Ruïnes, bouwstenen van de tijd

1. MATERIAAL-TECHNISCH VOORONDERZOEK
CONSOLIDATIE RUINE - LEEMWANDEN
BC Architects – Ken Cooman

2. CONCEPT ONTSLUITING

3. 70.50
niv. water
69
68
67
66
69.78
69.50
68.10
68
67
66
70
70.00
69.38
70.50 70.50
69.00
76.90
69.10
67.04
157
67.30
30
Gotische zaal Donjon
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
onzichtbare resten
corten-staal
balkon corten-staal
349
206
965
ophoging trap corten-staal
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
bestaande ruïneresten
70.50
niv. waterwater
70.50
69.50
69
68
67
66
70
70
69
68
67
66
69.78
69.50
69
50
68.90
68.10
niv. water
68
67
66
70
72
71
70.00
69.38
70.50 70.50
69.00
76.90
69.10
67.04
157
67.30
30
70.50
69.50
69.95
70.50
69.00
68.50
66.93
69.38
70.00
352
112
194
70
71
72
67
66
v. water
76.90
256
67.30
niv. water
68.50
69.00
70.50
69.95
68.73
70.50
70.00
69.38
66
68
70
71
72
69.50
76.90
66.91
352
256
200
67.30
DE B
DE C
DE D
DE E
30
Gotische zaal
Gotische zaal Donjon
Gotische zaal Donjon
Gotische zaalDonjon
bestaande ruïnerestenburchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
onzichtbare resten
corten-staal
balkon corten-staal
349
206
965
352
69.92
leemophoging trap corten-staal
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
bestaande ruïneresten
bestaande ruïnerestenleemophoging
burchtmuur
verhoogd pad in staal en hout
leemophoging
onzichtbare resten
corten-staal
onzichtbare resten
corten-staal
CONCEPT ONTSLUITING

4. ototypering
te prototypering werd er eerst de verschillende lagen waterkering aangebracht volgens voorschriften van de fabrikant, en
s aan de omgeving gedroogd. Er werden 5 verschillende onderlagen aangebracht:
1= kalkhennep onderlaag
2=kalkhennep onderlaag, vervolgens drainagepleister TDM
3= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens drainaigepleister TGM
4= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens Saneerpeister SAN-S onderlaag
5 en 6= geen onderlaag.
g bleek dat de SAN-S onderlaag scheuren vertoonde, dewelke gedicht werden met siliconen. De kalkhennep vertoonde
e scheuren, maar niet over de hele dikte.
eer 3 weken werd er gestart met de stroleem. Deze werd gemengd in Gooik met een panmenger en vervolgens gebracht
uren. De manier van mengen gebeurde in volgende stappen:
Eerste prototypering
Bij de eerste prototypering werd er eerst de verschillende lagen waterkering
vervolgens aan de omgeving gedroogd. Er werden 5 verschillende onderlag
Prototype 1= kalkhennep onderlaag
Prototype 2=kalkhennep onderlaag, vervolgens drainagepleister TDM
Prototype 3= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens drainaigepleister TGM
Prototype 4= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens Saneerpeister SAN-S
Prototype 5 en 6= geen onderlaag.
Bij droging bleek dat de SAN-S onderlaag scheuren vertoonde, dewelke ge
ook enkele scheuren, maar niet over de hele dikte.
Na ongeveer 3 weken werd er gestart met de stroleem. Deze werd gemengd
naar Tervuren. De manier van mengen gebeurde in volgende stappen:
ONDERLAAG RUÏNE / LEEMWANDEN
reversibel en verhinderen vochttoevoer ruïneresten en leemwanden (capillair)
• prototype 1= kalkhennep onderlaag (“sponswerking” van kalkhennep met een hoog vochtbuffergehalte)
• prototype 2=kalkhennep onderlaag, vervolgens drainagepleister TDM
• prototype 3= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens drainaigepleister TGM
verhindert capillaire stijging – wel drainage van vocht
• prototype 4= Trasskalkpleister onderlaag, vervolgens Saneerpeister SAN-S onderlaag (cementgebonden)
volledige waterkering
• prototype 5 en 6= geen onderlaag.

5. ONDERZOEK BEKISTING
• grillige vormen van de ruïne in lengte breedte en hoogte -> stampleem als leemtechniek vrijwel uitgesloten
• bekistingstechniek moet de kracht van een betonbekisting aankunnen (minimum 45 kN/m2)
• prefab systeem kan niet gebruikt worden door de grilligheid van de ruïne
• bekisting moet gemaakt worden uit hout volgen van grillige lijnen van de ruïne (geen tie-rods of schoring)
• veel maatwerk en kosten
• oplossing: stroleem (eventuele bekisting of een bekistingsvrije uitvoering)

7. “Aarde Tienen” is de typische Vlaamse leem (hier ui een bouwsite uit Tienen) dewelke ook aanwezig is in Tervuren.
“Klei van Hins” komt uit de groeve van Argilières Hines (“argile brune”) en is een grondstof dewelke steeds homogeen beschikbaar
is.
“Rijnzand 0/4” is genormeerd zand beschikbaar in bouwhandels.
Stro en koeienmest komen vanuit het agrarisch circuit. Met koeienmest wordt geexperimenteerd wegens zijn cellulosehoudende
kwaliteiten dewelke weerstand tegen vocht gevoelig verhogen.
Conclusies:
2. is sterker dan 1. in abrasie. 3. is sterker dan 4. in waterbestendigheid. 5. vertoont scheuren wegens teveel fijn materiaal en te
weinig vezels. 3. en 4. zijn sterker dan de andere.
Dus rijnzand versterkt. Klei van Hins is sterker dan “aarde van Tienen”. Koeienmest werkt, maar is moeilik op te schalen naar een
volledige bouwwerf.
Dit wordt meegenomen naar de volgende reeks testen.
1 2 3
4 5
ONDERZOEK LEEMSAMENSTELLING
• onderzoek
• sterkte
• abrasie
• waterbestendigheid
• scheurvorming (inmenging vezels)
• de goede balans vinden tussen klei en zand
• natuurlijke hydrofoberen door caseïne (een eiwit gewonnen uit melk)

8. Vooronderzoek leemsamenstelling Burcht Tervuren pagina 8
9 10
6 7 8
9 10
6 neemt het snelst water op - 7,8 en 9 hebben zelfde snelheid - 10 neem het traagst water op
6,7,8,9 hebben snel sediment in het water - 10 heeft amper sediment
ONDERZOEK LEEMSAMENSTELLING
• hoe meer klei, hoe meer vocht opname
• caseïne vermindert vochtopname sterk
• hennepvezels vertragen vochtopname.

9. OPBOUW PROTOTYPE
• prototype ter plekke (vier seizoenen) om aan alle weeromstandigheden blootgesteld te worden
• het vochttransport in het prototype wordt op verschillende momenten gemeten en bijgehouden
• de ruïne is op bepaalde plaatsen dikker dan twee meter -> twee losstaande muren van 40 cm op de
perimeter van de ruïne te zetten

10. OPBOUW PROTOTYPE
• kalkhennep:
• vertragende sponswerking van het capillair vocht vooraleer de spons “vol” geraakt en water
capillair doorgeeft aan de stroleem.
• drainagepleisters
• vocht in de stroleem door zwaartekracht zakt doorheen de drainagepleister en daar verzamelt en
opdroogt,
• openingen tussen de granulaten van de drainagepleister te groot zijn om capillariteit toe te laten
• pleisters zijn gedeeltelijk cementgebaseerd?!
• stroleem
• in de vorm dewelke het meeste zand toelaat -> sterkste weerstand biedt aan abrasie en het minste
vocht opneemt.
• caseïne
• wordt gekozen door zijn invloed op waterbestendigheid en vochtopname
• trasskalk
• licht cementgebaseerd -> voor onderlaag voor drainagepleisters en saneerpleisters (reversibiliteit)
• prototypering als erosielijnen op sommige gekozen plaatsen

12. pagina 19

14. Vooronderzoek leemsamenstelling Burcht Tervuren

21. EVALUATIE PROTOTYPE
• esthetisch aspect ? (kleur en aanwezigheid van stro)
• duurzaamheid topafwerking?
• plaatsingswijze ? (volledige dikte van de muur en aansluiting resten)
• degradatie op lange termijn?
• budget?

22. Team van Meer! Architecten & co
Sint-Truidersteenweg 38 – 3500 Hasselt – www.teamvanmeer.be