Talimun islam

1
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
„Ñ¨HÍâ◊‰õΩÅ∞
Ç¨ÏnãπÑ¨a¡ˆH+¨<£û
ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£
W™ê¡"£∞r=#q^è•#O
(`åb=ÚÖò W™ê¡"£∞)
ã¨OHõÅ#O
=∞øÖÏ<å=ÚMÏÎ~üJÇπÏ=∞^£#^£g(~°Ç¨ ‡Öˇ·)
J#∞"å^ŒO
=ÚÇ¨Ï=∞‡^£*ÏH˜~üL=∞s
Publishedby
HADITH PUBLICATIONS
AshfaqWaheed
H.No. 10-2-318/1/87, Vijaya Nagar Colony,
Hyderabad-57 (A.P.) India. Phone: 9440354945
Taleemul Islam
Islam JeevanaVidhanam (Telugu)
Writer : Moulana Muqtar Ahmed Nadvi (R.A.)
Translator : Mohd. Zakir Umari
Edited by : Hafiz MD. Abdul Rawoof Umari
All Rights Reserved with Publishers
First Edition : January 2011
Copies : 3000
Price : Rs. 60/-
AZIZURRAHMAN YUNUS
S/o. H.Md. Abdur Rawoof Umari
# 80-11/129E-17, Abbas
Nagar, Karnool-2
Phone: 9849492445 Cell: 8121217938
MD.ABDULMASTAN
H.No. 19-428/30, Z.P. Colony
Chilkalpudi, Machilipatnam
Krishna Dist.-521002
Phone: 250027
NIZAM MOHIUDDIN
H.No. 51-987A, Plot. No.17
SBI Colony, Near Water Works
Kurnool -3 Phone: 251525
SYED NOOR
Al-Ahasaa- Al Afoo, KSA
Cell:00966507947212
ANWAR BASHA
H.No. 11-1-25, B.R.P. Road,
Islampet, Vijayawada -520001
Phone: 9849378668
DECCAN TRADERS
Moghalpura, Near Water Tank
Hyderabad
Copies can be had from Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞ ÅaèOK«∞ z~°∞<å=∂:
HAFIZFAROOQMADANI
Islamic Guidence Centre,
Haill, KSA.
Cell:00966502985504
MOHD. ALI & SON'S
Moter Parts, RS Road, Nandyal
Kurnool Dist.

2
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O3 4
39. ã¨=∂^èŒ∞Å#∞ ãÖ^Œi≈OK«∞@ 63
40. [HÍ`ü 64
41. [HÍ`ü K≥e¡OK«x "åiH˜ Hõiî# ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ 65
42. J"£MÏÑ¶π P^•Ü«∞OÃÑ· [HÍ`ü 67
43. Ñ¨â◊√ãÖÑ¨^ŒÖ’ [HÍ`ü 69
44. XO>ˇÖ’¡ [HÍ`ü 69
45. P=Ù ÔQ^≥Å [HÍ`ü, Q˘„Ô~Å "Õ∞HõÖ’¡ [HÍ`ü 70
46. [HÍ`ü#∞ á⁄O^Õ"å~°∞ 73
47. [HÍ`ü‰õΩ K≥Ok# qq^èŒ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ 74
48. ã¨^ŒY`«∞Öò Ñ¶≤„`ü 74
49. #Ñ¶≤Öò (J^Œ#Ñ¨Ù) ã¨^ŒMÏÅ∞ 75
50. ~À*Ï (LÑ¨"åãÖ) 76
51. ~À*Ï q^èŒ∞Å∞ 78
52. #Ñ¶≤Öò ~À*ÏÅ∞ 79
53. ~À*Ï xÜ«∞=∂Å∞ 79
54. ~À*Ï ã≤÷uÖ’ ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# q+¨Ü«∂Å∞ 80
55. ~À*Ï#∞ ÉèíOQÆÑïKÕ q+¨Ü«∂Å∞ 81
56. Ç¨Ï*ò ,Ç¨Ï*ò ~°HÍÅ∞ 83
57. Ç¨Ï*ò q^èŒ∞Å∞, Ç¨Ï*òÖ’x `«Ñ¨Êxãï q^èŒ∞Å∞ 84
58. L"£∞~°ÇπÏ 85
59. =∞$`«∞x `«~°Ñ¶¨Ù# Ç¨Ï*ò x~°fiiÎOK«@O 85
60. L"£∞~°ÇπÏ |^ŒÖò 86
61. g∞MÏ`ü 86
62. WÇπÏ~å"£∞ 87
63. `«"åÑ¶π =∞iÜ«Ú ã¨~¸ 89
64. ã¨á¶ê =∞~åfiÅ ã¨~¸ 91
65. Ç¨Ï*ò Ñ¨^Œúu 92
66. `«Åw~ÚOK«∞@ ÖË^• "≥O„@∞HõÅ∞ HõuÎiOK«∞@ 93
67. =¸_»∞ [=∞~å`ü (Ã+·`å<£)ÃÑ· HõOHõ~åà◊√§ qã¨∞~°∞@ 94
68. xHÍÇπÏ =∞iÜ«Ú =∞Oz ã¨=∂[O 95
69. xHÍÇπÏ 96
70. xHÍÇπÏ HÍ~°º„Hõ=∞OÑ¨Ó~°ÎÜÕ∞º q+¨Ü«∂Å∞ 98
71. xHÍÇπÏÖ’ =∞ÇπÏ~ü `«Ñ¨Êxãï 99
72. Hõ@flHÍ#∞HõÅ∞, =~°Hõ@flO 99
73. =b=∂ 100
74. q"åÇ¨Ï x+≤^Œú ¢ã‘ÎÅ∞ 100
75. ÉÏÅºOÖ’ áêÅ=Å¡ x+≤^Œú=∞ÜÕ∞º ¢ã‘ÎÅ∞ 102
76. `å`å¯eHõ x+≤^ŒúO 102
77. eP<£ KÕÜ«∞|_ç# ¢ã‘Î`À xHÍÇπÏ 103
78. =Ú„+≤H± ¢ã‘Î`À xHÍÇπÏ 104
q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ
„Hõ=∞ áê~îåÅ∞ ¿Ñr
ãÖYº
1. `˘eÑ¨Å∞‰õΩ 07
2. W™ê¡"£∞ „Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞ (=∞Ç¨ ã≤#∞Öò W™ê¡"£∞) 09
3. W™ê¡g∞Ü«∞ qâßfi™êÅ∞ (Hõe=∞Ü≥∞ `«~Úº|ÇπÏ J~°÷O) 14
4. L`«Î=∞ =K«<åxfl qâ◊fiã≤OKÕ q^è•#O 14
5. =ÚÇ¨Ï=∞‡^Œ∞„~°ã¨∂Å∞ÖÏ¡ÇπÏ Ü≥ÚHõ¯ ÉèÏ=O 16
6. D=∂<£ q^èŒ∞Å∞ 19
7. J`ÒÎÇ‘Ï^£ 23
8. =Úã≤¡=ÚÅ #=∞‡HÍÅ∞ 25
9. JÖò=ã‘ÅÇπÏ 27
10. ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# =ã‘ÅÇπÏ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞ 28
11. W™ê¡O q^èŒ∞Å∞, Ñïâ◊√„Éèí`« 30
12. PÇ¨ ~°Ñ¨^•~å÷Å áêhÜ«∂Å ZOye 31
13. â◊s~°, ^Œ∞ã¨∞ÎÅ Ñïâ◊√„Éèí`« 32
14. ã¨÷Å Ñïâ◊√„Éèí`« 32
15. #*Ïã¨`ü q=~°} 32
16. =∞Å =¸„`« qã¨~°˚<å xÜ«∞=∂Å∞ 33
17. Ñïâ◊√^Œú`«#∞ á⁄O^Õ ™êfl#O (QÆ∞ã¨∞Öˇ [<å|`ü) 34
18. `«Ü«∞º=Ú‡"£∞ 35
19. `«Ü«∞º=Ú‡"£∞ Ñ¨^Œúu 36
20. =ÙE 36
21. =∞ã¨ÇπÏ 37
22. J*Ï<£ 39
23. #=∂*ò 41
24. #=∂*òÖ’x ™êO„Ñ¨^•Ü«∞Hõ q+¨Ü«∂Å∞ 43
25. #=∂*ò ãÖÑ¨Ó~°‚ ã¨fi~°∂ÑÖ 44
26. `«+¨Ç¨ï›^£ ÖË^• J`«ÎÇ≤ÏÜ«∂º`ü – ^Œ~°∂^£ 47
27. A=∞ (â◊√„Hõ"å~°O) #=∂*ò 49
28. Ô~O_»∞ #=∂*òÅ#∞ HõeÑ≤ PK«iOK«_»O 50
29. „Ñ¨Ü«∂}©‰õΩx #=∂*ò 51
30. ÑÖ_»∞QÆÅ #=∂*ò 52
31. =∞ã≤˚^Œ∞Ö’¡ ¢ã‘ÎÅ „Ñ¨"Õâ◊O 54
32. #Ñ¶≤Öò #=∂*òÅ∞, `«Ç¨ÏA˚^£, `«~ågÇπÏ 55
33. Kå+πÎ #=∂*ò 56
34. ã¨ÖÏ`«∞Öò Wã≤ÎMÏ~°ÇπÏ 56
35. ã¨ÖÏ`«∞`«ÎãπcÇπÏ 57
36. „QÆÇ¨Ï} #=∂*òÅ∞ 58
37. WãπuãπMÏ #=∂*ò 59
38. [<å*Ï #=∂*ò 60

3
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
79. ÉèÏ~°ºÉèí~°ÎÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 105
80. Éèí~°Î Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 109
81. Éèí~°Î Ô~O_À Ç¨Ï‰õΩ¯ 110
82. Éèí~°Î =¸_»= Ç¨Ï‰õΩ¯ 110
83. JÖò Ç≤Ï*ÏÉò (Ñ¨~åÌ) 112
84. `«ÖÏMò 114
85. `«ÖÏMò ã¨∞hfl, `«ÖÏMò a^£~¸ 115
86. ~°*òJ`ü 116
87. Y∞Å 116
88. lÇ¨ ~ü 117
89. Ñ¶≤ãπ¯ (xHÍÇπÏ ÉèíOQÆÑ¨~°∞K«∞@) 117
90. DÖÏ 118
91. eP<£ 119
92. W^ŒÌ`ü 120
93. W^ŒÌ`ü ~°HÍÅ∞ 120
94. Ç¨Ï~å"£∞ xHÍÇπÏ 121
95. <Õ~åÅ∞ tHõ∆Å∞ 122
96. =ºaèKå~°O 124
97. ã¨fieOQÆãÖÑ¨~°¯=Ú(e"å`«`ü) 125
98. Y[Ñ¶π (=ºaèKå~° xO^Œ "≥∂Ñ¨@O) 125
99. =Ú~°`«^£ (W™ê¡"£∞Ñïkè #∞O_ç `˘ÅyáÈ=Ù@) 127
100. JÖò Ç≤Ï~å|ÇπÏ (L„QÆ"å^ŒO) 128
101. ^˘OQÆ`«#O 129
102. Ç¨Ï`«º 130
103. Ç¨Ï`«ºÅ∞ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞ 130
104. L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ KÕ¿ã Ç¨Ï`«º‰õΩ tHõ∆ 131
105. L^ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ Ç¨Ï`«ºKÕ¿ã"å_»∞ JÖÏ¡ÇπÏ J#∞„QÆÇ¨ xH˜ J#~°∞›_»∞ 131
106. "åºáê~°O 132
107. "åºáê~° qt+¨ì`« 132
108. "åºáê~°xÜ«∞=∂Å∞ 133
109. ^˘OQÆã¨~°∞‰õΩ H˘#_»O x+≤^ŒúO 134
110. „Ñ¨=∂}ÏÅ∞ KÕã≤ ã¨~°∞‰õΩ#∞ J=∞‡_»O x+≤^ŒÌO 135
111. =∞ã≤˚^£Ö’ "åºáê~°O KÕÜ«∞‰õÄ_»^Œ∞ 135
112. =_ô¤ 136
113. =_ô¤ x¿+^èŒO 137
114 "≥Ú‰õΩ¯|_ç ,=º~°ú"≥∞ÿ# "≥Ú‰õΩ¯|_ç 138
115. +¨~°`«∞Å`À ‰õÄ_ç# "≥Ú‰õΩ¯|_ç 139
116. ™ê^è•~°}"≥∞ÿ# "≥Ú‰õΩ¯|_ç 139
117. ã¨$+≤ì`åÅ "≥Ú‰õΩ¯|_ç x+≤^ŒúO 139
118. "≥Ú‰õΩ¯|_ç ÑïÇ¨ ~°O 139
5 6
119. "≥Ú‰õΩ¯|_ç LÑ¨"å™êÅ∞ 139
120. „Ñ¨=∂}O KÕÜ«Ú@ 140
121. „Ñ¨=∂}ÏÅÖ’ ~°HÍÅ∞ 140
122. ^èŒ$_»"≥∞ÿ# „Ñ¨=∂}O ÉèíOQÆO KÕ¿ãÎ ÑïÇ¨ ~°O 141
123. QÆ˜ì „Ñ¨=∂}O ÉèíOQÆÑï¿ãÎ ÑïÇ¨ ~°O 141
124. J"£eÜ«∂ JÖÏ¡ÇπÏ (JÖÏ¡ÇπÏ Éèí‰õΩÎÅ∞ "åi =∞Ç≤Ï=∞Å∞) 143
125. Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 144
126. `«e¡^ŒO„_»∞ÅÃÑ· ãÖ`å# Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 145
127. ãÖ~°Hõ∆} 00
128. |O^èŒ∞=ÙÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 146
129. á⁄~°∞QÆ∞"åi Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 147
130. Jukä =∞~åº^ŒÅ∞ 148
131. J<å^èŒÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 148
132. =Úã≤¡=ÚÅ Ñ¨~°ã¨Ê~° Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 149
133. =∂#= Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ 150
134. <åºÜ«∞O ^èŒ~°‡O 150
135. ã¨∞QÆ∞}ÏÅ∞ 151
136. ã¨`«ºO, ã¨`«ºO Ñ¨Å∞‰õΩ@ 151
137. Hõ∆=∂Ñ¨} =∞xflOÑ¨Ù, q#Ü«∞ q^èÕÜ«∞`«Å∞ 151
138. ã¨`«ºjÅ`« Ñïâ◊√^Œú`« 151
139. WÇπÏ™ê<£, ^è≥·~°ºO, Ñ¨~° „áê^è•#º`« 152
140. <åºÜ«∞O ^èŒ~°‡O 152
141. J=∂#`ü 152
142. W™ê¡g∞Ü«∞ rq`« q^è•#O 153
143. „Ñ¨`ÕºHõ ã¨`å¯~åºÅ∞ 156
144. L^ŒÜ«∞O ™êÜ«∞O„`«O KÕ¿ã ^Œ∞PÅ∞ 156
145. Ñ¨_»∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞, "Õ∞Ö’¯#flÑ¨ÙÊ_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞PÅ∞ 156
146. =∞~°∞QÆ∞^˘_ç¤Ö’ „Ñ¨"ÕtOz#Ñ¨Ù_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 156
147. |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# `«~°∞"å`« ÑïîOKÕ ^Œ∞P 157
148. H˘`«Î |@ìÅ∞ ^èŒiOKÕ@Ñ¨ÙÊ_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 157
149. WO˜ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ |Ü«∞Å∞^Õˆ~Ñ¨ÙÊ_»∞ ^Œ∞P 157
150. =∞ã≤˚^£Ö’ „Ñ¨"ÕtOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 157
151. =∞ã≤˚^£ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =KÕÛ@Ñ¨ÙÊ_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 157
152. Éè’[<åxH˜ =ÚO^Œ∞ ÑïîOKÕ^Œ∞P 158
153. Éè’[#O `«~°∞"å`« ÑïîOKÕ ^Œ∂P 158
154. Ju^èÕÜ«Úx H˘~°‰õΩ ^Œ∂P 158
155. ÉèÏ~°º`À ãÖÉè’QÍxH˜ =ÚO^Œ∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 159
156. „Ñ¨Ü«∂}O ãÖHõeÊOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ KÕ¿ã ^Œ∞P 159
157. "åÇ¨Ï#=ÚÃÑ· ZH˜¯#Ñ¨ÙÊ_»∞ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 159
158. PÜ«∞`«∞Öò ‰õΩ~üã‘ 160
159. ^≥·"å#∞„QÆÇ¨ÏO Ñ¨Ó~°Î~Ú# Ñ≤^ŒÑ¨ ÑïîOKÕ ^Œ∞P 160

4
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O7 8
`˘eÑ¨Å∞‰õΩ
W™ê¡g∞Ü«∞ „áê^èŒq∞Hõ q^Œº#∞ JÉèíºã≤OK«_»O „Ñü =Úã≤¡"£∞ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ qkè.
W™ê¡"£∞ D „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ UÔH·Hõ =∂~°æ ^Œ~°≈Hõ^èŒ~°‡O nx É’^èŒ#Å∞ =∂#= „Ñ¨Hõ$uH˜
J#∞QÆ∞}OQÍ L<åfl~Ú. XHõ"Õà◊ W™ê¡"£∞#∞ rq`«~°OQÍÅxfl˜Ö’ Ñ¨ÓiÎQÍ J=ÅOaè¿ãÎ,
rq`«=∞O`å ã¨∞YâßO`«∞Å`À, âßOu Éèí„^Œ`«Å`À, ãÖ`ÀëêÅ`À qÅã≤Å∞¡`«∞Ok.
„Ñü=Úã≤¡"£∞ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ "åã¨Î=Ñïâ◊√^Œú rq`«Ñ¨Ù J#∞Éèí∂ux á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. nxfl
ZO`À=∞Ok J#∞ÉèíqOz K«∂zL<åfl~°∞. WO^Œ∞Ö’ ZÖÏO˜ ãÖ^ÕÇ¨ÏO ÖË^Œ∞.
W™ê¡g∞Ü«∞ P^ÕâßÅ∞ rq`«Ñ¨Ù Jxfl ~°OQÍÅ‰õΩ =iÎ™êÎ~Ú. JO^Œ∞=Å¡ "å˜x
á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ |∞kÌ *Ï˝<åÅ∞ QÆÅ =Ü«∞ã¨∞û ZO`≥·<å J=ã¨~°O =∞s z#fl =Ü«∞ã¨∞¯Å∞
nxfl J~°÷O KÕã¨∞HÀÖË~°∞. JO^Œ∞=ÖË¡ nx áê~î°º „Ñ¨}ÏoHõ D q^èŒOQÍ `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞
|_çOk. nx tHõ∆} WzÛ# á⁄Ok# Ü«Ú=‰õΩÅ HÍ¡ã¨∞Å∞ U~åÊ@∞ KÕÜ«∂e. HõhãÖ
"å~åxH˜ XHõ ~À[~Ú<å Ü«Ú=‰õΩÅO^Œ~°∂ WO^Œ∞Ö’ áêÖÁæ<åe.
#=∂A‰õΩ =KÕÛ Ü«Ú=‰õΩÖ’¡ „âßq∞‰õΩÅ∞, q^•º~°∞÷Å∞, "åºáê~°∞Å∞ "≥Ú^ŒÖˇ·#
J<ÕHõ =$`«∞ÎÅ‰õΩ K≥Ok# "å~°∞OÏ~°∞ gi =Ü«∞ã¨∞û 15 #∞O_ç 35 =~°‰õΩ LO_®e.
WO^Œ∞Ö’x J^è•ºÜ«∂Å#∞ ã¨Ê+¨ìOQÍ É’kèOKåe Ñ¨„â◊flÅ ^•fi~å "å˜x HõO~î°ã¨ÎO KÕ~ÚO
Kåe. =∞ã≤˚^Œ∞Å W=∂=ÚÅ∞, x~åfiÇ¨Ï‰õΩÅ∞, "å~åxH˜ XHõ J^è•ºÜ«∂<Õfl É’kèOKåe.
^•xfl W`«~° q=~åÅ`À ã¨Ê+¨ìOQÍ J~°÷=∞ÜÕ∞º@@∞¡ J^èŒºÜ«∞#O KÕ~ÚOKåe.
â◊x"å~°O =~°‰õΩ q^•º~°∞÷Å∞ `«=∞ Wà◊§Ö’<Õ áê~îåxfl HõO~î°ã¨÷O KÕÜ«∂e. â◊x"å~°O
<å_»∞ QÆ`«"å~°O áê~îåxfl „Ñü XHõ¯~°∂ JÑ¨Ê*ˇáêÊe. q^•º~°∞÷Å∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°O „Ñ¨â◊flÅ∞
J_»QÍe. ã¨=∂^è•<åÅ∞ K≥áêÊe. nx=Å¡ Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’x áê~îåÅhfl QÆ∞~°∞ÎOÏ~Ú.
Wq `«Ñ¨Ê W`«~° J#=ã¨~° „Ñ¨â◊flÅ∞ "ÕÜ«∞@OQÍx ã¨=∂^è•<åÅ∞ K≥Ñ¨Ê@OQÍh
KÕÜ«∞~å^Œ∞. Ñ¨Ùã¨ÎHõOÖ’x áê~îåÅ#∞ x~°‡Å"≥∞ÿ# Ç¨Ï$^ŒÜ«∞O`À, ÉèíH˜Î „â◊^ŒúÅ`À JÉèíºã≤OKåe.
nx=Å¡ JÑ¨Ê˜=~°‰õΩ K«kq# áê~îåÅhfl QÆ∞~°∞ÎOÏ~Ú.
D áê~î°º„Ñ¨}ÏoHõ „â◊^•ú Éèí‰õΩÎÅ`À K«kq HõO~î°ã¨ÎO KÕã¨∞HÀ"åe. ˆH=Å Ñ¨Ù}ºO
Åaèã¨∞ÎO^Œx, â◊√ÉèíO HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx ÉèÏqOz Y∞~üP<£ÖÏ ÑïîOz T~°∞‰õΩO>Ë Z@∞=O˜
ÖÏÉèí=¸ HõÅ∞QÆ^Œ∞. `åb=ÚÖò W™ê¡"£∞ `«c¡w x™êÉò HÍ^Œ∞. g˜ J^è•ºÜ«∂Å#∞
áê~îåÅ#∞ ÉèíH˜Î„â◊^ŒÌÅ`À K«^Œ"åe.
`åb=ÚÖò W™ê¡"£∞x É’kèOKÕ J^è•ºÑ¨‰õΩÅ∞, É’^èŒ‰õΩÅ∞, Láê^è•ºÜ«ÚÅ∞
x~åfiÇ¨Ï‰õΩÅ∞ D áê~î°º „Ñ¨}ÏoHõ#∞ É’kèOKÕ, ã¨Ê+¨ìOQÍ qâ◊^ŒÑïKÕ, HõO~î°ã¨ÎO KÕ~ÚOKÕ
„Ñ¨`ÕºHõ „â◊^Œú Hõey LO_®e. „Ñü"å~°O XH˘¯Hõ¯ áê~îåxfl HõO~î°ã¨ÎO KÕ~ÚOKåe "≥#∞Hõ˜
áê~îåÖ’¡ #∞O_ç Ñ¨sHõ∆Å∞ ÃÑÏìe.
D áê~î°º „Ñ¨}ÏoHõ Ñ¨ÓiÎQÍ HõO~î°ã¨ÎO KÕã≤ Ñ¨sHõ∆Ö’¡ =∞Oz =∂~°∞ÊÅ∞ á⁄Ok#
"åiH˜ 'J^•Ì~°∞ã¨ûÑ¶≤Ü«∞ºÇπÏ— `«~°Ñ¨Ù# H˘xfl L~°∂Ì Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞ |Ç¨ï=∞uQÍ W=fi_»O
[~°∞QÆ∞`«∞Ok. JO^Œ∞=Å¡ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ`À áê@∞ „ã‘ÎÅ∞ ‰õÄ_® D Hõ$+≤Ö’ =ÚO^Œ∞‰õΩ
~å"åe.
JÖÏ¡ÇπÏ (`«JÖÏ)#∞ =Úã≤¡"£∞ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÖ’¡ D „áê^èŒq∞Hõ q^•º*Ï˝<åxfl "åºÑ≤OÑ¨
*ËÜ«∞=∞x =Úã≤¡=ÚÅ Wà◊¡ #∞O_ç ^è•i‡Hõ J*Ï˝<åxfl `˘ÅyOK«=∞x, =Úã≤¡=ÚÅO^ŒiH˜
^è•i‡Hõ q^Œº#∞ JÉèíºã≤OKÕ ÉèÏQÆºO „Ñ¨™êkOK«=∞x „áêi÷ã¨∞Î<åfl#∞. (Pg∞<£)
W<£ëê JÖÏ¡ÇπÏ ÉÏ^èŒº`åÜ«Ú`«OQÍ nxfl JÉèíºã≤OKÕ"å~°∞ ^è•i‡Hõ q^•º â◊√ÉèÏÅ#∞
á⁄Ok, Ñ¨~°Ö’HõOÖ’ Q˘Ñ¨Ê ™êÑ¶¨ÖÏºxfl á⁄O^ŒQÆÅ~°∞. WÇ¨ÏÑ¨~°Ö’HÍÖ’¡ giÃÑ· JÖÏ¡ÇπÏ
â◊√ÉèÏÅ∞, J#∞„QÆÇ¨ Å∞ ‰õΩ~°∞™êÎ~Ú.
JÖòÇ¨Ï"£∞^Œ∞ eÖÏ¡ÇπÏ =Úã≤¡O ã¨=∂[OÖ’x Jxfl =~åæÖ’¡#∂ `åe=ÚÖò W™ê¡"£∞#∞
P^ŒiOK«@O [iyOk. JO`ÕHÍHõ áê~î°âßÅÖ’¡, =∞^£~°™êÖ’¡ ‰õÄ_® nxfl `«=∞ áê~î°º
Ñ¨Ù™êÎHÍÖ’¡ KÕ~°∞ÛHÀ=@O [iyOk. „Hõ=∞OQÍ `åb=ÚÖò W™ê¡"£∞ ˆHO„^•Å∞ ^Õâ◊OÖ’x
Jxfl „áêO`åÖ’¡#∂ "åºÑ≤Oz L<åfl~Ú.
`åb=ÚÖò W™ê¡"£∞#∞ ÉèÏs ãÖYºÖ’ „Ñ¨K«∞iOK«_»O [iyOk. ~ÀA~ÀA‰õΩ
„Ñ¨[Ö’¡ nx P^Œ~°} ÃÑ~°∞QÆ∞`«∂ áÈ`«∞Ok. JÖÏ¡ÇπÏ (`«) D Ñ¨Ùã¨ÎHõO ~°K«~Ú`«‰õΩ,
„Ñ¨HÍâ◊‰õΩÅ‰õΩ, J#∞"å^ŒÅ‰õΩ, Láê^è•ºÜ«ÚÅ‰õΩ, q^•º~°∞÷Å‰õΩ ~°∞A=∂~°æO, ã¨`å¯
~åºÅ∞ KÕ¿ã ÉèÏQÆºO „Ñ¨™êkOK«∞QÍHõ, WOHÍ nxfl "åi LÉèíÜ«∞Ö’HÍÅ ™êÑ¶¨ÖÏºxH˜
™ê^èŒ#OQÍ ~°∂á⁄OkOK«∞ QÍHõ. Pg∞<£.
- =ÚMÏÎ~ü JÇπÏ=∞^£ #^£g,R.A.
„Ñ¨^è•<åKå~°∞ºÅ∞
J^•Ì~°∞ã¨ûÅ Ñ¶≤Ü«∞ºÇπÏ, =ÚOÉˇ·
10–5–1996

5
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
aã≤‡ÖÏ¡Ç≤Ï„~°Ç¨ ‡x„~°Ç‘Ï"£∞
W™ê¡"£∞„Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞
W™ê¡"£∞ qâ◊fi =∂#= ^èŒ~°‡O : W™ê¡"£∞ É’^èŒ#Å∞ U XHõ¯ „áêO`åxH©, U XHõ¯
=~åæxH˜, U XHõ¯ ãÖ`«uH˜, U XHõ¯ HÍÖÏxH˜ Ñïq∞`«O HÍ=Ù. W™ê¡"£∞ qâ◊fi =∂#=^èŒ~°‡O.
nxfl „Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨[Å =∂~°æ ^Œ~°≈HõO H˘~°‰õΩ, f~°∞Êk#O =~°‰õΩ ™ê÷Ñ≤OK«_»O [iyOk.
`«ÉÏ~°HõÅ¡r #[˚ÅÖòÑ¶¨Ù~üMÏ# JÖÏ JÉòkÇ‘Ï eÜ«∞‰õÄ# eÖò PÅg∞# #r~å
„Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨[ÅO^Œix ÃÇÏK«ÛiOKÕ xq∞`«ÎO Ñ¨Ù~åö<£#∞ `«# ^•ã¨∞xÃÑ· J=`«iOÑ¨
*Ëã≤# "å_»∞ ZO`À â◊√Éèí™êQÆ~°∞_»∞. (Ñ¨Ù~åö<£–1)
==∂ J~üã¨Öò<åHõ WÖÏ¡ HÍÑ¨Êù`«<£ e<åflã≤ |+‘~°<£= #r~å.
"Õ∞=Ú ã¨~°fi=∂#"åo HÀãÖ x#∞fl â◊√Éèí"å~°Î JO^Œ*Ë¿ã"åxQÍ, ÃÇÏK«ÛiOKÕ"åxQÍ
KÕã≤ ÑÖáê=Ú. (ã¨ÉÏ–28)
Y∞ Öò Ü«∂ JÜ«ÚºÇ¨Ï<åflã¨∞ Whfl ~°ã¨∂Å∞ÖÏ¡Ç≤Ï WÖˇ·‰õΩ"£∞ [g∞P
WÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ. F „Ñ¨[ÖÏ~å ! <Õ#∞ g∞ JO^ŒiHÀãÖ =zÛ# ^≥·=„Ñ¨=HõÎ#∞.
(JÖò P~åÑ¶π – 158)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O:
„Ñü „Ñ¨=HõÎ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ `«# *Ïu "≥·Ñ¨ÙˆH ÑÖÑ¨|_Õ"å_»∞. <Õ#∞ g∞ JO^Œi"≥·Ñ¨Ù#‰õΩ
ÑÖÑ¨|_®¤#∞. (=Úã≤¡"£∞, JÇπÏ=∞^£, ^•~üg∞) W™ê¡"£∞ ZO`À ã¨∞ÅÉèí"≥∞ÿ#k. PK«~°}i`åº
KåÖÏ ã¨∞Å∞"≥·#k.
Ü«Ús^Œ∞ÖÏ¡Ç¨ï a‰õΩ=ÚÖò Ü«Úãπ~° =ÖÏ Ü«Ús^Œ∞ a‰õΩ=ÚÖò Lãπ~° JÖÏ¡ÇπÏ
g∞‰õΩ ™œÅÉèíºO KÕ‰õÄ~°Û QÀ~°∞`«∞<åfl_»∞. HÍx q∞=∞‡efl W|ƒO^Œ∞Å áêÅ∞ KÕÜ«∂Åx
HÀ~°@O ÖË^Œ∞. (JÖò|Y~°ÇπÏ – 185)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O:
W#fl Ç¨ [nÌ# Ü«Úãπ~°∞<£
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ D ^èŒ~°‡O KåÖÏ ã¨∞Å∞"≥·#k (|MÏs)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O : JÖÏ¡ÇπÏ =^ŒÌ JxflO˜HõO>Ë „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡O +≤~ü¯‰õΩ
Jf`«"≥∞ÿ# ã¨`å¯~åºÅ∞, ™œÅÉèíºO QÆÅ ^èŒ~°‡O W™ê¡"£∞ =∂„`«"Õ∞.
7. „áêO`åÅ, HÍÖÏÅ =º`åºãÖ =Å¡ W™ê¡O ZO`« =∂„`«O =∂~°^Œ∞ : JO>Ë
qâßfi™êÅ∞, P~å^èŒ#Å∞, J#∞=∞uOK«|_ç#q, x¿+kèOK«|_ç#q. Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞,q^èŒ∞Å∞
„Ñ¨^è•# JOâßÅ∞.
JÖÏ¡ÇπÏ (`«) P^Õâ◊O :
ÖÏ`«ÉònÅ eHõe=∂uÖÏ¡Ç≤Ï *ÏeHõ Ç¨ï=Öò á¶œAÖò Jr"£∞
JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ∞ Zxfl˜H© =∂~°Û|_»=Ù. W^Õ Q˘Ñ¨Ê ™êÑ¶¨ÅºO.
(Ü«¸#∞ãπ – 64)
8. W™ê¡g∞Ü«∞ P^ÕâßÅxfl =∂#= HõàÏº}O ™êÑ¶¨ÖÏºÅ HÀ~°ˆH : g˜=Å¡ ^èŒ#
=∂#, „áê}ÏÅ‰õΩ, ^è•i‡Hõ`«‰õΩ, Q“~°"åaè=∂<åÅ‰õΩ ~°Hõ∆} Åaèã¨∞ÎOk.
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O :–
XHõ =Úã≤¡"£∞ =∞~˘Hõ =Úã≤¡"£∞#∞ J==∂#Ñ¨~°∞K«∞@, =kèOK«∞@ =∞iÜ«Ú J`«x
^èŒ<åxfl HÍ*ËÜ«Ú@ x+≤^ŒúO. (=Úã≤¡"£∞, J|∂^•=Ó^£, WÉˇfl=∂[)
9. W™ê¡g∞Ü«∞ ™È^Œ~° ÉèÏ=O: W™ê¡g∞Ü«∞ P^ÕâßÅ#∞ áêÕK«@O =Å¡ P`«‡Ö’
Ñïâ◊√^Œú`«, Ç¨Ï$^ŒÜ«∞OÖ’ ã¨fiK«Ûù`« =∂#=ã¨=∂[OÖ’ „Hõ=∞tHõ∆}, „¿Ñ=∞, Hõ~°∞},
ã¨=∂#`«fiO, <åºÜ«∞O ^èŒ~°‡O [x™êÎ~Ú.
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O :
W#fl=∞Öò =¸q∞#∂# WMò=`«∞<£, Ñ¶¨JãπeÇ¨˙ Éˇ·# JY"≥·‰õΩ"£∞ =`«ÎY∞ÖÏ¡ÇπÏ
qâßfiã¨∞Å∞ Ñ¨~°ã¨Ê~°O ™È^Œ~°∞Å=O˜ "å~°∞. Hõ#∞Hõ g∞ ™È^Œ~°∞Å =∞^èŒº ãÖ|O^è•Å∞
9 10

6
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
<≥ÅH˘ÅÊO_ç. JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ÉèíÜ«∞Ñ¨_»O_ç. (JÖòÇ¨ïA~å`ü – 10)
10. ^è•i‡Hõ q^Œº JÉèíºã≤OK«_»O „Ñü =Úã≤¡O „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ qkè :
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O :
q^•ºÉèÏºãÖ „Ñü=Úã≤¡O Ü≥ÚHõ¯ qkè (WÉˇfl=∂[, 224 ã¨Ç≤Ï, Éˇ·Ç¨Ïv)
JO>Ë ^è•i‡Hõ „áê^èŒq∞Hõ q^Œº qâßfi™êÅ∞, P~å^èŒ#Å∞, J#∞=∞`«∞Å∞, x+≤^•úÅ∞,
Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞, q^èŒ∞Å∞.
11. ^è•i‡Hõ q^Œº „Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞:
=∞Ç¨ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) XHõ™êi WÖÏ É’kèOKå~°∞:– Z=~°∞ ^èŒ~°‡ *Ï˝#ã¨=Úáê~°˚#
H˘~°‰õΩ ^Œ∂~°„Ñ¨Ü«∂}O KÕ™êÎ~À JÖÏ¡ÇπÏ "åi H˘~°‰õΩ ã¨fi~°æ=∂~åæxfl ã¨∞QÆ=∞O KÕ™êÎ_»∞.
Z=~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ QÆ$Ç¨ Ö’¡x XHõ QÆ$Ç¨ÏOÖ’ KÕi ^≥·= „QÆO^è•xfl J^èŒºÜ«∞#O KÕ™êÎ~À, ^•xfl
QÆ∞iOz K«iÛ™êÎ~À "åiÃÑ· JÖÏ¡ÇπÏ ã¨xflkè #∞O_ç qâßfiã¨ „Ñ¨âßO`«`« P=iã¨∞ÎOk. PÜ«∞#
HÍ~°∞}ºO "åix HõÑ≤Ê"Õã¨∞ÎOk. ^≥·= ^Œ∂`«Å =∞^èŒº JÖÏ¡ÇπÏ "åix „Ñ¨â◊Oã≤™êÎ_»∞.
(q∞+πHÍ`ü)
12. ^è•i‡Hõ ÑÖ_ç`«∞Å∞ ^≥·= „Ñ¨=HõÎÅ "å~°ã¨∞Å∞:
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ ^èŒ~°‡*Ï˝#∞Å∞ ãÖ^Õâ◊Ç¨Ï~°∞Å "å~°ã¨∞Å∞.(u~üq∞l, J|∂^•=Ó^£ 3641 ã¨Ç≤ÏÇπÏ)
13. *Ï˝xH˜ J*Ï˝xH˜ ÉË^èŒO :
XHõ ^èŒ~°‡*Ï˝xH˜ XHõ Éèí‰õΩÎx ÃÑ·QÆÅ „áê=ÚYº`« <å‰õΩ g∞ÃÑ· QÆÅ „áê=ÚYº`«
=O˜k. P `«~°∞"å`« WÖÏ ÑïîOKå~°∞. JÖÏ¡ÇπÏ ^•ã¨∞ÅÖ’ *Ï˝#∞Å∞ =∂„`«"Õ∞ ^≥·= cèu
Hõey LOÏ~°∞. (u~üq∞l 2685 ã¨Ç≤Ï)
14. W™ê¡"£∞ ÑïÑ¨Ó~°‚ ^≥·=^èŒ~°‡O : JÖÏ¡ÇπÏ (`«) W™ê¡"£∞#∞ ÑïÑ¨Ó~°‚"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡OQÍ
J=`«iOÑ¨*Ëâß_»∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ WO^Œ∞Ö’ Z@∞=O˜ ÃÇÏK«∞Û`«QÆ∞æÅ‰õΩ `å=ÙÖË^Œ∞.
JÖòÜ≥∂=∞ JH±=∞Öò`«∞ Å‰õΩ"£∞ n#‰õΩ"£∞ = J`ü=∞"£∞`«∞ JÖˇ·‰õΩ"£∞
<Õ=∞f ~°r`«∞ Å‰õΩ=ÚÖò W™ê¡=∞ n<å
<Õ#∞ D <å_»∞ g∞ HÀãÖ g∞ ^èŒ~å‡xfl ÑïÑ¨Ó~°‚O KÕ™ê#∞. g∞ HÀãÖ <å J#∞
„QÆÇ¨ xfl Ñ¨ÓiÎQÍ <≥~°"Õ~åÛ#∞. WOHÍ g∞ HÀãÖ W™ê¡"£∞#∞ r=# =º=ã¨÷QÍ P"≥∂kOKå#∞.
(JÖò =∂~Ú^ŒÇπÏ – 3)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) „Ñ¨=K«#O :
"Õ∞=Ú P^ÕtOK«x ^•xfl Z=Ô~·<å HõeÊ¿ãÎ Jk ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_»∞`«∞Ok.
(=Ú`«ÎÑ¶¨‰õΩ<£ JÖˇ·Ç≤Ï)
15. ^è•i‡HõOQÍ JO^Œ~°∂ UHõO HÍ"åe : UHõ`«fiO, ^≥·=^Ò`«ºO Ñ¨@¡ UHÍaè„áêÜ«∞O
Hõey ^èŒ~°‡OÃÑ· xÅHõ_»QÍ LO_»@O =Úã≤¡OÅO^Œi qkè.
JÖÏ¡ÇπÏ (`«) P^Õâ◊O :
"å`«ã≤=¸ aÇ¨ÏÉòeÖÏ¡Ç≤Ï [g∞J<£ =ÖÏ `«Ñ¶¨„~°Y∂
g∞~°O`å Hõeã≤ ^≥·=„`å_»∞#∞ ^èŒ$_»OQÍ Ñ¨@∞ìHÀO_ç. =~åæÅ∞QÍ q_çáÈHõO_ç.
(Pe W„=∂<£ – 103)
16. =Úã≤¡=ÚÅ∞ XHõ =~°æO HÍ^Œ∞ XHõ ã¨=∂[O : JÖÏ¡ÇπÏ UHõ`«fiO, „Ñ¨=HõÎ (ã¨)
^≥·=^Œ∂`«Å Ñ¨@¡ qâßfiãÖ Hõey L#flO^Œ∞=Å¡ =Úã≤¡=ÚÅO^Œ~°∂ XHõ ã¨=∂[OQÍ
ÑïQÆ}ÕK«|_»`å~°∞. D ãÖ|O^èŒ"Õ∞ "åix JÖÏ¡ÇπÏ „`å˜ÃÑ· SHõ=∞`«ºOQÍ LO_ÕÖÏ
KÕã¨∞ÎOk. JO^Œ∞=ÖË¡ JÖÏ¡ÇπÏ (`«) =Úã≤¡=ÚÅ‰õΩ L`«Î=∞ ã¨=∂[O J<Õ a~°∞^Œ∞ WzÛ
ã¨`«¯iOKå~°∞.
‰õΩ<£`«∞"£∞ Mˇ·~° L=∞‡u<£ LMòi[`ü e<åflãπ
„Ñ¨[Å HÀãÖ fã¨∞‰õΩ~å|_ç# L`«Î=∞ ã¨=∂[O g∞ˆ~ (Pe W„=∂<£ – 110)
=∞~À P^Õâ◊O :
W#flÇ¨ lÇ‘Ï L=∞‡`«∞‰õΩ"£∞ L=∞‡`«<£ "åÇ≤Ï^Œ`«<£ = J<å ~°|∞ƒ‰õΩ"£∞
á¶ê|∞^Œ∂<£
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ g∞ ã¨=∂[O "åã¨Î"åxH˜ XˆH ã¨=∂[O <Õ<Õ g∞ „Ñ¨Éèí∞=Ù#∞.
Hõ#∞Hõ g∞~°∞ #<Õfl P~åkèOK«O_ç. (JÖòJOaÜ«∂–92)
17. W™ê¡"£∞Ö’ =~°æ qÉèí[# x+≤^ŒúO : =ºH˜Î`åfiÅ ¿Ñ~°¡`À =~åæÅ∞QÍ peÛ ^èŒ~°‡OÖ’
=~°æ qÉË^è•Å#∞, Jaè„áêÜ«∞ ÉË^è•Å#∞ ã¨$+≤ìOK«O x+≤^ŒúO.
11 12

7
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O :–
=Jv=Úã¨ûÖÏ`« =ÖÏ `«‰õÄ#∂ q∞#Öò=Ú+πiH©# q∞#Å¡r# Ñ¶¨„~°Y∂ n#Ç¨ï"£∞
=HÍ#∂ +≤Ü«∞J<£ ‰õΩÅ∞¡Ç≤Ï*ò a<£ a=∂ Å^≥·Ç≤Ï"£∞ Ñ¶ïÇ¨˙<£.
#=∂A#∞ ™ê÷Ñ≤OK«O_ç. q„QÆÇ¨ ~å^èŒ‰õΩÅÖ’ Hõeã≤áÈHõO_ç. "å~°∞ `«=∞ ^èŒ~å‡xfl
pÅ∞ÛH˘x qq^èŒ =~åæÅ∞QÍ q_çáÈÜ«∂~°∞. "åiÖ’ „Ñü=~°æO `«=∞ =^ŒÌ L#fl "å˜`À
ãÖ`«$Ñ≤ÎHõ~°OQÍ L<åfl~°∞. (J„~°∂"£∞ – 31, 32)
=∞~À P^Õâ◊O :
W#flÅ¡r# Ñ¶¨„~°Y∂ n# Ç¨ï"£∞ =HÍ#∂ +≤Ü«∞J<£ Åãπ`« q∞<£Ç¨ï"£∞ Ñ¶‘Ã+·W<£.
`«=∞ ^èŒ~å‡xfl =~åæÅ∞QÍ pÅ∞ÛH˘x, qaè#fl =~åæÅ∞QÍ q_çáÈ~Ú# "åi`À h‰õΩ
ZÖÏO˜ ãÖ|O^èŒO ÖË^Œ∞. (JÖòJ<£P"£∞ – 159)
D <å_»∞ =Úã≤¡=ÚÖ’¡#∂ ~°∞+¨µÅ ¿Ñ~°∞`À, =∞Ç¨Ï~°∞¬Å ¿Ñ~°∞`À qaè#fl =~åæÅ∞
LxH˜Ö’H˜ =KåÛ~Ú. ^è•i‡HõOQÍ g˜ ™ê÷Ñ¨#‰õΩ Z@∞=O˜ P^è•~åÅ∞ ÖË=Ù.
18. Y∞~üP<£ Ç¨Ïnã¨∞Å∞ =Úã≤¡=ÚÅ L=∞‡_ç Pã¨∞ÎÅ∞ : =∞# „Ñ¨=HõÎ =ÚÇ¨Ï=∞‡^£
(ã¨) Ç¨Ï[˚`«∞Öò q^• ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ `«# J#∞K«~° ã¨=∂*ÏxH˜ D z=i "åQÆ∂‡ÅO
JO^Œ*Ëâß~°∞.
<Õ#∞ g∞ =∞^èŒº Ô~O_»∞ q+¨Ü«∂Å#∞ =kÖÏ#∞. g∞~°∞ P Ô~O_çO˜h QÆ˜ìQÍ
Ñ¨@∞ìH˘x L#flO`«=~°‰õΩ g∞~°∞ ZO`«=∂„`«O =∂~°æ „Éèí+¨ì`åfixH˜ QÆ∞iHÍ~°∞. Jq JÖÏ¡ÇπÏ
„QÆO^äŒO <å ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O. (Ç¨ÏH©"£∞, JÖÏƒxQÍi Jã‘Ç≤ÏÇπÏ 761)
19. Wk qâßfiã≤ Ü≥ÚHõ¯ Q˘Ñ¨Ê`«#O :
W#fl=∂ HÍ# M∫ÅÖò =¸q∞h# – W*Ï ^Œ∞T WÅÖÏ¡Ç≤Ï =~°ã¨∂eÇ‘Ï
eÜ«∞ÇπÏ‰õΩ=∞ Éˇ·#Ç¨ï"£∞ J<£Ü«∞Y∂Å∂ ã¨g∞<å =J`å<å – = – LÖÏ~ÚHõ
Ç¨ï=ÚÖò =ÚÑ¶πeÇ¨˙<£
x["≥∞ÿ# qâßfiã¨∞Å∞ "åi q"å^•Å#∞ Ñï+¨¯iOK«_®xH˜ JÖÏ¡ÇπÏ "≥·Ñ¨Ù. PÜ«∞#
„Ñ¨=HõÎ "≥·Ñ¨Ù Ñ≤ez#Ñ¨ÙÊ_»∞ "≥O@<Õ ã¨ÊOkOz "Õ∞=Ú q<åflO q^èÕÜ«∞`« K«∂áê=Ú Jx
J<åe W@∞=O˜ "åˆ~ ™êÑ¶¨ÅºO á⁄O^Õ"å~°∞. (J#∂fl~ü – 51)
W™ê¡g∞Ü«∞qâßfi™êÅ∞
Hõe=∞Ü≥∞`«~Úº|ÇπÏJ~°÷O
ÖÏ~ÚÖÏÇ¨Ï WÅ¡ÖÏ¡ÇπÏ =ÚÇ¨Ï=∞‡^Œ∞„~° ã¨∂Å∞ÖÏ¡ÇπÏ
JÖÏ¡ÇπÏ `«Ñ¨Ê P~å^èŒ#‰õΩ J~°∞›Å∞ Z=~°∂ ÖË~°∞. =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎ.
D Ô~O_»∞ "åHÍºÅ#∞ L`«Î=∞=K«#O JOÏ~°∞. D L`«Î=∞ =K«<åxfl ÑïîOz,
^•xfl J~åúxfl, ÉèÏ"åxfl JOwHõiOz# `«~°∞"å`«<Õ XHõ =ºH˜Î =Úã≤¡"£∞ J=Ù`å_»∞. D
L`«Î=∞ =K«#O Ü≥ÚHõ¯ J~°÷O, ˆH=ÅO JÖÏ¡ÇπÏ =∂„`«"Õ∞ ã¨`«º P~å^èŒ∞º_»∞. PÜ«∞#
`«Ñ¨Ê W`«~°∞ÅO^Œ~°∂ Jã¨`«º HõeÊ`« P~å^èŒ∞ºÅ∞. J=hfl "åã¨Î=O ÖËxq. "å˜x
P~å^èŒ∞ºÅ∞QÍ ÉèÏqOK«_»O =∞Ç¨ áêÑÖ.
''ÖÏ~ÚÖÏÇ¨Ï—— JO>Ë P~å^èŒ∞ºÖˇ=~°∂ ÖË~°∞ Jx ÑëH˜ XHõ =ºH˜Î HõeÊ`« P~å^èŒ∞ºÅ∞
Ñ¨@¡ u~°™ê¯~°ÉèÏ=O Hõey LOÏ_»∞. nxH˜ `À_»∞ WÅ¡ÖÏ¡ÇπÏ ˆH=ÅO JÖÏ¡ÇπÏ =∂„`«"Õ∞
ã¨`«º P~å^èŒ∞º_»∞ Jx ÑëH˜ ^•x Ñ¨@¡ JOwHÍ~° ÉèÏ=O Hõey LOÏ_»∞. Wk ™êHõ∆º
=K«#OÖ’x "≥Ú^Œ˜ ÉèÏQÆO nxfl `ÒÇ‘Ï^£ =K«#O Jx ‰õÄ_® JOÏ~°∞.
L`«Î=∞=K«<åxflqâ◊fiã≤OKÕq^è•#O
1. *Ï˝#O : Ñ¨q„`« =K«<åxfl ÑïîOK«∞ =ºH˜Î P =K«#O Ü≥ÚHõ¯ J~å÷xfl `«Ñ¨ÊHõ
`≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. Ñ¨q„`«=K«#O Ü≥ÚHõ¯ J~°÷O `≥eÜ«∞x "å~°∞, zÅ∞HõÖÏ =e¡OKÕ"å~°∞,
`«=∞ <À˜`À ÑëH˜# ^•x J~°÷O Uq∞’ „QÆÇ≤ÏOK«x "å~°∞. ^Õxfl u~°ã¨¯iOKå=Ú
=∞i^Õxfl ã‘fiHõiOKå=Ú J#fl k „QÆÇ≤ÏOK«x "å~°∞ "åã¨Î=OQÍ ã¨`«ºqâßfiã¨∞Å∞ HÍÖË~°∞.
"åix =Úã≤¡=ÚÅx J#ÖË=Ú.
Hõe=∞ÇπÏ `«~Úº|ÇπÏ Ü≥ÚHõ¯ J~°÷O Uq∞@O>Ë XHõ =ºH˜Î JÖÏ¡ÇπÏ `«Ñ¨Ê W`«~°
Jã¨`«º P~å^èŒ∞ºÅO^Œi P~å^èŒ##∞ u~°ã¨¯i™êÎ_»∞ JO`Õ HÍHõ P~å^èŒ#‰õΩ ˆH=ÅO
JÖÏ¡ÇπÏÜÕ∞ J~°∞›_»x, JO^Œ~°∂ PÜ«∞<Õfl P~åkèOKåÅx, W`«~°∞Å#∞ P~åkèOK«~å^Œx
^èŒ$_è»#=∞‡HõO Hõey LOÏ_»∞.
13 14

8
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
==∞Ü«Úºãπe"£∞ =*òÇ¨ÏÇ¨˙ WÅÖÏ¡Ç≤Ï =Ç¨ï= =ÚÇπÏã≤#∞<£ Ñ¶Ÿkã¨Î"£∞ã¨Hõ
aÖòL~ü=uÖò=ÙãπMÏ
`«##∞ `å#∞ JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ JOH˜`«O KÕã¨∞‰õΩ#fl ã¨[˚#∞_»∞ "åã¨Î=OQÍ ^Œ$_è»"≥∞ÿ#
P^è•~°O Ñ¨@∞ì‰õΩ#fl>Ëì . (Å∞MÏ‡<£ – 22)
7. „¿Ñ=∞ : Ñ¨q„`« =K«#O Ñ¨@¡ qâßfiãÖ Hõey LO_»@"Õ∞ HÍHõ ^•x Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞
‰õÄ_® Hõey LO_®e. ZO^Œ∞HõO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ#∞ „¿Ñq∞OKÕ"å_»∞ JÖÏ¡ÇπÏ ^èŒ~°‡"≥∞ÿ#
W™ê¡"£∞#∞ `«Ñ¨Ê‰õΩO_® „¿Ñq∞™êÎ_»∞. JÖÏ¡ÇπÏ#∞ „¿Ñq∞OK«x "å_çH˜ JÖÏ¡ÇπÏ ^èŒ~°‡O Ñ¨@¡
‰õÄ_® „¿Ñ=∞ LO_»^Œ∞.
=ÚÇ¨Ï=∞‡^Œ∞„~°ã¨∂Å∞ÖÏ¡ÇπÏÜ≥ÚHõ¯ÉèÏ=O
L`«Î=∞ =K«#O Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»= ÉèÏQÆO =ÚÇ¨Ï=∞‡^Œ∞„~° ã¨∂Å∞ ÖÏ¡ÇπÏ JO>Ë
=ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) JÖÏ¡ÇπÏ z=i ã¨`«º „Ñ¨=HõÎ Jx J~°÷O. PÜ«∞xfl „Ñ¨=HõÎQÍ ÉèÏqOK«_»=∞O>Ë
=Úã≤¡=ÚÅ∞ PÜ«∞# P^ÕâßÅhfl˜h áêiîOK«_»O. PÜ«∞# É’^èŒ#Å#∞ ã¨`«º"≥∞ÿ#qQÍ
ÉèÏqOK«_»O, PÜ«∞# x¿+kèOz# "å˜H˜, ã¨fiÜ«∞O HõeÊ`åÅ‰õΩ, =¸_è®Kå~åÅ‰õΩ
^Œ∂~°OQÍ LO_»@O Jx J~°÷O. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) Ü≥ÚHõ¯ ™êO„Ñ¨^•Ü«∂xfl J#∞ãïOz
JÖÏ¡ÇπÏ#∞ P~åkèOKåe. PÜ«∞# P^ÕâßÅ#∞, PK«~°}Å#∞ JÖÏ¡ÇπÏ `«Ñ¨Ê W`«~°∞ÅO^Œi
P^ÕâßÅ, PK«~°}ÅHõO>Ë „âı+¨ì"≥∞ÿ#qQÍ ÉèÏqOKåe.
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) Ü≥ÚHõ¯ ™êO„Ñ¨^•Ü«∂xH˜ ãÖ|OkèOz# „áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞ ÅaèOz#
"≥O@<Õ W`«~°∞Å P^ÕâßÅ#∞, PK«~°}Å#∞ QÆ∞iOz PÖ’zOK«_»O J#=ã¨~°OQÍ
ÉèÏqOKåe „Ñ¨=HõÎ (ã¨) Ü≥ÚHõ¯ ^≥·=^Ò`«ºO Ñ¨@¡ qâßfiãÖ, PÜ«∞# P^ÕâßÅ Ñ¨@¡
q^èÕÜ«∞`å ÉèÏ=O QÆ∞iOz D „HÕk "åHÍºÅ#∞ ZÅ¡Ñ¨ÙÊ_»∞ ^Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞HÀ"åe.
==∂ P`å‰õΩ=Ú„~°ã¨∂Å∞ Ñ¶Ÿ∞EÇ¨ï ==∂ #Ç¨ ‰õΩ"£∞ P<£Ç¨ï Ñ¶¨<£`«Ç¨˙
1. JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎ g∞‰õΩ P^ÕtOz# "å˜x fã¨∞HÀO_ç x¿+kèOz# "å˜H˜ ^Œ∂~°OQÍ
LO_»O_ç. (JÖò Ç¨Ï„+π – 7)
2. #=∞‡HõO : D Hõe=∞ `«~Úº|ÇπÏ L`«Î=∞ =K«#O Ñ¨@¡ ^Œ$_è»#=∞‡HõO Hõey
LO_®e. ^•xÑ¨@¡ Z@∞=O˜ ãÖ^ÕÇ¨ Å‰õΩ J#∞=∂<åÅ‰õΩ QÆ∞iHÍ~å^Œ∞. JÖÏ¡ÇπÏ
=∞iÜ«Ú PÜ«∞# LxH˜, QÆ∞}QÆ}ÏÅ Ñ¨@¡ Ñ¨ÓiÎ #=∞‡HõO Hõey LO_®e.
3. z`«Îâ◊√kú : Ñ¨q„`« =K«#O „Ñ¨HÍ~°O PK«iã¨∂Î XHõ¯ JÖÏ¡ÇπÏ<Õ z`«Îâ◊√kú`À
P~åkèOKåe. |Ç¨ï^≥·"å~å^èŒ#‰õΩ ~°=fiO`«~Ú<å J=HÍâ◊q∞=fi~å^Œ∞. =∞#O^Œi
P~å^èŒ#Å∞ ã¨fiK«Ûù`« Hõey JÖÏ¡ÇπÏˆH JOH˜`«O HÍ"åe.
Y∞Öò Whfl Lq∞~ü`«∞ J<£ P|∞^ŒÖÏ¡Ç¨Ï =ÚMòeã¨<£ ÅÇ¨ïnÌ#
WÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ ^èŒ~å‡xfl JÖÏ¡ÇπÏˆH JOH˜`«O KÕã¨∂Î PÜ«∞<Õfl P~åkèOKåÅx <å‰õΩ
P^ÕtOK«|_çOk. (JA˚=∞~ü – 11)
4. ã¨`«º ãÖ^èŒ`« : Ñ¨q„`« =K«#O Ju ã¨`«º"≥∞ÿ# =K«#=∞x ^Œ$_è» qâßfiãÖ
Hõey LO_®e. ˆH=ÅO JÖÏ¡ÇπÏ<Õ P~å^èŒ∞ºxQÍ ÉèÏqOz PÜ«∞<Õfl P~åkèã¨∂Î LO_®e.
Ç¨Ï$^ŒÜ«∞ HÍÑ¨ÏºxH˜ QÆ∞i HÍ~å^Œ∞. ZO^Œ∞HõO>Ë HõÑ¨ÏHÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® ÖÏ~ÚÖÏÇ¨Ï
WÅ¡ÖÏ¡ÇπÏ Jx ÑëˆH"å~°∞ HÍx "åi Ç¨Ï$^ŒÜ«∂Å∞ Jk ã¨`«º =K«#=∞x ÉèÏqOKÕq
HÍ=Ù. "åi QÆ∞iOz JÖÏ¡ÇπÏ (`«) WÖÏ P^ÕtOKå_»∞.
Ü«∞Y∂Å∂# – aJÖòã≤#u Ç≤Ï"£∞ – =∂Öˇ·ã¨ – Ñ¶‘ Y∞Å∂aÇ≤Ï"£∞
"å~°∞ `«=∞ Ç¨Ï$^ŒÜ«∂Ö’¡ ÖËx q+¨Ü«∂efl "≥Å¡_çã¨∞Î<åfl~°∞ (JÖòÑ¶¨`üÇπÏ – 11)
5. ã‘fiHõ~°} : Ñ¨q„`« =K«<åxfl xã¨ûOHÀK«OQÍ ã‘fiHõiOKåe. H˘O^Œ~°∞ Ñ¨q„`«
=K«<åxfl <À˜`À LK«Ûùiã¨∂Î, ^•x J~°÷O `≥eã≤ LO_ç ‰õÄ_® JÇ¨ÏOHÍ~åO, JÇ¨ÏOÉèÏ=O,
D~å¬º^ÕfiëêÅ =Å¡ D =K«<åxfl JOwHõiOK«~°∞.
6. q^èÕÜ«∞`«: Ñ¨q„`« =K«<åxfl JOwHõiOz# `«~åfi`« JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ
q^èÕÜ«ÚÅ∞ HÍ"åe. JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ „Ñ¨HÍ~°O PK«iã¨∂Î, PÜ«∞# x¿+kèOz#
"å˜H˜ Ju^Œ∂~°OQÍ L#flÑ¨ÙÊ_Õ ÑïÑ¨Ó~°‚ q^èÕÜ«∞`« J=Ù`«∞Ok. W™ê¡"£∞ JO>Ë =∂#=Ù_»∞
=∞<À"åHõ¯~°‡Å JÖÏ¡ÇπÏ Ñ¨@¡ q^èÕÜ«∞`« Hõey LO_®e. UHõ^≥·"å~å^èŒ# =∞iÜ«Ú ^≥·=„Ñ¨=HõÎ
QÍi J#∞ã¨~°} ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ#∞ ãÖ`«$Ñ≤Î Ñ¨~°Kåe.
15 16

9
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
„Ñ¨=HõÎ P[˝efl =ºuˆ~HÕKÕ"å~°∞ `å=Ú U^≥·<å „Ñ¨=∂^ŒOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ áÈ`å
"Õ∞"≥∂#x ÖË^• ^Œ∞~°ƒù~° ^≥·= tHõ∆‰õΩ QÆ∞~°=Ù`å"Õ∞"≥∂#x `«Åz ÉèíÜ«∞Ñ¨_®e.
(J#∂fl~ü – 63)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O :
=∂ P^ÕâßxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ PK«iOz# "åx PK«~°} ~°^ŒÌ=Ù`«∞Ok.
(=Ú`«ÎÑ¶¨‰õΩ<£ JÖˇ·Ç≤Ï)
<å `«~°∞"å`« <å ™êO„Ñ¨^•Ü«∂xfl, ã¨[˚#∞Öˇ·# „Ñüx^èŒ∞Å ™êO„Ñ¨^•Ü«∂<Õfl#∞
ãïOK«O_ç. (J|∂^•=Ó^£ –4607, u~üq∞l–2676, WÉËfl=∂[)«
W#fl=∂HÍ# M∫ÅÖò =¸q∞h# W*Ï ^Œ∞T WÅÖÏ¡Ç≤Ï =~°ã¨∂eÇ‘Ï eÜ«∞ÇπÏ‰õΩ=∞
Éˇ·#Ç¨ï"£∞ JÜ«∞ºY∂Å∂ ã¨g∞<å = J`å<å = LÖÏ~ÚHõ Ç¨ï=ÚÖò =ÚÑ¶πeÇ¨˙<£
2. ã¨`«ºqâßfiã¨∞Å∞ "åi q"å^•Å#∞ Ñï+¨¯iOK«_®xH˜ JÖÏ¡ÇπÏ "≥·Ñ¨Ù PÜ«∞#
„Ñ¨=HõÎ "≥·Ñ¨Ù Ñ≤ez#Ñ¨ÙÊ_»∞ "Õ∞=Ú q<åflO q^èÕÜ«ÚÅ =∞Ü«∂ºO Jx J<åe. W@∞=O˜
"åˆ~ ™êÑ¶¨ÅºO á⁄O^Õ"å~°∞. (J#∂fl~ü – 51)
Ñ¶¨ÖÏ=~°aƒHõ ÖÏÜ«¸q∞#∂# Ç¨Ï`åÎ Ü«ÚÇ¨ÏH˜¯=¸Hõ Ñ¶‘=∂ +¨[~° Éˇ·#Ç¨ï"£∞
ã¨∞=∞‡ ÖÏ Ü«∞l^Œ∂ Ñ¶‘ J<£Ñ¨Ùã≤Ç≤Ï"£∞ Ç¨Ï~°[<£ q∞=∂‡ Y*ˇ·`« = Ü«Úãë¡=¸
`«ãπb=∂
3. h „Ñ¨Éèí∞=Ù ™êH˜∆ ! "å~°∞ `«=∞ q"å^•Å Ñïëê¯~° q+¨Ü«∞OÖ’ x#∞fl <åºÜ«∞
xˆ~‚`«QÍ JOwHõiOz, "å˜ÃÑ· h=Ù WKÕÛ f~°∞ÊÅÑ¨@¡ U=∂„`«O ãÖHÀzOK«‰õΩO_®
Ñ¨ÓiÎQÍ ã‘fiHõiOz#O`« =~°‰õÄ "å~°∞ Jã¨Öˇ·# qâßfiã¨∞Å∞ HÍÖË~°∞. (Jxfl™ê – 65)
4. Y∞ÖòW<£ ‰õΩ<£ `«∞"£∞ `«∞Ç≤Ï|∂ƒ#ÖÏ¡Ç¨Ï Ñ¶¨`«Îa Th Ü«ÚÇπÏ aÉò
‰õΩ=ÚÖÏ¡Ç¨ï =Ü«∞Q∑Ñ¶≤~üÅ‰õΩ"£∞ A#∂|‰õΩ"£∞ =ÖÏ¡Ç¨ï QÆÑ¶¨Ó~°∞~ü ~°Ç‘Ï"£∞
Y∞Öò Jf LÖÏ¡Ç¨Ï =„~°ã¨∂Å Ñ¶¨~Ú<£ `«=Ö∫¡"£ Ñ¶¨~Ú#flÖÏ¡Ç¨ÏÖÏ
Ü«ÚÇ≤Ï|∞ƒÖò HÍÑ¶≤s<£
WÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ ! g∞~°∞ x[OQÍ JÖÏ¡ÇπÏ#∞ „¿Ñq∞OKÕ"åˆ~ J~Ú`Õ ##∞fl J#∞ã¨
iOK«O_ç JÖÏ¡ÇπÏ q∞=∞‡efl „¿Ñq∞™êÎ_»∞. g∞ JÑ¨~å^èŒÅ∞ =∞xfl™êÎ_»∞. ZO^Œ∞HõO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ
ZO`À Hõ∆q∞OKÕ"å_»∂, Hõ~°∞}ÕKÕ"å_»∂#∞. WOHÍ WÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ. JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ, „Ñ¨=HõÎ‰õΩ
q^èÕÜ«∞`« K«∂ÑÖ_ç. XHõ "Õà◊ g∞~°∞ u~°ã¨¯i¿ãÎ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç. xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ JÖÏ¡ÇπÏ
ã¨`«ºu~°™ê¯~°∞efl ZO`« =∂„`«O „¿Ñq∞OK«_»∞. (PeW„=∂<£ – 31,32)
Ñ¶¨ÖòÜ«∞ÇπÏ[iÅ¡r# Ü«ÚMÏeÑ¶¨Ó# J<£J"£∞iÇ‘Ï J<£`«∞ã‘|Ç¨ï"£∞
Ñ¶≤`ü#`«∞<£ J"£ Ü«Úã‘ |Ç¨ï"£∞ J*Ï|∞<£ Jb"£∞
17 18
« =ÚMº QÆ=∞xHõ
JÖÏ¡ÇπÏ Hõ$Ñ¨=Å# Z<Àfl J=¸Åº q+¨Ü«∂Å =∞}˜Ç¨ ~°"≥∞ÿ# D Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl
PO„^è•=xH˜ JOkã¨∂Î ZO`À ãÖ`À+≤ã¨∞Î<åfl=Ú. WO^Œ∞Ö’ „Ñü Ç¨Ïnã¨∞‰õΩ ãÖ|OkèOz#
Ñ¨ÓiÎ ã¨=∂Kå~åxfl Ç¨Ïnã¨∞ „áê=∂}˜Hõ`«#∞, <≥O|~°∞#∞ JOkOKå=Ú. HÍ=Ù# „áê=∂}˜Hõ
"≥∞ÿ# (ã¨Ç‘ÏÇπÏ) Ç¨Ïnã¨∞Å#∞ =∂„`«"Õ∞ PK«iOKåÅx, |ÅÇ‘Ï# ([~¸Ñ¶π) Ç¨Ïnã¨∞Å#∞
PK«iOK«‰õÄ_»^Œx áê~î°‰õΩÅ∞ QÆ=∞xOK«QÆÅ~°∞. [~¸Ñ¶π (|ÅÇ‘Ï#) Ç¨Ïnã¨∞Å∞ „áê=∂}˜Hõ
"≥∞ÿ#q HÍ=Ù. "å˜x P^è•~°OQÍ ÑïQÆ}Ö’xH˜ fã¨∞HÀ‰õÄ_»^Œ∞. –J|∞Ì„~°=ÓÑ¶π L=∞s

10
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
D=∂<£ q^èŒ∞Å∞
D=∂<£Ö’ P~°∞ q^èŒ∞Å∞ L<åfl~Ú. „Ñü XHõ¯ qâßfiã≤ g˜Ñ¨@¡ ^Œ$_è» qâßfiãÖ
Hõey LO_®e.
1. JÖÏ¡ÇπÏ Ñ¨@¡ qâßfiãÖ 2. JÖÏ¡ÇπÏ ^Œ∂`«Å Ñ¨@¡ qâßfiãÖ. 3. JÖÏ¡ÇπÏ (`«)
„QÆO^è•Åxfl˜Ñ¨@¡ qâßfiãÖ 4. JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎÅ Ñ¨@¡ qâßfiãÖ 5. Ñ¨~°Ö’HõO Ñ¨@¡ qâßfiãÖ
6. *Ï`«HõOÃÑ· qâßfiãÖ. (ã¨Ç≤ÏÇπÏ =Úã≤¡"£∞)
1. JÖÏ¡ÇπÏÃÑ· qâßfiãÖ JO>Ë PÜ«∞# LxH˜ Ñ¨@¡ ^Œ$_è» qâßfiãÖ Hõey LO_®e.
PÜ«∞# L`«Î=∞ QÆ∞}ÏÅxfl PÜ«∞#ˆH ™⁄O`«OQÍ ÉèÏqOKåe. PÜ«∞# `«# <å=∞=ÚÅ
i`åº QÆ∞}ÏÅ i`åº XˆH XHõ¯_»x ÉèÏqOKåe.
2. ^≥·= ^Œ∂`«Å#∞ qâ◊fiã≤OK«_»=∞O>Ë ^≥·= ^Œ∂`«Å∞ *’ºu`À ã¨$+≤ìOK«|_ç#
JÖÏ¡ÇπÏ ™⁄+≤ì`åÅx, "å~°∞ =∞# Hõà◊¡‰õΩ Hõ#|_»~°x HÍx "å~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ ã¨xflÇ≤Ï`« ^•ã¨∞Åx,
"å~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ#∞ `«∂.K«. `«Ñ¨Ê‰õΩO_® áê˜™êÎ~°x WOHÍ ZÅ¡Ñ¨ÙÊ_»∂ PÜ«∞#
Q˘Ñ¨Ê`«<åxfl Ñïâ◊√^Œú`«#∞ H˘xÜ«∂_»∞`«∂ LOÏ~°x ^Œ$_è»qâßfiãÖ Hõey LO_®e.
giÖ’ „Ñ¨=ÚY∞Å∞ #Å∞QÆ∞~°∞ 1. l„|~¸Öò (2) g∞HÍ~¸Öò (3) W„™êÑ¶‘Öò
(4) W*ò~å~¸Öò(=∞Öò‰õΩÖò =∞ø`ü) gˆ~ HÍHõ JÖÏ¡ÇπÏ ã≤OÇ¨ ã¨<åxfl Z`ÕÎ ^≥·=^Œ∂`«Å∞
ã¨fi~åæxH˜ K≥Ok# i*Ïfi<£, ã¨fi~°æOÖ’x ¿ã=‰õΩÅ∞, #~°Hõ^≥·=^Œ∂`«Å∞ H˜~å=∞<£ HÍuc<£,
~°Hõ∆Hõ ^≥·=^Œ∂`«Å∞, *Ï`«Hõ ^≥·=^Œ∂`«Å∞ H˘O_»Å, Ñ¨~°fi`åÅ Ñ¨~°º"ÕHõ∆Hõ ^≥·=^Œ∂`«Å∞,
ãÖK«iOKÕ ^≥·= ^Œ∂`«Å∞ „áêi÷OKÕ ^≥·=^Œ∂`«Å∞, P`«‡Å#∞ fã¨∞H˘x ZˆH¯^≥·=^Œ∂`«Å∞.
=Ú#¯~ü #H©~üÅ∞ gˆ~ HÍHõ WOHÍ KåÖÏ =∞Ok ^≥·=^Œ∂`«Å∞ L<åfl~°∞.
3. ^≥·= „QÆO^è•Å#∞ qâ◊fiã≤OK«_»=∞O>Ë JÖÏ¡ÇπÏ (`«) ^≥·= „Ñ¨=HõÎÅO^Œih
qâ◊fiã≤OK«=∞x P^ÕtOz#@∞¡ ^≥·= „QÆO^è•Åxfl˜h qâ◊fiã≤OK«=∞x P^ÕtOKå_»∞. g˜x
=∂#=ÙÅ =∂~°æ ^Œ~°≈Hõ`«fiO H˘~°‰õΩ J=`«iOÑ¨*ËÜ«∞@O [iyOk. W=xfl ã¨`«º"≥∞ÿ#q,
JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ∞ QÆÅq. H˘xfl „Ñ¨=ÚY ^≥·= „QÆO^è•Å∞
Y∞~ü P<≥ =∞r^£ : JÖÏ¡ÇπÏ JOu=∞ ^≥·=„Ñ¨=HõÎÃÑ· J=`«iOK«|_ç# „QÆO^èŒO
¿Ñ~°∞ Y∞~ü P<£ =∞r^£. Wk JÖÏ¡ÇπÏ z=i ^≥·= „QÆO^èŒO nx XH˘¯Hõ¯ JHõ∆~°O ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ
LOk. „Ñ¨à◊Ü«∞O =~°‰õΩ ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ LO@∞Ok. WO^Œ∞Ö’ ZÖÏO˜ ãÖ^ÕÇ¨ xH˜,
J#∞=∂<åxH˜ `å=ÙÖË^Œ∞. Wk ^≥·="å‰õΩ¯ Wk Pk JO`«O ÖËxk. Wk ã¨$+≤ì`«=¸
HÍ^Œ∞.
`Ò~å`«∞ : =¸™ê (J) ÃÑ· J=`«iOK«|_ç# ^≥·= „QÆO^äŒO ¿Ñ~°∞ `Ò~å`«∞. D
„QÆO^èŒO xO_»∞ =∂~°æ ^Œ~°≈Hõ`«fiO, "≥Å∞QÆ∞Å`À J=`«iOK«|_çOk. WÑ¨ÙÊ_»∞ =¸™ê
(J) `«~åfi`« nx PK«~°} ~°^ŒÌ~ÚáÈ~ÚOk. D „QÆO^èŒO Ü≥ÚHõ¯ PK«~°} Ü≥∂QÆº`«
=¸™ê`À áê@∞ JO`«"≥∞ÿáÈ~ÚOk. WÑ¨ÙÊ_»∞ ˆH=ÅO nhfl ^≥·= „QÆO^èŒOQÍ qâ◊fiã≤OK«_»O
=∂„`«"Õ∞ `«Ñ¨Êxãï nx P[˝Å∞, P^ÕâßÅ∞ áêÕK«_»O =Úã≤¡"£∞ ãÖÑ¶¨∂xH˜ ZO`«
=∂„`«O ^èŒ~°‡ ã¨=∞‡`«O HÍ^Œ∞.
[|∂~°∞ : ^•=Ó^£ (J) J=`«iOK«|_ç# ^≥·= „QÆO^èŒO ¿Ñ~°∞ [|∂~°∞. WÑ¨ÙÊ_»∞
D „QÆO^èŒO ‰õÄ_® ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk. J~Ú`Õ nxfl ^≥·= „QÆO^èŒOQÍ ^Œ$_è»qâßfiãÖ Hõey
LO_®e, WOHÍ nxfl J#∞ãïOK«_»O ‰õÄ_® ^èŒ~°‡ ã¨=∞‡`«O HÍ^Œ∞.
WOrÅ∞ : D™ê (J) ÃÑ· J=`«iOK«|_ç# „QÆO^èŒO ¿Ñ~°∞ WOrÅ∞. D „QÆO^äŒO
‰õÄ_® `Ò~å`«∞, [|∂~°∞ÖÏ D™ê(J) `«~åfi`« ~°^Œ∞Ì KÕÜ«∞|_çOk WÑ¨ÙÊ_»∞ nxfl ˆH=ÅO
^≥·= „QÆO^èŒOQÍ =∂„`«"Õ∞ ÉèÏqOKåe. nxfl J#∞ãïOK«_»O ZO`«=∂„`«O ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«O
HÍ^Œ∞.
W`«~° „QÆO^è•Å∞ : ÃÑ·# ¿Ñ~˘¯#|_ç# „QÆO^è•ÖË HÍHõ H˘xfl z#fl z#fl ^≥·= „QÆO^è•Å∞
W„ÉÏÇ‘Ï"£∞ (J) ÃÑ· J=`«iOK«|_®¤~Ú. HÍx WÑ¨ÙÊ_»∞ Y∞~üP<£ „QÆO^èŒO `«Ñ¨Ê W`«~°
„QÆO^è•Åxfl `«=∞ P^ÕâßÅ áêÅ##∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~Ú. WÑ¨ÙÊ_»∞ =∂#=ÙÅO^Œi =∂~°æ
^Œ~°≈Hõ`åfixH˜, ™êÑ¶¨ÖÏºxH˜ XˆH XHõ¯ ^≥·= „QÆO^èŒO f~°∞Ê k#O =~°‰õΩ q∞ye LOk.
^•x ¿Ñˆ~ Y∞~ü P<£ =∞r^£.
4. JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎÅ Ñ¨@¡ qâßfiãÖ : „Ñ¨=HõÎÅO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ ^•ã¨∞ÅÖ’x ã¨[˚#∞Å∞.
JÖÏ¡ÇπÏ (`«) `«# P^ÕâßÅ#∞ ^≥·="å}˜ ^•fi~å giH˜ JO^Œ*Ë™êÎ_»∞.
„Ñü ã¨=∂[OÖ’ JÖÏ¡ÇπÏ (`«) XHõ „Ñ¨=HõÎ#∞ ÑÖáê_»∞. JO^Œi HõO>Ë "≥Ú^Œ˜
„Ñ¨=HõÎ P^Œ"£∞ (J) WOHÍ JO^ŒiHõO>Ë z@ì z=i „Ñ¨=HõÎ =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) Y∞~üP<£
=∞r^£, „áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞Ö’¡ „Ñ¨™êÎqOK«|_ç# „Ñ¨=HõÎÅO^Œih qâ◊fiã≤OK«_»O
=Úã≤¡=ÚÅO^ŒiH© `«Ñ¨Êxãï
5. f~°∞Êk#O Ñ¨@¡ qâßfiãÖ : D „Ñ¨ÑÖKåxH˜ XHõ ~ÀA `«Ñ¨Ê‰õΩO_® =ã¨∞ÎOk.
P ~ÀA â◊OYO T^Œ|_»∞`«∞Ok. qâ◊fi=∞O`å z<åfl aè#fl"≥∞ÿ# áÈ`«∞Ok. P `«~°∞"å`«
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâß#∞™ê~°O =∞~À „H˘`«Î „Ñ¨ÑÖK«O LxH˜Ö’xH˜ =ã¨∞ÎOk. â◊"åÅ∞ ã¨r=ÙÅ∞QÍ
KÕÜ«∞|_»`å~°∞. =∂#=ÙÅO^Œ~°∂ f~°∞Ê "≥∞ÿ^•#OÖ’ Ç¨ [~°=Ù`å~°∞. JHõ¯_» JÖÏ¡ÇπÏ
ã≤OÇ¨ ã¨#O h_» `«Ñ¨Ê=∞ˆ~k LO_»^Œ∞. „Ñ¨[Å Hõ~°‡Å∞ <åºÜ«∞OQÍ ^èŒ~°‡OQÍ `«∂xHõÖ’
`«∂Ü«∞|_»`å~Ú. Hõ~°‡ Ñ¨„`åÅ∞ ÑÖzÃÑ@ì_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨fi~°æ #~°HÍÅ =∞^èŒº XHõ
19 20

11
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
=O`≥# LO@∞Ok. JO^Œ~°∂ ^•xfl ^•@_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ã¨fi~°æ"åã¨∞Å∞ ã¨fi~°æOÖ’
„Ñ¨"Õt™êÎ~°∞. #~°Hõ"åã¨∞Å∞ #~°HõOÖ’ „Ñ¨"Õt™êÎ~°∞. ã¨fi~°æ "åã¨∞Å‰õΩ JÖÏ¡ÇπÏ ^Œ~°≈# ÉèÏQÆºO
HõÅ∞QÆ∞`«∞Ok. =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) „Ñ¨=HõÎ J#∞K«~° ãÖÑ¶¨∂xH˜ K≥Ok# UHõ^≥·"å~å^èŒ‰õΩÅ‰õΩ
JÖÏ¡ÇπÏ J#∞[˝"Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ã≤á¶ê~°ã¨∞Åaèã¨∞ÎOk.
6. *Ï`«HõO Ñ¨@¡ qâßfiãÖ : JÖÏ¡ÇπÏ (`«) ã¨$+≤ì`åÅ *Ï`«HÍÅ#∞ ‰õÄ_® „"åã≤ ÃÑ˜ì
LOKå_»∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ ãÖÉèíqOKÕ ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ Ñïã≤÷`«∞Å#∞ JÖÏ¡ÇπÏ ã¨Ô~·# q^èŒOQÍ
Ö∫ÃÇÏ=∞ÇπÏÑ¨Ó*òÖ’ „"åã≤ ÃÑ˜ì LOKå_»∞. WÑ¨ÙÊ_»∞ [~°∞QÆ∞`«∞#fl^ŒO`å JÖÏ¡ÇπÏ (`«)
„"åã≤ LOz# q^èŒOQÍ<Õ [~°∞QÆ∞`«∂ LOk WO^Œ∞Ö’ ZO`« =∂„`«O =º`åºãÖ ÖË^Œ∞.
~°∂ÑÖÖ’ QÍx, Ñï=∂}OÖ’ QÍx HÍÅO, „Ñ¨^Õâ◊O, HÍ~°}O, Ñ¶ë`«O JxflO˜Ö’
JÖÏ¡ÇπÏ *Ï˝#O qâßfi#flO`«˜h P=iOz LOk. JÖÏ¡ÇπÏ x~°‚Ü«∞OÖ’ Z@∞=O˜
á⁄~°áê@∞ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. [iyOk [~°∞QÆ∞`«∞#flk, WHõ =ÚO^Œ∞ [iˆQk =∞Oz J~Ú<å
K≥_»∞ J~Ú<å JO`å JÖÏ¡ÇπÏ *Ï˝<åxH˜ J#∞QÆ∞}OQÍ<Õ [~°∞QÆ∞`«∞Ok. n<Õfl *Ï`«HõO
ÖË^• J^Œ$+¨ìO, ^Œ∞~°^Œ$+¨ìO Jx JOÏ~°∞.
W<åfl ‰õΩÅ¡+¨Üü∞ W<£ YÅMò<åÇ¨ï aY^Œi<£
"Õ∞=Ú „Ñü =ã¨∞Î=Ù#∂ XHõ „Ñ¨`ÕºHõ JOK«<å`À ã¨$+≤ìOKå=Ú (JÖò Y=∞~ü–49)
=∞~À P^Õâ◊O :
=YÅY ‰õΩÅ¡ +¨Üü∞W<£ Ñ¶Ÿ^ŒÌ~°Ç¨˙`«Mòn~å
PÜ«∞# „Ñü =ã¨∞Î=Ù#∞ ã¨$+≤ìOz, ^•x qkèh x~°‚~ÚOKå_»∞. (JÖò Ñ¨Ù~üMÏ<£–2)
=∞~À P^Õâ◊O :
=∂ J™ê| q∞<£ =Úã‘|u<£ Ñ¶≤ÖòJ~ül =ÖÏ Ñ¶‘J<£ Ñ¶¨Ùã≤‰õΩ"£∞ WÖÏ¡ Ñ¶‘
H˜`åa"£∞ q∞<£ YÉòe J<£#Éò~°JÇ¨ W#fl *ÏeHõ JÅÖÏ¡Ç≤Ï Ü«∞ã‘~ü
Éèí∂q∞ÃÑ·QÍh, ÖË^• g∞ ÃÑ· QÍh J=`«iOKÕ U PÑ¨^Œ J~Ú<å, ^•xx "Õ∞=Ú
LxH˜ Ö’xH˜ fã¨∞‰õΩ=KÕÛ=ÚO^Œ∞ XHõ k=º „QÆO^èŒOÖ’ „"åã≤ ÃÑ@ì‰õΩO_® LO_»^Œ∞.
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ Wk JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ZO`À ã¨∞ÅÉèíO. (JÖòÇ¨Ïn^£–22)
„Ñ¨=HõÎ =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) J|∞ÌÖÏ¡ÇπÏ a<£ JÉÏƒãπ#∞ L^ÕÌtOz WÖÏ J<åfl~°∞:-
''QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ! „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ Hõeã≤ x#∞fl ~°=fiO`« ÖÏÉèíO KÕ‰õÄ~åÛÅ#∞‰õΩ<åfl KÕ‰õÄ~°ÛÖË~°∞.
HÍx h *Ï`«HõOÖ’ JÖÏ¡ÇπÏ „"åã≤ ÃÑ˜ìOk `«Ñ¨Ê. J^Õ q^èŒOQÍ „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ Hõeã≤ h‰õΩ
~°=fiO`« #+¨ìO HõeyOKåÅ#∞‰õΩ<åfl HõeyOK«ÖË~°∞. J~Ú`Õ JÖÏ¡ÇπÏ (`«) h *Ï`«HõOÖ’
„"åã≤ ÃÑ˜ìOk `«Ñ¨Ê HõÅ=ÚÅ∞ Z`«∞ÎHÀ|_®¤~Ú. iHÍ~°∞¤Å∞ „"åÜ«∞|_ç L<åfl~Ú.
(u~üq∞l 4 – 67)
JÖÏ¡ÇπÏ *Ï`«HõO Ñ¨@¡ ãÖ`«$Ñ≤Î K≥O^Œ@O „Ñü qâßfiã≤ Ü≥ÚHõ¯ qâßfiã¨ ÉÏ^èŒº`«.
ÖÏÉèí#ëêìÅxfl JÖÏ¡ÇπÏ `«~°Ñ¨Ù #∞O_Õ#x ÉèÏqOz rq`« Z`«∞ÎÑ¨ÖÏ¡Ö’¡ ã¨Ç¨Ï#O áê˜ã¨∂Î
xÅHõ_»QÍ LO@∂ JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ q^èÕÜ«ÚÖˇ· rqOK«_»"Õ∞ Q˘Ñ¨Ê ™êÑ¶¨ÅºO.
D P~°∞ q^èŒ∞Å#∞ ÉèíH˜Î „â◊^ŒúÅ`À ã‘fiHõiOKåe. rq`åO`«O g˜ Ñ¨@¡ qâßfiãÖ,
#=∞‡HõO HõeyLO_®e. g˜Ö’ U XHõ¯^•xfl u~°ã¨¯iOz<å W™ê¡"£∞ Ñïkè#∞O_ç
`˘ÅyáÈ=@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok.
21 22

12
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
J`ÒÎÇ‘Ï^£
`ÒÇ‘Ï^£ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞ :
1. `ÒÇ‘Ï^≥ LÖÏÇ≤ÏÜ«∞`ü 2. `ÒÇ‘Ï^≥ ~°∞|∂aÜ«∞`ü 3. `ÒÇ‘Ï^≥ J™ê‡=ã≤á¶ê`ü
`ÒÇ‘Ï^£ : JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ XˆH XHõ¯_»x qâ◊fiã≤OKåe. XHõ˜ HõO>Ë Z‰õΩ¯= L<åfl~°<Õ
ÉèÏ=##∞ u~°ã¨¯iOKåe.
WÖÏ Ñ¨Å∞‰õΩ P JÖÏ¡ÇπÏ JkfifÜ«Ú_»∞ (JÖòWMÏ¡ãπ – 1)
JÖÏ¡ÇπÏ (`«) `«# LxH˜Ö’, QÆ∞}QÆ}ÏÅÖ’ XˆH XHõ¯_»∞.
1. `ÒÇ‘Ï^≥ LÅ∂Ç≤ÏÜ«∞`ü (^≥·=`«fiO) : JÖÏ¡ÇπÏ XHõ¯_Õ Jx qâ◊fiã≤OKåe ˆH=ÅO
JÖÏ¡ÇπÏ<Õ P~åkèOKåe. P~å^èŒ#‰õΩ, ã¨Ç¨ Ü«∞O Ji÷OK«_®xH˜ PÜ«∞# XHõ¯_Õ J~°∞›_»∞.
PÜ«∞# `«Ñ¨Ê W`«~°∞Öˇ=fi~°∂ P~å^èŒ#‰õΩ J~°∞›Å∞ HÍ~°∞. "å~°∞ „Ñ¨=HõÎÅ~Ú<å,
^≥·=^Œ∂`«Öˇ·<å, l#∞flÖˇ·<å, ^≥·= Éèí‰õΩÎÖˇ·<å ã¨ˆ~.
2. `ÒÇ‘Ï^≥ ~°∞|∂aÜ«∞`ü : JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ =∂„`«"Õ∞ UÔH·Hõ „Ñ¨Éèí∞=Ù. PÜ«∞#
XHõ¯_Õ JÖÏ¡ÇπÏ XO@iQÍ ã¨=∞ã¨ÎO x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl_»∞. JO>Ë ã¨$+≤ìOK«_»O, Láêkè
HõeÊOK«_»O, r=#‡~°}ÏÅ#∞ „Ñ¨™êkOK«_»O Jhfl PÜ«∞# KÕ`«∞Ö’¡<Õ L<åfl~Ú. qâßfixH˜
„Ñ¨Éèí∞=Ù PÜ«∞# XHõ¯_Õ. PÜ«∞<Õ Ü«∞[=∂x. PÜ«∞<Õ JO^ŒiÃÑ· PkÑ¨`«ºO HõÅ"å_»∞.
3. `ÒÇ‘Ï^≥ J™ê‡=ã≤á¶ê`ü : JÖÏ¡ÇπÏ (`«) `«# „QÆO^èŒ=ÚÖ’ ¿Ñ~˘¯#fl `«# ¿Ñ~°∞¡,
QÆ∞}QÆ}ÏÅ∞ PÜ«∞#ˆH K≥O^Œ∞`å~Ú. W`«~° ã¨$+≤ì`åÅ‰õΩ "å˜Ö’ Z@∞=O˜ ™ê÷#O
ÖË^Œ∞. Y∞~üP<£, Ç¨Ïnã¨∞Å∞ ã¨∂zOz# D QÆ∞}QÆ}ÏÅ#∞ "å˜ ™ê÷~ÚHõ<åfl `«yæOK«_»O
QÍh, "å˜Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞ KÕÜ«∞_»O QÍh, "å˜x J~°÷~°Ç≤Ï`«OQÍ =∂~°Û_»O, =i‚OK«_»O,
LÑ¨=∂<åÅ∞ W=fi_»O "≥Ú^ŒÖˇ·#=xfl x+≤^ŒúO Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ qâ◊fiã≤OKåe.
+≤~ü¯ : +≤~ü¯ `ÒÇ‘Ï^£H˜ q~°∞^ŒúO +≤~ü¯ JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ LxH˜Ö’ ÖË^• U XHõ¯
QÆ∞}OÖ’ U =∂„`«O JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ™ê˜ HõeÊOK«_»O. +≤~ü¯ JÖÏ¡ÇπÏ =^ŒÌ Jxfl˜HõO>Ë
=∞Ç¨ áêÑÖ.
+≤~ü¯ =¸_»∞ ~°HÍÅ∞ :- 1. +≤~ü¯ JHõƒ~ü 2. +≤~ü¯ Jã¨æ~ü 3. +≤~ü¯ YÑ¶‘
1. +≤~ü¯ JHõƒ~ü :- JO>Ë W`«~°∞efl JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ™ê˜ HõeÊOK«∞@ +≤~ü¯ JHõƒ~ü‰õΩ
áêÅÊ_ç# "å_ç ã¨fi~°O x¿+kèOK«|_çOk. WOHÍ "å_»∞ âßâ◊fi`«OQÍ #~°HõOÖ’ LOÏ_»∞.
L^•: XHõ =ºH˜Î JÖÏ¡ÇπÏ#∞ =ke W`«~°∞efl ã¨*ÏÌKÕÜ«Ú@. W`«~°∞efl ãÖ`å#O
WKÕÛ"å~°∞QÍ ÉèÏqOK«∞@. W`«~°∞efl PÇ¨ ~°O „Ñ¨™êkOKÕ"å_»∞QÍ ÉèÏqOK«∞@ "≥Ú^ŒÖˇ·#q.
"å~°∞ „Ñ¨=HõÎÖˇ·<å Éèí‰õΩÎÖˇ·<å J=∞~°∞Öˇ·<å, q„QÆÇ¨ Öˇ·<å HÍ=K«∞Û.
+≤~ü¯ Jã¨æ~ü :- JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ#∞ =^Œe W`«~°∞Å „Ñ‘u H˘~°‰õΩ ÖË^• ÉèíÜ«∞O =Å¡
ã¨`å¯~åºÅ∞ KÕÜ«Ú@ +≤~ü¯ Jã¨æ~ü x +≤~ü¯ YÑ¶‘ Jx ‰õÄ_® JOÏ~°∞.
J|∂ã¨~¸^£ Y∞„n (~°) LÖË¡Y# „Ñ¨HÍ~°O : XHõ™êi „Ñ¨=HõÎ (ã¨) qKÕÛã≤ =∞ã‘
Ç¨ï^ŒÌ*Ï˚Öò Hõ<åfl ÉèíÜ«∞OHõ~°"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O `≥Å∞Ñ¨<å? Jx J<åfl~°∞ ^•xH˜ "Õ∞=Ú
`«Ñ¨Ê‰õΩO_® Jx q#flqOK«∞‰õΩ<åfl=Ú. JÑ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) +≤~ü¯ YÑ¶‘ JO>Ë XHõ =ºH˜Î
K«∂ã≤#"å~°∞ ##∞fl "≥∞K«∞ÛHÀ"åÅx JÅOHõiã¨∂Î Z#flÅ`À #=∂A KÕ™êÎ_»∞.
(WÉˇfl=∂[ – 4204)
+≤~ü¯ YÑ¶‘ :- +≤~ü¯ YÑ¶‘x +≤~ü¯ Jã¨æ~ü Jx ‰õÄ_® JOÏ~°∞. JÑ¨ #=∞‡HõO =Å¡
TÇ≤ÏOK«x q^èŒOQÍ Wk [iyáÈ`«∞Ok. L^• : `«e¡^ŒO„_»∞ÅÃÑ· „Ñ¨=∂}O KÕÜ«Ú@
"≥Ú^ŒÖˇ·#q. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) WÖÏ LÑ¨^ÕtOKå~°∞. +≤Ô~¯ YÑ¶‘ #∞O_ç ^Œ∂~°OQÍ LO_»O_ç
ZO^Œ∞HõO>Ë Wk p=∞HõO>Ë "≥∞Å¡QÍ „áê‰õΩ`«∞Ok. JÑ¨ÙÊ_»∞ =∞iO`« "≥∞Å¡QÍ „áêH˜`Õ
^•#∞flO_ç ZÖÏ `«Ñ≤ÊOK«∞HÀQÆÅO Jx „Ñ¨tflOK«_»O [iyOk. JÑ¨ÙÊ_»∞ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) WÖÏ
„áêi÷OK«=∞x LÑ¨^ÕtOKå~°∞. F JÖÏ¡ÇπÏ "Õ∞=Ú `≥eã≤KÕ¿ã, `≥eÜ«∞Hõ KÕ¿ã WOHÍ
"Õ∞=Ú Ñ¨ã≤QÆ@ìÖËx +≤~ü¯Å#∞O_ç h â◊~°}∞ HÀ~°∞`«∞<åfl=Ú. (=Úã¨fl^£ JÇ¨ ‡^£, `«Éò~åh)
+≤~ü¯ KÕ¿ã "å_»∞ +≤~ü¯ Ñ¨@¡ Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ K≥O^Œ‰õΩO_® =∞~°}˜¿ãÎ J`«_»∞ âßâ◊fi`«OQÍ
#~°HõOÖ’ LOÏ_»∞. J`«_ç ã¨`å¯~åºÅxfl =º~°÷O J=Ù`å~Ú. JÖÏ¡ÇπÏ (`«) ™ê˜
HõeÊOKÕ"åiH˜ ã¨fi~åæxfl x¿+kèOKå_»∞.
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O :-
W#flÇ¨˙ =ÚÜ«Úº+πiH± aÖÏ¡Ç≤Ï Ñ¶Ÿ^£ Ç¨ï„~°=∞ÖÏ¡Ç¨ï JÖˇ·Ç≤ÏÖò [#fl`« = =∂"å
Ç¨ï<åfl~ü
JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞QÍ xÅÉˇ>Ëì"åiH˜ JÖÏ¡ÇπÏ ã¨fi~åæxfl x¿+kèOKå_»∞ "åi
x"åãÖ #~°HõO . (JÖò=∂~Ú^ŒÇπÏ – 72)
=∞~À P^Õâ◊O:
W#flÖÏ¡Ç¨Ï ÖÏ Ü«∞Q∑ Ñ¶≤~°∞ JÜ«Úº+π~°Hõ aÇ‘Ï =Ü«∞Q∑Ñ¶≤~°∞ =∂ ^Œ∂#
*ÏeHõ e=∞Ü«∞ºëêL
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ JÖÏ¡ÇπÏ ™ê˜ HõeÊOK«Ïxfl Hõ∆q∞OK«_»∞. Jq `«Ñ¨Ê U áêáêxfl
J~Ú<å `å#∞ W+¨ìÑ¨_ç# "åiH˜ Hõ∆q∞™êÎ_»∞. (Jxfl™ê – 48)
23 24

13
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
=Úã≤¡=ÚÅ#=∞‡HÍÅ∞
JÖÏ¡ÇπÏ XHõ¯_»∞ XO@i"å_»∞ JHõ¯~°ÖËx "å_»∞. PÜ«∞#‰õΩ Z=~°∂ ™ê˜ÖË~°∞.
PÜ«∞# =O˜ "å~°∞ Z=fi~°∂ ÖË~°∞. PÜ«∞#‰õΩ =∞O„`«∞Å∞ ÖË~°∞, ã¨ÅÇ¨ ^•~°∞Å∞ ÖË~°∞,
PÜ«∞#‰õΩ ÉèÏ~°ºÅ∞ ÖË~°∞ ãÖ`å#O ÖË^Œ∞. PÜ«∞# ã¨~°fi*Ï˝x [iy#k, [~°∞QÆÉ’ÜÕ∞n,
WOHÍ [~°∞QÆ#∞#flk WOHÍ [~°QÆxk XHõ"Õà◊ [iy`Õ ZÖÏ [~°∞QÆ∞`«∞Ok Jhfl
`≥eã≤#"å_»∞. PÜ«∞# ã¨~°fiâ◊‰õΩÎÅ∂ QÆÅ"å_»∞. PÜ«∞##∞ Z=fi~°∂ xã¨ûÇ¨ Ü«∞`«‰õΩ
QÆ∞iKÕÜ«∞ÖË~°∞. PÜ«∞# `å#∞ HÀiOk KÕ™êÎ_»∞.
JÖÏ¡ÇπÏ Ü≥ÚHõ¯ QÆ∞}ÏÅ#∞, PÜ«∞# â◊√Éèí<å=∞=ÚÅ#∞ ã¨`«º"≥∞ÿ#qQÍ ÉèÏqOKåe.
ZO^Œ∞HõO>Ë Jq JÖÏ¡ÇπÏ „QÆO^èŒO, „áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞Å ^•fi~å x~°∂Ñ≤`«"≥∞ÿ L<åfl~Ú.
L^• :- *Ï˝#O, q#∞@, K«∂K«∞@, â◊H˜Î, ãÖHõÅÊO, =∂Ï¡_»∞@, ã≤OÇ¨ ã¨<åxfl
JÅOHõiOK«∞@ "≥Ú^ŒÖˇ·#q, WOHÍ PÜ«∞# „Ñü ~å„u „áêÑÖzHõ PHÍâ◊OÃÑ· J=`«i™êÎ_»∞.
qâßfiã¨∞Å∞ f~°∞Êk#O <å_»∞ `«=∞ „Ñ¨Éèí∞=Ù#∞ `«=∞ Hõà◊¡`À K«∂™êÎ~°∞. WOHÍ JÖÏ¡ÇπÏ
(`«) QÆ∞}ÏÅx#O˜x ¿Ñ~˘¯#fl q^èŒOQÍ<Õ qâ◊fiã≤OKåe, J^Õ q^èŒOQÍ "å˜Ö’ =∂~°∞ÊÅ∞,
KÕ~°∞ÊÅ‰õΩ "å˜x J~°÷~°Ç≤Ï`«O KÕÜ«∞ÏxH˜ QÍh, =i‚OK«_®xH˜ QÍh, LÑ¨=∂<åÅ∞
W=fiÏxH˜ QÍh W`«~°∞Å`À á⁄ÅÛ_®xH˜ QÍx „Ñ¨Ü«∞uflOK«~å^Œ∞. JÖÏ¡ÇπÏ<Õ P~åkèOKåe
W`«~°∞ÖË=fiih PÜ«∞#‰õΩ ™ê˜HõeÊOK«~å^Œ∞. PÜ«∞# `«Ñ¨Ê W`«~°∞Öˇ=fiih
PÑ¨^•ƒùO^Œ=ÙÅ∞QÍ ÉèÏqOK«~å^Œ∞. W`«~°∞Öˇ=fisH˜ ã¨*ÏÌ KÕÜ«∞~å^Œ∞ W`«~°∞Å‰õΩ "≥Ú‰õΩ¯
|_»∞Å∞ K≥e¡OK«~å^Œ∞. JÖÏ¡ÇπÏ XHõ¯_Õ Q˘Ñ¨Ê ^èŒ#=O`«∞_»∞. q∞QÆ`å "å~°O^Œ~°∂ PÜ«∞#
JHõ¯~°QÆÅ"åˆ~. JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎÅO^Œ~°∂ ã¨`«º=O`«∞Å∞. „Ñ¨=HõÎ =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨)
„Ñ¨=HõÎÅO^ŒiÖ’ ÔHÖÏ¡ Q˘Ñ¨Ê"å~°∞, z=i"å~°∞. PÜ«∞# ^•fi~å ^≥·=^Ò`«ºO JO`«=∞~ÚºOk.
f~°∞Ê k#O <å_»∞ UHõ^≥·=~å^èŒ‰õΩÅ∞, PÜ«∞# ã≤á¶ê~°ã¨∞ á⁄O^Œ∞`å~°∞ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ‰õΩ
Ç¨Ï"£∞^£ [O_® W=fi|_»∞`«∞Ok. PÜ«∞# Ç¨Ï∫*ˇH“ã¨~ü #∞O_ç UHõ^≥·"å~å^èŒ‰õΩÅ‰õΩ
„`åÑ≤OK«|_»∞#∞.
„Ñ¨à◊Ü«∞O "åã¨Î=O, =∞~°}Ï#O`«~°O „Ñ¨[ÅO^Œ~°∂ ÖËÑ¨|_»`å~°∞. `«Ñ¨Ê‰õΩO_®
qKåiOK«_»O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. <åºÜ«∞"≥∞ÿ# ^èŒ~°‡"≥∞ÿ# `«∂xHõ, Ñ¨ÙÖòã≤~å`ü =O`≥#, ã¨fi~°æ
#~°HÍÅ∞ ã¨`«º"≥∞ÿ#q g˜x qâ◊fiã≤OK«_»O `«Ñ¨Êxãï qkè.
*Ï`«HõOÖ’x =∞Oz K≥_»∞Å∞ "åã¨Î="≥∞ÿ#q. U =ã¨∞Î=Ó JÖÏ¡ÇπÏ *Ï`«HÍxfl ^•˜
áÈ*ÏÅ^Œ∞, ÖË^• PÜ«∞# J#∞=∞uÖË‰õΩO_® [x‡OK«*ÏÅ^Œ∞ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) Ü≥ÚHõ¯ J#∞K«~°
ãÖÑ¶¨∞OÖ’x JO^ŒiHõO>Ë L#fl`«∞Å∞ J|∂|Hõ~ü ã≤nÌMò (~°), PÜ«∞# `«~°∞"å`« L=∞~ü
25

14
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
á¶ê~°∂Mò (~°), PÜ«∞# `«~åfi`« Lãπ=∂<£ A#∂flÔ~·<£ (~°) PÜ«∞# `«~åfi`« Jb =Ú~ü`«*Ï
(~°) P `«~°∞"å`« J+¨~° =Ú|+¨¬~°ÇπÏ, P `«~°∞"å`« |^£~ü "å~°∞, P `«~°∞"å`« Éˇ·J`≥i*Ïfi<£
"å~°∞, P `«~°∞"å`« „Ñ¨=HõÎ (ã¨) J#∞K«~°∞Å∞. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) J#∞K«~°∞ÅO^Œ~°∂ <åºÜ«∞jÅ∞~°∞.
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) ÉèÏ~°ºÅO^Œ~°∂ Ñ¨f„=`«Å∞ JÖÏ¡ÇπÏ Éèí‰õΩÎÅ =∞Ç≤Ï=∞Å∞ ã¨`«º"≥∞ÿ#q. HÍx
P=~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ P~å^èŒ#Ö’¡ ^ÕxH© J~°∞›Å∞ HÍ~°∞. JO>Ë "åL~° JÖÏ¡ÇπÏ JHõ¯~°QÆÅ"å~°∞,
"å~°∞ ÖÏÉèíO KÕ‰õÄ~°Û ÖË~°∞, #+¨ìO HõeOyOK«#∂ ÖË~°∞.
W=∂"£∞ J|∂Ç¨ÏhÑ¶¨, W=∂"£∞=∂eH±, W=∂"£∞ ëêÑ¶¨~¸, W=∂"£∞ JÇπÏ=∞^£
a<£ Ç¨ÏO|Öò "≥Ú^ŒÖˇ·# "å~°O^Œ~°∂ ~°∞A=∂~°æO ÃÑ·<Õ LO_Õ"å~°∞ gi Jaè„áêÜ«∂Åhfl
Y∞~üP<£, Ç¨Ïnã¨∞Å ÑïkèÖ’<Õ LO_Õq. giH˜ J#∞ãïOK«_»O =Úã≤¡=ÚÅ‰õΩ `«Ñ¨Êxãï
HÍ^Œ∞. <åÅ∞QÆ∞ q^è•<åÖ’¡ ^Õ<Àfl XHõ ^•xfl J#∞ãïOK«_»O U =Úã≤¡"£∞H© `«Ñ¨ÊxãïHÍ^Œ∞.
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O :
<Õ#∞ g∞ =∞^èŒº Ô~O_»∞ q+¨Ü«∂Å#∞ LOKå#∞ g∞~°∞ Pˆ~O˜h ^Œ$_è»OQÍ
Ñ¨@∞ìH˘x L#flO`« =~°‰õΩ g∞~°∞ ZO`« =∂„`«O =∂~°æ „Éèí+¨µìÅ∞ HÍÖË~°∞. Jq ^≥·=
„QÆO^èŒO, <å ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O. (Ç¨ H˜"£∞)
DÇ¨Ïnã¨∞ =Úã≤¡=ÚÅO^ŒiH© W™ê¡g∞Ü«∞ K«@ìO ÖÏO˜k.
JÖò=ã‘ÅÇπÏ
=ã‘ÅÇπÏ JO>Ë ÅH∆Íºxfl á⁄O^Œ∞@, L`åûÇ¨ÏOQÍ ^•x H˘~°‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOK«∞@,
^è•i‡Hõ J~°÷O Uq∞@O>Ë ã¨`å¯~åºÅ ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^Œ∞@ ^≥·=ã¨xflkèH˜
KÕ~°∞H˘#∞@.
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O.
Ü«∂ JÜ«ÚºÇ¨ÏÅ¡r# P=∞#∞`«ÎY∞ÖÏ¡Ç¨Ï =Éò`«QÆ∂ WÖˇ·Ç≤ÏÖò =ã‘Å`«
*ÏÇ≤Ï^Œ∂ Ñ¶‘ã¨ceÇ‘Ï Å JÅ¡‰õΩ"£∞ `«∞Ñ¶πeÇ¨˙<£
F qâßfiã¨∞ÖÏ~å ! JÖÏ¡ÇπÏˆH ÉèíÜ«∞Ñ¨_»O_ç. PÜ«∞# ã¨xflkèH˜ KÕˆ~ =∂~åæxfl
J<Õfi+≤OK«O_ç. =∞iÜ«Ú PÜ«∞# =∂~°æOÖ’ x~°O`«~°O Hõ$+≤ KÕÜ«∞O_ç ^•x =Å¡ g∞‰õΩ
™êÑ¶¨Åº ÉèÏQÆºO Åaèã¨∞ÎOk. (JÖò=∂~Ú^ŒÇπÏ – 35)
D "åHÍºxfl QÆ∞iOz "åºMÏºxã¨∂Î „Ñ¨=ÚY "åºMÏº#Hõ~°Î Ç¨ Ñ¶≤W*ò WÉˇfl [s~ü
''JÖò=ã‘ÅÇπÏ—— QÆ∞iOz WÖÏ J<åfl~°∞.
JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ „Ñ‘uHõ~°"≥∞ÿ# ã¨`å¯~åºÅ∞ KÕã≤ PÜ«∞# ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^ŒO_ç.
(`«Ñ¶πã‘~ü WÉˇfl [s~ü 226/6)
"åºMÏº# Hõ~°ÎÅO^Œi UHÍaè„áêÜ«∞O „Ñ¨HÍ~°O =ã‘ÅÇπÏ JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ q^èÕÜ«∞`«
PÜ«∞#‰õΩ „Ñ‘`«Hõ~°"≥∞ÿ# ã¨`å¯~åºÅ ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^ŒO_ç.
L^•:-1. UHõ`«fiO, ^≥·=^Ò`«ºO Ñ¨@¡ ™êHõ∆O Ñ¨Å∞‰õΩ@ ã¨fi~åæxH˜ KÕˆ~ XHõ =∂~°æO.
2. áêÑÖ `«~°∞"å`« Ñ¨Ù}ºO KÕÜ«∞@O áêÑ¨ „Ñ¨H∆Íà◊#‰õΩ XHõ =∂~°æO
3. J*Ï<£ =K«<åÅ‰õΩ ã¨=∂^è•#O ÑëH˜ P `«~°∞"å`« „Ñ¨=HõÎ (ã¨) xˆ~ÌtOz#
^Œ∞P ÑïîOK«_»O „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ã≤á¶ê~°ã¨∞á⁄O^Õ XHõ =∂~°æO.
4. |O^èŒ∞=ÙÅ#∞ P^ŒiOK«∞@ n~å…Ü«Ú+¨µ¬. Ñ¨Ù+¨¯Å"≥∞ÿ# PÇ¨ ~åxfl á⁄O^Õ XHõ
=∂~°æO . (=Ú`«∞ÎÑ¶¨‰õΩ<£ JÖˇ·Ç≤Ï)
=ã‘ÅÇπÏ Ô~O_»∞ ~°HÍÅ∞ :- 1. ^èŒ~°‡ ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# =ã‘ÅÇπÏ 2. x+≤^Œú"≥∞ÿ# =ã‘ÅÇπÏ
^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# =ã‘ÅÇπÏ:- ã¨`å¯~åºÅ ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^Œ∞@.
x+≤^Œú=ã‘ÅÇπÏ :- ^èŒ~°‡ x+≤^Œú HÍ~åºÅ ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^Œ∞@.
26 27

15
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ#=ã‘ÅÇπÏ=¸_»∞~°HÍÅ∞
1. JÖÏ¡ÇπÏ Ñ¨q„`« <å=∞=ÚÅ ^•fi~å =ã‘ÅÇπÏ :-
Ñ¨q„`« <å=∞=ÚÅhfl JÖÏÇπÏ H˘~°ˆH, PÜ«∞##∞ Ñ¨q„`« <å=∞=ÚÅ `À<Õ
„áêi÷OK«O_ç. (JÖò P~åÑ¶π – 180)
JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ#∞ PÜ«∞##∞ Ñ¨q„`« <å=∞=ÚÅ ^•fi~å „áêi÷OK«O_ç. WÖÏ
„áêi÷OKåe:-
F JÖÏ¡ÇπÏ <Õ#∞ x#∞fl P~åiúã¨∞Î<åfl#∞. xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ h=Ù J#O`«Hõ~°∞}Ï
=∞Ü«Ú_»=Ù Jáê~°Hõ$áê=∞Ü«Ú_»=Ù ™êHõ∆º „QÍÇ≤Ïx, ã¨~°fiO Ziy#"å_»=Ù. <å‰õΩ ˆH∆=∂xfl
„Ñ¨™êkOK«∞.(JÖÏƒx QÍi J`«Î=ã¨∞Öò ãÖÑ¨Ù@ –1, ¿Ñl 29)
2. ã¨`å¯~åºÅ ^•fi~å =ã‘ÅÇπÏ :- JO>Ë ^•ã¨∞_»∞ `«# ã¨`å¯~åºÅ#∞ ¿Ñ~˘¯O@∂
JÖÏ¡ÇπÏ ã¨xflkèÖ’ `«# „áê~°÷##∞ ã‘fiHõiOK«=∞x Ji÷OK«∞@, L^• :- |h W„™ê~ÚÖòH˜
K≥Ok# =ÚQÆ∞æ~°∞ Ñ¨Ù}Ïº`«∞‡Å∞ XHõ QÆ∞Ç¨ Ö’ z‰õΩ¯‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ `«=∞ `«=∞ ã¨`å¯~åºÅ#∞
¿Ñ~˘¯x JÖÏ¡ÇπÏ#∞ „áêi÷OKå~°∞. JÖÏ¡ÇπÏ "åi „áê~°÷#Å#∞ JÑ¨Ê˜HõÑ¨ÙÊ_Õ ã‘fiHõiOKå_»∞.
3. qâßfiã≤ Ü≥ÚHõ¯ „áê~°÷# ^•fi~å =ã‘ÅÇπÏ :- JO>Ë XHõ =ºH˜Î `«# J=ã¨~°O
f~°ÏxH˜ ^≥·= Éèí‰õΩÎÅ#∞ `«# QÆ∞iOz „áêi÷OK«=∞x q#flqOK«∞H˘#∞@. L^• :-
Hõ~°∞=ÙHÍ@HÍÖ’¡ =~°¬O H˘~°‰õΩ ^Œ∞P KÕÜ«∞=∞x HÀ~°∞@, „Ñ¨=HõÎ (ã¨) J#∞K«~°∞Å∞ PÜ«∞#
HÍÅOÖ’ PÜ«∞#∞#fl ^Œ∞P KÕÜ«∞=∞x HÀˆ~"å~°∞. PÜ«∞# =∞~°}Ï#O`«~°O JÉÏƒãπ (~°)
^•fi~å ^Œ∞P KÕ~ÚOKÕ"å~°∞. (Wk „áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞)
=ã‘ÅÇπÏ‰õΩ K≥Ok# D =¸_»∞ =∂~åæÅ∞ `«Ñ¨Ê W`«~° =∂~åæÅxfl x+≤^Œú"≥∞ÿ#q
J^èŒ~°‡"≥∞ÿ#q.
x+≤^Œú=ã‘ÅÇπÏ :- 1. x+≤^Œú =ã‘ÅÇπÏÖ’ "≥Ú^Œ˜ ~°HõO Uq∞@O>Ë =∞Ç¨ Ñ¨Ù~°∞+¨µefl
^≥·=™êxfl^è•ºxfl á⁄O^ÕO^Œ∞‰õΩ. „áê~°÷#Å∞ Ñ¶ëOKÕO^Œ∞‰õΩ HÍ~°‰õΩÅ∞QÍ ÉèÏqOK«_»O
W@∞=O˜ =ã‘ÅÇπÏ x+≤^ŒúO, =∞Ç¨ áêÑÖ. =∞HÍ¯ Jqâßfiã¨∞Å∞ WÖÏ KÕ¿ã "å~°∞ "åi
QÆ∞iOz JÖÏ¡ÇπÏ (`«) WÖÏ P^ÕtOKå_»∞:-
JÖÏ eÖÏ¡Ç≤ÏnÌ#∞Öò MÏeã¨∞ =Å¡r#`«ÎYE q∞<£^Œ∂xÇ‘Ï J"£eÜ«∂J
=∂<å|∞^Œ∞Ç¨ï"£∞ WÖÏ¡ eÜ«∞Y„i|∂<å WÅÖÏ¡Ç≤Ï AÖòá¶ê, W#flÖÏ¡Ç¨Ï
Ü«∞ÇπÏ‰õΩ=Ú Éˇ·#Ç¨ï"£∞ Ñ¶‘=∂Ç¨ï"£∞ Ñ¶‘Ç≤Ï Ü«∞Mò`«iÑ¶¨Ó<£ W#flÖÏ¡Ç¨Ï
ÖÏÜ«∞ÇπÏn =∞<£Ç¨ï= HÍl|∞<£ Hõá¶êÊù~ü
QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ ! ã¨`«º^èŒ~°‡O ˆH=ÅO JÖÏ¡ÇπÏˆH K≥O^Œ∞`«∞Ok. PÜ«∞#∞fl =^Œe
W`«~°∞Å#∞ ãÖ~°Hõ∆‰õΩÅ∞QÍ KÕã¨∞‰õΩ#fl"å~°∞ ''"å~°∞ =∞=∞‡efl JÖÏ¡ÇπÏ =^ŒÌ‰õΩ KÕ~°∞Û`å~°x
=∂„`«"Õ∞ "Õ∞=Ú "åix P~åkèã¨∞Î<åfl=Ú—— Jx JOÏ~°∞. xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ JÖÏ¡ÇπÏ "åi
Ñ¨~°ã¨Ê~°qÉèË^•Å‰õΩ QÆ∞iKÕã≤# q+¨Ü«∂Å#∞ QÆ∞iOz f~°∞Ê W™êÎ_»∞. Jã¨`«º"åk,
ã¨`«ºkèHÍ¯i J~Ú# „Ñü =ºH˜ÎH© JÖÏ¡ÇπÏ ~°∞A=∂~°æO K«∂Ñ¨_»∞. (JA˚=∞~ü – 3)
D "åHõºOÖ’ JÖÏ¡ÇπÏ (`«) ã¨$+≤ì`åÅ ^•fi~å ^≥·=™êxfl^è•ºxfl á⁄O^Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO
KÕ¿ã "åix q=∞~°≈WOKå_»∞, "åix Jã¨`«º"å^Œ∞Å∞QÍ, ã¨`«º kèHÍ¯~°∞Å∞QÍ ÑïQÆ
}ÕKå_»∞.
2. x+≤^Œú =ã‘ÅÇπÏ Ö’x Ô~O_»= ~°HõO Uq∞@O>Ë JÖÏ¡ÇπÏ =^ŒÌ W`«~°∞Å‰õΩ L#fl
Q˘Ñ¨Ê ™ê÷<åÅ ^•fi~å JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl á⁄O^Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕÜ«∞_»O, W@∞=O˜
=ã‘ÅÇπÏ x+≤^Œú"≥∞ÿ#k. ZO^Œ∞HõO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ ÃÑ· Z=i PkèÑ¨`«ºO ÖË^Œ∞. JÖÏ¡ÇπÏ =^ŒÌ
Q“~°=O ˆH=ÅO qâßfiãÖ, ã¨`å¯~åºÅ =ÖË¡ Åaèã¨∞ÎOk. "å˜ Ñ¶ë`åÅ∞ ‰õÄ_® J`«_çˆH
Åaè™êÎ~Ú. W`«∞~°∞Å‰õΩ Ug∞ ÅaèOK«=Ù JÖÏO@Ñ¨ÙÊ_»∞ W`«~°∞Å Q˘Ñ¨Ê`«<åÅ#∞ JÖÏ¡ÇπÏ
ÃÑ· ~°∞^Œ∞Ì@ ZO`«=∂„`«O ã¨=∞O[ãÖ HÍ^Œ∞.
3. x+≤^Œú =ã‘ÅÇπÏÖ’x =¸_»=~°HõO Uq∞@O>Ë Ñ¨Ù}Ïº`«∞‡Å ¿Ñ~° „Ñ¨=∂}O
KÕã≤ JÖÏ¡ÇπÏ ™êxflÇ≤Ï`åºxfl HÀ~°@O.
L^•:- F JÖÏ¡ÇπÏ <Õ#∞ h Ñ¶¨ÖÏ<å „Ñ≤Ü«∞Éèí‰õΩÎx ÃÑ· „Ñ¨=∂}O KÕã≤ K≥Ñ¨ÙÎ<åfl#∞
h=Ù <å Ji÷OÑ¨Ù#∞ <≥~°"Õ~°∞Û. W@∞=O˜ =ã‘ÅÇπÏ ‰õÄ_® x+≤^Œú"Õ∞, ZO^Œ∞HõO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ#∞
=ke W`«~°∞ÅÃÑ· „Ñ¨=∂}O KÕÜ«∞@O ‰õÄ_® x+≤^ŒúO. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) W`«∞~°ÅÃÑ· „Ñ¨=∂}O
KÕã≤# "å~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ‰õΩ ™ê˜ HõeÊOz#>Ëì Jx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. (u~üq∞l ,ã¨Ç≤ÏÇπÏ 1535)
28 29

16
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
W™ê¡"£∞q^èŒ∞Å∞
qkè JO>Ë =¸Å ã¨ÎOÉèíO ^•xÃÑ·<Õ Éèí=#O xÅ|_»∞`«∞Ok. W™ê¡"£∞Ö’ S^Œ∞
q^èŒ∞Å∞ L<åfl~Ú.
1. JÖÏ¡ÇπÏ `«Ñ¨Ê W`«~° P~å^èŒ∞ºÖˇ=fi~°∂ ÖË~°x, =ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) JÖÏ¡ÇπÏ „Ñ¨=HõÎ
Jx ™êHõ∆ºO Ñ¨Å∞‰õΩ@ qâ◊fiã≤OK«@O.
2. #=∂A ™ê÷Ñ≤OK«∞@.
3. [HÍ`ü K≥e¡OK«∞@
4. ~°=∞*Ï<£ LÑ¨"å™êÅ∞ áêÕKåe
5. â◊H˜ÎQÆÅ "å~°∞ Ç¨Ï*ò KÕÜ«∞_®xH˜ Éˇ·`«∞ÖÏ¡ÇπÏ "≥àÏ¡e (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
UHõ`«fiO, ^≥·=^Ò`«ºO QÆ∞iOz W™ê¡"£∞ q^èŒ∞Ö’¡ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ ¿Ñ~˘¯#_»O
[iyOk. g˜x ÉÏQÍ QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀ"åe. W`«~° q^èŒ∞Å#∞ QÆ∞iOz „Hõ=∞OQÍ ¿Ñ~˘¯#_»O
[~°∞QÆ∞ `«∞Ok.
Ñïâ◊√„Éèí`«
Ñïâ◊√„Éèí`«, W™ê¡"£∞Ö’x Q˘Ñ¨Ê J#∞„QÆÇ¨ O XHõ qâßfiã≤H˜ qâßfiãÖ`À áê@∞
Åaèã¨∞ÎOk.
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O :-
W#flÖÏ¡Ç¨Ï Ü«ÚÇ≤Ï|∞ƒ`«Î"åfic# =Ü«ÚÇ≤Ï|∞ƒÖò =Ú`«`«Ç≤Ï›s<£
xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ JÖÏ¡ÇπÏ Ñ¨âßÛ`åÎÑÖ K≥O^Õ"åix, Ñïâ◊√^Œú`«#∞ áêÕKÕ"åix
„¿Ñq∞™êÎ_»∞. (JÖò|Y~°ÇπÏ – 222)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O :-
J`ü `«Ç¨˙~°∞ xã¨∞ÊùÖò D=∂<£
Ñïâ◊√„Éèí`« D=∂<£Ö’x ã¨QÆÉèÏQÆO. (ui‡l 3519 [~¸Ñ¶π)
J`«ÎÇ¨ï~°∞ +¨„`«∞Öò D=∂<£.(=Úã≤¡O) Ñïâ◊√„Éèí`« qâßfiãÖÖ’(D=∂<£)JO`«~åƒùQÆO.
1. h˜ Ñïâ◊√„Éèí`« :- =~°¬Ñ¨Ù h~°∞, =∞OK«∞, =_»QÆà◊√¡ ^•fi~å ÅaèOKÕ hà◊¡xfl Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#q.
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O:
=J<£[Öò<å q∞#ã¨û=∂~Ú =∂ J<£ `«Ç¨˙~å
30

17
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
"Õ∞=Ú PHÍâ◊O #∞O_ç Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ# [ÖÏxfl J=`«iOÑ¨*Ë™ê=Ú.
(JÖò Ñ¨Ù~åö<£ – 48)
2. ã¨=Ú„^ŒÑ¨Ù h~°∞ :- ã¨=Ú„^ŒÑ¨Ù h˜ QÆ∞iOz „Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O :-
ã¨=Ú„^ŒÑ¨Ù h~°∞ Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#k. ^•x xs˚= Hõàı|~°O ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ#q.
(J|∂^•=Ó^£, ã¨Ç‘Ï–83,#™ê~Ú, u~üq∞l)
3. ["£∞["£∞ [ÅO, ÉÏ=ÙÅ, #^Œ∞Å, K≥~°∞=ÙÅ h~°∞ Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#q.
4. Ô~O_»∞ ‰õΩO_»Å HõO>Ë JkèHõOQÍ LO_ç ^•x ~°OQÆ∞, ~°∞z, "åã¨# =∂~°x
hà◊√§ Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#q.
h~°∞ Ô~O_»∞ ‰õΩO_»Å‰õΩ ã¨=∂#OQÍ LO>Ë ^•xfl =∂e#ºO JÑïâ◊√„ÉèíO
KÕÜ«∞*ÏÅ^Œ∞. (J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç‘Ï–63, #™ê~Ú. u~üq∞l–67, WÉˇfl=∂[)
q=~°} :- Ç¨Ïnã¨∞Ö’ Ô~O_»∞ ‰õΩO_»Å∞ Jx LOk JO>Ë Jq J~Ú^Œ∞ KÕ^ŒÅ‰õΩ
ã¨=∂#O J#fl=∂@.
PÇ¨ ~°Ñ¨^•~å÷Å,áêhÜ«∂ÅZOye
=∞x+≤ ZOye Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#k. J`«_»∞ =Úã≤¡"≥∞ÿ<å, =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞_≥·<å JÑï
â◊√„ÉèíOQÍ L<åfl, |Ç≤Ï+¨µìã≤÷uÖ’ L<åfl ã¨ˆ~ U [O`«∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ =∂OãÖ ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«O
KÕÜ«∞|_çO^À ^•x ZOye ‰õÄ_® ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"Õ∞. QÍ_ç^ŒÅ∞ HõOK«~° QÍ_ç^ŒÅ∞ „‰õÄ~°
[O`«∞=ÙÅ∞ ÑÖ*ÏÅ`À Ñ‘‰õΩ¯ u<Õ Ñ¨‰õ∆ΩÅ ZOye ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«"Õ∞.
QÍ_ç^ŒÅ∞, „‰õÄ~°[O`«∞=ÙÅ∞, Ñ¨‰õ∆ΩÅ∞ „`åy# h˜`À "Õ∞=Ú =ÙE KÕÜ«∞=K«∞Û<å
Jx „Ñ¨=HõÎ (ã¨Å¡ÖÏ¡Ç¨ï JÖˇ·Ç≤Ï =ã¨Å¡O)#∞ „Ñ¨tflOK«_»O [iyOk. ^•xH˜ „Ñ¨=HõÎ (ã¨)
["å|∞QÍ 'J=Ù#x— ã¨=∂^è•#O WKåÛ~°∞. (Éˇ·Ç¨Ïv)
Ñ≤e¡ ZOye Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#^Œx *Ïa~ü(~°) Ç¨Ïnã¨∞Ö’ LOk. Ñ≤e¡ „`åy q∞yeÛ#
h~°∞ Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#k. Ç¨Ï„[`ü HõÉòëêa<£`≥ HõJÉò (~°lJ) LÖË¡Y#O: J|∂Y`å^Œ (~°lJ)
WO’¡H˜ =KåÛ~°∞. PÜ«∞# H˘~°‰õΩ hà◊√§ ÃÑÏì~°∞. P "≥O@<Õ XHõ Ñ≤e¡ =zÛ P h~°∞
„`åQÆ™êyOk. <Õ#∞ K«∂_»™êQÍ#∞. JÑ¨ÙÊ_»∞ J|∂ Y`å^Œ (~°l) <å`À Pâ◊Û~°ºáÈ`«∞<åfl
"≥O^Œ∞‰õΩ? Jx J<åfl~°∞. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) Ñ≤e¡ ZOye JÑïâ◊√„ÉèíO HÍ^Œ∞ Jx J<åfl~°∞.
ZO^Œ∞HõO>Ë, Ñ≤e¡ WO’¡ ZÅ¡Ñ¨ÙÊ_»∂ =zÛáÈÜÕ∞ [O`«∞=<åfl~°∞. (ui‡l 92 ã¨Ç≤ÏÇπÏ)
â◊s~°,^Œ∞ã¨∞ÎÅÑïâ◊√„Éèí`«
1. qâßfiã≤Ü≥ÚHõ¯ â◊s~°O, ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ ZÅ¡Ñ¨ÙÊ_»∞ Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LO_®e. U
q^èŒOQÍ<≥·<å JÑïâ◊√„Éèí`«‰õΩ QÆ∞~°~Ú`Õ "≥O@<Õ â◊√„Éèí Ñ¨~°∞K«∞HÀ"åe.
2. =¸„`« `«∞OÑ¨~°Å∞ Ñ¨_»‰õΩO_® KåÖÏ *Ï„QÆ`«ÎQÍ LO_®e. nx Ñ¨@¡ J„â◊^Œú
ã¨=∂kè tHõ∆‰õΩ QÆ∞iKÕã¨∞ÎOk. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
ã¨÷ÅÑïâ◊√„Éèí`«
ã¨Ç¨Ï[OQÍ Éèí∂q∞ Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LO@∞Ok. ÉÏÇ¨Ïº HÍ~°}ÏÅ =Å¡ JÑïâ◊√„ÉèíOQÍ
=∂~°∞`«∞Ok. <ÕÅÃÑ· =∞e<åÅ∞ Ñ¨_ç`Õ "å˜ÃÑ· hà◊√§ áÈã≤ Ñïâ◊√„Éèí Ñ¨~°Kåe XHõ"Õà◊
`˘ÅyOK«|_Õq J~Ú`Õ "å˜x JHõ¯_ç #∞O_ç `˘ÅyOz P „Ñ¨^Õâ◊O h˜`À â◊√„ÉèíÑ¨~°Kåe.
(|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞, J|∂^•=Ó^£)
XHõ"Õà◊ =º~°÷ Ñ¨^•~°÷O „^Œ=~°∂ÑÖÖ’ Lò>Ë P „Ñ¨^Õâ◊O ZO_çáÈ=@O =Å¡ Ñï
â◊√„Éèí"≥∞ÿáÈ`«∞Ok. (WÉˇfl Jc+‘|)
ã≤^•úO`«O:– ^èŒ~°‡ ã¨=∞‡`«"≥∞ÿ# [O`«∞=Ù Ü≥ÚHõ¯ K«~°‡O LÑ¨ÙÊ ^•fi~å T~°Éˇ_ç`Õ
Ñïâ◊√„Éèí=∞QÆ∞#∞. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
#*Ïã¨`üq=~°}
â◊s~åxH˜, ^Œ∞ã¨∞ÎÅ‰õΩ =ÚiH˜ `«QÆÅ‰õΩO_® *Ï„QÆ`«Î Ñ¨_»@O „Ñü =Úã≤¡"£∞ Ü≥ÚHõ¯
qkè. ^Œ∞ã¨∞ÎÅ Ñïâ◊√„Éèí`« QÆ∞iOz JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O:–
h ^Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞ Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LOK«∞HÀ. (JÖò=Ú^ŒÌã≤û~ü – 4)
ã¨*Ïã¨`ü ~°HÍÅ∞:–
1. HõÖË|~°O U „áê}˜H˜ K≥Ok#^≥·<å, J~Ú`Õ KÕÑ¨Å∞, T~°Ñ≤K«∞ÛHõÅ∞ `«=∞O`«@
`å=Ú =∞~°}Õz<å "å˜x u#@O ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«O KÕÜ«∞|_çOk.
(WÉˇfl=∂[, J|∂^•=Ó^£, =ÚJ`åÎ)
2. „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ ~°HõÎO, |Ç≤Ï+¨µì, „Ñ¨ã¨=^Œâ◊ÅÖ’ „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ ~°HõÎO. (Y∞~üP<£)
3. ÑÖk =∂OãÖ.
WÖÏ¡ JÜ«∞º‰õÄ# "≥∞ÿ`«`«<£ JÑπ ^Œ=∞<£ =∞ãπ Ñ¶¨ÓÇ¨Ï<£ J"£ ÅÇπÏ=∞ d<£
ri<£ Ñ¶≤#flÇ¨˙ i*òã¨∞<£.
31 32

18
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
K«zÛ# [O`«∞=Ù, „Ñ¨=Ç≤ÏOKÕ ~°HõÎO, ÑÖk =∂OãÖ xã¨ûO^ÕÇ¨ÏOQÍ W=hfl
JÑïâ◊√^Œú=ÚÖË. (PÖòJ<£ P"£∞ – 145)
4.=∞x+≤ Ü≥ÚHõ¯ "åO`«∞, 5. =¸„`«O 6. =∞ÅO :– W=xfl UHõ„w=OQÍ JÑï
â◊√^Œú=ÚÖË J~Ú`Õ áêÅ∞„`åˆQ =∞QÆ a_»¤ =¸„`«O JÑïâ◊√^ŒúO HÍ^Œ∞. ^•xÃÑ· hà◊√§
zÅHõi¿ãÎ ãïáÈ`«∞Ok. (J|∂^•=Ó^£, ã¨Ç≤Ï 374 #™ê~Ú, WÉˇfl=∂[)
7. =n :– =¸„`« qã¨~°˚# ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `≥Å¡x „^Œ=O "≥Å∞=_»∞`«∞Ok. Wk
UHõ„w=OQÍ JÑïâ◊√^Œú"Õ∞ nx=Å¡ =ÓE ÉèíOQÆ=∞ø`«∞Ok. J~Ú`Õ nxfl â◊√„ÉèíÑ¨~°K«_»O
`«Ñ¨Êx ãïHÍ^Œ∞. (=Úã¨xflÑ¶π J|∞Ì„~°*Ï˚Mò)
8. =∞r:– `≥Å¡x zHõ¯x „^Œ=O. Ñ¨~°ã¨Ê~° Ç¨ ã¨ºO, ZQÆ`åo KÕã¨∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞,
ÖË^• Öˇ·Oy q+¨Ü«∂Å#∞ `«ÅK«∞‰õΩ#flÑ¨ÙÊ_»∞ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨ =∞~å‡OQÍÅ ^•fi~å "≥Å∞=_»∞
`«∞Ok. Wk "≥Å∞=_ç# `«~åfi`« =∞~å‡OQÍefl Ñïâ◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞HÀ"åe. =ÙE ‰õÄ_®
KÕã¨∞HÀ"åe. (|∞MÏs)
9. =∞}©:– `≥Å¡x zHõ¯x „^Œ"åxfl Öˇ·OyHõ ãÖ|O^èŒ ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ "≥Å∞=_»∞`«∞Ok.
nx=Å¡ `«ÅO@∞ ™êfl#O `«Ñ¨Êx ãï J=Ù`«∞Ok. XHõ"Õà◊ |@ìÅ‰õΩ JO@∞‰õΩO>Ë "≥O@<Õ
^•xfl â◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞HÀ"åe. XHõ"Õà◊ Jk ZO_ç LO>Ë ^•xfl wH˜"ÕÜ«∞_»"Õ∞ ãïáÈ`«∞Ok.
(|∞MÏs)
10. ‰õΩHõ¯ :– ‰õΩHõ¯ KåÖÏ JÑïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ#k Jk `åH˜# ¿Ñ¡@∞ JÑïâ◊√^Œú"≥∞ÿ
áÈ`«∞Ok. ^•xfl U_»∞™ê~°∞¡ h˜`À â◊√„ÉèíÑ¨~°Kåe "≥Ú^Œ˜™êi ÖË^• z=i™êi =∞˜ì`À
ÖË^• ã¨|∞ƒ`À â◊√„ÉèíO KÕÜ«∂e. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
11. =∂#=ÙÅ =∞Å=¸„`åÅ∞, [O`«∞=ÙÅ ¿Ñ_» =Ú„`åÅ∞ JÑïâ◊√^Œú"≥∞ÿ#q.
=∞Å=¸„`«qã¨~°˚<åxÜ«∞=∂Å∞
1. Y∞~üP<£ "åHÍºÅ∞, JÖÏ¡ÇπÏ ¿Ñ~°∞¡ „"åã≤ L#fl HÍy`åÅ#∞ =∞~°∞QÆ∞^˘_ç¤Ö’xH˜
fã¨∞H˘x "≥à◊¡~å^Œ∞. (J|∂^•=Ó^£, ã¨Ç≤Ï 19, WÉˇfl =∂[)
2. =∞Å =¸„`« qã¨~°˚<å ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `≥~°Kå@∞QÍ LO_®e. W`«~°∞Å ^Œ$+≤ì `«=∞
ÃÑ· Ñ¨_»‰õΩO_® *Ï„QÆ`«Î =Ç≤ÏOKåe. (J|∂^•=Ó^£, WÉËfl=∂[, ã¨Ç≤Ï 332)
3. =∞~°∞QÆ∞^˘_ç¤Ö’xH˜ „Ñ¨"ÕtOKÕ=ÚO^Œ∞ ÖË^• J_»qÖ’ =∞Å=¸„`« qã¨~°˚#‰õΩ
"≥àı§=ÚO^Œ∞ ^•x „Ñ¨`ÕºHõ ^Œ∞P#∞ ÑïîOKåe. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
4. D ã¨=∞Ü«∂Ö’¡ =∂Ï¡_»~å^Œ∞. (JÇπÏ=∞^£, J|∂^•=Ó^£, [~ÚÑ¶π 15)
5. dÉÏ¡‰õΩ Jaè=ÚYOQÍ ‰õÄ~ÀÛ~å^Œ∞. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
6. „Ñ¨[Å∞ =zÛáÈÜÕ∞ =∂~åæÖ’¡ =∞Å =¸„`« qã¨~°˚# KÕÜ«∞~å^Œ∞. (J|∂^•=Ó^£)
7. xÅ|_ç =∞Å =¸„`« qã¨~°˚# KÕÜ«∞~å^Œ∞. (JÇπÏ=∞^£ u~üq∞l, #™ê~Ú)
JÑïâ◊√„Éèí =ºH˜Î ÃÑ· Wq x+≤^ŒúO :– `«"åÑ¶π KÕÜ«Ú@, Y∞~ü P<£#∞ =Ú@∞ìH˘#∞@,
ÖË^• Ñ¨@∞ì H˘#∞@, =∞ã≤˚^£Ö’ „Ñ¨"ÕtOK«∞@. (u~üq∞l, J|∂^•=Ó^£)
Ñïâ◊√^Œú`«#∞á⁄O^Õ™êfl#OQÆ∞ã¨∞Öˇ[<å|`ü
QÆ∞ã¨∞Öò JO>Ë â◊s~° ÉèÏQÍÅxfl˜h h˜`À â◊√„ÉèíÑ¨~°K«_»O Wk ^è•i‡Hõ ã≤^•úO`«O
JÖÏ¡ÇπÏ P^Õâ◊O
=W<£ ‰õΩ<£ `«∞"£∞ A<£|<£ Ñ¶¨`«ÎÇ¨Ï›~°∂
XHõ "Õà◊ g∞~°∞ JÑïâ◊√^ŒúOQÍ LO>Ë ™êfl#O KÕã≤ Ñïâ◊√^Œ∞úÅ∞HõO_ç.
(JÖò =∂~Ú^ŒÇπÏ – 6)
™êfl#O J~Ú^Œ∞ q+¨Ü«∂Å=Å¡ `«Ñ¨Êx ãï J=Ù`«∞Ok :–
1. x„^ŒÖ’ ÖË^• "Õ∞ÖÁ¯x L#flÑ¨ÙÊ_»∞ Öˇ·OyHõ PHÍOHõ∆`À g~°ºO "≥Å∞=_»∞@
=Å¡ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µe^ŒÌiH© Wk =iÎã¨∞ÎOk „Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O:–
g~°º=Ú "≥Å∞=_ç`Õ ™êfl#O `«Ñ¨Êxãï (=Úã≤¡"£∞)
2. „ã‘Î =∞~å‡OQÆOÖ’ Ñ¨Ù~°∞+¨ =∞~å‡OQÆO „Ñ¨"ÕtOz,g~°ºO "≥Å∞=_ç<å
"≥Å∞=_»HõáÈ~Ú<å.
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O:–
=∞~å‡OQÆO =∞~å‡OQÆOÖ’ „Ñ¨"Õt¿ãÎ ™êfl#O `«Ñ¨Êx ãï (JÇπÏ=∞^£).
3. „ã‘ÎÅ |Ç≤Ï+¨µì ^Œâ◊, „Ñ¨ã¨= ^Œâ◊ =Úyã≤# Ñ≤^ŒÑ¨
4. =∞~°}O â◊"åxfl ™êfl#O KÕ~ÚOK«_»O =ÚYºqkè
5. Jqâßfiã≤ W™ê¡"£∞ ã‘fiHõiOz#Ñ¨Ù_»∞
JaèÅ+¨hÜ«∞ ™êfl#O :–
1. â◊√„Hõ"å~°O <å_»∞ ™êfl#O KÕÜ«Ú@ (|∞MÏs =Úã≤¡"£∞) 2. ÑÖ_»∞QÆÅ ™êfl#O
(WÉˇfl=∂[) 3. WÇπÏ ~å"£∞ H˘~°‰õΩ ™êfl#O (=Úã≤¡"£∞, u~üq∞l)
Ñïâ◊√^Œú`« á⁄O^Õ ™êfl#O Ü≥ÚHõ¯ Ñ¨^Œúu :–
1. =ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∞ =¸_»∞ ™ê~°∞¡ Hõ_»QÍe 2. P `«~åfi`« =∞~å‡OQÍxfl
Hõ_»∞HÀ¯"åe. 3. P `«~åfi`« #=∂A H˘~°‰õΩ KÕã≤#@∞¡ =Ù*Ï KÕÜ«∂e. 4. P `«~°∞"å`«
`«ÅÃÑ· =¸_»∞™ê~°∞¡ hà◊√§ áÈã¨∞HÀ"åe. 5. P `«~°∞"å`« â◊s~°=∞O`«˜ÃÑ· hà◊√§
áÈã¨∞HÀ"åe. (ã≤Ç¨ ã≤`«Î)
33 34

19
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
`«Ü«∞=Ú‡"£∞
`«Ü«∞=Ú‡"£∞ JO>Ë ãÖHõeÊOK«∞@ W™ê¡"£∞Ö’ nxfl `«Ü«∞=Ú‡"£∞ JOÏ~°∞.
Ñïâ◊√„Éèí`«#∞ á⁄O^Õ L^ÕÌâ◊ºO`À Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ# =∞˜ìx qxÜ≥∂yOK«∞@. `«# ã¨fi„QÍ=∞OÖ’
L<åfl, „Ñ¨Ü«∂}OÖ’ L<åfl =Ù*Ï =∞iÜ«Ú QÆ∞ã¨∞Öò (™êfl#O) H˘~°‰õΩ D „HÕk Ñïã≤÷`«∞Ö’¡
`«Ü«∞=Ú‡"£∞ KÕÜ«∞=K«∞Û#∞.
1. h~°∞ U =∂„`«O ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞, ÖË^• KåÖÏ `«‰õΩ¯=QÍ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ `«Ü«∞=∞‡"£∞
KÕÜ«∞=K«∞Û#∞. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O :–
Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ# =∞˜ìx =ÓE, ™êfl<åÅ‰õΩ |^ŒÅ∞QÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«=K«∞Û#∞. Ñ¨k
ãÖ=`«û~åÅ =~°‰õΩ h~°∞ ÅaèOK«Hõ áÈ~Ú<å ã¨ˆ~. (u~üq∞l ã¨Ç≤Ï 124)
2. QÍÜ«∞O, "åºkè =Å¡ h˜x LÑ¨Ü≥∂yOK«@O =Å¡ #+¨ìO HõÅ∞QÆ∞`«∞O^Œx
ÉèíÜ«∞O L#flÑ¨ÙÊ_»∞ *Ïa~ü (~°) LÖË¡Y# :– „Ñ¨Ü«∂}OÖ’ =∂ q∞„`«∞_çH˜ ~å~Ú `«ye
QÍÜ«∞O J~ÚOk. J`«xH˜ *Ï<å|`ü ™êfl#O KÕ¿ã Ñïã≤÷u U~°Ê_çOk. J~Ú`Õ J`«x
q∞„`«∞Å∞ h˜`À ™êfl#O KÕÜ«∞=∞x Ñ¨@∞ìÑ¨Ïì~°∞ ^•x =Å¡ PÜ«∞# =∞~°}ÕKå_»∞
„Ñ¨=HõÎ (ã¨)‰õΩ D q+¨Ü«∞O `≥eã≤ PÜ«∞# (ã¨) WÖÏ J<åfl~°∞.
"å~°∞ J`«xfl K«OÑ≤"Õâß~°∞ JÖÏ¡ÇπÏ "åix K«OÑ¨ÙQÍHõ J`«#∞ `«Ü«∞=Ú‡"£∞
KÕã¨∞‰õΩO>Ë ãïáÈÜÕ∞k. QÍÜ«∞OÃÑ· Hõ@∞ì Hõ˜ì q∞QÆ`å â◊s~å#flO`å Hõ_»∞‰õΩ¯O>Ë ÉÏQÆ∞#∞fl
(J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç≤Ï 336)
3. f„="≥∞ÿ# K«eÖ’, "Õ_ç hà◊√¡ ÖË#Ñ¨ÙÊ_»∞, K«Å¡x h~°∞ qxÜ≥∂yOK«@O =Å¡
Ç¨ x HõeˆQ ÉèíÜ«∞O LO>Ë `«Ü«∞=Ú‡"£∞ KÕã¨∞‰õΩO>Ë ãïáÈ`«∞Ok. J„"£∞a<£ Pãπ (~°)
WÖÏ JO@∞<åfl~°∞:– *Ï`«∞ã¨ûÖÏã≤Öò Ü«Ú^ŒúOÖ’ f„="≥∞ÿ# K«e=Å¡ <å‰õΩ x„^ŒÖ’ g~°º
ã¨¯Å#O J~ÚOk WO`« f„="≥∞ÿ# K«eÖ’ ™êfl#O KÕ¿ãÎ <Õ#∞ K«xáÈ`å<Õ"≥∂ Jx
ÉèíÜ«∞"Õ∞ã≤Ok. JO^Œ∞=Å¡ `«Ü«∞=Ú‡"£∞ KÕã≤ #=∂A K«k"å#∞ D q+¨Ü«∞O (ã¨) ‰õΩ
`≥eã≤ PÜ«∞# #"åfi~°∞ HÍx Ug∞ J#ÖË^Œ∞. (J|∂^•=Ó^£)
4. h~°∞ ã¨g∞ÑÖQÍ L<åfl, Ñïã¨~åÖ’¡ L<åfl, ^•xfl á⁄O^ŒÖËx Ñïã≤÷`«∞Ö’¡
JO>Ë ÉÏq#∞Oz `À_»ÖËHõáÈ=Ù@, ÏOH© #∞O_ç f¿ãO^Œ∞‰õΩ HõÔ~O@∞ ÖËHõáÈ=Ù@ Kåb
KåÅx hà◊√§ L#flÑ¨ÙÊ_»∞, *ˇ·Ö’¡ L#flÑ¨ÙÊ_»∞ "≥Ú^ŒÖˇ·# Ñïã≤÷`«∞Ö’¡ `«Ü«∞=Ú‡"£∞ KÕÜ«∞
=K«∞Û#∞. `«Ü«∞=Ú‡"£∞ H˘~°‰õΩ =∞˜ì Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LO>Ë KåÅ∞. "å~°∞ =∞˜ìH˜ |^Œ∞Å∞
|∂_ç^Œ ~å~ÚK«∞, ã¨∞#flO ^•fi~å ‰õÄ_® `«Ü«∞=Ú‡"£∞ KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
`«Ü«∞=Ú‡"£∞Ñ¨^Œúu
Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ# =∞˜ìÃÑ· Ô~O_»∞ J~°KÕ`«∞Å`À H˘Ïìe. P `«~°∞"å`« "å˜x T^•e.
"å˜`À =ÚMÏhfl, Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ =∞}˜Hõ@¡ =~°‰õΩ `«∞_»∞K«∞HÀ"åe.
`«Ü«∞=Ú‡"£∞ QÆ∞ãπ¡ ™êfl<åxH˜ |^Œ∞Å∞ J=Ù`«∞Ok ™êfl#O KÕã≤# `«~°∞"å`« XHõ
=Úã≤¡"£∞ Ñïâ◊√„Éèí`« á⁄Ok#@∞¡, `«Ü«∞=Ú‡"£∞ ^•fi~å ‰õÄ_® Ñïâ◊√„Éèí`« á⁄O^Œ∞`å_»∞.
U q+¨Ü«∂Ö’¡ =ÙE, ™êfl#O `«Ñ¨Êx ãï J=Ù`åÜ≥∂ P q+¨Ü«∂Ö’¡ `«Ü«∞=Ú‡"£∞
`«Ñ¨Êxãï J=Ù`«∞Ok. `«Ü«∞=Ú‡"£∞H˜ =ÚO^Œ∞ =∞#ã¨∞ûÖ’ ãÖHõeÊOK«∞HÀ"åe. aã≤‡ÖÏ¡ÇπÏ
ÑïîOKåe. (J|∂^•=Ó^£) `«Ü«∞=Ú‡"£∞ `«~åfi`« =ÙE `«~åfi`« ÑïîOK«|_Õ ^Œ∞P#∞
ÑïîOKåe. (=Úã≤¡"£∞) `«Ü«∞=Ú‡"£∞ H˘~°‰õΩ =∞˜ìx, XˆH™êi `åHÍe Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ HÍ^Œ∞.
(J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç‘ÏÇπÏ:327)
=ÙE
=ÙE ÉèÏ=O :– =ÙE JO>Ë =ÚYO, Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∞, `«Å, Ô~O_»∞ HÍà◊§#∞
h˜`À â◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞H˘#∞@.
=ÙE ^è•i‡Hõ ™ê÷#O :– #=∂A HÀãÖ =ÙE =ÚYºqkè.
JÖÏ¡ÇπÏ (`«) P^Õâ◊O :–
Ü«∂ JÜ«ÚºÇ¨ÏÅ¡r# P=∞#∂ W*Ï Y∞"£∞ `«∞"£∞ WÅã¨ûÖÏu Ñ¶¨Q∑ã≤Å∂
=E Ç¨Ï‰õΩ"£∞ = JÜü∞ kÜ«∞‰õΩ"£∞ WÅÖò =∞~å Ñ¶≤d ="£∞ã¨Ç¨˙
aTã≤‰õΩ"£∞ = P~ü AÅ‰õΩ"£∞ WÅÖòHõ JÉˇ·<£
F qâßfiã¨∞ÖÏ~å ! #=∂A H˘~°‰õΩ g∞~°∞ ã≤^Œú=∞~Ú#Ñ¨Ù_»∞, g∞ =ÚMÏÅ#∞,
g∞ KÕ`«∞Å#∞ "≥ÚKÕ`«∞Å=~°‰õΩ â◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞HÀO_ç. `«ÅÃÑ· KÕ`«∞Å`À x=∞~°O_ç. HÍà◊§#∞
pÅ=∞O_»Å=~°‰õΩ Hõ_»∞HÀ¯O_ç. (JÖò=∂~Ú^ŒÇπÏ–6)
35 36

20
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) LÑ¨^Õâ◊O :–
=ÙE KÕÜ«∞#O`« =~°‰õΩ g∞Ö’ Z=i #=∂A#∂ JÖÏ¡ÇπÏ (`«) ã‘fiHõiOK«_»∞.
(|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
=ÙAÖ’x ™êO„Ñ¨^•Ü«∞ q+¨Ü«∂Å∞:– 1. =ÙA‰õΩ =ÚO^Œ∞ ãÖHõeÊOK«∞HÀ"åe. 2.
q∞âßfiH± KÕÜ«∂e. 3. QÆ_®¤xfl h˜`À `«_»áêe. 4. „"Õà◊¡ =∞^èŒº h˜`À `«_»áêe. 5. =ÙA
Ö’x ÉèÏQÍÅ#∞ =¸_»∞ ™ê~°∞¡ Hõ_»QÍe. 6. ‰õΩ_ç"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç „áê~°OaèOKåe. 7. „Hõ=∞O
`«Ñ¨Ê‰õΩO_® =ÙE KÕÜ«∂e. 8. J=ã¨~åxH˜ q∞Oz h˜x qxÜ≥∂yOK«~å^Œ∞. 9. =ÙA
`«~åfi`« ^Œ∂ ÑïîOKåe. 10. =ÙA `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ #Ñ¶≤Öò K«^Œ"åe
(|∞MÏs, J|∂ ^•=Ó^£, WÉˇfl =∂[,u~üq∞l,#™ê~Ú)
=ÙAÖ’x q^èŒ∞Å∞ :– 1. ãÖHõÅÊO KÕÜ«Ú@ 2. =ÚYO Hõ_»QÍe 3. Ñ¨ÙHõ¯eOKåe,
h˜`À =Ú‰õΩ¯ â◊√„ÉèíO KÕÜ«∂e. 4. KÕ`«∞Å#∞ "≥ÚKÕ`«∞Å =~°‰õΩ â◊√„ÉèíÑ¨~°K«∞HÀ"åe.
5. `«Å, K≥=ÙÅ =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∂e. 6. HÍà◊§#∞ „Hõ=∞OQÍ (‰õΩ_çHÍÅ∞, Z_»=∞ HÍÅ∞) pÅ
=∞O_»Å =~°‰õΩ Hõ_»QÍe. (L|MÏs, J|∂^•=Ó^£, ^•~°∞Y`«∞x)
=ÙE#∞ ÉèíOQÆ ÑïKÕ q+¨Ü«∂Å∞ :– <åÅ∞QÆ∞ q+¨Ü«∂Å =Å¡ =ÙE ÉèíOQÆ=Ú=Ù `«∞Ok.
1. =∞Å =¸„`« ^•fi~åÅ ^•fi~å U^≥·# "≥Å∞=_»@O =Å¡.
2. =∞u ã≤÷q∞`«O ÖË‰õΩO_»∞@, x„^Œ^•fi~å ÖËHõ =¸~°Ûù=Å¡ =∞ˆ~ HÍ~°}O =Å¡ #~Ú<å.
3. =∞~å‡OQÍxfl |@ì Kå@∞ÖË‰õΩO_® =Ú@∞ì H˘#∞@.
4. W™ê¡"£∞#∞ `«ºlOK«∞@.
=∞ã¨ÇπÏ
™ê‰õΩûÅÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∞_»O W™ê¡g∞Ü«∞ ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O.nxH˜ „áêp# Ñ¨~°OÑ¨~°
LOk. ™ê‰õΩûÅ∞ JO>Ë HÍà◊§#∞ HõÑ≤Ê LOKÕq.
=Úw~° a<£ ëÈ| (~°) Ç¨Ïnã¨∞ :–
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) =ÙE KÕ™ê~°∞. ™ê‰õΩûÅÃÑ·, |∂@¡ÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ KÕ™ê~°∞. (ui‡l ã¨Ç≤ÏÇπÏ 99)
W"Õ HÍ‰õΩO_® K«e #∞O_ç HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ L#fl ™ê‰õΩûÅ∞ ^èŒiOz<å "å˜ÃÑ·
‰õÄ_® =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∂e.
™ê‰õΩûÅÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ‰õΩ x|O^èŒ#:–
1 ™ê‰õΩûÅ∞ Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LO_ç =ÙE ã≤÷uÖ’ ^èŒiOz LO_®e. „Ñ¨=HõÎ (ã¨)
=Úw~°ÇπÏ#∞ WÖÏ LÑ¨^ÕtOKå~°∞ :–
<å ™ê‰õΩûÅ#∞ `˘ÅyOK«HõO_ç, <Õ#∞ "å˜x =ÙE ã≤÷uÖ’ ^èŒiOKå#∞ „Ñ¨=HõÎ
(ã¨) "å˜ÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ KÕâß~°∞. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
„Ñ¨=HõÎ (ã¨)#∞ WÖÏ „Ñ¨tflOK«_»O [iyOk.
"Õ∞=Ú ™ê‰õΩûÅÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∞=KåÛ? ^•xH˜ „Ñ¨=HõÎ (ã¨) J=Ù#∞, J~Ú`Õ Jq
=ÙE ã≤÷uÖ’ ^èŒiOz LO>Ë Jq ã¨=∂^è•#O WKåÛ~°∞. (=Úã¨fl^Œ∞Öò Ç¨ï"≥∞ÿn)
2. ™ê‰õΩûÅÃÑ· ÉèÏQÆO g∞^Œ =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∂e „HÕk ÉèÏQÍ# HÍ^Œ∞ Jb (~°) WÖÏ
J<åfl~°∞ :–
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) ™ê‰õΩûÃÑ· ÉèÏQÆO g∞^Œ =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∞@O <Õ#∞ K«∂âß#∞.
(J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç≤ÏÇπÏ 162)
=∞ã¨ÇπÏ QÆ_»∞=Ù :– ™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ XHõ k#O XHõ ~å„u „Ñ¨Ü«∂}©‰õΩÅ‰õΩ =¸_»∞
k<åÅ∞, =¸_»∞ ~å„`«∞Å∞, „Ñ¨=HõÎ (ã¨) P^Õâ◊O:–
„Ñ¨Ü«∂}©‰õΩÅ‰õΩ =¸_»∞ k<åÅ∞, =¸_»∞ ~å„`«∞Å∞ ™ê÷x‰õΩÅ‰õΩ XHõ k#O
XHõ ~å„u. (=Úã≤¡"£∞, u~üq∞l, J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç≤Ï 157)
ã≤^•úO`«O :– ™ê÷x‰õΩ_»∞ XHõ "Õà◊ L^ŒÜ«∞O LE KÕã≤ ™ê‰õΩûÅ∞ ^èŒi¿ãÎ ~å„u
=~°‰õΩ "å˜ÃÑ· =∞ã¨ÇπÏ KÕã¨∞HÀ=K«∞Û ™ê‰õΩûÅ∞ fã≤ HÍà◊√§ Hõ_çˆQ J=ã¨~°O ÖË^Œ∞. ~ÀA
WÖÏˆQ KÕÜ«∞=K«∞Û#∞ ZO^Œ∞HõO>Ë QÆ_»∞=Ù XHõ¯ ~ÀA =∂„`«"Õ∞ JO`«HõO>Ë Z‰õΩ¯=
QÆ_»∞=ÙÖË^Œ∞.
„HÕ^Œ ¿Ñ~˘¯#fl q+¨Ü«∂Å =Å¡ =∞ã¨ÇπÏ ÉèíOQÆ=∞ø`«∞Ok :–
1. QÆ_»∞=Ù =Úyã≤# "≥O@<Õ 2. [<å|`ü =Å¡ 3. ™ê‰õΩûÅ∞ `˘ÅyOK«_»O =Å¡
™ê‰õΩûÅ`À áê@∞ Ñïâ◊√„Éèí"≥∞ÿ# |∂@¡ÃÑ· ‰õÄ_® =∞ã¨ÇπÏ KÕÜ«∞=K«∞Û#∞. „Ñ¨=HõÎ
(ã¨) ™ê‰õΩûÅ`À áê@∞ |∂@¡ÃÑ· ‰õÄ_® =∞ã¨ÇπÏ KÕâß~°∞. (u~üq∞l ã¨Ç≤ÏÇπÏ 99)
37 38

21
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
J*Ï<£
J*Ï<£ – JO>Ë „Ñ¨`ÕºHõ =K«<åÅ ^•fi~å „Ñ¨[Å#∞ #=∂A H˘~°‰õΩ aQÆæ~°QÍ
Ñ≤Å∞K«∞@. HõhãÖ =ÚQÆ∞æ~°∞ #=∂*ò K«k"Õ "å~°∞ XHõ KÀ@ KÕi`Õ J*Ï<£ W=fi@O
`«Ñ¨Êxãï nx „Ñ¨`ÕºHõ`« Uq∞@O>Ë =ÚPqÜ«∞ÇπÏ (~°) LÖË¡Y# :– „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ''f~°∞Ê
k#O <å_»∞ J*Ï<£ WKÕÛ"åi "≥∞_»Å∞ JO^ŒiHõO>Ë á⁄_»=ÙQÍ LOÏ~Ú Jx
ÃãÅqKåÛ~°∞. (=Úã¨fl^£ JÇ¨Ï‡^£)
J*Ï<£ q^èŒ∞Å∞ :–
1. J*Ï<£Ö’ JÖÏ¡ÇπÏ Q˘Ñ¨Ê `«#O „Ñ¨HõÕK«|_»∞`«∞Ok. D „â◊=∞‰õΩ „ÑüÑ¶¨ÅO
fã¨∞HÀ=@O =∞Ozk HÍ^Œ∞. (J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç≤ÏÇπÏ 531, ui‡l 209 ã¨Ç≤ÏÇπÏ)
2. J*Ï<£ JÖÏ¡ÇπÏ „áê~°÷# =O˜k nxfl =ÙE KÕã≤ W"åfie. (ui‡l [~¸Ñ¶π 200)
3. dÉÏ¡"≥·Ñ¨Ù Jaè=ÚYOQÍ xÅ|_ç J*Ï<£ W"åfie.
4. ''Ç¨ÏÜ«∞ºÅã¨ûÖÏÇπÏ——, ''Ç¨ÏÜ«∞ºÅÖòÑ¶¨ÖÏÇπÏ—— Jx ÑëH˜#Ñ¨ÙÊ_»∞ `«Å#∞, "≥∞_»#∞,
KèåfH˜ ‰õΩ_ç, Z_»=∞Å"≥·Ñ¨Ù „uáêÊe. (|∞MÏs, =Úã≤¡"£∞)
5. `«# Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å K«∂Ñ¨Ù_»∞ "Õà◊¡#∞ K≥=ÙÖ’¡ LOz J*Ï<£ W"åfie.(WÉËfl =∂[)
6. J*Ï<£ aQÆæ~°QÍ W"åfie. (J|∂^•=Ó^£ ã¨Ç≤ÏÇπÏ 515)
7. J*Ï<£ =K«<åÅ#∞ Py Py q_çq_çQÍ Ñ¨ÅHÍe. (u~üq∞l [~¸Ñ¶π 195)
8. J*Ï<£ WzÛ# =ºH˜Î WMÏ=∞`ü ‰õÄ_® W"åfie.
(u~üq∞l 199 [~¸Ñ¶π, J|∂^•=Ó^£ 512 [~¸Ñ¶π)
9. `«y# HÍ~°}O ÖË‰õΩO_® J*Ï<£ `«~°∞"å`« =∞ã≤˚^£ #∞O_ç #=∂A K«^Œ=‰õΩO_®
|Ü«∞˜H˜ "≥à◊¡_»O =∞Ozk HÍ^Œ∞.
J*Ï<£ =K«<åÅ∞ :– J*Ï<£Ö’ 19 =K«<åÅ∞ L<åfl~Ú.
J|∂ =∞ÇπÏE~°ÇπÏ (~°) LÖË¡Y# :–
„Ñ¨=HõÎ (ã¨) J#∞K«~°∞Å∞ J|∂=∞ÇπÏ E~°ÇπÏ‰õΩ 19 J*Ï<£ =K«<åÅ∞ <Õ~åÊ~°∞ .
(~°"åÇ¨ïÖò Y=∞û ui‡l ã¨Ç≤ÏÇπÏ 192, J|∂^•=Ó^£ 502)
`«ãπgÉò :– Ñ¶¨„*ò J*Ï<£Ö’ `«ãπgÉò W™ê¡g∞Ü«∞ ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O.
(u~üq∞l, WÉËfl=∂[ J|∂^•=Ù^£ Ç¨Ïã¨<£ 500)
`«ãπ gÉò JO>Ë ˆH=ÅO Ñ¶¨„*ò J*Ï<£Ö’
Ç¨ÏÜ«∞º JÅã¨ûÖÏÇπÏ Ç¨ÏÜ«∞º JÅÖò Ñ¶¨ÖÏÇπÏÅ `«~°∞"å`« ''Jã¨ûÖÏ`«∞ Mˇ·~°∞"£∞
q∞# <Òfl"£∞—— Jx Ô~O_»∞ ™ê~°∞¡ Ñ¨ÅHõ@O.
WMÏ=∞`ü :– =∞ÇπÏE~°ÇπÏ (~°) Ç¨Ïnã¨∞Ö’ WMÏ=∞`ü =K«<åÅ∞ 11 L<åfl~Ú.
(J|∂^•=Ó^£ 502 ã¨Ç≤ÏÇπÏ, ui‡l 193)
J*Ï<£ `«~°∞"åu ^Œ∞P:–
F D ÑïÑ¨Ó~°‚ PÇ¨ fi<åxH˜ ã≤÷~°=∞~Ú# #=∂A‰õΩ „Ñ¨Éèí∞=Ù "≥·# F ^Õ"å !
=ÚÇ¨Ï=∞‡^£ (ã¨) ™êxflÇ≤Ï`åºxfl, qt+¨ì`«#∞ „Ñ¨™êkOK«∞ WOHÍ h=Ù "åQÍÌ#O KÕã≤##fl`«
™ê÷<åxH˜ PÜ«∞#∞fl KÕ~°∞Û. (|∞MÏi)
39 40

22
W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O W™ê¡"£∞ r=# q^è•#O
#=∂*ò
#=∂*ò P^Õâ◊O =∞iÜ«Ú "å˜ ~°HÍ`«∞Å∞ ãÖYº :
#=∂*ò W™ê¡"£∞ Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»= =ÚYº"≥∞ÿ# qkè Ü«ÚHõÎ=Ü«∞ã¨∞û‰õΩ KÕi# „Ñü
„ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨µÅÃÑ· qkèOK«|_çOk. ''#=∂*ò Z˜ì Ñïã≤÷`«∞Ö’¡#∂ Hõ∆q∞OK«|_»^Œ∞. JqâßfiãÖ
=∞iÜ«Ú W™ê¡"£∞Å#∞ #=∂*ò K«^Œ=Hõ áÈ=@O =ÖË¡ „QÆÇ≤ÏOK«@O [~°∞QÆ∞`«∞Ok. ~å„f
Ñ¨QÆÅ∞Ö’ 5 Ñ¨Ó@Å∞ #=∂*ò qkèOK«_»O [iyOk. D J~Ú^Œ∞ Ñ¨Ó@Å #=∂AÅ∞
¿Ñ~°∞¡ :– Ñ¶¨*ò~ü, *ÁÇπÏ~ü Jãπ~ü, =∞Q∑ iÉò, Wëê
Ñ¶¨*ò~ü :– Ô~O_»∞ ã¨∞#fl`ü ~°HÍ`«∞Å`À áê@∞ <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍ`«∞Å∞. =ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞
~°HÍ`«∞Å∞ ã¨∞#fl`≥=ÚJHõ¯^Œ, P `«~°∞"å`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å Ñ¶¨~ü*ò. Ñ¶¨*ò~ü Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»∞
Ñ¶¨~ü*ò ~°HÍ`«∞Å∞ ™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ PK«iOK«|_»`å~Ú. W=∂"£∞ aQÆæ~°QÍ Ñïî™êÎ_»∞.
XO@iQÍ PK«iOz<å aQÆæ~°QÍ ÑïîOKåe. „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ‰õΩ Ñ¶¨*ò~ü Ü≥ÚHõ¯ Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞
ã¨∞#fl`ü WÇ¨ Ö’HõOÖ’x =ã¨∞Î=ÙÅxfl˜ HõO>Ë ZO`À „Ñ≤Ü«∞"≥∞ÿ#q. (=Úã≤¡"£∞)
XHõ "Õà◊ Ñ¶¨*ò~ü Ü≥ÚHõ¯ ã¨∞#fl`ü Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ [=∂J`ü‰õΩ =ÚO^Œ∞ K«^Œ=Hõ
áÈ`Õ, [=∂J`ü `«~åfi`« "≥O@<Õ ã¨∂~Àº^ŒÜ«∂xH˜ =ÚO^Œ∞ K«^Œ∞=Ù HÀ"åe.
(JãπÇ¨ |∞ã¨∞û#<£ ui‡l ã¨Ç≤ÏÇπÏ 422)
*’ÇπÏ~ü :– *’ÇπÏ~üÖ’ <åÅ∞QÆ∞ Ñ¶¨~ü*ò ~°HÍ`«∞Å∞ =∞iÜ«Ú P~°∞~°HÍ`«∞Å∞ ã¨∞#fl`ü,
W=xfl =∞ø#OQÍ PK«iOKåe. Ñ¶¨~ü*ò HõO>Ë =ÚO^Œ∞ <åÅ∞QÆ∞ ÖË^• Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞
ã¨∞#fl`ü Ñ¶¨~ü*ò `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å ã¨∞#fl`ü Jhfl HõeÑ≤ Ñ¨k ~°HÍ`«∞Å∞ J=Ù`å~Ú.
Jãπ~ü :– ˆH=ÅO <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍ`«∞Å∞ =∂„`«"Õ∞ qkèOK«|_®¤~Ú.
=∞Q∑iÉò :– ˆH=ÅO =¸_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ =∂„`«O qkèOK«|_®¤~Ú. Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞
aQÆæ~°QÍ K«kq `«+¨Ç¨ï›^£ KÕÜ«∂e. WOHÍ =¸_»= ~°HÍ`«∞ =∞ø#OQÍ K«^Œ"åe. „Ñ¨=HõÎ
(ã¨) =∞Q∑iÉò Ñ¶¨~ü*ò `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å ã¨∞#fl`ü U<å_»∂ q_çz ÃÑ@ìÖË^Œ∞. =∞Q∑iÉò
J*Ï<£ `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å #Ñ¶≤Öò K«^Œ=_»O „áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞ÅÖ’ ¿Ñ~˘¯#|_çOk.
Wëê :– <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍ`«∞Å Ñ¶¨~ü*ò, `«+¨Ç¨ï›^£H˜ =ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ aQÆæ~°QÍ,
`«+¨Ç¨ï›^£ `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ =∞ø#OQÍ, Wëê `«~åfi`« Ô~O_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ ã¨∞#fl`ü
„áê=∂}˜Hõ Ç¨Ïnã¨∞ÅÖ’ ¿Ñ~˘¯#_»O [iyOk.
q`ü~ü :– q`ü~ü #=∂*ò XHõ ~°HÍ`«∞ ÖË^• =¸_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞ ÖË^• JÜ«Ú^Œ∞
~°HÍ`«∞Å∞ K«^Œ=@O „Ñ¨=HõÎ (ã¨) ™êO„Ñ¨^•Ü«∞O. =¸_»∞ =∞iÜ«Ú J~Ú^Œ∞ ~°HÍ`«∞Å∞
XHõ YJ^ŒÇπÏ =∞iÜ«Ú XHõ ã¨ÖÏ"£∞`À K«^Œ"åe.
~å„f Ñ¨QÆÅ∞Ö’ "≥Ú`«ÎO Ñ¶¨~ü*ò #=∂*ò ~°HÍ`«∞Å ãÖYº 17. *ÁÇπÏ~üÖ’ <åÅ∞QÆ∞
~°HÍ`«∞Å∞, Jã¨~üÖ’ <åÅ∞QÆ∞ ~°HÍ`«∞Å∞, =∞Q∑iÉòÖ’ =¸_»∞ ~°HÍ`«∞Å∞, Ñ¶¨[~üÖ’ Ô~O_»∞
~°HÍ`«∞Å∞, =∞iÜ«Ú 12 ~°HÍ`«∞Å∞ ã¨∞#fl`ü. Ñ¶¨*ò~üH˜ =ÚO^Œ∞ Ô~O_»∞, *’ÇπÏ~üH˜ =ÚO^Œ∞
<åÅ∞QÆ∞ `«~åfi`« Ô~O_»∞, =∞Q∑iÉò `«~åfi`« Ô~O_»∞, Wëê `«~åfi`« Ô~O_»∞, q`ü~üXHõ˜
ÖËHõ =¸_»∞.
#=∂A +¨~°`«∞Å∞ :– #=∂*ò ã‘fiHõiOK«|_»ÏxH˜ D „HÕ^Œ +¨~°`«∞Å∞ `«Ñ¨Êxãï.
1. W™ê¡"£∞ JO>Ë XHõ =ºH˜Î „áê=∂}˜Hõ ^è•i‡Hõ #=∞‡HÍÅ∞ Hõey LO_®e. 2. |∞kú
*Ï˝<åÅ∞ JO>Ë =∞u ã≤÷q∞`«O Hõey LO_®e. 3. |∞kú *Ï˝<åÅ∞ JO>Ë =∞u ã≤÷q∞`«O
Hõey LO_®e. 3. ÑïHÕKÕ, ã≤QÆ∞æ a_çÜ«∞O, Ñïâ◊√„Éèí`«#∞ „QÆÇ≤ÏOKÕ =Ü«∞ã¨∞û‰õΩ KÕ~åe.
4. JÑïâ◊√^Œú`« #∞O_ç Ñïâ◊√„ÉèíOQÍ LO_ç =ÙE KÕã≤ LO_®e. 5. â◊s~°OÃÑ· U^≥·<å
JÑïâ◊√^ŒúO LO>Ë ^•xfl `˘ÅyOKåe. 6. =∞~å‡OQÍÅ#∞ HõÑ≤Ê LOKåe. 7. xs‚`«
ã¨=∞Ü«∞O 8. dÉÏ¡H˜ Jaè=ÚYOQÍ LO_»∞@. 9. ãÖHõeÊOK«∞H˘#∞@.
#=∂*ò =ÚYº q^èŒ∞Å∞ :– #=∂*òÖ’ 13 =ÚYº q^èŒ∞Å∞ L<åfl~Ú.
1. dÜ«∂"£∞ :– JO>Ë #=∂*ò xÅ|_ç PK«iOKåe. J~Ú`Õ Jã¨fiã¨÷`«QÍ L#fl
"å~°∞, JOQÆ"≥·HõÅºO Hõey L#fl"å~°∞ `«Ñ¨Ê
2. `«H±cÔ~ `«„Ç‘Ï=∞ :– JO>Ë JÖÏ¡ÇπÏ JHõƒ~ü Jx ÑëH˜ #=∂*ò „áê~°OaèOKåe.
^•x J~°÷O, J#∞"å^ŒO ^•fi~å #=∂*ò J=^Œ∞.
3. ã¨∂~°ÇπÏ á¶êuÇ¨ ÑïîOK«@O :– ã¨∂~°ÇπÏ á¶êuÇ¨ JO^Œ~°∂ Jxfl #=∂*òÅÖ’
ÑïîOK«_»O `«Ñ¨Êxãï. W=∂"£∞ J~Ú<å =ÚMò`«n J~Ú<å, #=∂*ò aQÆæ~°QÍ
K«kq<å, =∞ø#OQÍ K«kq<å, Ñ¶¨~ü*ò J~Ú<å ã¨∞#fl`ü J~Ú<å ã¨∂ˆ~ á¶êuÇ¨
K«^Œ=x^Õ #=∂*ò HÍ^Œ∞.
4. ~°∞‰õÄ:– JO>Ë Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å#∞ "≥ÚHÍà◊§ÃÑ· LOKåe. gÑ¨Ù |Å¡Ñ¨~°∞Ñ¨ÙQÍ
LO_®e.
5. M∫=∞ÇπÏ :– ~°∞‰õÄ #∞O_ç ÖËz xÏ~°∞QÍ xÅ|_®e.
6. `ånÖò:– JO>Ë ~°∞‰õÄ, ã¨*ÏÌÅ∞ „Ñ¨âßO`«OQÍ KÕÜ«∂e.
7. U_»∞ J=Ü«∞"åÅÃÑ· ã¨*ÏÌ KÕÜ«∂e. Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∞, Ô~O_»∞ áê^•Å∞, Ô~O_»∞
"≥ÚHÍà◊√§, <˘ã¨Å∞, =Ú‰õΩ¯ÅÃÑ· ã¨*ÏÌ KÕÜ«∂e.
8. ã¨*ÏÌ #∞O_ç ÖËK«∞@.
9. Ô~O_»∞ ã¨*ÏÌÅ =∞^èŒº „Ñ¨âßO`«OQÍ ‰õÄ~ÀÛ"åe.
41 42

Talimun islam

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Was ist angesagt?

Was ist angesagt? (19)

Andere mochten auch

Andere mochten auch (6)

Mehr von syed abdussalam

Mehr von syed abdussalam (20)

Kürzlich hochgeladen

Kürzlich hochgeladen (8)

Talimun islam