Analiza sektora voća i povrća u Nišavskom okrugu za potrebe osnivanja Savetodavne službe, Opšta situacija u sektoru voća i povrća,Postojeći resursi i uporedna analiza sa ostatkom Srbije i uporedna analiza sa ostalim sektorima, Tržišni lanac u prodaji voća i povrća u Nišavskom regionu, Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog regiona i ostatka Srbije Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog regiona i ostatka Srbije, Nivo konkurentnosti sektora voća i povrća u Nišavskom regionu

1. Analiza sektora voća i povrća u Nišavskim okrugu za
potrebe osnivanja Savetodavne službe
Sadržaj
I. Opšta situacija u sektoru voća i povrća .......................................................................................................................................... 2
I.1. Postojeći resursi i uporedna analiza sa ostatkom Srbije i uporedna analiza sa ostalim sektorima ................................ 3
I.2. Tržišni lanac u prodaji voća i povrća u Nišavskom region .................................................................................................12
I.3. Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog regiona i ostatka Srbije ............................... 13
I.4. Nivo konkurentnosti sektora voća i povrća u Nišavskom regionu .................................................................................. 14
II. Identifikacija osnovnih nedostataka u sektoru voća i povrća u Nišavskom regionu.................................................................. 16
II.1. Voćarstsvo ........................................................................................................................................................................... 16
II.2. Povrtarstvo...........................................................................................................................................................................17
II.3. Prerada voća i povrća ......................................................................................................................................................... 18
II.4. Nivo tržišne i poljoprivredne infrastrukture (na osnovu postojećih opštinskih strategija razvoja) ............................. 19
III. Potrebe savetodavne službe ........................................................................................................................................................ 20
III.1. Ciljevi koji treba da ostvari Savetodavna služba ............................................................................................................... 20
III.2. Analiza osnovnih potreba za treningom ........................................................................................................................... 20
III.3. Preporuke ............................................................................................................................................................................ 23
IV. Predlozi mogućih projekta savetodavne službe .......................................................................................................................... 24
V. Aneksi ....................................................................................................................................................................................... 28-38
Januar 2010.
1

2. ANALIZA SEKTORA VOĆA I POVRĆA U NIŠAVSKIM OKRUGU ZA POTREBE
OSNIVANJA SAVETODAVNE SLUŽBE
I. Opšta situacija u sektoru voća i povrća
I pored blage klime, kvalitetnog zemljišta, pored reka Južne Morave, Nišave i Timoka, blizine koridora 10 i
nekoliko velikih gradova u Centralnoj Srbiji, Nišavski okrug osim proizvodnje višnje nije prepoznat kao
značajno voćarsko-povrtarsko područje u Srbiji. Brojni su razlozi za to, koji se često nalaze u poljoprivredi
ali i van nje.
Dodatno, poljoprivreda i proizvodnja voća i povrća će u predstojećem periodu pretrpeti značajne
promene usled predstojećih ekonomskih reformi, strukturalnih kretanja i potpisivanja dva važna ugovora
sa Evropskom Unijom i Svetskom trgovinskom organizacijom, koji će obuhvatiti:
 Smanjenje broja poljoprivrednika usled velike konurencije na nivou primarne poljoprivrede, a
nemogućnošću prerađivačke industrije da preradi i izveze viškove. Mladi neće da nastave posao
svojih roditelja i time se javlja i efekat povećanja staračkih domaćinstava u ruralnim krajevima;
 Usled unapređenja tehnologije u proizvodnji hrane, sve je manja potreba za radnom snagom u
poljoprivredi i sve je veća diverzifikacija aktivnosti na poljoprivrednom domaćinstvu u pravcu
turizma, zanatstva i usluga;
 Sve veća migracija za poslom u gradovima koja se javlja usled toga što: i) napredniji delovi ruralne
zajednice napuštaju seoske sredine zbog boljih socio-ekonomoskih uslova u gradu; ii) siromašniji
slojevi su primorani da traže posao van poljoprivrede zbog sve većeg pritiska, a usled niskog
prihoda u poljoprivredi na malom domaćinstvu;
 Sve veća urbanizacija ruralnih predela i povećanje potražnje za uslužnim poslovima u ruralnim
područjima. To će zahtevati specifična znanja ljudi sa tih područja, jer pored znanja o proizvodnji
hrane biće potrebna sve šira i veća znanja o ekonomiji, marketingu, menadžmentu;
 Smanjenje poljoprivrednih površina na račun izgradnje industrijskih i uslužnih parkova;
 Gazdinstvima će biti potrebno nekoliko izvora finansiranja za život jer će se sve više povećavati
rashodi.
Specifično za sektor voća i povrća ove promene će posebno obuhvatiti:
 Otvaranje granica, kroz potpisivanje sporazuma o Stabilizaciji i pridruživanju i članstva u STO koje
uslovljava još veću tržišnu utakmicu na domaćem tržištu voća i povrća i potrebu za povećanjem
cenovne konkurentnosti sopstvenog proizvoda;
 Povećani zahtev i tražnja za proizvodima koji su konkurentni kvalitetom, a gde je taj kvalitet
dokazan certifikatom – integralna proizvodnja, organska proizvodnja, zaštita imena porekla,
zaštita oznake porekla i slično;
 Promena tržišnih lanaca u pravcu veće potrošnje u supermarketima i koncentracija u nekoliko
prerađvačkih kapaciteta koji traže veće količine i unapređen kvalitet;
 Sve zahtevniji standardi u proizvodnji i prodaji voća i povrća, naročito vezani za izvoz (kako u EU
tako i u ostale zemelje), ali i na domaćem tržištu;
 Porast zahteva za sledljivost u proizvodnji (registar krompira, biljni pasoši, standardi i drugo);
 Sve veća potreba za usvajanjem novih tehnologija u proizvodnji jer se brže menjaju i samim tim
postoji potreba za usvajanjem novih znanja kojima bismo se prilagodili;
2

3.  Povećano ulaganje u poljoprivredu, ruralna područja, pa samim tim i sektor voća i povrća kako
kroz razne programe centralne vlasti, tako i kroz korišćenje strukturalnih fondova EU –
prvenstveno IPARD fonda.
Upravo zato je važno imati strateški pristup u razvoju poljoprivrede u Nišavskom regionu koji će biti
zasnovan na planskom i institucionalnom delovanju kroz osnivanje institucije koja će pomoći
poljoprivrednicima, ali i usvajanjem dugoročnog programa podrške poljoprivredi i ruralnom razvoju
regiona.
I.1. Postojeći resursi i uporedna analiza sa ostatkom Srbije i uporedna analiza sa
ostalim sektorima
U Republici Srbiji postoji 29 upravnih okruga. Teritorija svakog okruga obuhvata određeni broj opština i
gradova. Nišavski upravni okrug obuhvata teritoriju grada Niša sa pet gradskih opština i opštine
Aleksinac, Gadžin Han, Doljevac, Merošina, Ražanj i Svrljig.
Mapa: Upravni okruzi u Srbiji Mapa: Opštine Nišavskog okruga
To je po površini drugi okrug u Srbiji sa teritorijom od 2.279km2 i oko 380 hiljada stanovnika (RZS,2005).
Raspolaže sa ukupnim poljoprivrednim zemljištem od oko 173.000 ha, od čega obradive površine
zauzimaju 123.340 ha (76.130 ha oranica, 16.650 ha krmnog bilja, 13.405 ha povrća, 9.035 ha voća, 7.350 ha
vinograda, 770 ha industrijskog bilja).
Od ukupnih oraničnih površina u Srbiji povrće, voće i vinogradi se gaje na 12.4% površina. U Nišavskom
okrugu pod ovim kulturama nalazi se 24.2% od ukupnih poljoprivrednih površina, pa se s pravom može
konstatovati da je ovaj deo Srbije hortikulturni, ali sa dominatnom povrtarskom proizvodnjom.
Najveće poljoprivredne površine se nalaze u opštini Aleksinac (27%), a najmanje u opštini Doljevac (5%). Po
broju ukupno zaposlenih prednjače opštine Gadžin Han i Niš (30-35%), dok su opštine Merošina, Ražanj i
Doljevac na samom začelju po broju zaposlenih (8-9%).
3

4. Nišavski okrug se odlikuje umereno-kontinentalnom klimom. Srednja godišnja temperatura vazduha je
11,4oC. Najhladniji mesec je januar sa prosečnom mesečnom temperaturom -0,2oC, a najtopliji je jul sa
temepraturom od 21,3oC. U višegodišnjem proseku (40 godina) broj kišnih dana u toku godine je 123, dok
sa snegom ima 43 dana. Godišnje ima 590mm padavina.
Tabela: Zemljišni resursi po opštinama
Upravni okrug/Grad/Opština Poljoprivredna Povrtarska Voćarska Vinogradarska
površina proizvodnja proizvodnja proizvodnja
Nišavski upravni okrug 173742 14233 8919 6195
Grad Niš 37972 2790 1905 3408
Niš – Mediana 796 113 43 9
Niš – Niška Banja 7408 339 466 774
Niš – Palilula 7571 920 403 332
Niš - Pantelej 9277 548 423 1711
Niš – Crveni Krst 12920 870 570 58
Aleksinac 45022 5577 2440 1096
Gadžin Han 17577 1168 1200 270
Doljevac 9184 1332 277 464
Merošina 14759 1360 1385 472
Ražanj 17113 1056 699 364
Svrljig 32115 950 1013 121
RZS, 2008
Biljna poljoprivredna proizvodnja u Nišavskom orugu skoncentrisana je u dolinama većih reka i to pre
svega Južne Morave, Nišave i Timoka. Zemljište je raznolikog kvaliteta (boniteti od II do V). Teritorijom
prolazi najznačajnija nacionalna saobraćajnica, koridor 10, koji povezuje sever i jug Republike, ali i Evrope.
Graf: Površine pod povrtarskom proizvodnjom u Nišavskom Graf: Površine pod voćem u Nišavskom okrugu (ha)
okrugu (ha)
Izvor RSZ
Proizvodnja povrća se odvija neplanski, na usitnjenom posedu, bez adekvatne stručne podrške.
Zastupljen je velik broj vrsta u proizvodnji. Sortiment je neujednačen, a tehnologija mu najčešće nije
prilagođena. Iz tog razloga dobija se raznovrsna roba, šarenog kvaliteta sa velikim razlikama u ceni.
Povrtarski proizvodi se distribuiraju preko zelenih pijaca i kvantaša. Uglavnom su u lošim pakovanjima,
rinfuznog karaktera (vreće, kutije od banana, itd.) Zdravstvenoj bezbednosti hrane se ne pridaje dovoljno
na značaju.
4

5. Tabela: Proizvodnja povrća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)
Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje %
Paprika 11,563.33 6,446.86 79.36
Luk beli 1,600.67 901.68 77.52
Luk crni 8,401.00 5,153.33 63.02
Pasulj 1,132.00 890.19 27.16
Boranija 610.33 565.79 7.87
Paradajz 6,517.67 6,440.38 1.20
Krastvaci 2,084.00 2,485.17 -16.14
Mrkva 2,032.33 2,483.83 -18.18
Kupus i kelj 8,052.00 10,303.76 -21.85
Krompir 24,751.67 32,465.32 -23.76
Grašak 599.33 1,437.60 -58.31
Izvor RSZ
Prerađivački kapaciteti su nedovoljni da višak svežeg povrća prerade. Uglavnom su manjeg kapaciteta i
ne vrše kontinuirani otkup pojedinih vrsta povrća i njihovih kategorija (klasa). Transfer znanja se najvećim
delom vrši preko poljoprivrednih apoteka koje imaju stručna lica, distributera repromaterijala i nakupaca.
Mapa: Proizvodnja krompira u Srbije po Mapa: Proizvodnja pasulja u Srbije po Mapa: Proizvodnja paradjaza u Srbiji po
okruzima okruzima okruzima
6135 - 7820 Counties
7820 - 13478 366 - 536 1347 - 1957
13478 - 19037 536 - 826 1957 - 2676
19037 - 25805 826 - 1163 2676 - 3657
25805 - 35252 1163 - 1563 3657 - 7311
35252 - 41210 1563 - 2041 7311 - 9471
41210 - 98173 2041 - 3048 9471 - 12418
3048 - 5060 12418 - 22364
Izvor RSZ
Proizvodnju voća u Nišavkom okrugu karakteriše: ekstenivni uzgoj na većini površina i intenzivni uzgoj u
pojedinim delovima gde je tradicija prerasla u posao. Osamdesetih godina ovo područje je postalo
prepoznatljivo po proizvodnji višnje i jagode, a gajenje šljive je bila prateća proizvodnja gajenju vinove
loze. U to vreme postojali su značajni prerađivački kapaciteti u sastavu poljoprivredno industrijskih
kombinata koji su devedesetih godina finansijski slomljeni, tako da u većini slučajeva nisu ušli u tranziciju
ili ih je ona potpuno uništila. U Nišavskom okrugu značajna je proizvodnja Oblačinske višnje. Sorta jagode
Senga Sengana se raširila u određenim selima gde je uzgajana još osamdesetih godina. Šljiva cv. Stenlej se
obnavlja, a trešnja i kajsija zbog cena koje postižu, izazivaju sve veću zainteresovanost poljoprivrednika.
5

6. Iako Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede RS subvencioniše podizanje intenzivnih zasada
voćnjaka, prema podacima istog, u Nišavskom okrugu u 2005. i 2006. nije bilo subvensionisanih zasada. U
2007. subvencije su isplaćene za 121 sadnicu kajsije, 668 šljiva i 94 leske, a u 2008. za 3190 sadnice jabuke
(0.80 ha), 2000 kruške (0.74) ha, 6250 šljive (8.726 ha), 200 nektarina (0.21 ha) i 26.600 živića jagode (0.55
ha). U 2009. godini u celom Nišavskom okrugu subvencije za voće dobio je jedan proizvođač koji je
posadio 65 oraha (0.57 ha).
Mapa: Proizvodnja jabuke u Srbije po Mapa: Proizvodnja šljive u Srbije po Mapa: Proizvodnja kajsije u Srbije po
okruzima okruzima okruzima
54 - 130
3862 - 4940
130 - 426
4940 - 8946
426 - 639
8946 - 15435
639 - 999
15435 - 24561 999 - 1438
24561 - 42413 1438 - 1988
1334 - 2428
42413 - 65259 1988 - 12786
2428 - 4105
65259 - 82512
4105 - 5151
5151 - 7746
7746 - 13264
13264 - 18931
18931 - 22774
Izvor RSZ
Grad Niš - Povrtarska proizvodnja je u najvećem obimu skoncentrisana u dolinama reka Južne Morave i
Nišave, pre svega zahvaljujući dobrom zemljištu koja se može navodnjavati, kao i dobroj putnoj mreži i
blizini gradske zone (lakša prodaja). Na preko 2700 ha proizvodi se pre svega paprika, paradajz, krastavac
(kornišon i salatar), kupusno povrće (kupus glavičar, karfiol), korenasto povrće (krompir, mrkva, peršun),
kao i bostan (lubenica i dinja). Proizvodnja se uglavnom obavlja na otvorenom polju. Zastupljena je i
plastenička proizvodnja (tunelski tip proizvodnje povrća bez grejanja). Od ukupnih poljoprivrednih
površina grada Niša povrćem je zasejano oko 7%. Gazdinstvo prosečno raspolaže sa obradivim posedom
od oko 2 ha.
Tabela: Proizvodnja voća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)
Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje %
Višnje 10,507.67 3,673.07 186.07
Jagode 2,460.67 1,211.06 103.18
Dinje i Lubenice 15,316.00 9,279.01 65.06
Trešnje 1,611.67 992.50 62.38
Orasi 1,321.33 946.13 39.66
Dunje 629.33 518.25 21.43
Kruške 2,622.67 2,408.39 8.90
Kajsije 561.33 656.90 -14.55
Šljive 21,240.00 25,862.21 -17.87
6

7. Breskve 1,028.00 1,613.78 -36.30
Kupina 690.33 1,289.50 -46.47
Jabuke 5,211.00 9,778.40 -46.71
Maline 531.67 3,418.51 -84.45
Na teritoriji grada Niša duži vremenski period dominantno je bilo vinogradarstvo – sa oko 5500 ha pod
vinogradima i 3500 vagona instalisanih kapaciteta u 4 vinarije. Od 2001-2003 godine ove vinarije ugašene
su kroz postupke stečaja. 1997. godine na dve lokacije pojavila se fitoplazma na lozi i do 2005. proširila se
na više od 60% vinograda, kada je i započelo masovno krčenje, kako zbog ove bolesti, tako i zbog propasti
do tada prisutnog dobro organizovanog otkupa vinskog grožđa. Do 2005. godine dominantne voćne
vrste su bile šljiva, koja je u vinarijama prerađivana u destilat , višnja i kupina, koje su prerađivane u
hladnjačama.
Mapa: Proizvodnja jagode u Srbije po Mapa: Prosecan prinos visnje po stablu u Mapa: Proizvodnja višnje u Srbije po
okruzima Srbije po okruzima okruzima
57 - 134
134 - 212
212 - 515 304 - 546
515 - 624 6.86 - 7.97 546 - 1387
624 - 771 7.97 - 9.49 1387 - 2437
9.49 - 9.98 2437 - 4011
771 - 2744
9.98 - 10.99 4011 - 5421
2744 - 5607
10.99 - 14.77 5421 - 6805
14.77 - 18.21 6805 - 11860
18.21 - 29.89
Od 2005. godine započinje podizanje značajnijih površina pod jabukom, trešnjom, kajsijom i breskvom.
Proizvedeno voće poljoprivrednici prodaju na lokalnom tržištu – na pijacama, a trenutne količine ne
podmiruju tražnju. Novi zasadi jabuke podignuti su na kržljavim podlogama sa 3000-4000 sadnica po
hektaru uz sve prisutnije navodnjavanje (kap po kap). Trešnja zadnjih par godina doživljava ekspanziju
zbog velike tražnje i cene (70-100 din/ kg u 2009 g.) . Podiže se na kržljavim podlogama u gustom sklopu
uz navodnjavanje. Iako pre 10 godina nije bilo gotovo nijednog čistog zasada kajsije, danas ih je više od
50 ha od toga većina u selu Donji Matejevac. Ovome je najviše doprinela novopriznata novosadska sorta
DM-1. Poljoprivrednici je uzgajaju zbog kvaliteta ploda, ali još više zbog činjenice da do danas nije
zabeležen slučaj apopleksije na ovoj sorti i što cveta kasno i prilično dugotrajno.
Zadnjih godina ova sorta se širi brzo i po okolnim selima. Prodaje se na pijaci (70-120 din/kg u 2009 g.) i
prerađuje u jako cenjenu rakiju. Što se tiče breskve koriste se standardne sorte, podloge i uzgojni oblici i
tek počinje gajenje u gustom sklopu. Jagoda se uzgaja samo u jednom selu u Nišu (Gabrovac) na oko 20
ha i to sorta Senga Sengana. Ima je znatno više u Aleksincu i Gadžinom Hanu. Jagoda se gotovo sva
proda u Nišu. U Upravi za poljoprivredu grada Niša u toku je izrada registra voćnjaka i vinograda.
7

8. Graf: Uporedba povrsina pod povrcem Graf: Povratrska i voćarska Graf: Uporedba proizvodnje voca (t/opstini)*
(ha/opstini)* površina u gradu Nisu (%)
Opština Aleksinac – Teritorija opštine Aleksinac nalazi se u južnom Pomoravlju koje se odlikuje povoljnim
klimatskim i zemljišnim uslovima za biljnu proizvodnju. Najveće površine se nalaze u dolinama reka Južne
Morave, Moravice i njihovih pritoka, dok manji deo čini brdsko planinski teren. Uslovi za navodnjavanje
su jako povoljni, a zemljište dobrim delom čine plodni aluvijalni nanosi. Ovakvi uslovi omogućili su da ovaj
kraj bude povrtarski. Povrće se gaji na najvećim površinama od svih opština u Nišavskom regionu (preko
5500 ha), što čini 12% od ukupnih proizvodnih površina opštine Aleksinac. Paprika je povrtarska vrsta koja
je dominantna na Aleksinačkim poljima (autohtona populacija u tipu šilje). Proizvodnja se pre svega
obavlja na otvorenom polju. Pored paprike dosta se gaje kupusi (kupus glavičar, karfiol), paradajz, plavi
patlidžan, krastavac, tikvica, cvekla, rotkva, mrkva, peršun, boranija, pasulj. Usitnjenost poseda
ograničava ozbiljnija ulaganja u povrtarsku proizvodnju, posebno u mehanizaciju.
U opštini Aleksinac postoji tradicija ugoja višnje, kupine, jagode i maline. Poslednjih godina pojedine
voćne kulture se grupišu u odrđenim reonima. Pojednina sela su postala prepoznatljiva po proizvodnji
jagode (Gredetin, Krušje, Radevac, Suhotno, itd.) ili šljive (Ljupten, Kulina, Glogovica, Vrelo) itd. Zbog
krize u kojoj se nalaze prerađivački kapaciteti voće iz ovog područja se prodaje kao sirovina. PIK Aleksinac
koji je zbog svojih savremenih tehnologija prerade do devedesetih bio među najvećim kombinatima u
SFRJ poslednjih nekoliko godina nije u funkciji zbog stečaja.
Map: Raspored sela u opštni Aleksinac Graf: Povratrska i voćarska površina u Graf: Uporedba povrsina pod povrcem
opštini Aleksinac (%) (ha/opstini)*
Mozgovo
Bovan
Jasenje Bradarac
Deligrad
Vukasinovac Subotinac
Vitkovac Prugovac
cicina Kraljevo Crna Bara
Donji Ljubes Vakup Prekonozi
Aleksinacki Rudnik Lipovac
Gornji Ljubes
Srezovac Aleksinac
Stanci
Trnjane
Donja Pescanica Glogovica Rsovac
Gornja Pescanica Adrovac Gornji Krupac
Donji Dobrujevac
Aleksinacki Bujmir
Gornji Adrovac Zitkovac Donji KrupacVrelo
Gredetin
Moravac Katun
Donje Suhotno
Beli Breg
RadevceKrusje StublinaLuzane
Loznac Mali Drenovac Drazevac
Jakovlje Locika Tesica
Kamenica Bankovac
Cukurovac
Ljupten Veliki Drenovac
Kulina Cesta Koprivnica
Dasnica
Veliki Drenovac
Golesnica
Porodin Vrcenovica
Vukanja
*Za kalkulaciju je uzeta suma svih kultura koje RSZ prati
Opština Gadžin Han – Teritorija opštine Gadžin Han uglavnom se nalazi na brdsko planinskom području.
Površine pod povrćem čine 7% od ukupne poljoprivredne površine opštine. Proizvodnja se obavlja i na
otvorenom polju i u zaštićenom prostoru (plastični tuneli). Dominantne vrste su paprika, paradajz,
kupusnjače (kupus, karfiol), krastavac, salata, spanać. Intenzivnost koju zahteva proizvodnja povrća
uticaće na smanjenje njene površine, pre svega zbog loše starosne strukture radno sposobnog
stanovništva.
Map: Raspored sela u opštni Gadzin Han Graf: Povratrska i voćarska površina Graf: Uporedba proizvodnje voca (t/opstini)*
8

9. u opštini Gadzin Han (%)
Taskovici
Koprivnica
Gadzin Han Jaglicje
Grkinja
Cagrovac celije
Dukat Vilandrica Marina Kutina
Duga Poljana Gornji Dusnik
Gornji Barbes
Miljkovac Kaletinac
Krastavce Sopotnica
Gornje Vlase
Donji Barbes
Donji Dusnik Sebet
Toponica Gare
Novo Selo
Ovsinjinac Veliki Vrtop
Donje Dragovlje Mali Krcimir
Mali Vrtop
Semce Veliki Krcimir
Gornje Dragovlje
Licje
Ravna Dubrava
*Za kalkulaciju je uzeta suma celokupne proizvodnje voca koje RSZ prati
Opština Doljevac – Izrazito poljoprivredna opština u čijoj strukturi povrtarska proizvodnja zauzima 15%.
Gaje se sve vrste povća i na otvorenom polju i u zaštićenom prostoru. U proizvodnji je dominantna
paprika (rana), paradajz, krastavac, salata, spanać, maladi luk, praziluk (proizvodnja u plastičnim
tunelima), kao i lubenica, dinja i kupusno povrće (otvoreno polje). Posedi su jako mali (2,4ha) sa velikim
brojem parcela (4-7). Ova usitnjenost poseda limitira intenzivnija ulaganja u ranu plasteničku proizvodnju
povrća.
Map: Raspored sela u opštni Graf: Povratrska i voćarska površina u Graf: Uporedba povrsina pod povrćem
Doljevac opštini Doljevac (%) (ha/opstini)*
curlina
Belotinac
Knezica
Capljinac Perutina
Mekis Malosiste
Orljane
Rusna
Sarlince Cecina
Doljevac
Kocane
Sajinovac
Pukovac
*Za kalkulaciju je uzeta suma svih kultura koje RSZ prati
Opština Merošina – Ovo je po površini mala opština sa brežuljkasto brdovitim i nisko planinskim reljefom.
Zemljište je raznovrsno, ali plodno, sa relativno dobrim hidrološkim potencijalom. Ovaj kraj je poznat po
voćarskoj proizvodnji, pre svega višnje, ali se i povrće gaji na značajnim površinama. Dominantna je
proizvodnja na otvorenom polju posebno paprike, paradajza, krastavca, kupusnjača, korenastih vrsta.
Plastenička proizvodnja je mestimična i u porastu je poslednjih godina.
Na području opštine Merošina na oko 1.500 ha gaji se Oblačinska višnja. Značajna je i proizvodnja šljive
Stenlej, a gaje se i malina, kupina i jagoda. Gajenje višnje u okolini Oblačinskog jezera je počelo krajem
50-tih i početkom 60-tih godina, koja je odmah prozvana višnja cigančica jer je izdašno rađala. Danas nosi
naziv Oblačinska višnja i predstavlja brend celog kraja. Zbog visokog sadržaja suve materije prepoznatljiv
je kvalitet plodova i zbog toga je cenjena na evropskom tržištu. Prerađivački kapaciteti u opštini Merošina
sveli su se na preduzeća “Merkop”i “Milsa”. Merkop je izrastao iz stanice za otkup voća i povrća koja je
osnovana 1985. godine. Merkop se bavi proizvodnjom konditorskih proizvoda, preradom i
konzervisanjem voća i povrća pakovanjem zrnastih, praškastih i granuliranih proizvoda, proizvodnjom i
9

10. punjenjem bezalkoholnih osvežavajućih gaziranih i negaziranih pića i štampom svih vrsta fleksibilnih
materijala. Merkop je u procesu sertifikacije za standarde ISO 9001 i HACCP.
Map: Raspored sela u opštni Merošina Graf: Povratrska i voćarska površina Graf: Uporedba proizvodnje voća (t/opštini)*
u opštini Merošina (%)
Devca Azbresnica
Krajkovac Dudulajce
Jovanovac
Padina
Cubura Kovanluk Mramorski Potok
Biljeg Oblacina
Rozina
Aleksandrovo
Desilovo Lepaja
Brest Balajinac
Balicevac
Merosina Gradiste
Arbanasce
Jug Bogdanovac Batusinac
Gornja Rasovaca
Donja Rasovaca
Kostadinovac
Bucic
*Za kalkulaciju je uzeta suma celokupne proizvodnje voca koje RSZ prati
Opština Ražanj – Ova opština ima veoma povoljan geografski položaj. Južnim delom njenog atara protiče
Južna Morava. Zemljište je uglavnom ravničarsko (58%). Prosečni posed je preko 3 ha, ali sa velikim
brojem parcela od oko 20 ari. Pod povrtarskim usevima se nalazi oko 1000 ha ili 6% od ukupne
poljopruvredne površine opštine. Povrtarska proizvodnja uglavnom je locirana u južnom delu opštine
(dolina reke Južne Morave). Dominantna je proizvodnja na otvorenom polju i to paprike, lubenice,
kupusnjača, mrkve, cvekle.
Map: Raspored sela u opštni Ražanj Graf: Povratrska i voćarska površina u Graf: Uporedba proizvodnje voća (t/opstini)*
opštini Ražanj (%)
Skorica
Stari Bracin
Smilovac
Pretrkovac
Vitosevac
Novi Bracin
Grabovo
Podgorac
Setka
Pardik
Madjere
Varos
Macija Razanj
Crni Kao
Cubura
Braljina Lipovac
Rujiste
Poslon
Cerovo
Praskovce
Maletina
*Za kalkulaciju je uzeta suma celokupne proizvodnje voca koje RSZ prati
Opština Svrljig – Opština Svrljig se odlikuje tipičnim brdsko planinskim reljefom. Povrtarska proizvodnja iz
tih razloga nije mnogo raširena. Uglavnom je bazirana u dolinama (dolina reke Svrljiški Timok).
Ekstenzivnog je tipa i sprovodi se na otvorenom polju. Proizvod je uglavnom namenjen lokalnom tržištu.
Dominantna je proizvodnja pasulja i paprike.
Map: Raspored sela u opštni Svrljig Graf: Povratrska i voćarska Graf: Uporedba povrsina pod povrcem
površina u opštini Svrljig (%) (ha/opstini)*
10

11. Davidovac
Galibabinac
Labukovo
Davidovac
Radmirovac Mecji Do
Varos Palilula
Gojmanovac
Pirkovac
Tijovac
Drajinac
Popsica Slivje Nisevac Bucum
Lukovo
Kopajkosara Lalinac Pluzina
Sljivovik Izvor Vlahovo
Okoliste
Merdzelat Burdimo
Svrljig Manojlica
Grbavce
Ribare
Prekonoga
Djurinac Crnoljevica
Gulijan Peris
Beloinje Okruglica
Lozan
*Za kalkulaciju je uzeta suma svih kultura koje RSZ prati
Preradni i skladišni kapaciteti
Iako su u prethodnom periodu na području Nišavskog okruga postojali značajni kapaciteti za preradu
voća, može se reći da su u periodu krize 90 tih godina, kao i neuspešna i svojinska traksforamcija, dovele
do toga da se danas prerada voća svode samo na nekoliko aktivnih kompanija. Kompanija „Ni-com“ doo
Niš se bavi otkupom voća i proizvodnjom i izvozom zamrznutog voća (jagoda IQF, šljiva ručno i mašinski
sečena, Malina IQF, kupina IQF, višnja bez koštice IQF. Hladnjača u Nišu ima godišnji obrt od 6 do 7.000 t.
„Ni-com“ ima i sopstvenu proizvodnju višnje na oko 50 ha (oblačinska višnja 52 500 stabala). „Voćar“
Merošina poslednje godine radi sa samo 30% kapaciteta. Ovo preduzeće je još uvek u tzv društvenom
vlasništvu i nalazi se u procesu restruktuiranja iako je privatizacija već odavno trebala da bude završena.
DOO Ni-com Niš i doo Milsa Merošina su jedini prerađivači voća i povrća i okrugu koji imaju uveden
HACCP.
Tabela. Najznačajniji prerađivača voća i povrća u Nišavskom okrugu (kompletna tabela u Annexu)
Naziv Opština Proizvodni program Prerađivački kapacitet Napomena
kompanije
DOO “Ni- Palilula, Niš Smrznuto voće 3.600t-smeštajni kapacitet, Privatno preduzeće u
com” Pasterizovano povrće (kornišoni, protočni tunel 50t za 8h funkciji
Bubanjskih paprika, salate, ajvar...) 10.000 staklenki paster.povrća
heroja bb, Marmelade, džemovi, kompoti za 8h2.500 staklenki marmelada
Niš za 8h
Sušeno voće i povrće
10t sveže šljive
„Voćar” Merošina, Smrznuto voće 10.000t smeštajni kapacitet, Društveno preduzeće u
Aleksandrovo protočni tunel 20t za 8h restruktuiranju, 30% u
funkciji
„Milsa” Merošina Pasterizovano povrće 250t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u
(kornišoni, cvekla...) funkciji
018-215-370
„Merkop” Merošina Pasterizovano povrće 100t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u
(kornišoni, cvekla...) funkciji
018-892-323
„Green Doljevac, Pasterizovano povrće 180t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u
garden” Orljane (kornišoni, cvekla, ajvar...) funkciji
„Vim Gadžin Han Pasterizovano povrće (kornišoni, 120t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u
komerc” paprika, salate, ajvar...) funkciji
Marmelade, džemovi, kompoti
11

12. Sušara Gadžin Han Sušeno voće i povrće 10t sveže šljive Privatno preduzeće,
nije u funkciji
„Eco food” Niš Pasterizovano povrće (kornišoni, 150t svežeg povrća za sezonu Privatno preduzeće u
paprika, salate, funkciji
018-550-717
I.2. Tržišni lanac u prodaji voća i povrća u Nišavskom region
Obezbeđivanje inputa
Distribucija pesticida i đubriva se obavlja samo preko poljoprivrednih apoteka, a one se snabdevaju preko
veleprodaja, ili direktno iz fabrika. U poljoprivrednim apotekama koje imaju promet pesticida u samoj
prodaji prisutno je i stručno lice. Direktno u kontaktu sa kupcem (proizvođačem) može se i dobiti
informacija o primeni i načinu upotrebe pesticida. U Nišavskom okrugu registrovana je 131 poljoprivredna
apoteka. Ima apoteka koji prometuju i pesticide i đubriva i onih koji prometuju samo đubriva, jer ne
ispunjavaju uslove za promet pesticida.
Tabela: Broj poljoprivrednih apoteka u Nisavskom okrugu
Grad/Opština Poljoprivrednih apoteka Grad/Opština Poljoprivrednih apoteka
Grad Niš 55 Opstina Aleksinac 34
Opština Medijana 11 Opština Ražanj 8
Opština Crveni Krst 16 Opština Doljevac 12
Opština Pantelej 9 Opština Gadžin Han 7
Opština Palilula 14 Opština Svrljig 9
Opština Niška Banja 5 Opština Merošina 9
Proizvodnja sadnog materijala voća u samom regionu je ograničena. Postoji pet proizvođača sadnog
materijala koji proizvodnju prijavljuju i nalaze se u registru proizvođača sadnog materijala. To su
„Kalem“ doo Niš, TR „Buca i Joca“ Rožina, Merošina, ZZ AgroČegar Niš, "Bojoni" i "MMDžigolj".
"Bojoni" i "MMDžigolj" samo proizvode na teritoriji Nišavskog okruga, dok promet ne vrše u ovom
regionu. S druge strane proizvođači iz drugih okruga imaju svoja prodajna mesta u opštinama Nišavskog
regiona.
Tabela: Proizvođači sadnog materijala u Nišavskom okrugu
Proizvođač/kultura 2006/2007 2007/2008 2008/2009 2009/2010
„Kalem“ doo Niš
Jabuka 8500 8500 48000 150000
Kruška 2200 1700
Trešnja 6000 18000 1450
Šljiva 80000 100000
TR „Buca i Joca“ Rožina, Merošina
Jabuka 11000 11000 15000 8000
Kruška 15000 15000 12000 7000
12

13. Trešnja 5000 5000 5000 700
Višnja 45000 45000 64000 41000
Šljiva 4000 6000
Podloge 72000 68000 30000
STUR „MM Budućnost“ Džigolj
Jabuka 5000 5000 5000
Kruška 500 500 40
Trešnja 3000 3000 3000
Višnja 8000
I.3. Cenovni trendovi i cenovne razlike najvažnijeg voća i povrća Nišavskog
regiona i ostatka Srbije
Trgovinu poljoprivrednim proizvodima na području Nišavskog okruga karakteriše trenutno najniži oblik
organizovanosti, što uzrokuje hroničnu nestabilnost lokalnog i regionalnog tržišta. Trgovina na malo se
odvija preko gradskih zelenih pijaca. Trgovina na veliko se obavlja na kvantaškoj pijaci i direktno otkupom
od poljoprivrednih proizvođača na mestima proizvodnje, što uzrokuje mali protok robe i kapitala. Kao i u
celoj Srbiji u lancu prodaje se nalazi veliki broj posrednika (prekupaca) između poljoprivrednika i
potrošača. Jedini način prodaje robe van regiona je njen individualni odvoz na beogradsko tržište i
sporadičan "izvoz" po narudžbini od strane špeditera na tržišta Bugarske, Makedonije, Crne Gore i
Republike Srpske. Nedostatak kvalitetne (standardizovane) i kontinuirane robe, kao i logistike otkupa i
prodaje sprečava trenutno izvoz na razvijenija tržišta.
Graf: Prosečne cene šargarepe na Kvantaškim pijacama u Srbiji Graf: Prosečne cene paradajza na Kvantaškim pijacama u Srbiji
Analiza petogodišnjeg kretanja cene voća i povrća u većim gradovima Srbije predstavlja dobar pokazatelj
i same poljoprivredne proizvodnje u Nišavskom okrugu. Voćarski i povrtarski proizvodi na Niškim
pijacama su jeftiniji, nego u drugim delovima Srbije. Iz ovih podataka mogle bi se izneti i sledeće
pretpostavke:
 Da je dominantno voće u Nišavskom okrugu šljiva, višnja, breskva. Zbog toga je i njihova ponuda
najveća. Jabuka je skuplja nego u drugim delovima Srbije, zbog činjenice da se u regionu i gaji na
malim površinama. Postojeći zasadi su uglavnom ekstenzivni.
13

14.  Sve analizirane povrtarske vrste imaju nižu cenu u Nišu, nego u drugim delovima Srbije. Usitnjeni
posedi, velik broj malih proizvođača i sezonalnost proizvodnje (uglavnom otvoreno polje) utiču
na stvaranje velike ponude robe na lokalnim pijacama.
 Takođe se može zaključiti da postoji mali broj robnih proizvođača koji svoju robu prodaju na
udaljenijim pijacama, gde se postiže veća cena.
 Naravno, može se pretpostaviti i da je potrošač slabe kupovne moći.
Sa velikom sigurnošću treba istaći da svaka gore navedena pretpostavka ima udela na formiranje niske
prodajne cene voća i povrća. I ovi razlozi treba da budu predmet poljoprivredno savetodavnog sektora.
Tablela: Odstupanje prosečne cene voća (5 godina) u Nišu u odnosu na ostale gradove (BG, KV, NS, SU), [%]
Pijaca Jabuka Višnja Šljiva Breskva Kruška
Kvantaška 2.78 -17.97 -23.78 -7.94 -
Zelena 12.8 -22.5 -8.8 5.7 10.7
Tabela: Odstupanje prosečne cene povrća (5 godina) u Nišu u odnosu na ostale gradove (BG, KV, NS, SU), [%]
Pijaca Paradajz Mrkva Krastavac Paprika Crni luk Beli luk Kupus Krompir
Kvantaška -23.32 -4.70 -24.73 -9.33 0.19 -26.97 -2.46 -7.67
Zelena -2.7 -9.3 -16.6 -11.7 -8.9 -6.7 -6.3 -14.7
Detaljnije u aneksima
I.4. Nivo konkurentnosti sektora voća i povrća u Nišavskom regionu
Tabele prikazuju procene konkurentnosti Nišavskog regiona za pojedine grupe, elemente konkrentnosti i
grupe voća i povrća za pojedine regije
Tabela: Analiza konurentnosti u proizvodnji voća i povrća
Nišavski region Srbija CEFTA regija EU
Pristup inputima XX XXX XXX XXXXX
Pristup radnoj snazi XXX XXX XXX XXX
Trošak radne snage XXX XXX XX X
Dostupnost zemljišta XX XXXX XX XX
Ruralno finansiranje X XX XXX XXXXX
Znanje XX XXX XX XXXX
Pristup pratećim uslugama XX XX XX XXXX
Suradnja među proizvođačima XX XX XXX XXX
Pristup novim tehnologijama X XX XX XXXX
Podrška lokalne i centralne vlasti
Nivo konkurentnosti
Tabela: Tipovi voća i konkurentnost Nišavskog regiona
Tip/Vrsta voća i povrća Nišavski region Srbija
Jabučasto voće (jabuka, kruška, dunja) XX XXX
14

15. Koštičavo voće (šljiva, višnja, trešnja, XXX XX
kajsija, breskva...)
Jagode XXXX XX
Maline, Kupine, Borovnice.. XX XXXXX
Jezrasto (lešnici, orasi..)
Stono grožđe
Povrće koje se lako čuva i ima veliku
potražnju (krompir, luk, šargarepa..)
Kupusnjače
Povrće sa kratkim periodom čuvanja
(paradajz, paprika...)
Lubenice i dinje
15

16. II. Identifikacija osnovnih nedostataka u sektoru voća i povrća u
Nišavskom regionu
II.1. Voćarstsvo
Proizvodnja voća je zastarela, nekonkurentna i cenovno neefikasna. Ograničavajući faktori proizvodnje
su:
Mali i fragmentirani zasadi. – Prosečna veličina voćnjaka ispod 0.5 ha predstavlja jednu od glavnih
prepreka za povećanje konkurentnosti u odnosu na količinu i kvalitet voća.
Stari zasadi. – U poslednjih 5 godina podignuto je oko 200 ha voćnjaka, što u odnosu na ukupnu površinu
pod voćem predstavlja promile. Mladi zasadi koji se podižu od 2005. godine se podižu u gustom sklopu.
Zastareli sistemi gajenja i zastareli uzgojni oblici. – Najveći deo stabala i proizvodnje se odvija u klasičnim
sistemima.
Zastareo sortiment. – Tradicionalno se sade sorte koje razmnožavaju rasadnici i sorte koje “podnose
neznanje” – sorte koje imaju visoku rodnost bez obzira na sprovedenu agrotehniku.
Ograničena proizvodnja sadnog materijala u regionu. – U periodu od 2007 do 2010 godine zvaničnu
proizvodnju sadnog materijala voća ima nekoliko registrovanih proizvođača od kojih dva prijavljuju
proizvodnju i dobijaju certifikate tipa standardni sadni materijal. Lošim izborom sorti i korišćenjem
necertfikovanog sadnog materijala stvaraju se dugoročni problemi.
Velika zavisnost od vremenskih uslova. – Većina voćnjaka je podignuta na osnovu rapoloživih parcela, a
bez prethodnog ispitivanja pogodnosti određenih pozicija i izloženosti nepovoljnim klimatskim faktorima.
Zbog toga su letnja suša, grad, a naročito prolećni mrazevi u velikom broju slučajeva ograničavajući
faktori proizvodnje. Primer je 2008. godina kad je veliki broj zasada višnje bio uništen temperaturom
ispod 0 oC u martu.
Tabela: Prosečni prinosi voća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)
Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje %
Dinje i Lubenice 15,119.80 12,845.67 17.70
Jagode 4,099.33 3,870.52 5.91
Kupine 3,172.64 3,932.03 -19.31
Maline 2,634.52 3,382.79 -22.12
Trešnje 11.15 15.13 -26.31
Orasi 10.31 14.72 -29.98
Višnje 8.58 12.41 -30.89
Jabuke 11.89 17.38 -31.60
Kruške 9.68 14.52 -33.32
Breskve 7.45 12.99 -42.63
Dunje 8.72 15.87 -45.09
Kajsije 6.84 13.07 -47.67
Šiljive 8.08 16.30 -50.46
Nizak nivo znanja poljoprivrednika, ali i stručnih službi o savremenim uzgojnim oblicima i modernim
tehnologijama. – Ne postoje kontinuisani izvori informacijama o novim tehnologijama u voćarstvu koje se
tiču savremenih uzgojnih oblika, ishrane I zaštite voćaka od štetočina kao i od mraza, grada, obrade i dr.
16

17. Nedostatak investicija. – Kontinuisano niska profitabilnost postojeće ekstenzivne voćarske proizvodnje
obeshrabruje nova ulaganja u podizanje voćnjaka. Nove investicije se mogu vratiti u trećoj godini, ali zbog
neznanja I nepostojanja stručne podrške, novi zasadi donose rod tek u četvrtoj, petoj godini. Voćnjaci se
podižu stihijski, bez prethodne analize potreba tržišta.
Ograničavajući faktori koji se tiču kvaliteta. – Proizvodnja u Nišavskom okrugu je još na nivou na
kojem se proizvođači i ne bave pitanjima kvaliteta. Uporedo s podizanjem kvaliteta i kvantiteta
proizvodnje razvijaće se i potreba za znanjima o međunarodnim standardima , značaju određivanja
vremena berbe, gubicima nakon berbe, gubicima u toku skladištenja itd.
Politika Ministarstva poljoprivrede u oblasti subvencija. – Iako Ministarstvo poljoprivrede, šumarstva i
vodoprivrede subvencioniše podizanje savremenih intenzivnih zasada voća odgovarajućim iznosom po
sadnici, gotovo niko od poljoprivrednika u Nišavskom regionu nije dobio ovakvu podršku, iako je veći
broj njih podneo zahteve. Većina je odbijena zbog razloga formalne prirode, što ukazuje na
neinformisanost poljopivrednika, ali i na zamku Ministarstva koje menjajući i pooštravajući uslove za
dobijanje subvencija, zapravo nema prvenstveni cilj da zaista podrži poljoprivrednike u nameri da
osavremene i obnove zasade i unaprede proizvodnju.
Nedostatak savremenih kapaciteta za preradu. – Prerađivački kapaciteti u sektoru voća se svode na
nekoliko aktivnih ili delimično aktivnih hladnjača Ni-com (duboko zamrzavanje, topla prerada) i Voćar
Merošina koje funcioniše s 30% kapaciteta (duboko zamrzavanje). Prerada povrća se obavlja u većem
broju malih preduzeća skromnog kapaciteta. Uglavnom se u preradi povrće zamrzava, konzervira i suši.
Neodostatak kapaciteta za pakovanje. – Nedostatak savremenih pakerica kao i ambalaže koja je
certifikovana u skladu sa evropskim standardima o bezbednosti hrane značajno smanjuju konkurentvost
finalnog proizvoda. Zamrznuta višnja se izvozi u u kartonima od 10 do 15 kg. Povrće se prodaje u polovnoj
ambalaži sumljive zdravstvene ispravnosti.
Potreba za diversifikacijom prerađevina u skuplje proizvode od voća. – Nedostaju kapaciteti za sušeno
voće (čak i za suvu šljivu), proizvodnju voćnih sokova, proizvodnju voćnih želea i voćne paste itd.
II.2. Povrtarstvo
Povrtarska proizvodnja u Nišavskom regionu se obavlja na tradicionalan način, uz veliki utrošak radne
snage. Kada pogledamo kroz tri K analizu (količina, kvalitet i kontinuitet) vidimo da u Nišavskom okrugu
ima od svega po malo, ali nedovoljno za ozbiljnu tržišnu utakmicu. Količina proizvoda je skromna,
nekontrolisanog kvaliteta, sa ograničenim (malim) kapacitetima za njegovo čuvanje. Ograničavajući
faktori za njenu intenzifikaciju su:
Usitnjenost parcela. – Najveći deo proizvodnje povrća na otvorenom polju obavlja se na parcelama do
0,5 ha.
Zastarela i loša mehanizacija. – Jako stara, izamortizovana mehanizacija (preko 25 godina) ne doprinosi
unapređenju proizvodnje. Usitnjenost poseda onemogućava specijalizaciju, a samim tim i ulaganje u
mehanizaciju procesa u proizvodnji, od setve do žetve. Posebno nedostaju precizne sejalice i kvalitetne
sadilice, prskalice, kvalitetni sistemi za navodnjavanje, mašine za ubiranje, klasiranje i pakovanje
proizvoda.
Tabela: Prosečni prinosi povrća u Nišavskom okrugu u uporedbi sa ostalim okruzima u Srbiji (prosek 2007 - 2009)
Okrug Nišavski Prosek okrug Odstupanje 1=0
Luk crni 6,197.45 6,527.88 -5.06
17

18. Boranija 2,173.30 2,365.69 -8.13
Pasulj 905.95 1,075.46 -15.76
Krastavci 5,984.39 7,208.50 -16.98
Krompir 8,283.22 10,039.65 -17.49
Mrkva 5,736.56 7,239.82 -20.76
Luk beli 2,300.81 2,924.88 -21.34
Grašak 1,786.21 2,340.49 -23.68
Paradajz 6,164.14 8,100.88 -23.91
Paprika 5,980.84 8,045.52 -25.66
Kupus i kelj 8,925.16 12,870.07 -30.65
Sortiment. – Sortiment je zastareo i prati nivo proizvodnje. Uglavnom se koriste jeftinija semena, čiji
plodovi po pravilu imaju loš kvalitet (neujednačenost) i slab prinos. Dosta se koriste i „autohtone
populacije“ pre svega paprike u tipu roge.
Nizak nivo agrotehnike. – Agrotehničke mere se sprovode stihijski i uglavnom su određene neznanjem i
nedostatkom investicija tokom proizvodne godine. Sistemi za navodnjavanje su zastareli i primitivni.
Transfer znanja ne postoji. Informacije vezane za konkretne probleme u proizvodnji se dobijaju od
„stručnih apotekara“ i distributera repromaterijala.
Manjak stručnih kadrova. – Proizvodnjom povrća uglavnom se bave ljudi sa niskim nivoom obrazovanja
(osnovna škola). Školovani kadrovi, koji bi mogli unaprediti nivo postojeće proizvodnje, rade u većim
gradskim sredinama.
Nedostatak radne snage. – Proizvodnjom povrća se pretežno bavi stanovništvo starije starosne strukture.
Članovi porodice predstavljaju glavnu radnu snagu. Nedostajuća radna snaga se iznajmljuje, ali je ona sve
skuplja i deficitarnija.
Spor i nepotpun transfer znanja. – Postojeća Poljoprivredna stručna služba i druge institucije, ne pružaju
adekvatnu podršku proizvođačima povrća. Nedovoljno kadrova definisanih profila (povrtara, zaštitara,
ekonomista) nije u mogućnosti da odgovori izazovima koje nosi ovako intenzivna proizvodnja, na velikom
prostoru Nišavskog regiona.
Loša organizovanost proizvođača. – Nema dobrih primera dugoročno interesno udruženih povrtara.
Postojeća udruženja i grupe uglavnom su nastale „nasilno“ pod uticajem nekog donatora. Njihov uticaj
na kreatore poljoprivredne politike je minoran.
II.3. Prerada voća i povrća
Nedostatak savremenih kapaciteta za preradu. – Prerađivački kapaciteti u sektoru voća se svode na
nekoliko aktivnih ili delimično aktivnih hladnjača Ni-com (duboko zamrzavanje, topla prerada) i Voćar
Merošina koje funkcioniše s 30% kapaciteta (duboko zamrzavanje). Prerada povrća se obavlja u većem
broju malih preduzeća skromnog kapaciteta. Uglavnom se u preradi povrće zamrzava, konzervira i suši.
Neodostatak kapaciteta za pakovanje. – Nedostatak savremenih pakerica kao i ambalaže koja je
certifikovana u skladu sa evropskim standardima o bezbednosti hrane, značajno smanjuju konkurentvost
finalnog proizvoda. Zamrznuta višnja se izvozi u kartonima od 10 do 15 kg. Povrće se prodaje u polovnoj
ambalaži sumljive zdravstvene ispravnosti.
18

19. Potreba za diversifikacijom prerađevina u skuplje proizvode od voća. – Nedostaju kapaciteti za sušeno
voće (čak i za suvu šljivu), proizvodnju voćnih sokova, proizvodnju voćnih želea i voćne paste itd.
II.4. Nivo tržišne i poljoprivredne infrastrukture (na osnovu postojećih opštinskih
strategija razvoja)
Udruženja voćara
Udruženje proizvođača jagoda i voća "Jagoda" iz Gredetina, opština Aleksinac, osnovano je krajem 2000.
godine sa ciljem da organizuje ovdašnje proizvođače radi ostvarivanja zajedničkih interesa u ovoj oblasti.
Udruženje se na početku bavilo najviše edukacijom, zatim su usledile i druge aktivnosti kao što je
kalcifikacija (lečenje kiselosti zemljišta), zatim pripreme na podizanje matičnog zasada jagoda i drugo.
Udruženje "Jagoda" okuplja nekoliko desetina članova iz Gredetina i okolnih sela Radevac, Jakovlje,
Kruljje, Gornja Peljinica, Loznac i Kamenica. Desetak proizvođača u udruženju jagodu gaje na površini
većoj od 1 ha. U Gredetinu više od 200 gazdinstava se bavi uzgojem jagode. Udruženje svoje aktivnosti
objavljuje na sajtu www.jagoda-srbija.com.
Udruženje voćara opštine Merošina “Oblačinska višnja” osnovano je 2004 godine a cilj udruživanja je bio
zajednički nastup na tržištu. 2. decembra 2009. Osnovana je zadruga “Oblačinska višnja” kao rezultat
partnerstva 48 zadrugara, opštine Merošina, LEDIB Programa i Saveza zemljoradničkih zadruga Niš.
Udruženje voćara opštine Svrljig “Eko voće” osnovano je 2007. Godine . Cilj osnivanja je bio unapređenje
organizovane proizvodnje voća, organizacija i razvoj propagandne delatnosti u oblasti voćarstva I
pronalaženje tržišta za plasman proizvoda. Dosadašnje aktivnosti udruženja svode se na edukaciju
članova i dogovore o preradi i izvozu sa udruženjem prerađivača i izvoznika.
Sva 3 udruženja članovi su Unije udruženja vinogradara i voćara Srbije (www.vinovocesrbija.com). Član
Unije iz Nišavskog okruga je i Udruženje voćara i vinogradara Pantelej Niš.
19

20. III. Potrebe savetodavne službe
III.1. Ciljevi koji treba da ostvari Savetodavna služba
Dole navedeni ciljevi koje treba da ostavari Savetodavna služba u Nišavskom regionu, a koji se tiču
voćarske i povrtarske proizvodnje nisu laki, ali su ostvarivi. Za to je potrebna:
 Jasna vizija managmenta i njeno dosledno sprovođenje;
 Uključenost svih bitnih stekholdera;
 Izgrađeno međusobno poverenje;
 Inicijalna finansijska sredstva.
Voćarska i povrtarska proizvodnja u Nišavskom regionu je ograničena kvantitetom, kvalitetom, a naročito
kontinuitetom. Trenutno u celom regionu postoji mali broj prerađivača voća i povrća i značajan (velik)
broj malih primarnih proizvođača koji su prvenstveno okrenuti lokalnom tržištu. Nivo njihovog znanja o
novim tehnologijama proizvodnje je niska, pa je i mogućnost investiranja u proizvodnju veoma
ograničena. Zato aktivnosti treba da budu usmerene na postizanje sledećih ciljeva:
1. Podizanje znanja o tehnikama proizvodnje određenih vrsta voća i povrća, kao i o ekonomskim
aspektima proizvodnje;
2. Upoznavanje, promovisanje i podizanje svesti o profitabilnosti voćarske i povrtarske proizvodnje
koja se zasniva na profesionalnom i kontinuiranom bavljenju tim poslom;
3. Promovisanje značaja saradnje svih učesnika tržišnog lanca a naročito izgradnja solidarnosti
između proizvođača i prerađivača;
4. Definisanje proizvođača koji su posvećeni voćarskoj i povrtarskoj proizvodnji i pravljenje baze
podataka o njima (označiti lidere);
5. Podizanje svesti kod lokalnih samouprava da podršku voćarstvu i povrtarstvu moraju izgraditi na
ostvarivanju ekonomskih, a ne političkih efekata;
6. Unapređenje profitabilnosti voćarske i povrtarske proizvodnje;
7. Organizovanje efikasnog sistema prenosa informacija do proizvođača;
8. Razvijanje koncepta interesnog udruživanja i delovanja.
III.2. Analiza osnovnih potreba za treningom
Postoji neposredna potreba za obukom i edukacijom farmera koja bi pokrila sve aspekte proizvodnje
voća kao i potencijalni uticaj uobičajenih proizvođačkih praksi na životnu sredinu. Informacije se moraju
prikupiti u relevantnim okruzima sa naprednom proizvodnjom i tradicijom uzgoja voća, kao i delom iz
literature. Program edukacije treba da obuhvati:
Proizvodnja voća
 Detaljne beleške dobre prakse za sve zainteresovane poljoprivrednike za gajenje pre svega
koštičavog i jagodičastog voća;
 Vodiči za integralnu voćarsku proizvodnju;
 Posebne tehnike, npr. sterilizacije zemljišta za proizvodnju jagoda;
 Informacije o bolestima i štetočinama uključujući i odabrane fotografije sa primerima;
 Odabir adekvatne parcele za voćnjake i uzgoj voća;
 Korišćenje adekvatnih sorti u proizvodnji;
20

21.  Postavka površinskog sloja u voćnjacima – folija za zaštitu od korova, itd. Odabir prihrane i
smanjena upotreba gnojiva;
 Upotreba sredstava za podsticanje rasta i kontrola rasta voćki.
Proizvodnja povrća
 Sistemsko planiranje proizvodnje;
 Pristup informacijama;
 Pravilno gazdovanje zemljišnim resursima (fizičke i hemijske karakteristike, plodoredne šeme,
pravilna obrada, erozija vodom);
 Upoznavanje sa principima dobre poljoprivredne prakse i mogućnosti njene implementacije na
terenu;
 Sistemsko uvođenje protokolarne proizvodnje povrća;
 Uvođenje novog sortimenta i odgovarajuće tehnologije (prilagođavanje sortimenta planiranoj
upotrebi proizvoda);
 Brendiranje perspektivnih autohtonih (domaćih) populacija povrća, posebno paprike. Njihovo
svrstavanje u koncept ruralnog razvoja (povezivanje proizvodne i turističke delatnosti);
 Prednosti specijalizovane proizvodnje i specijalizovanih udruženja (postizanje tri K);
 Značaj dobrog rasadnog materijala na konačnu proizvodnju;
 Uvođenje koncepta mašinskih prstenova preko liderskih proizvođača. Na ovaj način bi se
redukovali negativni efekti usitnjenosti poseda, a dobar (master) proizvođač bi bio nosilac posla i
„vlasnik“ (eliminisanje teorije ako nije moje onda je ničije);
 Primena novih tehnologija gajenja povrća na otvorenom polju:
- način zasnivanja useva,
- korišćenje malča (organskog i „plastičnog“),
- korišćenje odgovarajućih sistema za navodnjavanje,
- načini prihrane useva preko sistema za navodnjavenje,
- prilagođavanje tehnologije sortimentu,
- uvođenje IPM,
- određivanje momenta branja (luk, paradajz, paprika, boranija, kukuruz šećerac, mrkva,
peršun, celer, cvekla, rotkva),
- način manipulacije proizvodom posle berbe (naknadno dozrevanje);
 Standardizacija pakovanja proizvoda;
 Sistem čuvanja proizvoda;
 Sistem distribucije proizvoda.
Marketing
Podrška uspostavljanju EU standarda – Edukacija o standardima koji će čekati poljoprivrednike u procesu
priključenja EU, a koji su vezani za voće i povrće (standardi u proizvodnji, marketingu, mogućnostima
korišćenja fondova i uslovima koje treba ispuniti za njihove korišćenje, standardima o zaštiti životne
okoline, i ostalim) sigurno treba da imaju prioritet u edukacionim programima.
U poslednjih nekoliko decenija značajno se povećava tražnja kupaca za proizvodima koji su specifični ili
zbog toga što su jedinstveni ili zato što su zdravstveno bezbedni (organska ili integralna proizvodnja) ili
21

22. su sa zaštićenom geografskom oznakom porekla. Zbog toga poljoprivrednici širom sveta pokušavaju da
dobiju dodatne vrednosti iz svojih proizvoda brendiranjem GI i PDO. Organska proizvodnja i zaštita
geografskog porekla jeste šansa za poljoprivredu Nišavskog regiona i zato edukacija koja će ohrabriti
najbolje proizođače da se postepeno okreću ovoj proizvodnji je svakako dobrodošla.
Promocijom Nišavskog regiona ili područja sa njegovom kulturom, tradicijom, proizvodima može se
ostvariti značajna ekonomska (više turista, veća potrošnja proizvoda, itd.) i socijalna (proširenje znanja)
korist za proizvođače voća i povrća. Zato je promocija važna i ne treba je zanemariti. Sve je više globalnih
proizvoda i sve je manje specifičnosti i upravo zato su osobenosti sve više na ceni i sve više je potrošača
koji su spremni da više plate jedinstvenu uslugu ili proizvod. Zato je, pored definisanja tih specifičnosti
važno i promovisati ih.
Obezbedjivanje tržišnih informacija – Prelaskom sa centralno planske na tržišnu poljoprivredu
posedovanje tržišne informacije o cenama inputa i proizvoda, otkupljivačima, profitabilnosti proizvodnje,
državnoj politici u sektoru i ostalim informacijma koje mogu pomoći poljoprivrednicima da jeftinije
proizvedu a skuplje prodaju, postaje izuzetno važno. Načini na koje se može doći do tržišnih informacija
su razne – TV, specijlaizovani časopisi, radio, internet, savetodavne službe, opštinske ili službe
ministarstva, sajmovi i promocije, kontakti sa ostalim proizvođačima ili neki drugi način. Informacija od
lokalnog značaja ima posebnu vrednost i proizvodjačima u regionu je često mnogo važnija od informacije
koja se tiče cele Srbije ili kretanja na svetskom tržištu. Zato prikupljanje obrada i diseminacija ovih
informacija na regionalnom nivou kombinovana sa selektovanim nacionalnim i međunarodnim tržišnim
informacijama može biti vrlo korisna. Najbolje je ukoliko bi se ova aktivnost obavljala na nivou Nišavskog
regiona korišćenjem različitih načina diseminacije informacija kao što su oglasne table u selima ili
poljoprivrednim apotekama, agroinfo centri, lokalni mediji, tribine i sl. Ove informacije moraju biti tačne,
korisne, jasne i redovne.
Obuka o marketingu – Marketing je sve ono što proizvođač čini da mu proizvodnja bude bolja. Od same
ideje šta da prozvodi, pa do same prodaje. Marketinško delovanje je uspešno ukoliko je zadovoljan i
proizvođač i kupac. Izgrađeno poverenje na toj liniji osigurava bolju proizvodnju i nove investicije. U tom
cilju proizvođačima Nišavskog okruga koji ne poseduju ozbiljna saznanja o marketinškom delovanju treba
im to saznanje pružiti preko edukacija koje će se baviti pitanjima Šta kupac želi?; Šta i na koji način
proizvoditi?; Kako i kada planirati berbu?; Kako pakovati?; Gde prodavati?; Kako predstavljati proizvod?;
Kako dogovarati cenu robe? i dr. Ovo su saznanja koja proizvođač, kao pojedinac, ne mora u potpunosti
savladati ali se sa njihovim značajem mora upoznati.
Finansiranje
Priprema projekata za finansiranje od strane banaka i donatora – Jedan od osnovnih zadataka
Savetodavne službe u narednom periodu će biti priprema projekata kao i njegovo potpuno praćenje do
finasiranja. Povrtarima i voćarima treba pomoć da se pripreme projekti, koje bi finasirale banke,
ministarstvo, ili EU (IPARD fond).
Udruživanje
Zadruge i udruženja jesu način na koji proizvodjači voća i povrća u Nišavskom regionu mogu jeftinije da
nabave inpute, lakše prodaju svoje proizvode po višim cenama. Međutim za razvoj udruženja ili zadruge
potrebno je nekoliko godina pa i čitava decenija stalnog učenja i unapređenja procesa donošenja odluka.
Nestrpljenje, kako među onima koji obezbeđuju podršku, tako i među onima koji je primaju, je razumljivo
ali je nerealno očekivati da se rezultati postignu u jednoj ili nekoliko godina. Isto tako nestručnost u
obezbeđivanju podrške i nestručna edukacija često utiču da se ne razume sama uloga udruživanja i
22

23. funkcionisanje udruženja. Takođe, nestručnost dovodi do toga da se zadrugari udružuju vođeni motivom
dobijanja donacije ili pak nerealno postavljenih očekivanja i ciljeva. Izbegavanjem grešaka i ciljanom
podrškom može se postići puno na povezivanju poljoprivrednika u zadruge i udruženja i time unaprediti
konkurentnost proizvođača u Nišavskom regionu.
Zaštita životne sredine
Sve češće i sve više će građani Srbije biti zainteresovani za pitanja životne okoline. Dodtano integracija u
EU nameće posebne standarde iz ove oblasti. Podrška poljoprivrednicima u informisanju, kao i
ispunjavanju standarda će zato biti sve više neophodna.
III.3. Preporuke
Postoje brojene dobre savetodavne prakse od kojih za Nišavski region mogu da budu značajne sledeće:
 Radi praćenja rezultata rada, aktivnosti se organizuju kroz radne pakete, koji će sadržati
pojedinačne aktivnosti usmerene ka ostvarivanju cilja. Svaki radni paket se odnosi na ostvarivanje
određenog cilja;
 Savetodavna podrška je obično “ad hoc” i nije zasnovana na „jasnom planu“ nego na „ukazanoj
prilici”. Zato je potrebno napraviti dugoročan plan edukacije;
 Koristiti što je moguće više različitih načina plasiranja informacija (predavanja, individualni rad,
demo dani, stručne ekskurzije i sl.);
 Edukacija mora biti zasnovana na potrebama proizvođača, a ne edukatora;
 Koristiti što je moguće više praktično iskustvo umesto teorijskog pristupa;
 Česta greška, prilikom podrške udruženjima, je da se posao smatra obavljenim odmah po
osnivanju i registraciji. Naprotiv, posao tada tek treba da počne. Zato je bitno napraviti dugoročni
plan podrške udruženjima;
 Najčešće greške u edukaciji o organskoj proizvodnji koje imaju negativni efekat na razvoj
organske proizvodnje umesto da je razvijaju, su: rad sa lošim proizvođačima umesto sa
najboljima, preuranjena priča i preuveličana korist o organskoj proizvodnji, pogrešna edukacija da
je organska proizvodnja tradicionalna, ekstenzivna proizvodnja sa niskim standardima kvaliteta i
zdravstvene sigurnosti i proizvodnja koja donosi visoki profit uz mala ulaganja;
 Registrovane greške tokom proizvodnje unutar proizvođačke grupe (udruženje, zadruga...) treba
da budu transparentne, kako se ne bi ponovo napravile.
23

24. IV. Predlozi mogućih projekta savetodavne službe
U ovom odeljku su dati mogući primeri dobre savetodavne prakse kroz razradu trening modula i
organizacije savetodavne službe u proizvodnji voća i povrća. Metodologija koja je korišćena u pripremi
ovog odeljka obuhvata intervjue sa stručnjacima za savetodavnu službu, kao i stakeholderima u
Nišavskom regionu, koristeći postojeće dobre prakse.
Predlog za radni paket 1: Podizanje znanja o tehnikama proizvodnje određenih vrsta voća kao i o
ekonomskim aspektima proizvodnje
Aktivnost 1. Pripremiti detaljne predmete o primerima dobre prakse (stanje u voćnjacima i na poljima uz
dodatne specifičnosti o samom voću). Ove informacije uključuju i podatke o konvencionalnoj proizvodnji:
 Odrediti rasprostranjenost komercijalnih voćnjaka u regionu i odabrati primere dobre prakse;
 Proći sa proizvođačma kroz intenizivne voćnjake različitih vrsta voća u regionu;
 Utvrditi faktore koji su kritični za uzgoj voćaka u pojedinim lokalitetima;
Odrediti kriterijume za odabir lokacije za voćarstvo u određenim lokalitetima;
 Odrediti kriterijume za odabir vrste voća i sorti za komercijalni uzgoj na specifičnom lokalitetu;
 Odabrati na osnovu analize različite voćne vrste s komercijalnim potencijalom za određene
lokacije;
 Formirati bazu podataka o svim izvorima informacija o novim komercijalnim sortama voća;
 Demonstrirati standardna ispitivanja zemljišta za tri različita tipa tla karakteristčna za region i to
(pH, propusnost, sposobnost zadržavanja vode. Analizirati uzgoj voćnih vrsta koje se su
rasprostranjene u nišavskom region i to navodnjavanje, suzbijanje korova, rezidba, ishrana ,
borba protiv štetočina i bolesti;
 Odrediti dobre prakse obrade tla u voćnjacima u regiionu uključujući načine obrade, đubrenje i
suzbijanje korova;
 Odrediti podložnost četiri voćne vrste na napade štetnika i bolesti;
 Pripremiti programe zaštite za najvažnije štetnike I bolesti za najvažnije voćne vrste;
 Pripremiti instrukcije za rezidbu za različite vrste voća;
 Pripremiti plan za podizanje voćnjaka na određenom lokalitetu, uključujući: i) nacrt na određenoj
specifičnoj parceli (raspored redova, rastojanja, položaj); ii) Listu materijala (uključujući i
sadnice); iii) Procena troškova za podizanje voćnjaka;
 Analizirati različite marketinške sisteme u u prodaji voća, i to na lokalnom, nacionalnom i
međunarodnom nivou;
 Objasniti tri najčešća razloga za variranje cena u prodaji voća;
 Uporediti moguće cene za različitite vrste voća u odnosu na različite faktore, uključujući zahteve
za skladištenje, dužinu skladištenja, vreme berbe, transport do tržišta;
 Evaluirati pakovanje tri za različite vrste voća zavisno od načina prodaje;
 Analizirati različite marketinške strategije koje se koriste dobri proizvođači voća u Nišavskom
region u poređenju sa proizvođačima u regionima koju imaju intenzivnu voćarsku proizvodnju;
 Razviti primer marketinške strategije za određenu vrstu voća, uključujući: faze marketinga,
procenu troškova marketinga, procedure, promocije;
 Analizirate razlike i efekte u gajenju voća koje sprovode različiti voćari za istu voćnu vrstu na
različitim lokalitetima;
24

25.  Odrediti raspored radova i aktivnosti za gajenje + različitih vrsta voća za dvanaest meseci na
određenom lokalitetu;
 Pripremiti mesečni kalendar, pokrivajući svih dvanaest meseci za sve radove u voćnjak.
Preporuke
 Izbor voćnih vrsta i tema odrediti na osnovu intervjua sa zainteresovanim voćarima;
 Za predavače pozvati ugledne voćare iz naprednih voćarskih regiona;
 Predavači i služba za svaki set predavanja moraju pripremiti ili koristiti već postojeće primere
dobre prakse iz drugih regiona. Zajedno sa voćarima razviti GPN specifične i upotrebljive za
region;
 Predavanja i aktivnosti organizovati u selima koja su već delimično opredeljena za proizvodnju
određenih vrsta voća npr. U poslednje vreme u Aleksincu je započela tzv. rejonizacija pojedinih
voćarskih kultura na osnovu interesovanja poljoprivrednika. Pojedina sela postaju prepoznatljiva
po proizvodnji jagode (Gredetin, Krušje, Radevac, Suhotno), šljive (Ljuten, Kulina, Glogovica,
Vrelo), itd.
Aktivnost 2: Integrisana uputstva za organizaciju proizvodnje i primenu zaštite od štetočina. Ova
aktivnost uključuje informacije za povećanje biodiverziteta, zaštita useva (uključujući i biološku kontrolu),
prihranu useva, kao i preporučenu praksu za skladištenje proizvoda nakon žetve:
 Specifičnosti odabranih kultura i praksa u navodnjavanju;
 Prihrana zemljišta;
 Pravilna upotreba i vođenje evidencije o korišćenju pesticida;
 Zaštita od insekata;
 Zaštita od bolesti;
 Praćenje razvoja useva u odnosu na vremenske uslove;
 Zaštita od štetočina;
 Korovi i pokrivke za površinski sloj zemljišta;
 Praksa u upotrebi intenzivnih bioloških mera u borbi protiv štetočina;
 Žetva, skladištenje i čuvanje proizvoda.
Preporuke
Integralna proizvodnja voća je ekonomična proivodnja plodova visokog kvaliteta u kojoj prednoszt imaju
ekološki najsigurnije metode koje minimiziraju nepoželjne efekte i pupotrebu agro hemikalija u cilju
sigurnosti životne sredine i zdravlja čoveka. Da bi se ovo ostvarilo tehnologija proizvodnje se prilagođava
povećanju sigurnosti na nivou zasada, voćke i plodova.
Prilikom planiranja uvođenja integralne proizvodnje, potrebno je voditi računa o sledećim pitanjima:
 Šta integralna proizvodnja donosi proizvođačima i da li postoji dovoljan broj zainteresovanih
proizvođača;
 Koliko je tržište i procena potreba tog tržišta za proizvodima iz integralne proizvodnje;
 Da li nakon uvođenja uvođenja integralne proizvodnje i dobijanja potrebnog certifikata, odnosno
oznake „IP“ proizvođači mogu biti usigurni u plasman plodova po ekonomski prihvatljivim
cenama;
25

26. Aktivnost 3: Edukacija voćara o agrarnoj politici, fondovima ministartva poljoprivrde, gradova i opština
 Prikupljanje dokumentacije (uredbe, konkursi, itd.) o svim fondovima i projektima izdomena
ruralnog razvoja;
 Organizovanje okruglog stola sa predstavnicima Ministartsva, gradske i lokalne samoupravei na
kojima će svako od njih upoznati voćare sa time šta radi ali i u isto vreme obećati šta može da
uradi;
 Prikupljanje iskustava onih koji su konkurisaili za sredstva u predhodnim periodima u cilju
prikupljanja pozitivnih i negativnih iskustava i njihova diseminacija.
Preporuke
 Iskustva pokazuju da kada stavite predstavnike donatora ili onih koji upravljuju fondovima na
jednom mestu dolazi do takmičenja u obećavanju. A kada imate obećanje možete i da ih stalno
podsećate na ta obećanja. Zato ovakva mala donatorska konferencija može da donese značajne
rezultate;
 Posle dosta godina konkurisanja za razne kredite, donacije i sl., postoji bogato iskustvo koje treba
sakupiti, objediniti u formi uputstva.
Aktivnost 4: Prikupljanje podataka, identifikacija lidera, izrada baza podataka o stanju povrtarske i
voćarske proizvodnje u Nišavskom regionu
 Izrada i popunjavanje upitnika koji će popunjavati proizvodjači voća i povrća sa ciljem
identifikacije njihovh kapaciteta, mogućnosti i želja;
 Identiikacija lidera u proizvodnji voća i povrća i pravljenje baze podataka o njima;
 Identiikacija pružaoca usluga u poljoprivredi i turizmu, kao i njihove ponude i mogućnosti.
Preporuke
 Lideri su važni jer su oni ti sa kojima je lakše raditi, koji su spremni za inovativnost i koji su u stanju
da prenesu svoje ideje i ideje savetodavne službe na druge. Zato je neophodno napraviti baze
podataka o njima i sa njima posebno raditi i posvetiti im pažnju. Identifikacija može da bude
urađena sektorski, geografski (po selima) i po značaju;
 Potrebno je napraviti bazu podataka o onima koji pružaju usluge u pljoprivredi kao što su
poljoprivredne apoteke, savetnici, zadruge, prodavci inputa i sl. sa ciljem da se uključe u
programe savetodavne službe;
 Potrebno je dizajnirati Upitnik koji treba da pruži odgovor na stanje poljoprirede i turizma u
Nišavskom okrugu ali i da identifikuje potrebe za određenim aktivnostima savetodavne službe.
Upitnik bi se popunjavao koristeći princip kvalitativnog intervjua.
Aktivnost 5: Formiranje mašinskih prstenova u službi specijalizacije povrtarske proizvodnje
 Jedan od najvećih problema u poljoprivrednoj proizvodnji Nišavskog okruga je usitnjenost
poseda. Proizvođači povrća trenutno nemaju robu koja cenom i kvalitetom može biti
konkurentna sa proizvodom iz lokalnog okruženja (region), a posebno sa proizvodima iz EU.
Usitnjeni posedi, zastarela i neadekvatna mehanizacija u velikom procentu učestvuju u stvaranju
proizvoda sa visokom cenom koštanja.
 Cilj projekta je da se postojeći nivo tehnologije proizvodnje povrća na otvorenom polju podigne
na viši nivo. Smanjiće se učinak ljudskog rada, kao i cena koštanja proizvoda. Učesnici projekta će
26

27. imati uniformisanu proizvodnju koja će dovesti do povećanja prinosa i kvaliteta proizvoda.
Savetodavna služba će lakše sprovoditi poslove vezane za tehnologiju gajenja i kvalitet proizvoda.
 Master proizvođači bi bili nosioci posla, odgovorna lica i „vlasnici“ odgovarajućih mašina. U
projektne zadatke bili bi uključeni i proizvođači i distributeri mašina.
Radni paket 2: Unapređenje savetodavne službe
Aktivnost1: Proizvođač kao „ savetodavac“
 Cilj projekta je uključivanje dobrih „master“ proizvođača u sistem prognozno izveštajne službe,
kao i u proces prenosa znanja i širenja naprednih tehnologija. Na ovaj način savetodavna mreža bi
u početnoj fazi logistički ojačala, a sami proizvođači bi se lakše uključili u sistem savetodavne
službe. Osnovne projektne aktivnost bi se sastojale u pravljenju baze podataka proizvođača
povrća, odabiru najboljih po različitim kriterijumima (nivo obrazovanja, starost, količina
proizvoda, broj članova domaćinstva, infrastruktura, opremljenost, itd.), pravljenju lokalne meteo
mreže (npr. METOS-i), obuke vezana za prijem i distribuciju podataka. Značaj bi bio višestruk.
Proizvodnja povrća bi posle implementacije projekta mogla da se sprovodi planski, na principima
dobre poljoprivredne prakse i IPM-a. Takođe bi projektne aktivnosti doprinele jačanju zajedničkog
planiranja i proizvodnje povrća oko master farmera (jačanje veza među proizvođačima).
Aktivnost 1: Edukacija zaposlenih u savetodavnoj službi o fondovima EU
 Stručna ekskurzija u neku od Agencija koje su uspešno pripremale projekte za SAPARD;
 Prezentacija „Iskustva drugih zemalja u pripremi i korišćenju SAPARD/IPArd fondova“;
 Trening kroz rad (priprema IPArd, CBC i ostalih EU projekata), obezbeđen od strane konsultanata;
 Razmena iskustava sa ostalim savetodavnim službama i konsultantskim kompanijama u zemlji i
regionu o funkcionisanju, upravljanju, problemima koje treba očekivati i kako ih rešavati;
 Prezentacija „Mogućnosti korišćenja IPArd fondova u Srbiji“ od strane Savetodavne službe i
konsultanata potencijlanim korisnicima IPArd fondova.
27