1. 1
Een groene kijk
op sociale zekerheid
& op sociale uitdagingen*
Vorming Groene Academie/Oikos
Dirk Holemans – coördinator Oikos
* Op basis van presentatie van Dirk Geldof

2. 2
1. Historiek sociale zekerheid:
anderhalve eeuw sociale strijd
 Van ‘Proletariërs aller landen’
◦ tot Rerum Novarum en Daens
 Van ‘sparen voor de begrafenis’
◦ tot het Sociaal pact van 1944
 Van vrijwillige lokale initiatieven
◦ naar een verplicht collectief stelsel
 Van afgedwongen sociale rechten
◦ tot pacificatie-instrument tegen revolutie
 Van de crisis van de jaren ’30
◦ naar de naoorlogse welvaartsstaat
 Van “Burgerlijke Godshuizen” en “Burelen van
Weldadigheid” over ‘Commissie Openbare
Onderstand’
◦ tot de huidige OCMW’s

3. De klassieke sociale zekerheid bevat
zeven takken:
3
 1. rust- en overlevingspensioenen;
 2. werkloosheid;
 3. arbeidsongevallenverzekering;
 4. beroepsziekteverzekering;
 5. gezinsbijslag;
 6. verplichte verzekering voor genees-kundige
verzorging en uitkeringen;
 7. jaarlijkse vakantie.

4. 4
En een vangnet voor wie door de
mazen van de SZ valt:
 sociale bijstand” of “de residuaire
regelingen”
◦ OCMW-Wet (1976) Art. 1 Elke inwoner
van gemeente recht op waardig bestaan:
meer dan alleen financiële steun (en toen
nog geen sprake van leefloon
◦ inkomensgarantie voor ouderen
◦ tegemoetkomingen aan gehandicapten

5. 5
Tee principes aan basis van Sociale
Zekerheid
1. Verzekeringsprincipe
- gekoppeld aan arbeid (risico’s)
- gekoppeld aan loon (min/max.grens)
Voorbeelden : werkloosheidsuitkering, pensioen,
ziekte- en invaliditeitsverzekering, kinderbijslag
 Waarborgen van verworven levensstandaard
2. Solidariteitsprincipe
- aanvullende uitkeringen
- residuele stelsels: leefloon, IGO, kinderbijslag
 Garanderen van minimuminkomen

6. 6
Twee types van SZ-uitkeringen
1. Vervangingsinkomens
• arbeidsgebonden
• arbeidsrisico’s opvangen
• vb. werkloosheid, beroepsziekten,
arbeidsongevallen, pensioen
• loongekoppeld
• waarborg verworven levensstandaard
• binnen min. en max.-grenzen
2. Inkomensaanvullende uitkeringen
• persoonsgebonden
• vb. kinderbijslag, ziekteverzekering

7. 7
Sociale zekerheid en sociale bijstand
Sociale Zekerheid Sociale Bijstand
overlegeconomie sociaal beleid
collectief contract recht
wg/wn/overheid
arbeid behoefte
3 stelsels bestaansmiddelen-wn/
zelfst/ambtenaren onderzoek
financ. en beheer financiering
sociale partners+overheid belastingen
2 types uitkeringen uitkeringen :
vervangingsinkomens minimum-inkomen
aanvullende uitk.

8. 8
Klassieke principes van systeem van SZ
1. Verzekering - solidariteit
• Verzekeringsprincipe
• Bijdrage op loon
• Risico: verzekeren levensstandaard
• Schadeloosstelling
(proportionaliteitsbeginsel)
• Solidariteitsprincipe
• Recht op minimum-inkomen
• Bijdragen via belastingen
• Risico: Behoeftigheid

9. 9
Principes van systeem van SZ
1. Verzekeringsprincipe
Loon-bijdrage-risico-uitkering
vervangingsratio belangrijk
2. Herverdelingsprincipe
• Horizontale solidariteit
• bv. werkenden - werklozen
• verdeling van laag naar hoog risico
• Verticale solidariteit
• bv. rijken - armen
• verdeling van hoge naar lage inkomens
• Intergenerationele solidariteit
• Geen kapitalisatie-stelsel, wel repartitie-stelsel

10. 10
2. Groene uitgangspunten:
De sociale zekerheid moet…
 mensen versterken (empoweren)
◦ hun autonomie en vrijheid vergroten als burgers
 ook onze samenleving versterken
◦ niet alleen een vorm van sociale bescherming voor
individuele burgers
◦ Een sterke sociale zekerheid heeft ook een ruimere,
maatschappelijke functie
◦ onderdeel van onze keuze voor een rechtvaardige
samenleving als samenlevingsmodel (Rijnlandmodel)
 basisrechten helpen garanderen
 een belangrijke herverdelingsfunctie
 een cruciale functie in de armoedebestrijding
 als deel van een ruimere welvaartstaat
◦ => belang van publieke voorzieningen als onderwijs,
sociale huisvesting, …

11. 11
Ecologisten willen de SZ versterken
en moderniseren
 Als ecologisten willen we de bestaande sociale
bescherming niet alleen versterken;
 we willen ook nieuwe uitdagingen en nieuwe
ambities inbrengen.
◦ Tussen sociaal pact in 1944 en onze risico-maatschappij
van de 21ste eeuw ligt bijna 70 jaar.
◦ De snelle maatschappelijke veranderingen in die
periode zorgen voor nieuwe uitdagingen, maar
bedreigen op een aantal domeinen ook onze
welvaartsstaat.
 Willen we de sociale bescherming versterken
in die veranderende samenleving, dan is een
modernisering van onze sociale zekerheid
noodzakelijk.

12. 12
Inzoomen op concrete uitdagingen en
nieuwe behoeften
• 1. Vergrijzing en betaalbaarheid pensioenen
• 2. Wat met structurele werkloosheid?
• 3. Tijdsproblemen (combinatie arbeid en gezin)
• 4. Stijgende armoede en dualisering
• 5. Betaalbaarheid en de nood aan een bredere
financieringsbasis
• 6. Migratie en (de grenzen van) nationale sociale
zekerheidsstelsels
• 7. Communautair: naar een gelaagde welvaartsstaat

13. 13
1. Hoe maken we de vergrijzing
betaalbaar? De toekomst van de
pensioenen.
 Eerste pijler: nu al onvoldoende
◦ ca. 20% ouderen met inkomen onder
armoedegrens
 Quid vermogen??? => dan slechts 12%???
 Vooral probleem voor wie geen eigen woning
heeft
◦ Boven armoedegrens én welvaartsvast
◦ Niet enkel laagste pensioenen verhogen
◦ Blijven kiezen voor repartitie

14. 14
Hoe maken we de vergrijzing
betaalbaar?
 Tweede pijler (via werkgever)
◦ 60% van de werknemers gedekt. En de
anderen?
 Derde pijler: individueel pensioensparen
◦ Matteüseffect in het kwadraat
◦ Gesubsidieerd sparen
◦ Quid fiscale aftrek?
 Vierde pijler: eigen woning
 Langer werken. Ja, maar dan van
eindeloopbaandebat naar betere spreiding
over de gehele loopbaan
◦ Ratrace in de spitsuur van het leven
◦ Welke jobs voor 50-plussers?

15. 2. Wat met structurele werkloosheid?
15
 Structurele werkloosheid
◦ Laaggeschoolden
◦ Mensen met migratie-achtergrond
 Groeiende kwetsbaarheid op de
arbeidsmarkt
◦ Flexibilisering
◦ Interim jobs
 (Grenzen aan) activering
-> verhaal van straatveger in Nederland

16. 16
Groene antwoorden
 Recht op arbeid
◦ Groene economie zorgt voor jobs
◦ Uitbouw sociale economie
◦ Empowerende activering
 Investeren in combinatie
arbeid/gezin/sociaal leven
◦ Tijdsbeleid (zie verder)
 Naar een ander loopbaanmodel
◦ Transitionele arbeidsmarkt: hoe overgangen
faciliteren én sociaal beschermen

17. 17
De arbeidsmarkt verandert
 Uitgangspunten
◦ Geen job meer voor het leven: loopbanen
kennen meer veranderingen, overgangen,
transities
◦ Maar ook: moet je om de 5 jaar veranderen?
◦ keuze voor een levensloop-benadering
◦ Het oude concept van volledige werkgelegenheid
werkt niet meer
 Hoe goede transities bevorderen en slechte
vermijden?

18. 18
Discussie: basisinkomen
 Haalbare opstap naar volwaardig
burgerschap?
 Of eerder… een utopie met
gevaarlijke neveneffecten?
◦ stap naar precarisering arbeidsmarkt of
sterkere onderhandelingspositie
werknemers?
◦ beperken huidige sociale zekerheid?
◦ Vereist sluiting van de grenzen, of voeren
we in op Europees niveau:
-> cf. voorstel Van Parijs van Europees dividend

19. 19
3. Tijdsbeleid
(combinatie arbeid en gezin)
(Te) voorzichtige en tegenstrijdige
antwoorden van het beleid
Meer en langer werken
<-> voorstel Femma 30-uren week
+ Voorzichtig zoeken naar een combinatiebeleid
 Deeltijdarbeid neemt toe
◦Stijgend gebruik van
 Loopbaanonderbreking
 Tijdskrediet
 Ouderschapsverlof
Maar ook meer tijdsdruk:
◦ begunstigen ploegenarbeid
◦ meer overuren
◦ zondagopening winkels, stadscentra
◦ langer werken, …

20. 20
Tijdsbeleid op een tweesprong
Collectieve of individuele oplossingen?
 Huidige tijdskrediet onder druk:
◦ van autonomie naar paternalisme
 Het gevaar van de individuele
levensloopregeling (cf. Nederland)
 Pleidooi voor een collectieve regeling
en collectieve rechten

21. De tijdsverzekering als nieuwe pijler in
de sociale zekerheid
 Naast pensioenstelsel, werkloosheid, ziekte-en
invaliditeit en kindergeld: een nieuwe pijler
www.dirkgeldof.be 21
in de 21ste eeuw
 Een collectief kader voor collectieve
tijdsrechten, waar individuen uit kunnen putten
in verschillende fases in hun levensloop
 4 componenten
◦ Tijd voor kinderen
◦ Tijd voor zorg
◦ Tijd voor zelfontplooiing
◦ Tijd om te leren
 Tijdsverzekering is het structurele antwoord
op tijdsrisico’s in een transitionele
arbeidsmarkt

22. 4. Stijgende armoede
 15% onder EU armoedegrens
 Meer dan 100.000 gezinnen met leefloon
 Alle signalen op rood
 Zeer snelle verkleuring van de armoede
 Gaten in de bodem
 Alle beleidsdomeinen
 Armoede bij mensen van andere etnische
afkomst
www.dirkgeldof.be 22
◦ Categoriaal en/of inclusief
 Spanningsveld: alleen de bodem versterken
maakt van SZ een minimumstelsel

23. 23
Voor wie hoort wat?
 De te eenzijdige ‘Voor wat hoort wat’-
logica leidt tot steeds hardere aanpak van
mensen in kwetsbare situaties
fLinks beleid met plezier door rechts
overgenomen
 Interessante drie posities in dit boekje:
◦ Janssens: harde ‘voor wat hoort wat’
◦ Vandenbroucke: wederkerigheid (en
mededogen voor bepaalde groepen)
◦ Cantillon: vanuit menselijke waardigheid:
solidariteit om niet
Ecologisten: vertrekken vanuit autonomie:
ruimte geven om zich te ontplooien, mensen
niet loslaten maar ook niet disciplineren (vergt
nieuwe visie op overheid, voorbij (neo(liberaal))

24. 24
besluit  Sociale zekerheid
belangrijkste institutie voor
solidariteit in onze
samenleving
 Binnen de traditie van de
bredere welvaartstaat
 Zoeken naar herijking,
◦ die sociale rechten versterkt
(cf. tijdsrechten)
◦ aanpast aan veranderende
maatschappij
◦ Maar emancipatie terug
centraal stelt in plaats van
eenzijdige activering