íc kÎ thï ®Ó b¶o vÖ quª h−¬ng ®Êt n−íc, b¶o vÖ
quyÒn ®éc lËp thiªng liªng v h¹nh phóc cña mçi gia ®×nh
§Ò sè 9
Ph©n tÝch ý nghÜa h×nh ¶nh “ngäc trai – giÕng n−íc” trong TruyÖn An
D−¬ng V−¬ng v MÞ Ch©u – Träng Thuû

B il m
TruyÖn An D−¬ng V−¬ng v MÞ Ch©u, Träng Thuû kÕt thóc víi sù thÊt b¹i cña
¢u L¹c, An D−¬ng V−¬ng ®i v o lßng biÓn, MÞ Ch©u, Träng Thuû ph¶i chÕt. Tuy kÕt


thóc cã phÇn ®au ®ín song c©u chuyÖn kh«ng v× thÕ m qu¸ bi th−¬ng bëi trong s©u
th¼m vÉn s¸ng lªn niÒm tin, chÊt nh©n v¨n s©u s¾c qua h×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng
n−íc”.
Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng “ngäc trai - giÕng n−íc” võa l h×nh ¶nh cã gi¸ trÞ
thÈm mÜ cao, võa l mét t×nh tiÕt ®¾t xÐt vÒ ph−¬ng diÖn tæ chøc cèt truyÖn. Nã l sù
kÕt thóc duy nhÊt hîp lÝ cho sè phËn cña ®«i trai g¸i MÞ Ch©u, Träng Thñy, cïng víi
sù thÓ hiÖn t− t−ëng, t×nh c¶m, çch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi bi kÞch t×nh yªu n y
nãi chung, nh©n vËt MÞ Ch©u nãi riªng.
N ng MÞ Ch©u bëi nhÑ d¹, c¶ tin l m nªn næi “c¬ ®å ®¾m biÓn s©u”. N ng ®
ph¶i nhËn lÊy çi chÕt cho danh nghÜa mét kÎ bÊt hiÕu, ph¶n nghÞch.. Nh−ng s©u xa,
t¸c gi¶ d©n gian ® thÊu hiÓu nçi lßng mét ng−êi con g¸i ng©y th¬, trong tr¾ng v× t×nh
yªu ® v« t×nh g©y nªn téi m ® cho n ng ®−îc ho¸ th nh nh÷ng viªn ngäc trai.
Nh÷ng viªn ngäc trai lÊp l¸nh nh− ®¸p l¹i lêi cÇu nguyÖn cña n ng tr−íc khi vua cha
chÐm ®Çu. N ng kh«ng ph¶i l ng−êi cã lßng ph¶n nghÞch muèn h¹i cha, n ng l ng−êi
cã lßng trung hiÕu nh−ng v« t×nh bÞ ng−êi ta lõa dèi. Nh÷ng viªn ngäc Êy Èn s©u trong
líp vá trai d−íi l n n−íc ®Çy bôi bÈn vÉn thanh läc ®Ó s¸ng lªn nh− chÝnh t©m hån
ng©y th¬ trong tr¾ng cña MÞ Ch©u. ¸nh s¸ng ngäc trai ¸m ¶nh t©m trÝ ng−êi ®äc, t×m
sù chia xÎ, ®ång c¶m.
T¸c gi¶ d©n gian ® cã tÊm lßng v« cïng ®é l−îng khi thÊu hiÓu v c¶m th«ng
víi n ng MÞ Ch©u. §Ó n ng ®−îc to¹i nguyÖn biÕn th nh ngäc trai. Sù ho¸ th©n Êy
mang theo mét −íc m¬ cña nh©n d©n vÒ nh÷ng MÞ Ch©u s¸ng suèt sau n y, “võa say
®¾m yªu th−¬ng võa lu«n lu«n c¶nh gi¸c”.

Nãi vÒ Träng Thuû. H¾n l mét kÎ chiÕn th¾ng trªn ph−¬ng diÖn chÝnh trÞ
nh−ng l¹i l kÎ thÊt b¹i th¶m h¹i vÒ ph−¬ng diÖn t×nh c¶m. H¾n ® mÊt ®i ng−êi vî yªu
quÝ, mÊt ®i sù thanh th¶n trong t©m hån v c ng ¸m ¶nh h¬n chÝnh h¾n g©y nªn çi
chÕt MÞ Ch©u trong tr¾ng, ng©y th¬ hÕt lßng yªu th−¬ng h¾n. GiÕng n−íc ë Loa th nh
l tÊm g−¬ng héi tô v ph¶n chiÕu tÊt c¶ téi ¸c m Träng Thuû g©y nªn. ChÝnh ë n¬i
n y h¾n nh×n thÊy b¶n chÊt xÊu xa cña m×nh v thùc lßng hèi c¶i. Träng Thuû nh¶y
xuèng giÕng tù vÉn, dßng m¸u ho dßng n−íc n¬i giÕng ngäc l sù chøng nhËn cho sù
hèi c¶i téi lçi cña h¾n.


Tõ t−¬ng truyÒn, nÕu dïng n−íc giÕng ë Cæ Loa m röa ngäc th× ngäc thªm
s¸ng h¬n, cã ng−êi cho r»ng, h×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” l h×nh ¶nh ngîi ca
mèi t×nh thuû chung cña MÞ Ch©u - Träng Thuû. Nh−ng thiÕt nghÜ, víi tinh thÇn yªu
n−íc, cha «ng ta sÏ kh«ng bao giê s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Ó ngîi ca nh÷ng ai ®−a hä ®Õn
bi kÞch mÊt n−íc. ChØ cã thÓ lÝ gi¶i r»ng, h×nh ¶nh ngäc s¸ng h¬n bëi ë thÕ giíi bªn kia
MÞ Ch©u ® tha thø, ho¸ gi¶i téi lçi cho Träng Thuû. M u ngäc Êy còng s¸ng nh− tÊm
lßng yªu th−¬ng, vÞ tha cña c«ng chóa MÞ Ch©u. H− cÊu chi tiÕt n y, ng−êi x−a cßn
muèn gi¶m nhÑ bít téi lçi cña n ng trong viÖc mÊt c¶nh gi¸c l m n−íc mÊt, nh tan.

§Ó MÞ Ch©u biÕn th nh ngäc trai, Träng Thuû tù vÉn n¬i giÕng n−íc v ®Ó h×nh
¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” s¸ng l t¹o nghÖ thuËt ®Ñp tíi møc ho n mÜ. §ã chÝnh l
tÊm lßng nh©n ®¹o bao dung, nh©n hËu cña nh©n d©n. Nã thÓ hiÖn truyÒn thèng nh©n
v¨n s©u s¾c.

Chóng ta kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi Träng Thuû. Mét nh©n vËt víi vÞ trÝ v b¶n chÊt
kh¸ phøc t¹p trong cèt truyÖn.
Träng Thuû l con Nam ViÖt v−¬ng TriÖu § - lu«n cã ©m m−u th«n tÝnh ¢u
L¹c. Träng Thuû sang ¢u L¹c víi môc ®Ých gi¶ng ho ®Ó ®¸nh c¾p ná thÇn. Tr−íc lóc
cÇu h«n MÞ Ch©u, Träng Thuû ch−a hÒ cã c¶m t×nh m chØ l toan tÝnh. §Õn khi trë
th nh vî chång víi MÞ Ch©u, t×nh yªu cña Träng Thuû míi n¶y në. Nh−ng ý thøc l m
con, l m t«i trung th nh trong h¾n vÉn lín h¬n. H¾n dèi lõa ng−êi vî c¶ tin, ng©y th¬
cña m×nh ®Ó ®¸nh c¾p ná thÇn, th«n tÝnh n−íc ¢u L¹c, dån An D−¬ng V−¬ng v MÞ
Ch©u ®Õn b−íc ®−êng cïng. H¾n ®óng l tªn gi¸n ®iÖp nguy hiÓm trong çi nh×n cña
cha «ng chóng ta. H¾n xøng ®¸ng ph¶i chÞu nçi ©n hËn vß xÐ t©m can khi dÉn ®Õn çi
chÕt cña ng−êi vî yªu quÝ. Kh«ng cã næi khæ n o b»ng sù day døt l−¬ng t©m. B¶n ¸n
®Ých ®¸ng cña Träng Thuû l çi chÕt trong næi ¸m ¶nh. Nh©n d©n ® b y tá th¸i ®é
c¨m phÉn kh«ng tha thø v kh«ng ®éi trêi chung víi kÎ c−íp n−íc. KÎ c−íp n−íc sÏ bÞ
to ¸n l−¬ng t©m v lÞch sö ph¸n xÐt, sím muén chóng sÏ thÊt b¹i th¶m h¹i trong cuéc
chiÐn tranh chÝnh nghÜa b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc, chñ quyÒn quèc gia. §Êy l niÒm tin
m¹nh mÏ cña nh©n d©n tr−íc nh÷ng thö th¸ch cña lÞch sö.
Song kh«ng v× lßng c¨m phÉn m khiÕn d©n gian ®¸nh mÊt ®i truyÒn thèng nh©n
v¨n s©u s¾c cña d©n téc. H×nh ¶nh “ngäc trai - giÕng n−íc” chÝnh l sù khoan hång, ©n
x¸ cho kÎ ® biÕt ©n hËn, kh¸t khao ®−îc ho¸ gi¶i téi lçi nh− Träng Thuû.


Mçi nh©n vËtutrong truyÒn thuyÕt n y ®−îc nh×n nhËn, ®¸nh gi¸, ®Þnh ®o¹t sè
phËn mét çch kh¸c nhau. ë ®èi t−îng n y cã h¬i dÔ d i, (nh− ®èi víi An D−¬ng
V−¬ng) ë ®èi t−îng kia cã phÇn h¬i nghiªm kh¾c (nh− ®èi víi MÞ Ch©u). Song nh×n
chung nh÷ng nh©n vËt lÞch sö, sù kiÖn lÞch sö Êy ® ®−îc c¶m nhËn ghi l¹i b»ng tÊt c¶
lßng nhiÖt th nh, tù t«n d©n téc. V nhÊt l , çi s©u s¾c nhÊt ®äng l¹i sau mçi sè phËn
nh©n vËt l t×nh ng−êi, chÊt nh©n v¨n truyÒn thèng.
TruyÖn An D−¬ng V−¬ng v MÞ Ch©u - Träng Thuû l mét truyÒn thuyÕt ®Ñp, ®Ó
l¹i nhiÒu Ên t−îng s©u s¾c trong lßng ng−êi ®äc. C©u chuyÖn l mét çch gi¶i thÝch
nguyªn nh©n viÖc mÊt n−íc ¢u L¹c. Qua ®ã nªu lªn b i häc lÞch sö vÒ tinh thÇn c¶nh
gi¸c víi kÎ thï v çch xö lÝ ®óng ®¾n mçi quan hÖ gi÷a riªng víi chung, gi÷a nh víi
n−íc, gi÷a ç nh©n víi céng ®ång. ThÓ hiÖn chÊt trÝ tuÖ s¾c s¶o, b¶n chÊt nh©n ®¹o s©u
s¾c cña d©n téc ViÖt Nam ta.

§Ò sè 10
Suy nghÜ cña anh (chÞ) vÒ hai cuéc gÆp mÆt trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ v Ra-ma
buéc téi
B il m
Hai ®o¹n trÝch ®Òu miªu t¶ c¶nh t¸i hîp cña hai cÆp vî chång. Trong trÝch ®o¹n
Uy-lÝt-x¬ trë vÒ (trÝch khóc ca XXIII, sö thi ¤-®i-xª - Hi L¹p), sau hai m−¬i n¨m trêi
chinh chiÕn tr¶i qua rÊt nhiÒu thö th¸ch, khã kh¨n Uy-lÝt-x¬ míi trë vÒ quª h−¬ng. Hai
cha con Uy-lÝt-x¬ lËp m−u giÕt chÕt 108 vÞ cÇu h«n nh−ng vî ch ng, Pª-nª-lèp vÉn
kh«ng tin l chång m×nh ® trë vÒ. N ng nghi ngê l mét sù lõa läc chi ®©y. C¶nh gÆp
gì trong Ra-ma buéc téi (trÝch khóc ca VI, sö thi Ên §é Ra-ma-ya-na l¹i theo mét
diÔn biÕn kh¸c h¼n, gÇn nh− tr¸i ng−îc. Sau khi tÊn c«ng ®¶o Lan-ka, ®¸nh th¾ng quû
v−¬ng Ra-va-na cøu ®−îc n ng Xi-ta xinh ®Ñp, Ra-ma liÒn næi c¬n ghen d÷ déi v×
nghi ngê sù thñy chung cña vî. Cuéc gÆp gì cña hä nh− mét phiªn to . C¶nh gÆp gì
thø nhÊt, Pª-nª-lèp thö chång. Cßn c¶nh thø hai, Ra-ma buéc téi vî. C¶nh thø nhÊt, vî
chång sung s−íng tét cïng trong niÒm vui ®o n tô. C¶nh thø hai, ng−êi vî xinh ®Ñp tù
nguyÖn b−íc lªn gi n háa thiªu ®Ó chøng tá phÈm h¹nh cña m×nh trong tiÕng kªu khãc
th−¬ng c¶m vang trêi.


Cuéc gÆp gì cña hai cÆp vî chång trong hai ®o¹n trÝch diÔn ra kh¸c nhau nh−ng
trong ®ã çc nh©n vËt ®Òu ®−îc ®Æt v o nh÷ng thö th¸ch ®ßi hái chÝnh hä ph¶i v−ît
qua, tù m×nh th¸o gì. ë Uy-lÝt-x¬ trë vÒ, Uy-lÝt-x¬ mét con ng−êi dòng c¶m, m−u trÝ
“cã thÓ s¸nh ngang víi thÇn linh”, nghÞ lùc phi th−êng ® v−ît qua mäi gian tru©n míi
vÒ l¹i quª h−¬ng ph¶i gi¶i ®−îc c©u ®è vÒ chiÕc gi−êng c−êi cña vî - n ng Pª-nª-lèp.
ë trÝch ®o¹n Ra-ma buéc téi, n ng Xi-ta xinh ®Ñp ph¶i nh¶y v o gi n löa nhê thÇn löa
A - nhi chøng minh cho sù thuû chung tr−íc Ra-ma v c¶ céng ®ång.
C¶ hai t×nh huèng gÆp gì cña çc nh©n vËt ®Òu ®−îc ®Æt trong nh÷ng ho n c¶nh
Ðo le ®Çy kÞch tÝnh, nh÷ng m©u thuÉn gi»ng co tíi ®Ønh ®iÓm míi ®−îc tõ tõ th¸o gì
trong ph¹m vi thêi gian v kh«ng gian nhÊt ®Þnh. Nh−ng tÊt c¶ nh÷ng thö th¸ch v t×nh
huèng Êy ®Çu mang ®¹m tÝnh sö thi. Çc nh©n vËt ®Òu v−ît qua thö th¸ch d−íi sù quan
s¸t v theo dâi cña nh÷ng nh©n vËt kh¸c v cña céng ®ång. Mäi h nh ®éng lêi nãi cña
çc nh©n vËt ®Òu l nh÷ng lêi nãi, h nh ®éng c«ng khai minh b¹ch ®¹i diÖn cho c¶
céng ®ång. Ch ng Uy-lÝt-x¬ v−ît qua thö th¸ch tr−íc sù chøng kiÕn cña mäi ng−êi v
®Æc biÖt trong thö th¸ch cuèi cïng d−íi sù chøng kiÕn cña nhò mÊu ¥-rÝc-lª v con trai
Tª-lª-m¸c. Cuéc héi ngé cña Ra-ma v Xi-ta ®−îc c¶ céng ®ång chøng kiÕn. T¸c gi¶
sö thi kh«ng miªu t¶ h nh ®éng n o cña céng ®ång tham gia v o gi÷a hä nh−ng qua
¸nh m¾t cña ®¸m ®«ng, tiÕng khãc cña phô n÷ v cña lo i khØ Ra-sa-xa, lo i khØ Va-
na-ra... còng chÝnh l th¸i ®é cña céng ®ång. §iÒu ®ã cho thÊy nh÷ng h nh ®éng, tr¸ch
nhiÖm v sè phËn cña nh÷ng ng−êi anh hïng g¾n rÊt chÆt víi céng ®ång v ®−îc céng
®ång ph¸n xÐt.
Bªn c¹nh ®ã çc nh©n vËt sö thi còng g¾n liÒn víi thêi k× h×nh th nh v cñng cè
quan hÖ gia ®×nh. Çc gia ®×nh ë ®©y phÇn lín l ®Òu l çc gia ®×nh dßng dâi v danh
tiÕng, ®iÒu ®ã c ng chi phèi h nh ®éng cña nh©n vËt. §Æc biÖt l trong trÝch ®o¹n Ra-
ma buéc téi, Ra-ma ® kh¼ng ®Þnh râ r ng : “Ng−êi ® sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh
cao quý cã thÓ n o l¹i lÊy vÒ mét ng−êi vî ® tõng sèng trong nh kÎ kh¸c... VËy l m
sao ta cã thÓ nhËn n ng vÒ nh ta khi ta nghÜ tíi gia ®×nh cao quý ® sinh ra ta”.
Çc nh©n vËt sö thi ®Æc biÖt coi träng danh dù v quy −íc cña céng ®ång. §¹o
®øc cña hä còng chÝnh l khu«n v ng th−íc ngäc l chuÈn mùc cña c¶ céng ®ång.
Nh−ng h¬n hÕt çc nh©n vËt sö thi chÝnh l kh¸t väng vÒ h¹nh phóc v h−íng tíi çi
®Ñp to n bÝch, b¶o vÖ sù to n bÝch cña çi ®Ñp. ChÝnh ®iÒu ®ã ® gióp hä v−ît qua tÊt


c¶ mäi gian khã v thö th¸ch ®Ó ®Õn ®−îc víi bÕn bê h¹nh phóc. Trong viÖc diÔn t¶
c¶nh gÆp gì, t¸c gi¶ ® kÓ l¹i mét çch rÊt trang träng v chËm r i. Nh÷ng chi tiÕt, lêi
tho¹i, h nh vi, lèi lËp luËn kh«n khÐo v kiªn quyÕt cïng t×nh huèng mang ®Ëm kÞch
tÝnh ®Òu vang ®éng ©m h−ëng v phong çch sö thi. §Æc biÖt l nh÷ng h×nh thøc so
s¸nh liªn t−ëng mang søc hÊp dÉn ®Æc biÖt k× l¹. Qua cuéc gÆp gì, çc nh©n vËt to¸t
lªn vÎ ®Ñp t×nh ®êi, t×nh ng−êi, kh¸t väng h¹nh phóc v−¬n lªn chiÕm lÜnh nh÷ng gi¸ trÞ
cao ®Ñp nhÊt cña con ng−êi.
Nh−ng kh«ng chØ nh÷ng nÐt chung, tÝnh çch hai cÆp nh©n vËt sö thi cña hai nÒn
v¨n hãa kh¸c nhau n y cã rÊt nhiÒu nÐt riªng biÖt. Pª-nª-lèp mét ng−êi phô n÷ thuû
chung, thËn träng ®Õn s¾t ®¸. Uy-lÝt-x¬ m−u trÝ b×nh tÜnh v nhÉn n¹i. §ã l bøc t−îng
® i vÒ t×nh yªu v niÒm tin v o h¹nh phóc bÊt di bÊt dÞch. N ng Xi-ta nh¶y v o gi n
ho¶ thiªu béc lé tÝnh çch kiªn trinh. Ra - ma còng cøng r¾n kh«ng kÐm ®Ó b¶o vÖ
truyÒn thèng anh hïng cao c¶.
Qu¶ thËt, qua hai c¶nh gÆp gì vî chång ë hai bé sö thi vÜ ®¹i ¤-®i-xª cña Hi L¹p
v Ra-ma-ya-na cña Ên §é, ta c ng thÊy râ h×nh mÉu lÝ t−ëng cña con ng−êi cæ ®¹i
víi kh¸t väng t×nh yªu v chuÈn mùc chung thuû. Khu«n th−íc Êy ® h»n in s©u ®Ëm
trong tr¸i tim nh©n lo¹i h ng ng n n¨n nay.

§Ò sè 11
§äc Uy-lÝt-x¬ trë vÒ (trÝch sö thi ¤-®i-xª) v cho biÕt :
a) H«-me-r¬ kÓ chuyÖn g× ?
b) ë phÇn cuèi ®o¹n trÝch, t¸c gi¶ ®· chän mét sù viÖc quan träng ®ã l sù
viÖc g×, ®−îc kÓ b»ng nh÷ng chi tiÕt tiªu biÓu n o ? Cã thÓ coi ®©y l th nh c«ng
cña H«-me-r¬ trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn kh«ng ? V× sao ?

B il m
a) Tõ "§øa con cña s«ng Mª-lÐt" ®Õn nh th¬ mï th«ng th¸i lang thang kh¾p çc
th nh bang, H«-me-r¬ ® s¸ng t¸c sö thi næi tiÕng I-li-at v ¤-®i-xª. Hai t¸c phÈm ®Çu
tiªn cña nÒn v¨n hãa Hi L¹p cæ ®¹i còng l bót tÝch x−a nhÊt cña nÒn v¨n minh Ch©u
¢u. Tuy c¶ hai ®Òu khai th¸c nh÷ng nh÷ng truyÒn thuyÕt vÒ cuéc chiÕn tranh th nh T¬-
roa nh−ng nÕu I-li-at l b¶n anh hïng ca chiÕn trËn th× ¤-®i-xª l b¶n anh hïng ca


cuéc sèng ho b×nh. §Æc biÖt trong trÝch ®o¹n “Uy-lit-x¬ trë vÒ”, mét phÇn khóc ca
XXIII cña ¤-®i-Xª, H«-me-r¬ kÓ vÒ c©u chuyÖn ®«i vî chång Uy-it-x¬ v Pª-nª-lèp
hai m−¬i n¨m xa çch. Ta gÆp h×nh t−îng Pª-nª-lèp, ng−êi phô n÷ thuû chung cã tr¸i
tim s¾t ®¸, thËn träng v ch ng Uy-lit-x¬ m−u trÝ, b×nh tÜnh v kiªn nhÉn. Hä l biÓu
t−îng mÉu mùc vÒ mèi quan hÖ vî chång.
Nh nghiªn cøu NguyÔn Ho ng Tuyªn ®¸nh gi¸ “ë ®©y h×nh th¸i gia ®×nh ®
xuÊt hiÖn. T×nh yªu quª h−¬ng xø së, gia ®×nh, t×nh vî chång... kh«ng ph¶i s¶n sinh tõ
nh÷ng g× m¬ hå, trõu t−îng m l tõ ý thøc g¾n bã víi tæ Êm gia ®×nh m hä míi x©y
dùng nªn, ý thøc ®ã l lßng kh¸t khao mét cuéc sèng thanh b×nh v¨n minh v h¹nh
phóc cña con ng−êi trong buæi giao thêi lÞch sö thêi: ®¹i H«-me-r¬ ”.
b) PhÇn cuèi ®o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ, t¸c gi¶ ® chän mét sù viÖc quan träng
®ã l dïng chiÕc gi−êng ®Æc biÖt m chØ hai ng−êi biÕt ®Ó thö th¸ch trÝ tuÖ v t×nh c¶m
cña nhau. §©y l sù viÖc tiªu biÓu ®−îc kÓ b»ng mét sè chi tiÕt ®Æc s¾c nh− chÝnh lêi
Uy-lit-x¬ : “§©y l mét chiÕc gi−êng k× l¹, kiÕn tróc cã ®iÓm rÊt ®Æc biÖt do chÝnh tay
t«i l m chø ch¶ ph¶i ai. nguyªn trong s©n nh cã mét chåi c©y c¶m l m l¸ d i mäc
lªn, khoÎ, xanh tèt v to nh− çi cét v chÝnh ch ng ® chÆt hÕt c nh l¸ cña c©y c¶m
l m l¸ d i, cè ®Ïo th©n c©y tõ gèc cho thËt vu«ng råi n¶y ®−êng mùc l m th nh mét
çi ch©n gi−êng v lÊy khoan khoan lç kh¾p rung quanh... b o tÊt c¶ çc bé phËn ®Æt
trªn ch©n gi−êng ®ã, lÊy v ng b¹c v ng n¹m trang trÝ ” “c¨ng lªn mÆt gi−êng mét
tÊm da m u ®á rÊt ®Ñp”. Mäi chi tiÕt ®Òu ®−îc Uy-lÝt-x¬ miªu t¶ tØ mØ, chiÕc gi−êng
Uy-lÝt-x¬ nh¾c l¹i chÝnh l t×nh yªu th¾m thiÕt cña hai vî chång. Cã thÓ nãi chiÕc
gi−êng kh«ng thÓ xª dÞch nh− t×nh yªu chung thuû cña hai ng−êi.
Cã thÓ coi ®©y l th nh c«ng cña H«-me-r¬ trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn v× qua
viÖc lùa chän v kÓ l¹i sù viÖc tiªu biÓu víi nh÷ng chi tiÕt ®Æc s¾c nh− thÕ ® l m c©u
chuyÖn thªm hÊp dÉn. Tõ ®ã nh÷ng tÝnh çch v phÈm chÊt cña hai ng−êi ®Òu ®−îc béc
lé râ nÐt v t« ®Ëm bëi phong çch sö thi trang träng v chËm r i, ý nghÜa nh©n b¶n
c ng s©u s¾c.
§Ò sè 12
VÎ ®Ñp cña nh©n vËt Pª-nª-lèp trong Uy-lÝt-x¬ trë vÒ

B il m


H¹nh phóc chØ thùc sù bÒn v÷ng khi tr¶i qua thö th¸ch. N ng Pª-nª-lèp trong sö
thi ¤-®i-xª næi tiÕng cña Hi L¹p còng vËy. Sau hai m−¬i n¨m ®»ng ®½ng chê chång,
chÞu sù nhßm ngã, Ðp buéc th−êng trùc cña 108 kÎ quyÒn quý cÇu h«n, n ng ® t×m
thÊy h¹nh phóc cña ngay xum häp.
H×nh ¶nh Pª-nª-lèp chÝnh l biÓu t−îng cña vÎ ®Ñp phô n÷ Hi L¹p - kiªn trinh,
th¸nh thiÖn, trÝ tuÖ.
Hai m−¬i n¨m kh«ng gÆp, hai m−¬i n¨m xa çch chê chång. Thêi gian l liÒu
thuèc nhiÖm m u thö th¸ch lßng chung thuû cña ® n b ; v thêi gian còng l nÒn t¶ng
cho çi ®Ñp hiÖn h×nh. Ng−êi phô n÷ Pª-nª-lèp qua thêi gian ® l m cho h ng triÖu tr¸i
tim ng−êi ®äc mÕn phôc v tr©n träng.
Tr−íc hÕt, vÎ ®Ñp cña Pª-nª-lèp hiÖn lªn qua th¸i ®é tr©n träng trong çch øng
xö khi tr−íc mÆt l ng−êi tù nhËn l ng−êi chång yªu dÊu trong bé d¹ng mét kÎ h nh
khÊt. Ng−ßi h»ng ®−îc n ng cho phÐp ë l¹i l©u ® i ®Ó kÓ cho n ng nghe vÒ hai m−¬i
n¨m chinh chiÕn v tr«i d¹t lªnh ®ªnh cña chång. N ng ph¶i k×m nÐn t×nh c¶m riªng t−
cho lÝ trÝ v¹ch ®−êng chØ lèi. Cã nh÷ng lóc t©m tr¹ng n ng nhiÒu sù ph©n v©n chän lùa
®Çy m©u thuÉn. Khi nghe nhò mÉu ¥-ri-clª lªn g¸c b¸o tin chång ® trë vÒ n ng
“mõng rì cuèng cuång nh¶y ra khái gi−êng «m chÇm lÊy b l o n−íc m¾t chan ho ”.
§Êy l biÓu thÞ cña lßng chung thuû, niÒm h¹nh phóc tét ®é ®−îc ®Òn bï xøng ®¸ng.
BiÕt bao ng y n ng ngåi dÖt tÊm th¶m ®Ó ®ªm ®ªm l¹i th¸o ra nh»m tr× ho n sù thóc
b¸ch cña bän cÇu h«n ? BiÕt bao nhí mong v yªu th−¬ng d nh hÕt cho chång ? Giê
®©y nghe nhò mÉu b¸o tin Uy-lit-x¬ ® trë vÒ n ng kh«ng mõng sao ®−îc ? Nh−ng råi
Pª-nª-lèp cã mét th¸i ®é ho n to n kh¸c - thËn träng. T¹i sao l¹i cã sù thay ®æi ®ét
ngét nh− vËy ? Chóng ta kh«ng nªn tr¸ch cø n ng ®a nghi v× n ng ® høng chÞu biÕt
bao cay ®¾ng khi xa chång, trong lóc 108 kÎ quÊy nhiÔu cÇu h«n b¾t n ng ph¶i t¸i gi¸.
N ng ® c−¬ng quyÕt b¸c bá tin cña nhò mÉu v cho r»ng ng−êi giÕt chÕt 108 kÎ cÇu
h«n gi¶i cøu cho n ng kh«ng ph¶i l Uy-lÝt-x¬ m l mét vÞ thÇn bÊt b×nh v× sù l¸o
x−îc bÊt kham v nh÷ng h nh ®éng nh¬ nhuèc cña bän kia. Bëi n ng vÉn ®au khæ cho
r»ng “ch ng ® hÕt hy väng trë l¹i ®Êt A-Cai, chÝnh ch ng còng ® chÕt råi”.
T©m tr¹ng Pª-nª-lèp ph©n v©n nh−ng rÊt qu¶ quyÕt. N ng ® trÊn an nhò mÉu
còng l ®Ó trÊn an m×nh. T©m tr¹ng n ng tr−íc lóc gÆp Uy-lÝt-x¬ “rÊt ®æi ph©n v©n”,
®iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn trong d¸ng ®iÖu, cö chØ, trong sù lóng tóng t×m çch øng xö.
N ng kh«ng biÕt “nªn ®øng xa nªn ch¹y gÇn «m lÊy ®Çu, cÇm lÊy tay ng−êi m h«n”.


Pª-nª-lèp ngåi ®èi diÖn víi chång ch−a kÞp nãi ®iÒu g× th× Tª-lª-m¸c con trai n ng ®
lªn tiÕng tr¸ch mÑ gay g¾t : “MÑ ¬i! MÑ thËt t n nhÉn v lßng mÑ ®éc ¸c qu¸ chõng...
kh«ng, kh«ng mét ng−êi ® n b n o s¾t ®¸ ®Õn møc chång ®i biÒn biÖt suèt hai m−¬i
n¨m... b©y giê míi vÒ xø së m l¹i ngåi çch xa chång ®Õn vËy ?”. Tª-lª-m¸c tr¸ch v×
chØ nh×n v o biÓu hiÖn bªn ngo i, v× sù n«ng næi, ch−a tõng tr¶i cña con trÎ. Trong t×nh
huèng n y, lêi tr¸ch giËn d÷, phò ph ng cña ®øa con rÊt dÔ l m Pª-nª-lèp rèi trÝ.
Nh−ng n ng vÉn rÊt tØnh t¸o, thËn träng kh«ng muèn cã mét sai sãt g×. Hai m−¬i n¨m
xa çch nhí mong ai ch¼ng cuång vui ng y gÆp l¹i, nh−ng ®øng tr−íc Uy-lÝt-x¬, Pª-
nª-lèp ® k×m nÐn c¶m xóc riªng t−, th«ng minh nghÜ ra çch x¸c minh sù thËt. Sù thËn
träng cña n ng kh«ng thõa, nã rÊt phï hîp víi ho n c¶nh. C ng chøng tá lßng chung
thuû cao ®é cña n ng. Bëi lßng chung thuû Êy mang phÈm chÊt kiªn trinh ®Çy trÝ tuÖ.
VÎ ®Ñp ng−êi phô n÷ Pª-nª-lèp cßn hiÖn lªn qua t− thÕ ung dung cña mét chñ nh
tiÕp mét vÞ kh¸ch l¹ mét vÞ kh¸ch ®Æc biÖt v× «ng ta ® ®¸nh ®uæi ®−îc 108 kÎ cÇu h«n.
Sù ung dung Êy cho thÊy n ng l con ng−êi b¶n lÜnh, cã häc vÊn, cao sang, quyÒn quý.
N ng l m chñ ®−îc t×nh thÕ, l m chñ b¶n th©n, kh«ng thÊt lÔ víi kh¸ch, còng kh«ng
l m mÊt lßng kÎ ë ng−êi ¨n.
Nh−ng nÕu chØ dõng l¹i trong th¸i ®é c− xö, trong t− thÕ ung dung b×nh tÜnh th×
ch−a thÊy ®−îc sù th«ng minh s¾c x¶o cña ng−êi phô n÷ n y. Qua lêi ®èi tho¹i trùc
tiÕp víi con trai n ng ® kÝn ®¸o ®em ra phÐp thö “bÝ mËt cña chiÕc gi−êng”. ChØ n ng
v chång biÕt. Pª-nª-lèp sai nhò mÉu khiªng chiÕc gi−êng kiªn cè ra khái phßng. §©y
kh«ng ph¶i l môc ®Ých cÇn ®Õn cña n ng m l sù thö th¸ch. Ng−êi tù nhËn l chång
n ng, ch¾c ch¾n sÏ lé diÖn. Uy-lÝt-x¬ giËt m×nh chét d¹, v× chiÕc gi−êng kh«ng thÓ xª
dÞch ®−îc. Ch ng liÒn cÊt tiÕng v miªu t¶ chi tiÕt, tØ mØ chiÕc gi−êng. §ã l chiÕc
gi−êng l m ra tõ mét gèc c©y « liu. Qua çch miªu t¶ tØ mØ, Uy-lit-x¬ còng muèn nh¾c
l¹i t×nh yªu, t×nh vî chång son s¾c çch ®©y hai m−¬i n¨m. Miªu t¶ çi gi−êng bÝ mËt
Êy, ch ng ® gi¶i m giÊu hiÖu riªng do Pª-nª-lèp c i ®Æt.
Khi ® g¹t bá ®−îc mäi nghi ngê, nhËn ra chång, Pª-nª-lèp míi thÓ hiÖn t×nh
c¶m b»ng nh÷ng h nh ®éng yªu th−¬ng, thÓ hiÖn nçi kh¸t väng mong chê. N ng “bñn
rñn c¶ ch©n tay...bªn ch¹y l¹i n−íc m¾t chan ho , «m lÊy cæ chång, h«n lªn tr¸n
chång”. Pª-nª-lèp dïng sù kh«n khÐo ®Ó x¸c minh sù thËt, Uy-lit-x¬ b»ng trÝ tuÖ nh¹y
bÐn ®¸p øng ®−îc ®iÒu thö th¸ch. §©y l sù gÆp gì cña hai t©m hån, hai trÝ tuÖ.


§o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ kh«ng cèt miªu t¶ khung c¶nh xum häp, ®o n tô
th«ng th−êng. C¬ b¶n, nã muèn t¹c h×nh ¶nh ng−êi phô n÷ Hi L¹p cæ ®¹i chung thuû
kiªn trinh, yªu ®−¬ng nång ch¸y nh−ng th«ng minh trÝ tuÖ, tinh tÕ, ®Çy b¶n lÜnh. MÆt
kh¸c còng thÓ hiÖn kh¸t väng b×nh yªn trong mét gia ®×nh h¹nh phóc. ë ®ã, mÆc cho
thêi gian ®»ng dÆc çch chia vÉn cã ®îi chê, hiÓu biÕt lÉn nhau.

§Ò sè13
DiÔn biÕn t©m tr¹ng cña Uy-lit-x¬ trong buæi ®o n viªn sau 20 n¨m xa
çch

B il m
Sartre ® tõng nãi: “Mçi con ng−êi chóng ta v o ®êi ®Ó råi t« vÏ nªn bé mÆt cña
m×nh v ngo i bé mÆt Êy ra kh«ng cßn çi gi kh¸c n÷a”. Còng nh− mét t¸c phÈm ®Ó
sèng m i víi thêi gian ph¶i x©y dùng mét nh©n vËt sèng ®éng mang ®Çy ®ñ tÝnh chÊt
Ng−êi; ®Ó råi khi “b−íc v o ®êi” hä l m nªn nh÷ng gi¸ trÞ mÜ häc cao c¶. ChÝnh nh©n
vËt Uy-lit-x¬ trong sö thi ¤-®i-xª ® l m nªn “bé mÆt” ®Ñp nhÊt ®¹i diÖn cho con
ng−êi Hi L¹p nh− mét nh v¨n nhËn ®Þnh : “H«-me-r¬ ® x©y dùng Uy-lÝt-x¬ th nh
nh©n vËt ® kÕt tinh ®−îc phÈm chÊt cao ®Ñp nhÊt m ng−êi Hi L¹p ®ang khao kh¸t
v−¬n tíi”.
T¹i sao chóng ta l¹i kh¼ng ®Þnh ch ng Uy-lÝt-x¬ l mét h×nh t−îng ®Ñp nhÊt ?
§Ó hiÓu râ xin lÊy ®o¹n trÝch Uy-lit-x¬ trë vÒ ®Ó minh chøng . Qua ®o¹n trÝch, ta sÏ
thÊy ch©n dung mét ng−êi anh hïng, mét con ng−êi th«ng minh t i giái, c−¬ng nghÞ.
Trong buæi ®o n viªn sau hai m−¬i n¨m, t©m tr¹ng Uy-lit-x¬ võa håi hép vui s−íng
nh−ng l¹i võa lo ©u khi ngåi ®èi diÖn víi vî - Pª-nª-lèp , ng−êi phô n÷ th«ng minh
thuû chung chê chång. Tr−íc ®ã, Uy-lit-x¬ gi¶ vê l m ng−êi h nh khÊt v o ®−îc ng«i
nh cña m×nh v kÓ cho Pª-nª-lèp nh÷ng c©u chuyÖn vÒ chång n ng m anh ta biÕt.
Pª-nª-lèp ® tæ chøc thi b¾n. Dùa v o ®ã m hai cha con Uy-lÝt-x¬ tiªu diÖt 108 v−¬ng
t«n c«ng tö l¸o x−îc v nh÷ng gia nh©n kh«ng trung th nh.
Hai m−¬i n¨m xa çch, giê ®©y ®−îc ®o n tô thËt h¹nh phóc biÕt bao, ch ng
mong chê vßng tay ©u yÕm cña vî, mong chê nh÷ng nô h«n nång ch¸y, nh÷ng lêi hái
th¨m, nh÷ng giät n−íc m¾t...


Chao «i ! Çi c¶m gi¸c lªnh ®ªnh xø ng−êi xa l¹, biÕt bao gian khæ cay ®¾ng, nh×n
c¶nh nh×n ng−êi ®Òu kh¾c lªn mét nçi nhí- nhí quª h−¬ng, nhí ng−êi th©n, mçi lóc cø
tr o lªn trong lßng ch ng. Nh−ng råi khi ®øng tr−íc vî, ch ng ph¶i ®èi diÖn víi sù
l¹nh nh¹t h÷ng hê. Uy-lit-x¬ kh«ng hÒ nãng véi, kh«ng hÒ hÊp tÊp, víi çi ®Çu “l¹nh”,
ch ng nÐn çi ch¸y báng sôc s«i trong lßng ®Ó cã th¸i ®é b×nh tÜnh tù tin. Ch ng gi÷
th¸i ®é ®ã chÝnh l niÒm tin cña ch ng v o vî m×nh, Uy-lit-x¬ tin r»ng sÏ cã lóc Pª-nª-
lèp sÏ nhËn ra ch ng, nhËn ra ng−êi chång ® 20 n¨m chia xa. ChÝnh niÒm tin ® gióp
ch ng kiªn nhÉn chê ®îi sù thay ®æi t×nh c¶m cña Pª-nª-lèp. § cã nh÷ng lóc ngåi
d−íi ¸nh löa hång, dùa v o bøc t−êng ch ng ph©n v©n tù hái : “ng−êi vî cao quý cña
m×nh sÏ nãi g× víi m×nh ?”. N ng sÏ h nh ®éng ra sao ? “Chê ®îi l mét ®iÒu khñng
khiÕp nh−ng kh«ng cã g× chê ®îi cßn khñng khiÕp h¬n”. ChÝnh kho¶ng thêi gian chê
®îi Êy ® tiÕp thªm søc lùc v hi väng trong ch ng. Sù kiªn nhÉn chê ®îi v sù giôc gi
cña nh÷ng ng−êi th©n cËn bªn ch ng. Nhò mÉu ¥-ric-lª hÕt lêi khuyªn nhñ, kh¼ng
®Þnh víi Pª-nª-lèp r»ng “Chång con ®ang ë ®©y, ngay t¹i nh n y”. Con trai ch ng,
Tª-lª-m¸c thÊy th¸i ®é l¹nh nh¹t cña mÑ liÒn bu«ng lêi tr¸ch mãc gay g¾t : “Me ¬i! MÑ
thËt t n nhÉn...". Hä c ng giôc Pª-nª-lèp bao nhiªu th× Uy-lÝt-x¬ c ng kiªn nhÉn chê
®îi kh«ng n¶n lßng. V× ch ng biÕt ph¶i cã håi kÕt thóc v sù thËt th× kh«ng cã g× ph¶i
n«n nãng, thÕ n o còng sÏ ®−îc nhËn ra
Kiªn nhÉn v chê ®îi l nh÷ng g× Uy-lÝt-x¬ ® l m, ch ng tin t−ëng v hy väng
h¹nh phóc trän vÑn sÏ ®Õn víi gia ®×nh ch ng. Uy-lÝt-x¬ “mØm c−êi”. Nô c−êi ®ång
t×nh, chÊp nhËn, tin t−ëng. Ch ng nhÉn n¹i nghe mäi ng−êi ®èi tho¹i, thÓ hiÖn mét
phong th¸i cao quÝ, réng l−îng. VËy m tr¸i tim b¨ng gi¸ kia vÉn lÆng thinh. Ch ng
liÒn gi¶i thÝch cho con trai hiÓu râ th¸i ®é ®ã cña mÑ, ®ång thêi còng më ra mét çnh
cöa míi cho ng«i nh h¹nh phóc. §ã l lêi gi¶i thÝch kh«n ngoan : “MÑ con muèn thö
th¸ch cha ë t¹i nh n y. ThÕ n o råi mÑ con còng nhËn ra cha, ch¾c ch¾n nh− vËy”.
Còng cã lóc ch ng giËn dçi, lo ©u. Uy-lÝt-x¬ giËn sù gi¸ b¨ng, kh«ng nhËn ra
chång cña Pª-nª-lèp l do vÎ ngo i r¸ch m−íp bÈn thØu. Sau khi t¾m röa xong, thay bé
quÇn ¸o míi tr«ng Uy-lit-x¬ “®Ñp nh− mét vÞ thÇn”. Khi nghe vî sai nhò mÉu mang
chiÕc gi−êng kiªn cè l¹i, ch ng ® giËt m×nh “chét d¹”. Ch ng ® gi¶i thÝch t−êng tËn
cho vî vÒ chiÕc gi−êng bÝ mËt Êy, ®ã l mét chiÕc gi−êng ®Æc biÖt l m ra tõ mét gèc
c©y « liu, kh«ng ai cã thÓ nhÊc ra, ngo i nh÷ng vÞ thÇn. PhÐp thö vÒ chiÕc gi−êng bÝ


mËt m Pª-nª-lèp ®−a ra Uy-lit-x¬ ® gi¶i ®¸p ngê vùc. §o¹n trÝch miªu t¶ çch øng
xö víi t×nh yªu, t×nh vî chång, h¹nh phóc gia ®×nh bÒn v÷ng cÇn mét sù th«ng minh,
tØnh t¸o, kiªn nhÉn, réng l−îng, hiÓu biÕt, ®ång c¶m lÉn nhau.
Uy-lit-x¬ kh«ng chØ l mét anh hïng chiÕn trËn, ch ng cßn l ng−êi anh hïng
cña trÝ tuÖ trong h nh tr×nh t×m l¹i h¹nh phóc riªng t−. ChÝnh c©u tr¶ lêi cña ch ng l
ch×a kho¸ v ng më çnh cöa tr¸i tim n ng Pª-nª-lèp xinh ®Ñp, n ng “bñn rñn c¶ ch©n
tay”, n ng bÌn ch¹y l¹i n−íc m¾t chan ho «m lÊy cæ chång. §©y chÝnh l nh÷ng giät
n−íc m¾t h¹nh phóc cña hai tr¸i tim yªu ®−¬ng. Uy-lit-x¬ c¶m th«ng v tr©n träng
ng−êi vî ®¸ng th−¬ng cña m×nh : “Uy-lit-x¬ c ng thªm muèn khãc. Ch ng «m lÊy
ng−êi vî xiÕt bao yªu th−¬ng, ng−êi b¹n ®êi chung thuû cña m×nh ”.
§o¹n trÝch Uy-lÝt-x¬ trë vÒ sau hai m−¬i n¨m xa çch bëi chiÕn tranh v l−u l¹c
khiÕn c¶ gia ®×nh ch ng võa mõng võa tñi. §©y l m n kÞch cã ý nghÜa tè ço chiÕn
tranh s©u s¾c, nguyªn nh©n cña nh÷ng cuéc chia li tan n¸t. ViÖc Pª-nª-lèp kh«ng nhËn
ra chång m×nh l mét b¶n ço tr¹ng nghiªm kh¾c ®èi víi cuéc chiÕn tranh nh− cuéc
chiÕn th nh T¬-roa.
ChØ qua mét ®o¹n trÝch ng¾n t©m tr¹ng Uy-lit-x¬ béc lé trªn nhiÒu b×nh diÖn
kh¸c nhau t¹o th nh nh÷ng cung bËc kh¸c nhau cho ta hiÓu râ h¬n vÒ mét vÞ anh hïng
t i trÝ, dòng m nh. Nh−ng çi m ch n cÇn l quª h−¬ng víi mét ng−êi vî chung thuû,
biÕt b¶o vÖ h¹nh phóc v mét gia ®×nh hiÓu biÕt lÉn nhau.

§Ò sè 14
VÎ ®Ñp h×nh t−îng Xi - ta trong ®o¹n trÝch Ra- ma buéc téi

B il m
Tr¶i qua h ng ng n n¨m lÞch sö, tõ thêi m«ng muéi xa x−a cho tíi nay, v¨n häc
® xuÊt hiÖn v g¾n bã víi con ng−êi nh− mét sù trî gióp linh hån, göi g¾m nh÷ng −íc
m¬ kh¸t väng.
Sö thi, lo¹i h×nh v¨n häc h×nh th nh ngay trong buæi ®Çu cña ®êi sèng céng ®ång
còng kh«ng n»m ngo i vai trß n y. Nh©n vËt trung t©m l nh÷ng con ng−êi mang tÇm
vãc lín lao, phi th−¬ng m còng rÊt gÇn gòi, th©n quen. Khi ®èi mÆt víi kÎ thï, hä anh


dòng v« song nh−ng khi ®èi mÆt víi ng−êi yªu dÊu còng l¹i cã nh÷ng say mª, giËn
hên, nghi hoÆc... §o¹n trÝch Ra-ma buéc téi trong sö thi Ra-ma-ya-na l mét minh
chøng. Néi dung ®o¹n trÝch tËp trung v o sù ghen tu«ng v ngê vùc cña Ra-ma song
th nh c«ng h¬n c¶ l kh¾c ho¹ ®−îc nh÷ng ®ît sãng lßng, t©m tr¹ng n ng Xi-ta tr−íc
c¬n b o tè cña ng−êi chång.
Nh− bao ng−êi phô n÷ cao quÝ trªn ®êi, Xi-ta yªu chång v hÕt mùc thuû chung.
T i s¾c tuyÖt thÕ giai nh©n, lín lªn trong v−¬ng gi¶. Song v× chång m kh«ng ng¹i gian
nan, m−êi bèn n¨m l−u ® y vÉn ®−îc xem l h¹nh phóc bªn ng−êi chång dÊu yªu. Khã
kh¨n s¾p qua ®i th× sãng giã l¹i Ëp ®Õn. D−êng nh− thÇn linh cßn muèn thö th¸ch
ng−êi con g¸i cña m×nh. BÞ quû v−¬ng Ra-va-na b¾t ®i, n ng vÉn mét lßng son s¾t,
kh«ng ®Ó linh hån v th©n x¸c m×nh bÞ vÊy bÈn bëi kÎ thï. Ng y ng y kiªn t©m chê
®îi. ThÕ nh−ng chÝnh giê phót m n ng mong mái nhÊt ®−îc cøu tho¸t bëi ng−êi
chång th× l¹i ph¶i dÇm dÒ n−íc m¾t. Ra-ma tiªu diÖt Ra-va-na v coi ®ã l mét chiÕn
c«ng hiÓn h¸ch l mét ®iÒu m bÊt k× ng−êi n o “bÞ sØ nhôc” ®Òu ph¶i h nh ®éng nh−
thÕ, còng l lóc con r¾n cña lßng ghen tu«ng ngê vùc trçi dËy, bïng lªn trong lßng
ch ng, bëi Xi-ta qu¸ − l xinh ®Ñp v yªu kiÒu. T×nh yªu khi ® th nh ghen tu«ng mï
qu¸ng ®ång nghÜa víi sù l m tæn th−¬ng tíi ng−êi m m×nh yªu th−¬ng. Ra-ma ®
bu«ng ra nh÷ng lêi thËt l¹nh lïng v t n nhÉn l m sao: “Hìi phu nh©n cao quý” hay
“ta ® l m trßn lêi høa”... ThËt xa c¸ch, ®©u cã chót g× gîi lªn t×nh c¶m vî chång...
Qu¸ bÊt ngê Xi-ta chØ cßn c¸ch më to trßn ®«i m¾t dÉm lÖ. V× thÊt väng, v× ng¹c nhiªn,
v× ®au ®ín kh«n cïng bëi nh÷ng g× ®ang diÔn ra tr−íc m¾t vèn kh«ng ph¶i l nh÷ng g×
n ng mong ®îi. §−îc tin chång ® chiÕn th¾ng, gi¶i tho¸t cho m×nh khái kÎ thï, n ng
h¹nh phóc v« ngÇn, chØ muèn mong chãng gÆp l¹i ch ng. Sù h¸o høc véi v ®Õn nçi bá
quªn c¶ nh÷ng lÔ nghi, phÐp t¾c m bÊt k× ng−êi phô n÷ cao quý n o còng th−êng trùc.
Trong ®Çu n ng chØ cßn biÕt cã Ra-ma víi t×nh yªu, lßng biÕt ¬n v« h¹n. Êy vËy m tÊt
c¶ d−êng nh− ®ang sôp ®æ d−íi ch©n. §au ®ín, b ng ho ng v thÊt väng. Nh−ng tÊt c¶
kh«ng dõng l¹i ë ®ã. Ng−êi anh hïng khi bÞ ngän löa ®éc cña con r¾n ghen tu«ng che
mê m¾t th× còng t n nhÉn ®©u kÐm nh−ng kÎ tÇm th−êng. Ra-ma nghi ngê vî m×nh v×
“thÊy n ng yªu kiÒu xinh ®Ñp,... Ra-va-na ®©u cã chÞu ®ùng ®−îc l©u...khi ë trong v¹t
¸o Ra-va-na ®«i m¾t téi lçi cña h¾n hau h¸u nh×n kh¾p ng−êi n ng...”. T n nhÉn h¬n
c¶ l sù ruång rÉy Ëp ®Õn : “ta kh«ng cÇn ®Õn n ng n÷a”. Ng−êi chång m n ng rÊt


mùc th−¬ng yªu l¹i cã thÓ gîi ý, cÊt tiÕng mØa mai, khuyªn n ng cã thÓ ®Ó ý tíi nh÷ng
ng−êi kh¸c. N ng thÊy ®au ®ín cho sè phËn. Mét ng−êi phô n÷ cao quý, hÕt mùc thñy
chung giê ®©y l¹i bÞ ®em ra bªu riÕu “tr−íc ®«ng ®¶o mäi ng−êi” víi nh÷ng lêi lÏ th«
b¹o nhÊt. Tõ chç ng¹c nhiªn “më to ®«i m¾t trßn ®Ém lÖ”, dÇn tØnh t¸o hiÓu ra th¸i ®é
cña ng−êi chång, n ng “®au ®ín ®Õn nghÑt thê. Nh− mét c©y d©y leo bÞ vßi voi quËt
n¸t”. T©m hån n ng trong tr¾ng v mong manh ®ang tan ra, vì n¸t bëi nh÷ng lêi lÏ th«
b¹o v t n nhÉn. N ng “xÊu hæ cho sè kiÕp” . N ng muèn tù ch«n vïi c¶ h×nh h i v
tinh thÇn. Nh÷ng lêi nãi cña Ra-ma xuyªn v o tr¸i tim n ng nh− mét mòi tªn. N−íc
m¾t n ng ®æ ra nh− suèi. Nçi ®au cø t¨ng dÇn, t¨ng dÇn tíi cùc ®iÓm. Cho¸ng v¸ng,
n ng chØ cßn biÕt than cho sù bÊt h¹nh cña m×nh. D−êng nh− tÊt c¶ ®ang sôp ®æ n ng
kh«ng cßn ®ñ søc lùc ®Ó chèng ®ì tr−íc nh÷ng lêi lÏ s¾c ®éc v cay nghiÖt ®ã. BÞ dån
v o thÕ cïng, bÞ l¨ng m¹, sØ nhôc, bÞ vu khèng danh dù v tiÕt h¹nh, muèn chÕt muèn
vïi dËp b¶n th©n còng l ®iÒu dÔ hiÓu. Nh−ng Xi-ta ng−êi con g¸i cña n÷ thÇn ®Êt mÑ
Pri-thi-vi sinh tr−ëng trong ho ng téc Gia-na-ki, mang trong m×nh dßng m¸u cao quÝ,
®©u thÓ n o kÕt thóc cuéc ®êi nh− vËy. Yªu v hÕt lßng t«n thê ng−êi m×nh yªu song
kh«ng thÓ cho phÐp bÞ sØ nhôc, bÞ b«i nhä. Sau nh÷ng phót cho¸ng v¸ng ban ®Çu, Xi-ta
dÇn lÊy l¹i b×nh tÜnh ®Ó tù b o ch÷a, ®ßi l¹i danh dù víi mét trÝ tuÖ tuyÖt vêi m còng
rÊt dÞu d ng. NghÑn ng o, nøc në, n ng lªn ¸n c¸ch xö sù cña Ra-ma “nh− mét kÎ thÊp
hÌn chöi m¾ng con mô thÊp hÌn”. N ng kh¼ng ®Þnh viÖc bÞ b¾t ®i l do sè phËn cßn
b¶n th©n n ng tr−íc sau nh− mét. “Nh÷ng g× n»m trong vßng kiÓm so¸t cña thiÕp ®©y,
tøc tr¸i tim thiÕp ®©u l thuéc vÒ ch ng”, “s½n s ng chÕt khi bÞ b¾t ®i nÕu Ha-nu-man
®−îc ch ng ph¸i ®Õn truyÒn l¹i lêi “ch ng kh«ng cÇn thiÕp n÷a”. §èi víi Xi-ta, Ra-ma
cßn h¬n m¹ng sèng cña m×nh, nh−ng n ng c ng kh«ng thÓ sèng trong sù ngê vùc, sØ
nhôc. NÕu nh− Ra-ma kh¼ng ®Þnh dßng dâi t«n quý cña ch ng th× n»ng còng nh¾c l¹i
n ng ®©u kÐm g×, con cña thÇn linh, ®©u thÓ n o xÕp ngang h ng víi nh÷ng ng−êi phô
n÷ tÇm th−êng kh¸c. ë ®©y ta cßn ph¸t hiÖn ra ë ng−êi con g¸i n y mét sù kiªn c−êng,
biÕt t«n quÝ b¶n th©n. Sau nh÷ng lêi lÏ ®ã, n ng thÊt väng “t×nh yªu cña thiÕp, lßng
trung th nh cña thiÕp xem ra ho n to n v« Ých” v ®i ®Õn quyÕt ®Þnh nh¶y v o d n löa
thiªu. §©y l h nh ®éng ®Çy lÝ trÝ, tù chñ. N ng muèn kh¼ng ®Þnh lêi nãi v tÊm lßng
trinh tr¾ng cña m×nh. ChØ cã thÇn linh víi søc m¹nh cña löa míi röa s¹ch ®−îc vÕt nh¬


m ng−êi ta ®ang g¸n cho n ng, míi gi¶i to¶ ®−îc sù nghi ngê cña ng−êi chång. H nh
®éng cña n ng l h nh ®éng cña mét n÷ thÇn cao quý.
Tãm l¹i, trong ®o¹n trÝch Ra-ma buéc téi, t©m tr¹ng n ng Xi-ta ®−îc béc lé kh¸
râ nÐt víi nh÷ng ®ît sãng lßng mçi lóc mét d©ng cao ®Ó råi khÐp l¹i thËt bÊt ngê. Nã
gãp phÇn kh¼ng ®Þnh bøc ch©n dung cao quÝ cña n ng Xi-ta mét çch ®Çy ®ñ v ®Ñp
®Ï.
§Ò sè 15
Xung ®ét néi t©m cña nh©n vËt Ra-ma khi gÆp l¹i vî

B il m
Cã lÏ t¹o ho¸ biÕt m×nh ® lì tay ban ph¸t cho con ng−êi mét tr¸i tim - mét tr¸i
tim biÕt yªu th−¬ng v giËn dçi cho nªn l¹i trao tÆng cho con ng−êi danh dù v lßng vÞ
tha. ChÝnh t×nh yªu v danh dù cã lóc ® ®Èy con ng−êi ®Õn víi téi lçi, nh−ng còng
®em l¹i h¹nh phóc cho mçi con ng−êi. Ch ng Ra-ma, ng−êi anh hïng trong sö thi Ên
§é Ra-ma-ya-na còng kh«ng ngo¹i lÖ. Ch ng ®au ®ín gi»ng xÐ gi÷a t×nh yªu v danh
dù ngay trong ng y chiÕn th¾ng, cøu ®−îc ng−êi vî yªu quý, t×nh yªu cña ch ng khái
b n tay quû d÷. V× trong ch ng tån t¹i hai tÝnh çch m©u thuÉn nhau xuÊt ph¸t tõ hai t−
çch kh¸c nhau. T− çch cña mét ®øc vua ®ßi hái ph¶i tu©n thñ mäi qui −íc cña céng
®ång, ®Æc biÖt l qui −íc vÒ danh dù ç nh©n còng l danh dù céng ®ång v t− çch
ng−êi chång, nghi ngê vî trong vßng tay kÎ kh¸c nªn ghen tu«ng d÷ déi.
Tr−íc tiªn, ta h y xÐt ®Õn th¸i ®é cña Ra-ma ®èi víi vî, n ng Xi-ta. Nh− ta ®
biÕt ®êi sèng cæ ®¹i mang tÝnh céng ®ång rÊt cao, cho nªn vua ph¶i tu©n thñ ®¹o ®øc
céng ®ång, ®Æc biÖt quan niÖm vÒ danh dù. Danh dù ®ã l m¹ng sèng, mÊt danh dù
nghÜa l mÊt tÊt c¶ v kh«ng g× cã thÓ lÊy l¹i ®−îc. Muèn sèng, mçi ng−êi ph¶i gi÷ lÊy
cho m×nh danh dù ç nh©n, danh dù cña mét con ng−êi ch©n chÝnh - mét ng−êi anh
hïng. Ra-ma kh«ng ph¶i l ng−êi b×nh th−êng nh− bao ng−êi kh¸c. Ch ng l mét vÞ
vua - thñ lÜnh bé téc, ®¹i diÖn cho céng ®ång. Danh dù cña ch ng g¾n liÒn víi céng
®ång, g¾n liÒn víi sù sèng v ch ng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm víi nã.
Sau khi chiÕn th¾ng quû v−¬ng Ra-va-na, cøu ®−îc Xi-ta ch ng ® kh¼ng ®Þnh
chiÕn th¾ng v t i nghÖ cña m×nh, ®ång thêi nhÊn m¹nh sù gióp ®ì cña nh÷ng ng−êi
b¹n h¶o h¸n nh− t−íng khØ Ha-nu-man, Vi-phi-a-na... Ra-ma ® béc lé râ lÝ t−ëng


chiÕn ®Êu v søc m¹nh céng ®ång. ViÖc cøa Xi-ta khái b n tay Ra-va-na kh«ng nh÷ng
xuÊt ph¸t tõ t×nh yªu m cßn l danh dù, g¾n chÆt víi tr¸ch nhiÖm. ChÝnh thÕ, víi
ch ng “kÎ n o bÞ qu©n thï l¨ng nhôc m kh«ng ®em t i nghÖ cña m×nh ra ®Ó tr¶ thï ®ã
l kÎ tÇm th−êng”. Tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ danh dù cña Ra-ma kh«ng chØ víi ç nh©n, cßn
l tr¸ch nhiÖm cña mét vÞ vua ®¹i diÖn cho c¶ céng ®ång. ViÖc Ra-ma tiªu diÖt Ra-va-
na kh«ng mang tÝnh chÊt tr¶ thï riªng t− m v× muèn thÓ hiÖn søc m¹nh, v× quyÒn lîi
c¶ céng ®ång. “Ta l m ®iÒu ®ã v× nh©n phÈm cña ta... ®Ó b¶o vÖ uy tÝn v danh dù cña
dßng hä lõng lÉy tiÕng t¨m cña ta”. Ch ng ® so s¸nh h nh ®éng cña m×nh víi ®¹i ®¹o
sÜ A-gax-ti-a ®ã l mét ng−êi ® nhê c«ng s¸m hèi khæ h¹nh gi¶i tho¸t cho çc xø
ph−¬ng Nam khái nçi kinh khiÕp ®èi víi In-van v Va-ta-pi. NghÜa l h nh ®éng cña
ch ng l h nh ®éng ®¹i nghÜa, h nh ®éng s¸ng suèt cña mét ®øc vua. Víi th¸i ®é cña
ng−êi anh hïng ch ng ® kh¼ng ®Þnh r»ng viÖc ch ng cøu Xi-ta kh«ng ph¶i l v× n ng,
v× ch ng. Ch ng l m ®iÒu ®ã l ®Ó b¶o vÖ danh dù cña dßng hä “®iÒu ®ã ®Ó chøng tá ta
kh«ng thuéc vÒ mét gia ®×nh b×nh th−êng”. Ch ng ® kh¼ng ®Þnh danh dù cña dßng hä
quý téc, dßng hä mét vÞ vua ®¹i diÖn cho c¶ céng ®ång.
Tuy nhiªn, Ra-ma cßn l mét ng−êi chång, mét ng−êi chång cã vî bÞ kÎ thï
c−íp ®i. Víi t− çch l ng−êi chång, Ra-ma nghÜ r»ng cÇn ph¶i cøu Xi-ta, cÇn ph¶i cøu
lÊy ng−êi vî xinh ®Ñp v ®¸ng yªu cña m×nh, cøu n ng cßn l cøu lÊy danh dù ng−êi
® n «ng. Nh−ng råi chÝnh ch ng còng ghen tu«ng, nghi ngê phÈm h¹nh cña Xi-ta. Con
tim ç nh©n trçi dËy, tÝnh Ých kû béc lé dÇn, c¬n ghen tu«ng ngê vùc trong lßng Ra-
ma bïng næ : “ThÊy ng−êi ®Ñp víi g−¬ng mÆt b«ng sen víi nh÷ng cuén tãc l−în sãng
®øng tr−íc mÆt m×nh, lßng Ra-ma ®au nh− c¾t”.
§Ó b¶o vÖ danh dù v còng l kh¼ng ®Þnh t×nh yªu g¾n víi kh«ng chia xÎ cho kÎ
kh¸c, mét khi Xi -ta ® cã thêi gian trong tay quû v−¬ng, ch ng kh«ng thÓ cã mét
ng−êi vî nh− vËy, Ra-ma ® bu«ng ra nh÷ng lêi lÏ, kh¸ch s¸o, l¹nh nh¹t ®èi víi Xi-ta
do lßng ngê vùc “Hìi phu nh©n cao quÝ”. Lêi lÏ Êy thiÕu sù ©u yÕm ch©n th nh m
l¹nh lïng xa l¹. T©m tr¹ng cña ch ng ®−îc miªu t¶ theo diÔn biÕn m©u thuÉn gi÷a danh
dù dßng hä v t×nh yªu, nh−ng vÒ sau l¹i l nh÷ng c¬n ghen tu«ng cña mét ng−êi
chång, mét con ng−êi b×nh th−êng biÕt yªu v biÕt næi giËn nh− bao ng−êi kh¸c. Sau
cïng ch ng nghi ngê ®øc h¹nh cña Xi-ta, ruång rÉy n ng : “Ng−êi ® sinh tr−ëng
trong mét gia ®×nh cao quý cã thÓ n o l¹i lÊy vÒ mét ng−êi vî tõng sèng trong nh mét


kÎ kh¸c. §¬n gi¶n v× mô ta l vËt ®Ó yªu ®−¬ng”. Lêi lÏ ® chuyÓn th nh h nh ®éng.
Ra-ma kh«ng nhËn ng−êi vî th©n yªu n÷a. Lªn ®Õn tét ®Ønh, Ra-ma xØ nhôc Xi-ta b»ng
çch gîi ý n ng ®Õn víi bÊt kú mét ng−êi n o kh¸c cã thÓ l L¾c-ma-na, Bha-ra-ta hay
Xa-tru-na...
ViÖc chèi bá ng−êi vî th¶o hiÒn cña Ra-ma mang tÝnh c«ng khai, minh b¹ch.
Ch ng ®au ®ín caogiäng tr−íc to n d©n chóng, trong kh«ng gian céng ®ång ®Ëm chÊt
sö thi. Ra-ma sinh tr−ëng trong mét gia ®×nh ®¹i quÝ téc ® d¸m hi sinh t×nh yªu v× bæn
phËn ng−êi anh hïng, ®¹o ®øc cña mét vÞ vua mÉu mùc. Ra-ma ruång rÉy Xi-ta tr−íc
hÕt v× danh dù dßng hä sau còng v× ghen tu«ng. Ch ng yªu hÕt m×nh nh−ng còng Ých
kØ, ghen tu«ng cùc ®é, cã lóc c−¬ng quyÕt cøng r¾n nh−ng còng cã lóc mÒm yÕu. B¶n
chÊt çi t«i cã lóc s¸ng - tèi, tèt - xÊu, thiÖn - ¸c lu«n lu«n t−¬ng ph¶n trong Ra-ma.
Ra-ma buéc téi l ch−¬ng ®Æc s¾c trong sö thi Ra-ma-ya-na, nÕu chØ dõng l¹i ë
viÖc cøu Xi-ta th× sö thi chØ l b¶n anh hïng ca b×nh th−êng. Çi hay chÝnh ë chç t¸c
gi¶ ® t¹o ra b−íc ngoÆt lín trong qu¸ tr×nh diÔn biÕn cèt truyÖn ë sù kiÖn n y. T¸c gi¶
® miªu t¶ xung ®ét t©m lý cña Ra-ma v Xi-ta trong cuéc gÆp l¹i ®Çy thö th¸ch v Ðo
le. T©m tr¹ng hai ng−êi cø biÕn ®æi theo nhÞp ®iÖu ®èi tho¹i. §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh nghÖ
thuËt thÓ hiÖn t©m lý nh©n vËt bËc thÇy cña t¸c gi¶ m “Ngay c¶ ®Õn SÕch-xpia còng
kh«ng thÓ diÔn t¶ ®−îc sù th«i thøc cña nh÷ng t©m t×nh cuång nhiÖt trong lßng ng−êi
mét çch sèng ®éng, ch©n thùc v m¹nh mÏ ghª ghím nh− ® thÊy trong Ramayana”
(L−u §øc Trung).

§Ò sè 16
Cã mét kÕt thóc truyÖn TÊm Çm kh¸c : TÊm lÊy n−íc s«i déi cho Çm
chÕt råi muèi m¾m göi vÒ cho mÑ Çm. ý kiÕn cña em vÒ kÕt thóc n y
B il m
Cã mét dÞ b¶n TÊm Çm ® kÓ kh¸c phÇn kÕt thóc. Theo b¶n n y, Çm bÞ TÊm
déi n−íc s«i cho chÕt råi muèi m¾m göi biÕu d× ghÎ. Mô d× ghÎ ¨n ®Õn tËn ®¸y v¹i,
ph¸t hiÖn ra ®Çu l©u con míi biÕt sù t×nh, sî qu¸ l¨n ®ïng ra chÕt.
§©y l kÕt thóc nguyªn b¶n. Ng−êi ®êi sau (ch¾c l cïng thêi hiÖn ®¹i víi
chóng ta) cho r»ng kÕt thóc nh− vËy ghª rîn qu¸, l m tæn h¹i ®Õn h×nh ¶nh ®Ñp ®Ï cña


Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban

Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (18)

Ähnlich wie Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban

Ähnlich wie Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban (20)

Nhung bai van chon loc lop 10 phan ban