Pozwolenie na budowę - wyniki badania

Pozwolenie na budowę 2012
Raport z badania
Autor: Małgorzata Kozioł
Publikacja bezpłatna.
Treść raportu dostępna na licencji Uznanie autorstwa 3.0
Polska (CC BY 3.0 PL), www.creativecommons.org/licenses/
by/3.0/pl/ ©Małgorzata Kozioł, www.symbjosis.com.
Raport skierowany jest do wszystkich zaintereso-
wanych tematyką pozwoleń na budowę, czyli
m.in. inwestorów indywidualnych i instytucjonal-
nych, deweloperów, ustawodawcy, urzędników,
architektów, budowlańców, właścicieli nierucho-
mości i do mediów branżowych.
Badanie zrealizowano wiosną 2012 roku.

Raport Pozwolenie na budowę 2012 — CAWI, n=58. Badanie pilotażowe — Małgorzata Kozioł - s. 2
Dlaczego w Polsce tak długo czekamy na pozwolenie na
budowę?
„Czas to pieniądz” - w branży budowlanej czas trwania procedur administra-
cyjnych przekłada się na koszt i ryzyko inwestycji. Nie bez przyczyny badanie
opiera się na danych dotyczących terminów oczekiwania na załatwienie
sprawy na każdym etapie przygotowania inwestycji, do momentu uzyskania
decyzji o pozwoleniu na budowę. W ten sposób zidentyfikowano najbardziej
czasochłonne procedury oraz zebrano propozycje rozwiązań, które mogłyby
pozytywnie wpłynąć na proces inwestycyjny, prawo i współpracę z urzędami.
Co jest celem raportu?
Celem raportu jest budowanie świadomości na temat ry-
zyk i kosztów związanych z inwestycjami budowlanymi w
Polsce z punktu widzenia inwestora i projektantów. W
raporcie przedstawiono wyniki badania Pozwolenie na
budowę, przeprowadzonego wśród architektów. Celem
tego przedsięwzięcia jest diagnoza przyczyn opóźnień w
procesie uzyskiwania pozwolenia na budowę w Polsce.
Badanie zrealizowano na potrzeby pracy dyplomowej do-
tyczącej otoczenia prawnego procesu uzyskiwania
decyzji administracyjnej.
Wprowadzenie
Jak korzystać z raportu?
W pierwszej części raportu przedstawiono wyniki badania w postaci ściany z
16 cegieł. Każda z cegieł odpowiada etapom i procedurom, jakie ma do poko-
nania inwestor od momentu zaistnienia zamierzenia inwestycyjnego do mo-
mentu uzyskania decyzji administracyjnej—pozwolenie na budowę. Intensyw-
ność koloru cegły w ścianie informuje o czasochłonności danego etapu. Każdy
etap tego procesu został opisany na kartach, zawierających wyniki badania i
komentarze architektów. Druga cześć raportu zawiera klasyfikację przyczyn
opóźnień w uzyskiwaniu pozwoleń na budowę oraz wybrane rekomendacje
i propozycje zmian, wskazane przez architektów.
A
Zawartość raportu
A. Wprowadzenie
B. Wnioski z badania
C. Ściana Pozwolenie na budowę
D. Karty etapów procesu uzyskiwania pozwolenia
na budowę
E. Klasyfikacja przyczyn opóźnień
F. Rekomendacje
G. Nota prawna, źródła
H. Pozwolenie na budowę 2014, 2015...

Większość przypadków z Mazowsza
Najwięcej danych zebrano z województwa mazowieckiego, co jest związane m.in. z zasięgiem mediów branżowych i zaanga-
żowaniem lokalnych Izb Architektów RP oraz SARP. Liczba przypadków w tym badaniu nie może być traktowana jako
odzwierciedlenie sytuacji w danym województwie.
Jakie dane uzyskano?
Zebrano i przeanalizowano 58 przypadków procesu uzyski-
wania pozwolenia na budowę. W opracowaniu wyników
badania wzięto pod uwagę zarówno dane ilościowe jak i
jakościowe, z naciskiem na analizę kontekstową analizo-
wanych przypadków. Komentarze badanych zawierają
przykłady praktyk stosowanych w wydziałach architektury
i planowania w procesach administracyjnych, dosadnie
obrazujących rzeczywistość w urzędach, z jaką spotyka
się inwestor w Polsce.
Kiedy i jaką metodę zastosowano?
Badanie zostało przeprowadzone w 2012 roku wśród archi-
tektów, za pomocą kwestionariusza on-line. W ramach ba-
dania przeprowadzono również 5 wywiadów bezpośrednich,
mających na celu pogłębienie wiedzy zdobytej dzięki bada-
niu kwestionariuszowemu.
Narzędzia badawcze?
Sposobem na wyeliminowanie subiektywizmu w ocenie
czasu było zadawanie pytań dotyczących faktycznych ter-
minów dotyczących konkretnych projektów i dokumentacji
projektowej. Kwestionariusz badania, odzwierciedlający
proces uzyskiwania decyzji o pozwoleniu na budowę, zo-
stał przygotowany w konsultacji z architekta-
mi i przedstawicielami Mazowieckiej Izby Architektów RP.
Co było przedmiotem badania?
Badanie dotyczyło przypadków przygotowania inwestycji
budowlanych na etapie uzyskiwania pozwolenia na budo-
wę, w których czas oczekiwania na decyzję przekroczył
ustawowe dwa miesiące*. Przyczyny opóźnień znane są ar-
chitektom, ponieważ to oni zwykle odpowiadają za opraco-
wanie projektu budowlanego, posiadają pełną dokumenta-
cję dotyczącą danego projektu i często reprezentują inwe-
stora w urzędach.
Metodologia
Liczba badanych przypadków
w podziale na województwa
1. mazowieckie: 28
2. dolnośląskie 6
3. pomorskie: 5
4. lubuskie:3
5. małopolskie:3
6. świętokrzyskie: 3
7. kujawsko-pomorskie: 2
8. wielkopolskie: 2
9. lubelskie:1
10. opolskie:1
11. podkarpackie:1
12. śląskie:1
13. zachodniopomorskie:1
14. łódzkie: 0
15. podlaskie: 0
16. warmińsko-mazurskie: 0
A
* Nota prawna s. 35-36

Raport Pozwolenie na budowę 2012 — CAWI, n=58. Badanie pilotażowe — Małgorzata Kozioł — s. 4
Wysokie ryzyko inwestycyjne
Inwestycje w Polsce są obarczone wysokim ryzykiem, ponieważ na etapie pla-
nowania nie jest możliwe precyzyjne oszacowanie: czasu niezbędnego na rea-
lizację, kosztu przegotowania inwestycji (projekty i uzgodnienia), kosztu reali-
zacji i zakresu inwestycji. W administracji publicznej w Polsce mamy do czy-
nienia z procesami mającymi negatywny wpływ na proces budowlany w kon-
tekście czasu i kosztów inwestora. W przypadkach, gdzie czas oczekiwania na
decyzję administracyjną był wydłużony, zauważono negatywny wpływ nie tyl-
ko systemu prawnego, ale również wpływ niezidentyfikowanych motywacji czy
wewnętrznego lobbingu w strukturach urzędów.
Wnioski z badania
Patologie w administracji
Z badania wynika, że najczęstszymi przyczynami opóźnień
w podejmowaniu decyzji są polityczne lub wewnętrzne
problemy administracji, a nie niedociągnięć formalnych i
merytorycznych w dokumentacji projektowej. Organ
wydający decyzję administracyjną może mieć interes, aby
w sposób zgodny z prawem opóźnić (zawiesić) postępowa-
nie administracyjne, jeśli istnieją niewygodne dla organu
problemy z inwestycją, gruntem lub zasobami kadrowymi
w urzędzie.
Patologie systemu prawnego
W Polsce inwestor nie może polegać na regulacji prawnej, a zwłaszcza na nie-
zwłocznym* załatwieniu sprawy w urzędzie. Jest skazany na długą, pełną puła-
pek i absurdów ścieżkę, nie mając żadnej gwarancji na realizację planowanej
inwestycji. Proces inwestycyjny, obarczony takim ryzykiem już na etapie pla-
nowania, nie sprzyja rozwojowi gospodarki i wzrostowi konkurencyjności Polski
na mapie inwestycyjnej świata.
Kupowanie kota w worku
Nieuregulowany stan prawny nieruchomości lub nieruchomości sąsiednich
często skutkuje niemożnością uzyskania decyzji administracyjnej.
* Nota prawna s. 35-36
Brak poszanowania dla prawa własności
W Polskim prawie funkcjonuje prawo pierwszeństwa
w stosunku do sposobu zabudowy działki i relacji z sąsied-
nimi nieruchomościami. Często właściciele sąsiednich dzia-
łek nie są stronami postępowania administracyjnego, co
oznacza, że nie mają możliwości odwołania się od decyzji
administracyjnej.
B

Wnioski z badania
Częste zmiany w regulacjach prawnych
W ciągu 8 lat do ustawy Prawo budowlane wprowadzono 16 nowelizacji, czyli
średnio 2 nowelizacje w ciągu roku. Biorąc pod uwagę, że proces inwestycyjny
w Polsce trwa średnio od 2 do 4 lat, taka skala zmian w prawie generuje ryzy-
ko dla wszystkich uczestników tego procesu. W momencie rozpoczynania prac
nad projektem budowlanym mogą obowiązywać inne zapisy prawne (lub nawet
ich interpretacja), niż w momencie składania wniosku o wydanie decyzji
o pozwoleniu na budowę.
Przestarzałe prawo
Nie ma korelacji pomiędzy prawem a procesem inwestycyjnym. Prawo budow-
lane nie nadąża za postępem w branży budowlanej i zmianami społeczno-
gospodarczymi. Tworzenie nowego prawa powinno odbywać się zgodnie z naj-
lepszymi technikami prawodawczymi i we współpracy z urbanistami, architek-
tami, prawnikami i z uwzględnieniem specyfiki procesu inwestycyjnego. Kon-
sultacje nowego prawa budowlanego z 2013 roku nie spełniają tych wymagań.
Brak słownika i definicji pojęć prawnych
w branży budowlanej
Prawo budowlane i Ustawa o planowaniu i zagospodarowa-
niu przestrzennym powstały w dwóch różnych minister-
stwach, dlatego często zapisy w tych ustawach są niespój-
ne.
Efekt opóźnień
Powyższe wnioski pokazują, z jakim ryzykiem związana
jest działalność inwestycyjna w Polsce i jakie koszty muszą
ponieść inwestorzy planujący rozpoczęcie inwestycji bu-
dowlanej, a następnie odbiorcy docelowi (mieszkańcy,
przedsiębiorcy). Zmiana na lepsze zależy od jakości komu-
nikacji i konsultacji branżowych oraz społecznych podczas
ustanawiania nowego prawa.
Zażalenie na bezczynność nie działa
Instrument prawny zażalenie na bezczynność, mający za-
pobiegać opóźnieniom w procedurach administracyjnych z
punktu widzenia inwestora jest nieefektywny. Inwestor
nie jest stroną w procesie ukarania urzędu, a odszkodowa-
nia stanowią dochód budżetu państwa.
B

Ściana Pozwolenie na budowę 2012
Uzgodnienia drogowe do projektu
budowlanego
Opinia Zespołu Uzgodnień
Dokumentacji Technicznej (ZUD)
Decyzja o środowiskowych
uwarunkowaniach
Uzgodnienia wodno-prawne
Decyzja konserwatorska Odstępstwa od przepisów
budowlanych
Odstępstwa od przepisów
szczególnych
Uzgodnienia w Wydziale
Bezpieczeństwa
i Zarządzania Kryzysowego
Uzyskanie warunków technicznych
przyłączenia mediów
Uzgodnienia dokumentacji
geologiczno—inżynierskiej
Decyzja o warunkach zabudowy
(WZ)
uwarunkowaniach
do celów uzyskania WZ
Wstępne warunki przyłączenia
mediów do celów uzyskania WZ
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Od 66 dni do pół roku
Od pół roku do roku
Ponad rok
Uzyskanie decyzji pozwolenie na
budowę od momentu złożenia
wniosku do momentu uzyskania
nieprawomocnej decyzji
C

Lokalizacja inwestycji
Jeżeli istnieje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
Gabaryty, funkcja i forma zabudowy na danym terenie jest już określona w drodze
publicznej debaty i na mocy uchwały samorządu lokalnego. Inwestor, znając zapisy mpzp
i ograniczenia jakie on narzuca dla danego terenu, może zdecydować się na zakup nierucho-
mości i rozpocząć przygotowanie projektu budowlanego.
Jeżeli nie został uchwalony miejscowy plan zagospodarowania
przestrzennego (mpzp), konieczne jest uzyskanie decyzji
o warunkach zabudowy (WZ).
Decyzja o warunkach zabudowy jest wydawana na podstawie wniosku inwestora, który propo-
nuje wielkość, funkcję i formę zabudowy w danej lokalizacji. Wynik postępowania nie jest
udostępniany publicznie, a o zamiarze inwestycyjnym dowiadują się tylko właściciele sąsied-
nich działek —uznane przez urząd strony postępowania administracyjnego.
Urząd bierze pod uwagę dostęp do drogi publicznej działki, uzbrojenie terenu, rodzaj
istniejącej zabudowy i inne aspekty wynikające z przepisów prawa. Decyzja nie musi być
zgodna ze studium uwarunkowań i zagospodarowania przestrzennego. Szczególnie
w Warszawie brak mpzp jest dotkliwy dla inwestorów.
Podstawa prawna: Ustawa z 27
marca 2003 r. o planowaniu i
zagospodarowaniu przestrzen-
nym, Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717
Organ uchwalający plan: sa-
morząd lokalny
Spośród 58. badanych przy-
padków aż 24 wymagały uzy-
skania decyzji o warunkach
zabudowy.
mpzp
WZ
D

Decyzja o warunkach zabudowy (WZ)
marca 2003 r. o planowaniu i za-
gospodarowaniu przestrzennym,
Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717
Jak długo powinno trwać wda-
nie decyzji: maksymalnie dwa
miesiące zgodnie z k.p.a + zawie-
szenia postępowania
Organ wydający decyzję: wójt,
burmistrz albo prezydent miasta
Uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy jest jedną z najbardziej czasochłonnych
procedur w procesie inwestycyjnym. Spośród 24 przypadków, gdy niezbędne było
uzyskanie decyzji WZ, uzyskano informacje o czasochłonności 13 z nich. Całkowity
czas trwania procesu uzyskiwania decyzji o warunkach zabudowy, od momentu
pierwszego kontaktu z urzędem, tylko w 7. przypadkach trwał krócej niż pół
roku, ale i tak dłużej niż 65 dni.
Ciężar uzasadnienia zakresu i celu inwestycji oraz możliwości jej realizacji prze-
niesiony zostaje na wnioskodawcę. Urząd może zawiesić postępowanie aż na 9
miesięcy, gdy rada gminy zdecyduje o rozpoczęciu prac nad miejscowym planem
zagospodarowania terenu. Decyzja o warunkach zabudowy jest nieważna, gdy
zostanie wydana decyzja o pozwoleniu na budowę dla innego inwestora, lub dla
danego terenu uchwalony zostanie plan miejscowy.
n = 13 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Decyzja została wydana, ale nie
uprawomocniła się, gdyż zaczął obo-
wiązywać mpzp i była wielka awantura
z urzędnikiem.
Wniosek o WZ został złożony
08.03.2005. Miasto zawiesiło postępo-
wanie na 12 miesięcy i wywołało plan
miejscowy. Plan nie został uchwalony
do dzisiaj. Dodatkowo termin wydłużał
się o kolejne „zachcianki” urzędników.
Urząd gminy, po wszczęciu postępowa-
nia, zlecił projekt decyzji po terminie,
z opóźnieniem wysłał go do uzgodnień i
nie przyjął warunków zasilania w ener-
gię elektryczną i zapewnienia mocy,
tylko zażądał podpisanej umowy dla
nie swojej działki wnioskodawcy. Decy-
zja miała zadecydować o zakupie dział-
ki.
Za urząd wykonywaliśmy analizy zabu-
dowy sąsiadującej. Zmienialiśmy kon-
cepcje zgodnie z ustaleniami z naczel-
nikiem urzędu.
Była świetna współpraca, wymiana
telefonów, urząd uprzedzał telefonicz-
nie, że zgłosi uwagi i jakie. Wymiana
rysunków bez zbędnych procedur przez
Kancelarię, lecz na miejscu. Ale opcja
zachowawcza wzięła górę i projekt
utkwił w MTBiGM,
Brak zgodności co do interpretacji WZ
przez inspektora z urzędu, a inwestora
i projektanta. Przedłużanie procesu
inwestycyjnego przez urzędnika z uwa-
gi na niezgodność wydanej WZ z
uchwalanym właśnie mpzp.
Wydającym pozwolenia jest architekt z
uprawnieniami. Po otrzymaniu od jego
pracownika postanowienia o uzupeł-
nieniu braków, spotkaliśmy się z nim i
inwestorem i wyjaśnienie sporawy
zajęło nam 5 min. Po czym podarł on
postanowienie i stwierdził że sprawy
nie było i postara się swoich pracowni-
ków czegoś nauczyć. Ponadto drobna
zmiana zapisów WZiZT zajęła mu nie-
całe 2 tygodnie!!!, a nie 6 miesięcy,
jak zazwyczaj.
Przyczyny opóźnień - wypowiedzi architektów
D

Inwestor, aby złożyć wniosek o wydanie tej decyzji, jest zmuszony opracować wielo-
branżową koncepcję inwestycji, zlecić opracowanie danych wyjściowych do opracowa-
nia karty informacyjnej lub obszernego raportu środowiskowego dla urzędu. Spełnienie
wymogów związanych z zawartością raportu środowiskowego generuje duże nakłady
finansowe i ogranicza ewentualne zmiany w zakresie inwestycji w przyszłości.
Dodatkowo nakłady finansowe trzeba ponieść na bardzo wczesnym etapie przygotowa-
nia inwestycji, gdy inwestor np.: dopiero ustala uzasadnienie biznesowe dla zakupu
terenu pod inwestycję.
uwarunkowaniach do celów uzyskania WZ
października 2008 r. o udostęp-
nianiu informacji o środowisku i
jego ochronie, udziale społeczeń-
stwa w ochronie środowiska oraz
o ocenach oddziaływania na śro-
dowisko, Dz. U. z 2008 r. Nr 199,
poz. 1227.
Jak długo powinno trwać wyda-
miesiące zgodnie z k.p.a + 21 dni
na konsultacje społeczne + za-
wieszenia postępowania
Organ wydający decyzję: Po-
wiatowy Wydział Ochrony Środo-
wiska
Decyzja jest ustawowo konieczna do uzyskania dla inwestycji, które mają lub mogą
mieć znaczący wpływ na środowisko. Czas oczekiwania na decyzję o środowiskowych
uwarunkowaniach do celów uzyskania Warunków zabudowy w 4 badanych przy-
padkach wynosi: 84 dni, 168 dni, 245 dni i 262 dni.
n = 4 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Żądanie oświadczenia, że na obiekcie
nie będą wytwarzane ścieki przemysło-
we jeśli przedmiotem inwestycji jest
budynek mieszkalny.
Wymagania uzupełnienia planu zago-
spodarowania o strzałki pokazujące
kierunek spływu wody deszczowej po
gruncie biologicznie czynnym pomimo
[podania] rzędnych terenu.
Donoszenie do urzędów specjalnie ro-
bionych przez architektów mapek np. z
oddziaływaniem inwestycji na środowi-
sko (w przypadku domu jednorodzinne-
go!), „bo tak w starostwie się prakty-
kuje”.
Uzgodnienia z wydziałem środowiska
pt.: „czy ten rząd drzew to jest szpa-
ler?”.
D

Wstępne warunki przyłączenia
mediów do celów uzyskania WZ
Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717
nie warunków: zależny od we-
wnętrznych przepisów gestorów
i odrębnych przepisów prawa.
Instytucja wydająca warunki:
gazownia, zakład energetyczny,
przedsiębiorstwo wodno-
kanalizacyjne, telekomunikacja
i inni.
Dokument: wstępna zgoda lub
zapewnienie o dostawie mediów.
W procesie uzyskiwania decyzji WZ, konieczne jest uzyskanie wstępnych warunków
przyłączeniowych od gestorów, czyli dostawców mediów, np.: energii, wody. W 24
badanych przypadkach, które wymagały złożenia w sumie 120 wniosków do
gestorów, badani zgłosili tylko 14 przypadków, w których czas oczekiwania był
wydłużony. Uzyskiwanie wstępnych warunków przyłączenia mediów zwykle
odbywało się w ciągu 4 tygodni i miało nieznaczny wpływ na wydłużenie proce-
su uzyskiwania pozwolenia na budowę.
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
n = 120
Uzyskiwanie warunków przyłączenia
mediów wpłynęło na wydłużenie czasu
oczekiwania na uzyskanie decyzji.
D

Projekt budowlany
Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717 oraz
Rozporządzenia Ministra Trans-
portu, Budownictwa i Gospodarki
Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012
r. w sprawie szczegółowego za-
kresu i formy projektu budowla-
nego, Dz.U.2012 nr 0 poz. 462
Dokument: Projekt budowlany
Zgodnie z art. 28 ustawy, roboty budowlane można rozpocząć jedynie na podstawie
ostatecznej (prawomocnej) decyzji o pozwoleniu na budowę. Polski system prawny
nakłada na inwestora obowiązek przygotowania projektu budowlanego zgodnego z
setkami przepisów, do którego wymagane jest dołączenie odpowiednich uzgodnień,
innych pozwoleń i dokumentów. Zakres dokumentacji i czas niezbędny na jej
przygotowanie generuje wysokie koszty, którymi obciążony jest inwestor.
Zgodnie z art. 33 Prawa budowlanego do wniosku należy załączyć cztery egzempla-
rze projektu budowlanego wraz z opiniami, uzgodnieniami, pozwoleniami i innymi
dokumentami wymaganymi przepisami szczególnymi, aktualnym zaświadczeniem
uprawnionych projektantów o wpisie na listę członków właściwiej izby oraz oświad-
czeniem o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele
budowlane i aktualną decyzją o warunkach zabudowy (w przypadku braku
mpzp).
Po prawie dwóch miesiącach urząd
wezwał do uzupełnienia projektu bu-
dowlanego, złożonego z wnioskiem o
pozwolenie na budowę. Uzupełnienie
polegało na dorysowaniu strzałki pół-
nocy na mapie geodezyjnej (zawsze
zorientowanej na północ) oraz ponow-
ne ponumerowanie stron w projekcie w
kolejności, pomimo numeracji sekcja-
mi.
Na zabudowę loggi w budynku wieloro-
dzinnym (na terenie dużej spółdzielni
w Warszawie) potrzebne jest pozwole-
nie na budowę. W zakresie projektu
budowlanego obowiązkowe jest załą-
czenie aktualnej mapy do celów pro-
jektowych. Budynek stoi na 16h dział-
ce, co wiąże się z bardzo kosztownym
uzyskaniem mapy, pomimo całkowite-
go braku zmian w zagospodarowaniu
terenu.
D

Uzyskanie decyzji pozwolenie na budowę
od momentu złożenia wniosku do momentu
uzyskania decyzji administracyjnej
Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717
miesiące zgodnie z k.p.a + ewen-
tualne zawieszenia postępowania
Organ wydający decyzję: wójt,
Dokument: Decyzja o pozwole-
niu na budowę lub rozbiórkę
Badaniu podlegały przypadki, w których czas oczekiwania na decyzję administracyjną
przekroczył ustawowe dwa miesiące. We wszystkich badanych przypadkach wniosek o
wydanie tej decyzji został złożony we właściwym urzędzie po 2005 roku.
Aż w 18. przypadkach uzyskanie decyzji o pozwoleniu na budowę od momentu
złożenia dokumentacji w urzędzie trwało dłużej niż pół roku. Spośród 20. przy-
padków, które w momencie realizacji badania nie uzyskały jeszcze decyzji, w 13. z
nich termin wyznaczony w k.p.a został już przekroczony.
W 9. badanych przypadkach, w których czas oczekiwania na decyzję o pozwoleniu na
budowę od momentu złożenia wniosku nie przekroczył 65 dni, czas od momentu pierw-
szego kontaktu z urzędem do momentu złożenia wniosku o wydanie tej decyzji wielo-
krotnie przekroczył dwa miesiące, a w kilku przypadkach wynosił ponad 3 lata.
Biorąc pod uwagę 30 przypadków, w których zmierzono czas od pierwszego kontaktu z
urzędem do momentu złożenia wniosku o wydanie decyzji o pozwolenie na budowę
tylko w 5. przypadkach był on krótszy niż 2 miesiące. W 9. przypadkach inwestorzy
przygotowywali się do złożenia wniosku ponad rok.
n = 58
Nie uzyskano jeszcze decyzji
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
D
Dwa urzędy: Architektura z Wydziałem
Infrastruktury [MTBiGM – przyp. autor]
nie mogły przez rok dogadać się co do
zapisów w decyzji WZ.
Po interwencji radnego referat podjął
działania, wysuwając uwagi do projek-
tu o uzupełnienie braków: uzgodnienie
projektu domu jednorodzinnego w
ZUD, oraz w urzędzie d/s melioracji,
rysunki widoków wewnętrznych ścian
działowych z typowymi drzwiami we-
wnętrznymi). Dopiero po pisemnej
interwencji u starosty odstąpiono od
tych kuriozalnych wymagań.
Wymaganie uzgodnienia p.poż budyn-
ku, który z mocy rozporządzenia, w
oczywisty sposób tego nie wymaga,
argumentując, że "projektant będzie
spokojniej spał”.

Uzgodnienia drogowe do projektu
budowlanego
Podstawa prawna: Prawo bu-
dowlane, Dz. U. 2003 nr 162 poz.
1568,
miesiące zgodnie z k.p.a
Organ wydający decyzję/opinię:
Zarządca drogi / opinia inżyniera
ruchu
Dokument: Decyzja zjazdowa /
zatwierdzony projekt organizacji
ruchu
Uzgodnienia drogowe dotyczą uzgodnienia dostępu do drogi publicznej: lokaliza-
cji i geometrii wjazdu, konstrukcji wjazdu, analiz ruchu w pobliżu inwestycji,
projektu organizacji ruchu i uzgodnienia prawa do terenu na realizację wjazdu.
Uzgodnienia drogowe były niezbędne w 37. przypadkach, spośród których 24
postępowania trwały maksymalnie 65 dni, a 4 postępowania trwały ponad pół
roku.
Uzgodnienia drogowe są konieczne do wniosku o pozwolenie na budowę budynku,
ponieważ urząd wymaga gwarancji, że wjazd będzie zapewniony. Budowa
samego wjazdu również wymaga pozwolenia na budowę na podstawie odrębnego
projektu budowlanego.
n = 37 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Wymóg gminy przebudowy drogi gmin-
nej. Należało uzyskać warunki zabudo-
wy na zjazd, gdyż fragment zjazdu nie
zmieścił się w obszarze oznaczonym w
decyzji na budynek.
Cykl następujących po sobie pozwoleń:
uzgodnienie lokalizacji, uzgodnienie
projektu organizacji ruchu z zarządem
drogi, policją, a następnie wydziałem
inżynierii ruchu, odrębne zgody na
zajęcie terenu.
Kłopoty z ustaleniem przez organ wła-
ściwego organu do rozpatrzenia spra-
wy - trudności z określeniem gestora
dróg. Sprawa samego projektu nie była
problematyczna.
Ignorowanie przez organy terminów z
k.p.a., stawianie wymogów dot. uzu-
pełnień ponad te, wymagane prawem.
Problemy z określeniem zarządcy
i właściciela drogi.
Nie znam przyczyn (sprawę prowadził
projektant dróg), ale samo uzyskanie
zgody na zjazdy po uzgodnieniach or-
ganizacji ruchu trwało 18 tygodni.
Wymaganie uzgodnienia z zarządem
dróg, mimo braku zmian wjazdów na
działkę.
Gminy uchylają się od przejmowania
nowo wydzielanych działek na drogi. W
związku z tym wszyscy właściciele dro-
gi prywatnej (a jest ich tyle ile działek
przy drodze - niekiedy kilkadziesiąt) są
stronami postępowania.
D

dowlane, Rozporządzenie Mini-
stra Rozwoju Regionalnego i Bu-
downictwa z 2 kwietnia 2001 r. w
sprawie geodezyjnej ewidencji
sieci uzbrojenia terenu oraz ze-
społów uzgadniania dokumentacji
projektowej. Dz. U. 2001 nr 38
poz. 455
nie opinii: 0d 14 do 30 dni.
Organ wydający opinię: Zespół
Uzgodnień Dokumentacji Tech-
nicznej
Dokument: Opinia ZUD z upo-
ważnienia starosty
Opinia Zespołu Uzgodnień Dokumentacji
Technicznej (ZUD)
Opinia ZUD do wniosku o pozwolenie na budowę jest wymagana przez urzędy. Zespół
składa się z przedstawicieli dostawców mediów, którzy komisyjnie koordynują prze-
bieg uzbrojenia terenu w związku z nową inwestycją. W 46 postępowaniach uzyska-
nie opinii ZUD było możliwe w ciągu dwóch miesięcy, a najczęściej w ciągu 30
dni. Uzyskiwanie opinii ZUD zwykle odbywa się w ciągu miesiąca i nie ma wpływu
na wydłużenie procesu uzyskiwania pozwolenia na budowę.
Uzgodnienie sieci będących przyłączami do budynku lub budowli, w części usytuowa-
nej na nieruchomości inwestora nie wymaga przedłożenia wniosku na posiedzeniu
zespołu i zasięgania opinii jego członków.
n = 46 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Brak przedstawicieli gestorów na ze-
braniach zespołu, szczególne utrudnia-
nie uzgodnienia przez wodociągi. Za-
biegi mające na celu wykorzystanie
inwestycji do zabezpieczenia własnych
interesów kosztem inwestora.
Wydłużenie czasu oczekiwania poprzez
wymagane niezależne od ZUD uzgod-
nienie projektów poszczególnych sieci
z ich dysponentami przed wydaniem
decyzji ZUD.
Pani z gazowni nie stawiała się na po-
siedzenia i nikt nie był w stanie jej do
tego zmusić.
Żądanie uzgodnień ZUD, w przypadku
gdy pozwolenie na budowę nie obej-
muje sieci.
Żądanie dostarczenia ZUD i pozwolenia
na budowę dla przebudowy sieci pomi-
mo tego, że nie były przedmiotem po-
stępowania i stanowiły przedmiot od-
rębnych pozwoleń (inny inwestor -
dostawca mediów, inny zakres - poza
własnością inwestora).
D

n = 5 z 58
Decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach
Podstawa prawna: Ustawa o
planowaniu przestrzennym, Usta-
wa z dnia 21 maja 2010 r. o
zmianie ustawy o udostępnianiu
informacji o środowisku i jego
ochronie, udziale społeczeństwa
w ochronie środowiska oraz o
ocenach oddziaływania na środo-
wisko oraz niektórych innych
ustaw Dz. U. 2010 nr 119 poz.
804
Organ wydający decyzję: Po-
wiatowy Wydział Ochrony Środo-
wiska
Miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego dają inwestorom bardzo ogólne
wytyczne środowiskowe, a inwestorzy są ustawowo zobligowani uzyskać decyzję śro-
dowiskową dla inwestycji mających lub mogących mieć wpływ na środowisko. Bywa,
że zmiana funkcji lub parametrów inwestycji na etapie projektowania inwestycji
wymaga ponownego uzyskania decyzji środowiskowej.
W praktyce większość dużych inwestycji wymaga tej decyzji, a w procesie jej
uzyskiwania podlega publicznym konsultacjom, zgodnie z art. 33 ustawy*, co znacz-
nie wpływa na czas trwania postępowania administracyjnego, ale nie usprawiedliwia
tak długich terminów, jakie uzyskano w badaniu. Z punktu widzenia inwestora
ta procedura administracyjna jest jedną z najbardziej uciążliwych w procesie inwe-
stycyjnym.
W 5. przypadkach, gdzie nastąpiła konieczność uzyskania decyzji o środowisko-
wych uwarunkowaniach do wniosku o pozwolenie na budowę, czas oczekiwania
na decyzję wyniósł: 84, 168, 252, 357 i 490 dni.
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Uzupełnienia w wyniku interpretacji
urzędu.
Uzupełnienia polegały w większości na wskazaniu na jakiej stronie jest odpowiedź
na pytanie urzędu. Kuriozalne są zapisy BOŚ w decyzji determinujące szczegółowo
wymiary i lokalizację wyrzutni powietrza, czy innych elementów budynku, który
jeszcze nie został nawet przez nas zaprojektowany! Prawomocna decyzja uzyska-
na została prawie po 1 roku oczekiwania.
D
*Nota prawna s. 35-36

n = 12 z 58
Uzgodnienia wodno-prawne
Uzgodnienie wodno-prawne jest wymagane w przypadku możliwości naruszenia
równowagi wodno-gruntowej poza granicami inwestycji, ale także w przypadku
budowy lub przebudowy wszelkich urządzeń wodnych. W 12. badanych przypad-
kach uzyskanie uzgodnienia trwało od 21 do 84 dni.
Podstawa prawna: z dnia 18 lip-
ca 2001 r. Prawo wodne, Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019, z
późn. zm.)
Jak długo powinno trwać uzy-
skanie uzgodnienia: maksymal-
nie dwa miesiące zgodnie z k.p.a
Organ: Organem właściwym do
wydawania pozwoleń wodno-
prawnych jest starosta, marsza-
łek województwa lub dyrektor
regionalnego zarządu gospodarki
wodnej
Dokument: Operat wodno-
prawny na podstawie którego
wydawana jest decyzja—
pozwolenie wodno-prawne
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Nie potrafiono sprecyzować czy uzgod-
nienie jest potrzebne ze względu na
funkcję-cukiernia tak, ale ze względu
na wielkość i etap inwestycji nie.
Ostatecznie ustalono ze będzie wyma-
gane przy odbiorze budynku.
Czas został wydłużony, ponieważ organ
nie potrafił wyjaśnić konieczności
opracowania operatu wodno-prawnego
dla zadania polegającego na budowie
mikro cukierni - gdzie przepisy są iden-
tyczne jak dla dużych zakładów cukier-
niczych. Ostatecznie ustalono ze decy-
zja będzie wymagana dopiero przy
odbiorze budynku. Pora odbioru nade-
szła, nikt natomiast nie chce się podjąć
wykonania operatu dla tego budynku.
Urząd uznał za zasadne uzyskanie po-
zwolenia wodno-prawnego na budowę
przepustu dla przydrożnego rowu po
wjazdem do budynku jednorodzinnego.
D

n = 16 z 58
dowlane, Dz. U. 2003 nr 162 poz.
1568, Ustawa z 23 lipca 2003 r. o
ochronie zabytków i opiece nad
zabytkami
nie zaleceń: brak określonego
terminu
Organ wydający decyzję: Kon-
serwator Zabytków
Dokument: Decyzja konserwa-
torska lub zalecenie konserwator-
skie
Decyzja konserwatorska
Decyzja konserwatorska jest wymagana do pozwolenia na budowę, jeśli dotyczy
budynków wpisanych do rejestru zabytków. W przypadku robót w otoczeniu zabyt-
ków lub zabytków wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, urząd konsultuje te
roboty w postępowaniu administracyjnym, traktując konserwatora jako jedną ze
stron. Bez wcześniejszych konsultacji projektu z konserwatorem, np.: w formie
zaleceń konserwatorskich, często te projekty są odrzucane. Instytucja zalecenia
konserwatorskiego wynika z prawa o ochronie zabytków i nie podlega procedurom
i terminom określonym w k.p.a. Oznacza to dla inwestora brak możliwości oszaco-
wania czasu trwania uzgodnień konserwatorskich.
W 16. przypadkach inwestycje dotyczyły obiektów objętych ochroną konserwa-
torską. W 10. przypadkach decyzje były wydane terminowo, natomiast
w przypadku 6. inwestycji proces ten był wydłużony nawet do 10. miesięcy.
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Żądanie uzyskania ponownej decyzji
konserwatora dla każdej zmiany pro-
jektu budowlanego w trakcie postępo-
wania, nawet jeśli to jest tylko niei-
stotny opis w legendzie zmieniony na
żądanie tej samej urzędniczki.
Wielokrotne zalecenia, których treść
nie była zrozumiała nawet dla urzędni-
ka wydającego WZ, brak możliwości
dyskusji merytorycznej z konserwato-
rem.
Konieczność przeprowadzenia badań
archeologicznych: „procedura: wydanie
zaleceń konserwatorskich, w których
zalecono wykonanie badań archeolo-
gicznych w pasie drogowym przy bu-
dynku, uzyskanie zgody na prowadze-
nie badań archeologicznych, uzyskanie
zgody na wykonanie programu prac
konserwatorskich, uzgodnienie projek-
tu organizacji ruchu, uzyskanie pozwo-
lenia na zajęcie pasa drogowego, zgło-
szenie robót, zatwierdzenie programu
prac konserwatorskich, przyjęcie spra-
wozdania z badań archeologicznych,
zatwierdzenie projektu budowlanego.
Miejski konserwator zabytków narzucał
bardzo radykalnie rozwiązania projek-
towe inwestorowi. Trudny kontakt
z biurem konserwatora.
Konserwator rok po wydaniu decyzji
stwierdził, że jednak nie musiał jej
wydawać, bo przypatrzył się mapom z
lat 50 XX w. i zauważył, że to nie jego
teren.
Bezpośrednie konsultacje z konserwa-
torem bez pośrednictwa pisemnych
opinii konserwatorskich - ich czas jest
nie limitowany w k.p.a, więc dyskusja
na temat zawartych w nich opinii jest
bardzo długotrwała; w moim przypad-
ku było to 18 koncepcji.
Treść postanowienia konserwatora:
"termin nie mógł zostać dotrzymany ze
względu na konieczność przeprowadze-
nia dodatkowego postępowania dowo-
dowego" - bez możliwości zażalenia od
tego postanowienia.
Zmiana zdania konserwatora do wcze-
śniej wydanych zaleceń (nie są wiążą-
ce), w efekcie konieczność wykonania
zmian w projekcie.
D

Odstępstwa od przepisów budowlanych
Podstawa prawna: Rozporządze-
nie Ministra MTBiGM
nie zezwolenia na odstępstwo:
nie ma określonego terminu
Organ wydający zezwolenie na
odstępstwo: Minister wydaje
zezwolenie lub odmawia zezwole-
nia na udzielenia odstępstwa. W
imieniu inwestora o zgodę na od-
stępstwo do Ministerstwa Trans-
portu, Budownictwa i Gospodarki
Morskiej wnosi lokalny wydział
architektury.
Organ wydający odstępstwo
w formie postanowienia: wójt,
n = 16 z 58
Odstępstwo od przepisów Prawa budowlanego polega na zastosowaniu innych rozwią-
zań budowlanych w projektowanej inwestycji, niż wymaga to prawo budowlane, np.:
zlokalizowanie dwóch budynków w odległości mniejszej, niż określona w przepisach.
Konieczność wystąpienia o odstępstwo wynika najczęściej z tego, że szczegółowe
przepisy, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie, a zawarte
w Rozporządzeniu Ministra MTBiGM z 12 kwietnia 2002 r. (Dz. U. Nr 75 poz.690) w
sprawie warunków technicznych, nie uwzględniają technicznej złożoności projektów
i zaawansowania techniki budowlanej. W związku z tym, w praktyce większe inwesty-
cje nie mogą obejść się bez uzyskania odstępstw o przepisów budowlanych.
Z informacji uzyskanych w badaniu wynika, że decyzje ministerstwa są nieprzewi-
dywalne, a czas oczekiwania na zezwolenie zwykle przekracza 3 miesiące. Pra-
cownicy ministerstwa, z którymi architekci mieli kontakt, tłumaczyli to niewystarcza-
jącą liczbą pracowników w stosunku do liczby wniosków z całej Polski. Zgoda ministra
na odstępstwo nie jest udzielana w trybie administracyjnym (k.p.a.).
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Urząd miasta nie mógł się zdecydować,
kto powinien występować w tej spra-
wie do ministerstwa.
Czas oczekiwania w ministerstwie 4
miesiące + ekspertyza rzeczoznawcy
ppoż + opinia komendy wojewódzkiej
straży pożarnej.
Urzędnik zażądał odstępstwa dotyczącego nieprzepisowej odległości między bu-
dynkami istniejącymi (!), które są pod ochroną konserwatorską. Na życzenie
urzędniczki wielokrotnie zmieniano wniosek i jego zakres – ok. 2 miesiące, gdy
nareszcie urząd wystąpił do ministerstwa nastąpiło 7-miesięczne oczekiwanie na
decyzję ministra. Minister wyraził zgodę pod warunkiem uzyskania pozytywnej
opinii sanepidu, PIP i straży pożarnej, co trwało kolejne 4 miesiące. Odstęp-
stwo finalnie zostało wydane dopiero z wraz z pozwoleniem na budowę,
po ok. 1,5 roku.
Notoryczne uzyskiwanie odstępstwa od
wymagań odległości własnego miejsca
parkingowego od okien własnego dom-
ku jednorodzinnego.
D

Podstawa prawna: Przepisy prawne
w zależności od zakresu i rodzaju
odstępstwa
Jak długo powinno trwać wydanie
odstępstwa: maksymalnie dwa mie-
siące zgodnie z k.p.a
Organ wydający odstępstwo: Woje-
wódzka Komenda Straży Pożarnej,
Wojewódzka Stacja San-Epid, Pań-
stwowa Inspekcja Pracy, Kolej, Me-
tro Warszawskie itp.
n = 4 z 58
Odstępstwa od przepisów szczególnych
Odstępstwa od przepisów szczególnych dotyczą przepisów innych niż budowlane,
np.: przepisy ochrony pożarowej, prawo pracy, sanitarne, itp. Naturalnym jest, że
lista przepisów szczególnych nie jest określona i zależy od rodzaju inwestycji, jej
lokalizacji, lokalnych uwarunkowań i funkcji.
Zadaniem inwestora jest przygotowanie wniosku i uzyskanie odstępstwa w odpowied-
niej instytucji przed złożeniem wniosku o pozwolenie na budowę. W 4. przypadkach,
gdzie inwestor starał się o uzyskanie odstępstw od przepisów szczególnych, czas
oczekiwania wynosił od 14. do 84. dni.
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
Brak informacji o przyczynach opóźnie-
nia prawdopodobnie uzgadnianie z PIP.
D

Uzyskanie warunków technicznych
przyłączenia mediów
n = 94
Podstawa prawna: Warunki tech-
niczne przyłączenia mediów są czę-
ścią Projektu budowlanego zgodnie
z art. 34 ust.3 pkt 3. Prawa budow-
lanego
Jak długo powinno trwać uzyska-
nie warunków: zależny od we-
wnętrznych przepisów gestorów i
odrębnych przepisów prawa, np.:
dostawca energii dla inwestycji ko-
mercyjnych ma wyznaczony ustawo-
wy termin do 150 dni
Organ wydający warunki: dostawcy
mediów
Do wniosku o pozwolenie na budowę wymagane jest oświadczenie dostawców
mediów (gestorów) o zapewnieniu dostaw dla inwestycji. Złożono w sumie 94
wnioski, których rozpatrzenie odbyło się w większości przypadków w ciągu
30. dni. Tylko w 12. przypadkach czas oczekiwania przekroczył 65 dni,
co mogło być spowodowane np.: przebudową sieci zewnętrznej poza
terenem inwestycji.
Gestorzy zwykle
Żądanie dostarczenia ZUD i pozwolenia
na budowę dla przebudowy sieci pomi-
mo tego, że nie były przedmiotem po-
stępowania i stanowiły przedmiot od-
rębnych pozwoleń (inny inwestor -
dostawca mediów, inny zakres - poza
własnością inwestora).
Odpady
stałe
Telecom
Wod-kan Energia
elektryczna
Gaz
Ciepło
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
D

Uzgodnienia dokumentacji
geologiczno—inżynierskiej
Wykonanie dokumentacji geologiczno-inżynierskiej jest bardzo kosztowne, ponieważ
bazuje na wymaganych rozporządzeniem i odrębnie zatwierdzonych uprzednio w urzę-
dzie badaniach gruntu. Ponadto dokumentacja musi zawierać prognozę wpływu
posadowienia budynku na otoczenie.
Tylko w 14. z 58. badanych przypadków wymagane było wykonanie uzgodnienia
tej dokumentacji. W większości przypadków termin określony w k.p.a. nie został
przekroczony.
Podstawa prawna: Uzgodnienie
dokumentacji geologiczno–
inżynierskiej jest wymagane przez
art. 34 ust3 pkt 4. Prawa budowla-
nego (w zależności od potrzeb przy
szczególnie trudnych warunkach po-
sadowienia). Rozporządzenie Mini-
stra Środowiska określa szczegółowe
wymagania dotyczące tej dokumen-
tacji, a zgodnie z prawem geologicz-
nym i górniczym podlega ona odręb-
nemu uzgodnieniu w Wydziale
Ochrony Środowiska. Ustawa z dnia
9 czerwca 2011 r. — Prawo geolo-
giczne i górnicze. Dz. U. z 2011 r.
Nr 163, poz. 981
Jak długo powinno trwać uzyska-
nie uzgodnienia: maksymalnie dwa
Instytucja: Biuro Ochrony Środo-
wiska
Dokument: Dokumentacja Geolo-
giczno-Inżynierska
n = 14 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
W praktyce w Warszawie trzeba przy-
jąć czas oczekiwania minimum 6 mie-
sięcy na uzgodnienie dokumentacji
geologiczno-inżynierskiej. Architekt
musi informować o tym inwestora na
samym początku współpracy — na eta-
pie zamierzenia inwestycyjnego i kon-
cepcji.
D

Konieczność uzgodnienia wynika z decyzji WZ, mpzp oraz funkcji budynku, np.:
dworce, lotniska.
Tylko w dwóch przypadkach zaistniała potrzeba dokonania uzgodnienia w
Wydziale Bezpieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego. Czas oczekiwania na
to uzgodnienie w obu przypadkach nie przekroczył 30 dni.
Podstawa prawna: ustawa z 26 kwiet-
nia 2007 r. o zarządzaniu kryzyso-
wym (Dz.U.2007.89.590 z późn. zm.)
Jak długo powinno trwać uzyskanie
uzgodnienia: maksymalnie dwa mie-
siące zgodnie z k.p.a
Instytucja: Wojewódzki Wydział Bez-
pieczeństwa i Zarządzania Kryzysowego
Uzgodnienia w Wydziale Bezpieczeństwa
i Zarządzania Kryzysowego
n = 2 z 58
Nie dotyczy
Do 30 dni
Od 31—65 dni
Ponad rok
D

Klasyfikacja przyczyn opóźnień
w uzyskiwaniu pozwoleń na budowę
Architekci mieli możliwość podania komentarzy dotyczących poszczególnych procedur.
Komentarze te zawierają przykłady praktyk stosowanych przez osoby reprezentujące
wydziały architektury i planowania, obrazujących rzeczywistość w urzędach, z jaką spotyka
się inwestor w Polsce.
Klasyfikacja zaobserwowanych patologii wynika z uwarunkowań prawnych i organizacyjnych
procesu inwestycyjnego w Polsce oraz organizacji struktur administracyjnych. Cytaty zostały
uporządkowane wg czynnika mającego wpływ na opóźnienia, jednak czynniki te nie występu-
ją odrębnie, ale jako elementy mechanizmu wzajemnie przenikających się procesów.
1. Opóźnienia spowodo-
wane dowolną
interpretacją prawa
co do zakresu i formy
projektu budowlanego
2. Opóźnienia spowodowane
dowolną interpretacją
przepisów prawa i brakiem
możliwości merytorycznej
dyskusji z urzędem
3. Uchybienia
w zastosowaniu
przepisów k.p.a.
postawą urzędnika
uznaniowym ustalaniem
stron postępowania
administracyjnego
6. Obarczanie inwestora
własną pracą, nietyczne
zachowania
E

Często postanowienia o uzu-
pełnienia dotyczą rzeczy bar-
dzo błahych, zdarzyła się
prośba o dopisanie słowa
„nadbudowa” w tytule pro-
jektu (pomimo braku defini-
cji starostwo uważa, że roz-
budowa to tylko w bok, a je-
żeli przy tym zwiększa się
choćby nieznacznie wysokość
to musi być wpisane: rozbu-
dowa i nadbudowa).
Opóźnienia spowodowane dowolną
interpretacja prawa co do zakresu
i formy Projektu budowlanego
Notoryczne przekazywanie
uwag napisanych odręcznie
na kartce papieru bez jakiej-
kolwiek formy prawnej, kilka
razy w ciągu wydawania jed-
nej decyzji, żeby formalnie
projekt mógł być na końcu
"bez uwag" - przez to bez-
prawnie procedura przedłuża
się w nieskończoność.
Żądanie udowodnienia, że
przebudowywany budynek
nie jest samowolą budowlaną
(budynek z lat 50 tych, wy-
budowany przez kogoś zupeł-
nie nieznanego Inwestorowi).
Konieczność przedstawienia
certyfikatów, dopuszczeń
etc. do zabawek projektowa-
nych na placu zabaw dla
dzieci, na etapie pozwolenia
na budowę (sic!). Ostatecz-
nie zmieniliśmy treść opisu
projektu na "plac zabaw bez
wyposażenia”.
Wielokrotnie wnoszone proś-
by o kolejne uzupełnienia -
wysyłanie żądania uzupełnie-
nia po maksymalnym admini-
stracyjnym terminie na odpo-
wiedź urzędową.
Układanie opisu technicznego
wg rozpiski pani w staro-
stwie, bo pani się nie chce
szukać w środku opisu załącz-
ników, więc trzeba wypoży-
czyć złożony projekt i popra-
wić tak, aby załączniki były
na początku opisu technicz-
nego.
Pracownik urzędu wydające-
go pozwolenie wymagał np.:
szczegółowych rysunków -
detali połączeń elementów
konstrukcyjnych.
E

Własna interpretacja, co do
terminu ważności dokumen-
tów (na dzień zakończenia
postępowania, a nie na dzień
złożenia wniosku).
Opóźnienia spowodowane dowolną
interpretacją przepisów prawa i brakiem
merytorycznej dyskusji z urzędem
Brak zgodności co do inter-
pretacji WZ przez inspektora
z urzędu, a inwestora i pro-
jektanta. Przedłużania pro-
cesu inwestycyjnego przez
urzędnika z uwagi na nie-
zgodność wydanej WZ z
uchwalanym właśnie mpzp.
Wypowiedź urzędnika:
"Proszę pana, ja strony GUNB
z interpretacjami prawnymi
nie czytam, bo tam głupoty
piszą" lub "to co sobie NSA
nawypisywał to jest tylko ich
interpretacja”.
Urząd źle interpretował za-
pis planu miejscowego, który
z resztą był identyczny z za-
pisami warunków technicz-
nych - dotyczyło to wysoko-
ści budynku, którą urząd li-
czył włączając elementy ste-
laża technicznego; sprawa
została rozstrzygnięta a po-
ziomie NSA czyli procedura
przedłużyła się o ok 2 lata.
Starostwa powiatowe nie
uczestniczą w sposób odpo-
wiedzialny w okresie opraco-
wania mpzp, a z racji inter-
pretacji ustaleń planu po
uchwaleniu i wydawaniu po-
zwoleń na budowę, mogłyby
zwrócić uwagę na wiele kwe-
stii, aby nie były barierą for-
malno-prawną przy wydawa-
niu pozwoleń na budowę na
podstawie ustaleń tych pla-
nów.
Brak zgody na budowę w gra-
nicy, mimo ewidentnego za-
pisu w mpzp o ustaleniu do-
puszczenia budowy w granicy
działki, zasłaniając się
"utrwalonym orzecznic-
twem”.
Brak umiejętności czytania
rysunków technicznych, zna-
jomości projektu po kilku
miesiącach rozpatrywania
sprawy, sprawdzanie na wy-
rywki, owocujące kolejnymi
wezwaniami do uzupełnie-
nia.
Opieranie się urzędników na
nieaktualnych przepisach,
ale uznanych przez nich za
słuszne, a przez to wymagal-
ne.
Żądanie dostarczenia ZUD i
pozwolenia na budowę dla
przebudowy sieci pomimo
tego, że nie były przedmio-
tem postępowania i stanowi-
ły przedmiot odrębnych po-
zwoleń (inny inwestor - do-
stawca mediów, inny zakres -
poza własnością Inwestora).
Dwóch inwestorów napisało
upoważnienia na osobnych
kartkach dla jednego archi-
tekta. Przy składaniu wnio-
sku pani powiedziała, że wy-
starczy jedna opłata skarbo-
wa za upoważnienia, a po-
tem przyszło postanowienie z
prośbą o wniesienie drugiej
opłaty skarbowej - pani wy-
jaśniła, że gdyby upoważnie-
nie było na jednej kartce, a
nie na dwóch, to byłaby jed-
na opłata, a tak są dwie. W
innym przypadku dostałam
po prostu zawiadomienie o
przedłużeniu postępowania
bez podania przyczyny.
E

Dla urzędu każda sprawa jest
szczególnie trudna i trwa 65
dni od chwili uzupełnienia
wniosku o np.: nr dowodu
osobistego.
Uchybienia w zastosowaniu przepisów
k.p.a.
Czas oczekiwania na pozwo-
lenie 17 tygodni bez podania
przyczyny ani zawieszenia
postępowania.
Postanowienia o uzupełnienia
są bardzo ogólne, np.: proszę
doprowadzić projekt zago-
spodarowania terenu do
zgodności z przepisami. Jeże-
li przyjadę osobiście to prze-
ważnie (niestety nie zawsze)
urzędniczka tłumaczy, co
miała na myśli. Raz się zda-
rzyło, że ta, co pisała poje-
chała na urlop, a druga ją
zastępująca urzędniczka z
rozbrajającą szczerością po-
wiedziała, że ona nie wie o
co tamtej chodziło, dla niej
wszystko jest ok., więc trze-
ba czekać na powrót autorki
[postanowienia] aby wyjaśni-
ła sprawę.
Długotrwałe oczekiwanie na
skuteczne poinformowanie
stron postępowania.
E

Przeciąganie wszczęcia po-
stępowania przez zgłaszanie
zastrzeżeń do formy wniosku
- zapisy, oryginały dokumen-
tów zamiast oświadczeń, wy-
magane oryginalne wypisy i
wyrysy z rejestru gruntów
oraz mapy ewidencyjne.
Opóźnienia spowodowane postawą urzędnika
Długi okres oczekiwania na
otrzymanie postanowienia o
usunięciu tzw. braków i nie-
prawidłowości. Po usunięciu
nieprawidłowości, wynajdy-
wanie kolejnych i wzywanie
do ich usunięcia. Wyszukiwa-
nie nieprawidłowości ,,na
siłę" z powodu zagrożenia
terminu, w którym powinno
być wydane pozwolenie na
budowę.
W rozmowie z inspektorem
prowadzącym postępowanie
[o pozwolenie na budowę]
projektant uzyskał informa-
cję, że sprawa nie jest jesz-
cze merytorycznie rozpoczę-
ta, podczas gdy jednocze-
śnie zostało wysłane wezwa-
nie do uzupełnienia. Wezwa-
nie to nie zawierało szczegó-
łowych uwag do projektu, a
jedynie ogólny zarzut co do
niezgodności z rozporządze-
niem. Skutkiem powyższego
była konieczność przedłuże-
nia postępowania.
Wszystko było już załatwio-
ne, doniesione, uzgodnione,
a pozwolenia nie było. Do
urzędu poszedł przedstawi-
ciel inwestora... i pozwole-
nie zostało wydane następne-
go dnia.
Po uzupełnieniu projektu na
wezwanie urzędu nie mogli-
śmy tak po prostu złożyć
wniosku o wszczęcie – urzęd-
niczka zażądała najpierw
kilku tygodni na zapoznanie
się z uzupełnieniami i trzy-
krotnie ustnie zgłaszała nowe
żądania. Na nasze protesty
usłyszeliśmy, że „każdy pro-
jekt można odrzucić” i nasza
próba złożenia wniosku o po-
nowne wszczęcie skończy się
decyzją odmowną.
Po zawieszeniu postępowania
na wniosek inwestora (aby
uzupełnić braki) urzędniczka
wszczyna postępowanie po-
nownie na jego prośbę dopie-
ro po upływie miesiąca od
uzupełnienia i złożenia wnio-
sku o wszczęcie.
E

Ustanawianie jako stron
wszystkich sąsiadów, bez
względu na to co jest w do-
kumentacji i czy rzeczywiście
mają jakikolwiek interes
prawny. Na wszelki wypadek.
Opóźnienia spowodowane uznaniowym
ustalaniem stron postępowania
administracyjnego
Sąsiedzi wielokrotnie nie
zgadzają się na jakąkolwiek
inwestycję, urzędnicy zaś
ograniczają swój udział w
rozmowach z ludźmi na te-
mat wnioskowanej inwesty-
cji, np.: idą na zwolnienie
lekarskie bądź urlop na czas
zapoznawania się stron z ma-
teriałami.
Wbrew opiniom prawnym,
urząd uznał, że stronami są
wszyscy lokatorzy z mieszka-
niami, a nie tylko wspólnota.
E

Obarczanie inwestora przygotowaniem
własną pracą, nieetyczne zachowania.
Czas oczekiwania na jedno z
pozwoleń dla tej inwestycji
był wydłużony ze względu na
cofniętą datę decyzji (!) –
tzn. decyzja została przygo-
towana z datą wcześniejszą i
zarejestrowana, a podpisana
przez naczelnika wydziału
architektury i wydana fak-
tycznie 15 dni później i do-
piero też wtedy wysłana in-
westorowi oraz do wiadomo-
ści stron, co w sumie dało ok
8 tygodni oczekiwania na
uprawomocnienie. Cofniecie
daty zostało ujawnione, kie-
dy urzędniczka wysłała pro-
jekt decyzji emailem po da-
cie jej wydania!
W celu przyspieszenia proce-
dury, opracowywanie przez
projektanta analizy otocze-
nia, pod którą podpisuje się
urząd.
Nakłanianie do korzystania
ze współpracy lokalnych pro-
jektantów.
Urzędniczka wysłała treść
projektu decyzji emailem do
korekty architektowi, który
znalazł w niej szereg braków
takich jak: błędy w datach
wymaganych uzgodnień, oraz
brak informacji o uzyskanych
niektórych odstępstwach. Konieczność podbicia 128 to-
mów dokumentacji pieczęcią
urzędową aby oszczędzić czas
urzędniczki - zajęło to kilka
dni roboczych dla 3 osób, na
korytarzu w urzędzie.
E

Rekomendacje
Architekci biorący udział w badaniu mieli możliwość zapropono-
wania swoich pomysłów, mogących usprawnić proces uzyskiwa-
nia decyzji pozwolenie na budowę w Polsce. Ze względu na do-
świadczenie zdobyte w trakcie współpracy z administracją i
praktykę w przygotowywaniu dokumentacji projektowej oraz
często bardzo dobrą znajomość prawa dot. procesu inwestycyj-
nego, jest to grupa najbardziej kompetentnych doradców w tym
zakresie. Zalecenia te dotyczą całokształtu współpracy z urzę-
dami i zostały podzielone na 4 grupy, odpowiadające różnym
źródłom występowania patologii.
1. Uniformizacja i zmniejszenie wymagań
dotyczących zakresu i formy Projektu
budowlanego bez pozostawienia urzędom
pola na interpretację
2. Kompetencje i postawa urzędników
3. Cyfryzacja postępowania administracyjnego
4. Uproszczenie, standaryzacja przepisów
dotyczących procesu budowlanego
Propozycje usprawnień procesu uzyskiwania Pozwolenia na
budowę zostały sformułowane przed rozpoczęciem konsultacji
społecznych założeń do nowego prawa budowlanego, przygotowa-
nych przez Ministerstwo Transportu Budownictwa i Gospodarki
Morskiej w 2012 roku. Można zauważyć zbieżność stanowisk, co do
uproszczenia przepisów i uregulowania systemu prawnego w sto-
sunku do propozycji nowego prawa przygotowanego przez IARP.
Widoczny natomiast jest brak konsultacji ministerstwa, co do moż-
liwości zastosowania pomysłów środowiska praktyków w projekcie
nowelizacji ustawy Prawo budowlane.
F

Uniformizacja i zmniejszenie wymagań
Uniformizacja i zmniejszenie wymagań dotyczących zakresu i formy projektu budowlanego bez
pozostawienia urzędom pola na interpretację. Architekci zaproponowali szereg rozwiązań, które
mogłyby ukrócić interpretację niespójnych i niejasnych przepisów prawa i zakresu wymogów.
Przeniesienie większej odpo-
wiedzialności za realizację
inwestycji zgodnie z prawem
na projektanta.
Ograniczenie do niezbędnego
minimum zakresu dokumen-
tacji projektowej do koncep-
cji architektonicznej na eta-
pie pozwolenia na budowę.
Wstępna weryfikacja zawar-
tości projektu w konkretnym
terminie, po złożeniu wnio-
sku.
Dokładne określenie formy
projektu, zgodnie z ogólno-
krajowym przyjętym forma-
tem.
Dokładne określenie zakresu
projektu i wymaganych
uzgodnień na zasadzie ogól-
nodostępnej, standardowej
listy.
Możliwość tylko jednorazo-
wego wezwania do uzupeł-
nienia projektu.
Wprowadzenie możliwości
dokonywania większych
zmian w trakcie budowy.
Dokładna i wyczerpująca li-
sta obiektów nie wymagają-
cych pozwolenia na budowę.
Zmniejszenie zakresu projek-
tu uzbrojenia terenu do za-
kresu opinii Zespołu Uzgod-
nień Dokumentacji Technicz-
nej (ZUD).
Zmniejszenie szczegółowości
raportu środowiskowego.
Rekomendacje architektów
F

Kompetencje i postawa urzędników
Ze względu na aktualny obowiązek urzędów związany z merytoryczną kontrolą projektu,
zaproponowano sposoby pomagające w rozstrzygnięciu sporów i podkreślono znaczenie
kompetencji i postawy urzędnika wobec sprawy.
Przygotowanie przewodników
dla inwestorów, obrazują-
cych proces uzyskiwania po-
zwolenia na budowę.
Przyjęcie standardów do-
brych praktyk załatwiania
spraw w urzędzie.
Wprowadzenie instytucji
trójstronnej komisji do roz-
patrywania sporów w trybie
pilnym, składającej się z:
przedstawiciela urzędu,
przedstawiciela Izby Archi-
tektów RP oraz ustawodaw-
cy, w celu rozstrzygania spo-
rów natury formalnej lub
merytorycznej projektu.
Wyłączenie urzędników
z procesu interpretacji mery-
torycznej projektu.
Zatrudnienie w organach ad-
ministracji urzędników z
uprawnieniami budowlanymi
i praktyką budowlaną.
W przypadku postępowania
administracyjnego na pozio-
mie odwoławczym -
powoływanie rzeczoznawcy
budowlanego do opiniowania
sprawy.
Obowiązek znajomości aktu-
alnych przepisów prawnych
przez urzędnika.
Stosowanie komunikacji bez-
pośredniej z inwestorem lub
projektantem.
Przychylna postawa i pomoc
urzędnika, dążenie do
sprawnego i pozytywnego za-
łatwienia sprawy.
Dokładne określenie zakresu
kompetencji urzędnika.
F

Cyfryzacja postępowania administracyjnego
Architekci upatrują kluczową barierę w systemie komunikacji pomiędzy urzędami oraz na linii
urząd – inwestor, która mogłaby być skutecznie zniwelowana dzięki internetowemu systemowi
wymiany informacji.
Wprowadzenie możliwości
składania wniosku o pozwole-
nie na budowę przez inter-
net.
Stworzenie internetowej ba-
zy danych zawierającej sta-
tus sprawy, oraz stworzenie
internetowego systemu
umożliwiającego stronom
i interesariuszom wgląd
w dokumentację projektu. Prowadzenie publicznej bazy
pytań i odpowiedzi, poświę-
conej interpretacji przepi-
sów (np.: w przypadku
mpzp).
Integracja informatycznych
systemów międzyresorto-
wych i międzywydziałowych
w celu przyspieszenia proce-
su uzgadniania i opiniowania
dokumentacji projektu.
Wprowadzenie jako podsta-
wowej e-mailowej komunika-
cji z urzędem.
F

Uproszczenie, standaryzacja przepisów
dotyczących procesu inwestycyjnego
Architekci stwierdzili, że system wydawania decyzji powinien być znacznie uproszczony,
a obsługa uzyskiwania odpowiednich opinii i uzgodnień powinna być w gestii urzędu.
Rezygnacja z konieczności
uzyskiwania pozwoleń na bu-
dowę dla drobnych obiektów
budowlanych i stworzenie
precyzyjnej i wyczerpującej
listy wyłączeń.
Inwestor po złożeniu wniosku
o wydanie decyzji na budowę
powinien otrzymać decyzję
zawierającą uzgodnienia, za
które odpowiedzialny powi-
nien być organ wydający de-
cyzję.
Wydawanie pozwoleń na bu-
dowę powinno być zbliżone
do systemu wydawania doku-
mentów rejestracji pojazdów
lub rejestracji działalności
gospodarczej.
F

Zgodnie z art. 12 k.p.a., który wyjaśnia zasadę szybkości i prostoty postępowania, organy administra-
cji publicznej „powinny działać w sprawie wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi
środkami prowadzącymi do jej załatwienia”, a „sprawy, które nie wymagają zbierania dowodów, in-
formacji lub wyjaśnień, powinny być załatwiane niezwłocznie”. Z punktu widzenia czasochłonności
procesu uzyskiwania decyzji administracyjnej jest to zapis o znaczeniu kluczowym, natomiast jego
sformułowanie pozwala na subiektywną interpretację słowa „niezwłocznie”. Podkreślenie znaczenia
zasady szybkości i prostoty postępowania wyrażane przez słowo „niezwłocznie” daje do zrozumienia,
że terminy określone w art. 35 k.p.a. są terminami maksymalnymi. Niezwłoczne załatwienie sprawy
nie jest tożsame z natychmiastowym wszczęciem postępowania, ponieważ wnioski rozpatrywane są w
kolejności wpłynięcia do organu administracji. Zasada szybkości dotyczy również niezwłocznego dorę-
czenia decyzji po jej wydaniu. Dodatkowo, zgodnie z art. 36. § 1., o każdym przypadku niezałatwie-
nia sprawy w terminie określonym w art. 35 lub w przepisach szczególnych, organ administracji
publicznej jest obowiązany zawiadomić strony, podając przyczyny zwłoki i wskazując nowy termin
załatwienia sprawyΔ
.
Nota prawna
Postępowanie w sprawie decyzji o warunkach
zabudowy i postępowanie w sprawie wydania
decyzji pozwolenia na budowę prowadzone są
na podstawie ustawy Kodeks postępowania
administracyjnego (k.p.a.). Zgodnie z art. 35 §
3 k.p.a, załatwienie sprawy wymagającej po-
stępowania wyjaśniającego powinno nastąpić
nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy
szczególnie skomplikowanej – nie później niż
w ciągu dwóch miesięcy od dnia wszczęcia
postępowania, zaś w postępowaniu odwoław-
czym – w ciągu miesiąca od dnia otrzymania
odwołania. Terminy te mają charakter
terminów maksymalnych*.
Zgodnie z zasadą legalizmu (art. 7 Konstytucji RP), organy administracji
publicznej działają na podstawie i w granicach prawa co oznacza, że administra-
cja publiczna będzie działała niezgodnie z prawem, jeśli podejmie niezgodne z
obowiązującym prawem działania, jak również gdy nie istnieje podstawa prawna
do podjęcia danego działania. W związku z tym ograny wydające decyzje muszą
ściśle stosować się do zapisów obowiązującego prawa*.
G
* Źródło—s. 36

Źródła
 Konstytucja RP, www.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowa-
niu przestrzennym, Dz. U. 2003 nr 80 poz. 717,
isap.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 3 października 2008 r. o udostępnianiu informa-
cji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w
ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na śro-
dowisko, Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz. 1227,
isap.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 7 lipca 1994 r. - Prawo budowlane, Dz. U. 1994
nr 89 poz. 414, isap.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania ad-
ministracyjnego, Dz. U. 1960 nr 30 poz. 168,
isap.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 18 lipca 2001 r.—Prawo wodne, Dz. U. 2001 nr 115
poz. 1229 , isap.sejm.gov.pl.
 Ustawa z 9 czerwca 2011 r. — Prawo geologiczne i górni-
cze, Dz. U. z 2011 r. Nr 163, poz. 981, isap.sejm.gov.pl.
Δ P. Przybysz, Kodeks Postępowania Administracyjnego
Komentarz, LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2011, s. 70.
 Rozporządzenie Ministra Transportu, Budownictwa i
Gospodarki Morskiej w sprawie szczegółowego zakre-
su i formy projektu budowlanego, z dnia 25 kwietnia
2012 r. (Dz.U. z 2012 r. poz. 462). Na podstawie art.
34 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. - Prawo
budowlane (Dz.U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623, z
późn. zm.1). W czasie realizacji badania obowiązy-
wało rozporządzenie uchylone, isap.sejm.gov.pl.
 Rozporządzenie Ministra Rozwoju regionalnego i
Budownictwa z 2 kwietnia 2001 r. w sprawie geode-
zyjnej ewidencji sieci uzbrojenia terenu oraz zespo-
łów uzgadniania dokumentacji projektowej,
isap.sejm.gov.pl.
 Rozporządzenia Ministra Transportu, Budownictwa
i Gospodarki Morskiej z dnia 25 kwietnia 2012 r. w
sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu
budowlanego , Dz.U.2012 nr 0 poz. 462,
isap.sejm.gov.pl.
G

Badanie Pozwolenie na budowę, zrealizowane w 2012 roku, było pilotażowe
i stanowi wgląd w problem administracyjnych barier dla inwestorów w oparciu
o wiedzę reprezentujących ich architektów. W obliczu trwających obecnie prac
legislacyjnych dotyczących Prawa budowlanego, cykliczne badanie szerszej grupy
uczestników tego procesu może być jednym z narzędzi monitorowania zmian
w procesie uzyskiwania pozwolenia na budowę.
Jeśli uczestniczysz w procesie uzyskiwania decyzji o pozwoleniu na budowę
i chcesz zaangażować się lub wesprzeć realizację takiego badania, skontaktuj się
ze mną.
Budżet projektu: 0 PLN.
Badanie Pozwolenie na budowę nie miało żadnego
wsparcia finansowego.
Podziękowania H
Podziękowania
Za pomoc przy realizacji badania dziękuję mojej
rodzinie, Piotrkowi Wasilewskiemu, Gosi Siarkie-
wicz, Architektowi Anatolowi Kuczyńskiemu, archi-
tektom z APA Wojciechowski, Mazowieckiej Izbie
Architektów RP i wszystkim lokalnym izbom archi-
tektów oraz oddziałom SARP, które pomogły w re-
krutacji architektów do badania. Dziękuję mediom
branżowym za publikację informacji o badaniu.
Najbardziej jednak wdzięczna jestem wszystkim
architektom, którzy zechcieli wziąć udział w bada-
niu i wypełnili czasochłonną ankietę lub porozma-
wiali ze mną.
Małgorzata Kozioł
symbjosis@gmail.com
Komentuj raport
www.facebook.com/PozwolenieNaBudowe
Zdjęcie na pierwszej stronie przedstawia pracę
Pawła Althamera, Muzeum Sztuki Nowoczesnej.

Pozwolenie na budowę - wyniki badania

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie Pozwolenie na budowę - wyniki badania

Ähnlich wie Pozwolenie na budowę - wyniki badania (20)

Pozwolenie na budowę - wyniki badania