1. Artmaqda olan kibertəhdidlər fonunda
milli iqtisadi təhlükəsizlik: kiberhücumların
milli iqtisadiyyatlara təsiri,doğurduğu
nəticələr və onların həlləri

2. Plan
1.Kiber hücumlarının milli iqtisadiyyata təsiri
2.Doğurduğu nəticələr və onların həlli yolları

3. Milli iqtisadi təhlükəsizlik
Dövlətin iqtisadi təhlükəsizliyi onun milli təhlükəsizliyin çox vacib tərkib
hissəsidir.İqtisadi güc ölkələrin,müəssisələrin və ya şəxslərin öz həyat
standartlarını yaxşılaşdırmaq qabiliyyətidir.
İndi Respublikamız keçmiş iqtisadiyyatın önəmli transformasiyası
vasitəsilə,yeni iqtisadi sistemə – bazara keçməklə, hal-hazırda iqtisadi
gücündən resurslardan müstəqil dövlət olaraq müstəqil şəkildə istifadəyə
başlayaraq dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya olunaraq,beynəlxalq birliyinin bir
üzvü olaraq fəaliyyətdədir.

4. Milli iqtisadi təhlükəsizlik kiberhücumlar aspektindən:
Təsadüfi deyil ki, kompyuter əsri sayılan XXI əsrdə İKT həqiqətən də dünya
əhalisinin böyük hissəsini öz təsir dairəsinə sala bilib.Bu sahədəki
inkişaf pozitiv meyilləri ilə bərabər bir çox hallarda müəyyən problemlərə də
yol açır.İnternet istifadəçilərinin İKT sahəsindəki müəyyən məlumatsızlıqları
kibercinayətkarların fəallaşmasına və onların şəxsi informasiyalara daxil
olmalarına geniş şərait yaradır.

5. Dünya İqtisadi Forumunun(WEF) araşdırmalarına görə, hazırda
kiberhücumlar qlobal risklər siyahısında təbii və texnogen fəlakətlərdən
sonra üçüncü yeri tutur.
Qlobal kibercinayətkarlıq qanunsuz onlayn bazarlardan, İP oğurluğundan, fişinqdən və s.
istifadə edərək hakerlər və onların arxasında duran “kölgə” güclü qüvvələr üçün illik
təxminən 1,5 trilyon dollar gəlir əldə edir.Elektrik şəbəkələri, neft-qaz kimyası və suyun
təmizlənməsi sistemləri kimi mülki aviasiyanı iflic edir,bank və ödəniş təşkilatlarının işinə
müdaxilə edərək,ümumilikdə maliyyə sisteminin sabit fəaliyyətini təhlükə altına alır. Bütün
bunlar milli təhlükəsizliyə və ictimai təhlükəsizliyə ciddi təhlükə yaradır.

6. Beynəlxalq təcrübələr və statistikalar:
• COVID-19 pandemiyası dövründə kiberhücumların sayı artıb.
• “Cybersecurity Ventures”in 2021-ci il açıqlamasına görə, kiberhücumların 50%-dən çoxu
kiçik və orta biznesi hədəf alıb.
• Qlobal Kibertəhlükəsizlik İndeksində: 15 pillə yüksələn Azərbaycan dünyanın 194 ölkəsi
arasında 40-cı yerdə,Avropanın bir sıra dövlətlərini nəzərəçarpacaq dərəcədə

7. Alman şirkətləri İT büdcələrinin təxminən 11%-ni təhlükəsizliyə sərf edirlər.
Ukrayna son on ildə davamlı kiberhücumlarla üzləşib və hücumların çoxu
Rusiyaya aid edilib.2021-ci ilin ilk on ayında təxminən 280.000 hücumla
üzləşdi.

8. Kiberhücumlarla yanaşı kiber cinayətlərin yayıldığı 20 ölkə:

9. Hakerlərin ən çox hücumları Azərbaycanın elektron KİV-lərinə və dövlət qurumlarının
saytlarına qarşıdır:
• Son onillikdə, xüsusən 2016-cı ilin aprel döyüşlərindən, 2020-ci ilin iyulunda sərhəd
toqquşmalarından və 44 günlük Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın internet
resurslarına hücumlar genişləndirilib və koordinasiya olunmuş sxemlər üzrə həyata keçirilib:
DDoS hücumları,internet saytlarının bloklanması və informasiya platformaları, məlumat
bazalarının sındırılmasına rast gəlinib.
• “Dezinformasiya hücumları demək olar ki, müharibənin əvvəlindən sonunadək dayanmadan
özündən özünü göstərdi. Həm vətəndaşlar,həm də dövlət qurumları hədəfə alınırdı.
İnformasiya resurslarına 44 gün ərzində 2 678 kiberhücumun qarşısı alınmışdır".

10. Kibercinayətkarlar nəyi hədəfləyirlər? Keçmiş müşahidələr göstərib ki, hücumların əksəriyyəti maliyyə
motivləri ilə həyata keçirilir. Bununla belə, biz həm də kibercinayətkarların sırf öz mükəmməlliyini sübut
etmək üçün hücum etdiklərini görmüşük. Beləliklə, hücumun hədəfinin nə olacağını iddia etmək üçün
çətin və sürətli bir qayda yoxdur. Bununla belə, hücumların əksəriyyəti aşağıdakıları hədəf alır:
Bir şəxsin və ya təşkilatın maliyyə
məlumatları
Müştəri və ya işçi
məlumat bazası
Müştərilərin/işçilərin/tərəf
daşların/maraqlı şəxslərin
maliyyə məlumatları

11. Kiberhücumun hüquqi
nəticələri
Kiberhücumların biznesə
təsirini necə minimuma
endirmək olar. Təhlükəsizlik
pozuntuları hətta ən davamlı
biznesləri də məhv edə bilər.
Riskləri buna uyğun idarə
etmək son dərəcə vacibdir.
Reputasiyaya zərər
Güvən müştəri
vacib elementidir.
biznesinizin reputasiyasına
gətirə və müştərilərinizin sizə
inamını sarsıda bilər.
1.müştərilərin itkisi
2.satış itkisi
3.mənfəətin azalması
Kiberhücumların
iqtisadi dəyəri
Kiberhücumlar çox vaxt
aşağıdakılardan irəli gələn
əhəmiyyətli maliyyə itkisi ilə
nəticələnir:
1.Korporativ məlumatların
oğurlanması
2.Maliyyə məlumatlarının
oğurlanması (məsələn, bank
rekvizitləri və ya ödəniş kartı
rekvizitləri)
3.Pul oğurluğu ticarətin pozulması
(məsələn, onlayn əməliyyatlar
keçirə bilməmək)
4.İş və ya müqavilənin itirilməsi
Təhlükəsizlik pozuntusunun təsirini üç kateqoriyaya bölmək olar:

12. Kiberhücum
təhdidlərini
əhatə edən
altı kiberrisk
əhatə edir .
Bələdiyyə xidmətlərinə
hücüm
Strateji sektorlararası İT
uğursuzluğu
İnternet
telekommunikasiyasının
pozulması.
Səhiyyə sektoruna və
xəstəxanalara
kiberhücum
Bulud xidməti
təminatçısının
uğursuzluğu
Nəzarət məlumatların
toplanması şəbəkələrinin
qəsb edilməsi.

13. Kiberhücumların qarşısını almağın yolları.
İşçilərin düzgün
yetişdirilməsi
Proqramı və
sistemləri tam
yeni saxlamaq
Firewall
quraşdırmaq
Sistemlərə giriş
idarə etmək
Məlumatlarınızın
ehtiyat nüsxəsini
çıxarmaq
Giriş
İdarəetmənin
təyini

14. Diqqətinizə görə təşəkkürlər!

15. https://seon.io/resources/global-cybercrime-report/
https://www.tessian.com/blog/phishing-statistics-2020/
https://www.mcafee.com/enterprise/en-us/assets/reports/restricted/rp-economic-impact-
cybercrime.pdf
https://report.az/ikt/azerbaycanin-bir-sira-dovlet-qurumuna-ve-banklara-kiberhucumlar-olub/