6. Κοινωνία και οικονομία.
Μπακάλης Κώστας
history-logotexnia.blogspot.com

α. Η οικονομία (6ος-9ος αι.)

Δημογραφική και οικονομική κρίση (Μέσα 6ου – τέλη 8 ου αιώνα)
Αίτια : Στο
δεύτερομισότου6ουαι:
• Επιδημίες
• Φυσικές
καταστροφές
• Απώλειες από
πολέμους κι
εχθρικές
εισβολές
Προκάλεσαν:
• δημογραφική
κρίση :  μεγάλη
μείωση του
πληθυσμού της
αυτοκρατορίας
Ωστόσο, δεκάδες πόλεις
επιβίωσαν κατά τη
δύσκολη αυτή περίοδο.
Πολλές απ’ αυτές, π.χ. η
Έφεσος και η Νίκαια,
συνέχισαν να ακμάζουν
ως κέντρα εμπορίου &
βιοτεχνίας

▲ Τα όρια του βυζαντινού κράτους από τα μέσα του 7ου ως
τον 9ο αιώνα. Επεξεργασία: Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού.©
ΙΜΕhttp://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/main/others
/o2p2.html

► Η απόκρουση εχθρικών επιδρομών την
περίοδο 867-1081 συντέλεσε στην ανάπτυξη
μιας σταθερότερης κοινωνικής κατάστασης.
Στην εικόνα, Βυζαντινοί τρέπουν σε φυγή
Βουλγάρους. Μικρογραφία χειρογράφου από
το Χρονικό του Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-
αρχές 13ου αιώνα.
http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/
main/others/k4p1.html
◄ Ο στόλος των Αράβων επιτίθεται στην
Κρήτη. Μικρογραφία από το Χρονικό του
Ιωάννη Σκυλίτζη, τέλη 12ου-αρχές 13ου
αιώνα.
http://www.ime.gr/chronos/09/gr/gallery/
main/others/p1p1.html

ΑΝΑΤΟΛΗ
ΔΥΣΗ
ΑΝΑΤΟΛΗ ΔΥΣΗ
Οι Άραβες ελέγχουν τους χερσαίους
δρόμους προς την Ανατολή, τα λιμάνια
και τα εμπορικά κέντρα της Συρίας και
της Αιγύπτου.
Βέβαια, το αραβοβυζαντινό εμπόριο
αναβιώνει, σε περιόδους ανακωχής.
 Ωστόσο, οι Βυζαντινοί είναι
υποχρεωμένοι να μοιράζονται τα κέρδη
τους με τους Άραβες στους οποίους
καταβάλλουν τελωνειακούς δασμούς.
το εμπόριο μειώνεται στο ελάχιστο,
στις αρχές του 8ου αι.,
η επικοινωνία δεν διακόπηκε εντελώς
οι θαλάσσιες επικοινωνίες
παραμένουν εξαιρετικά επικίνδυνες,
εξαιτίας των πειρατών
Συνέπειες :
■ οι αστικές δραστηριότητες περιορίζονται
■ το εξωτερικό εμπόριο φθίνει συνεχώς

Αύξηση πληθυσμού και ανάκαμψη οικονομίας (Τέλη 8ου - αρχές 9ου
αιώνα)
Κατά τα τέλη του 8ου και τις αρχές του 9ου αι.
 ο πληθυσμός της αυτοκρατορίας αρχίζει να αυξάνεται και φτάνει τα 11 εκατ.
 η οικονομία και το εμπόριο αρχίζουν να ανακάμπτουν
◄ Δικάταρτο εμπορικό πλοίο με τριγωνικά πανιά
(λατίνι). Παράσταση σε πιάτο (περ.1200).
Κόρινθος. Αρχαιολογικό Μουσείο.
 Ο Νικηφόρος Α' και ο γιος του και διάδοχός
του Σταυράκιος σε νόμισμα της εποχής.
Solidus-Nicephorus I and Staraucius-
sb1604" από τον Classical Numismatic Group,
Inc. http://www.cngcoins.com. Υπό την άδεια
CC BY-SA 3.0 μέσω Wikimedia Commons -

Ο Νικηφόρος Α΄ πήρε τολμηρά δημοσιονομικά μέτρα για την ανόρθωση
της οικονομίας τα οποία, χαρακτηρίστηκαν ως κακώσεις από τους
αντιπάλους του και από το χρονικογράφο Θεοφάνη. Αυτά ήταν :
1. Ακύρωση φοροαπαλλαγών, που είχε θεσπίσει η αυτοκράτειρα Ειρήνη
2. Η εγγραφή των πολιτών σε φορολογικούς καταλόγους
3. Η επιβολή του καπνικού φόρου (για κάθε εστία που καπνίζει, δηλαδή για
κάθε νοικοκυριό)
στους παροίκους (εξαρτημένους γεωργούς) των μονών και των ναών
στα πολυάριθμα φιλανθρωπικά ιδρύματα
4. Η καθιέρωση της συλλογικής ευθύνης της κοινότητας του χωριού για
την καταβολή των φόρων
5. Η απαγόρευση της τοκογλυφίας
6. Η δημιουργία κλήρων για τους ναύτες στρατιώτες της Μ. Ασίας
7. Η υποχρέωση των πλουσίων ναυκλήρων (πλοιοκτητών)της Κων/πολης
να δανειστούν από το κράτος με υψηλό επιτόκιο.
Στόχος : η ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας.

β. Στρατιωτικοποίηση και εποικισμοί

Στρατιωτικοποίηση
Είναι η έντονη κοινωνική παρουσία του στρατού στο Βυζαντινό κράτος
 Εκδηλώθηκε από τα μέσα του 7ου ως τα μέσα του 9ου αιώνα (δηλαδή την περίοδο
της οικονομικής κρίσης) . Στοιχεία της στρατιωτικοποίησης ήταν:
η εμφάνιση των οικογενειακών επωνύμων,
• που προσδιορίζουν στρατιωτικές αριστοκρατικές οικογένειες, σχεδόν αποκλειστικά
η οικοδόμηση πολλών κάστρων, τα οποία
• κτίζονται σε δυσπρόσιτες περιοχές
• αντικαθιστούν τις πόλεις που παρακμάζουν
η βαθμιαία επέκταση του δικτύου των θεμάτων
• με τη διχοτόμηση παλαιότερων μεγάλων θεμάτων (Μ. Ασία)
• με τη δημιουργία νέων θεμάτων (Βαλκανική)
• με τη δημιουργία ναυτικών θεμάτων, με τα οποία η αυτοκρατορία θωράκισε τις
παράλιες περιοχές, αλλού σε μικρότερο κι αλλού σε μεγαλύτερο βάθος

Εποικισμοί
Στις ευρωπαϊκές
επαρχίες:
Από τα τέλη του 8ου αι. οι
Σλάβοι άρχισαν
είχαν εγκατασταθεί πολλοί σλαβικοί
πληθυσμοί  η αυτοκρατορία αντιμετώπιζε
ιδιαίτερες δυσχέρειες.
το βυζαντινό κράτος εφάρμοσε μια
συγκροτημένη εποικιστική πολιτική:
1) πολλοί Σλάβοι μεταφέρθηκαν από τις
σκλαβηνίες των Βαλκανίων στη Μ. Ασία
2) πολλοί μικρασιατικοί πληθυσμοί
μετακινήθηκαν και εγκαταστάθηκαν στις
σκλαβηνίες της Θράκης, της Μακεδονίας
και της Νότιας Ελλάδας
 να ενσωματώνονται στη
βυζαντινή κοινωνία
 και σταδιακά να
αφομοιώνονται.

 Τι ήταν η εποικιστική
πολιτική που εφάρμοσε το
βυζαντινό κράτος και ποιες
σκοπιμότητες
εξυπηρετούσε; Να λάβετε
υπ’ όψιν και το παράθεμα του
σχολικού βιβλίου.
Η ανοικοδόμηση των πόλεων της Πελοποννήσου.
Ενας στρατηγός από το γένος των Σκληρών, αφού πολέμησε με τους Σ(θ)λαβήνους,
υπέταξε με τα όπλα και εκμηδένισε πλήρως το έθνος τους. Ετσι, επέτρεψε στους
παλαιούς κατοίκους της Πελοποννήσου να ανακτήσουν τις περιουσίες τους. Ο
αυτοκράτορας Νικηφόρος Α' πληροφορήθηκε τα νέα και γεμάτος χαρά φρόντισε να
ξαναχτίσει τις πόλεις που ήταν σ' αυτό το μέρος, να ανοικοδομήσει τις εκκλησίες που
κατεδάφισαν οι βάρβαροι και να κάνει χριστιανούς τους ίδιους τους βαρβάρους Ετσι,
ανοικοδόμησε εκ βάθρων την Πάτρα και τη Σπάρτη.
Χρονικών της Μονεμβασίας, έκδ. I. Dujev, Παλέρμο 1976. 18-22.

γ. Το κίνημα του Θωμά του Σλάβου

Εκδηλώθηκε το 821 στη Μ. Ασία επί Μιχαήλ Β΄
Ο Θωμάς
Στέφθηκε αυτοκράτορας από τον Πατριάρχη Αντιοχείας.
Εμφανίστηκε ως
 Εικονόφιλος
 και προστάτης των φτωχών, στους οποίους υποσχέθηκε απαλλαγή από τη
φορολογία.
Προκάλεσε με το κίνημά του αναταραχή που μεταδόθηκε από την ύπαιθρο στις
πόλεις και στο στρατό. Δύο μόνο από τα έξι μικρασιατικά θέματα έμειναν πιστά στο
Μιχαήλ
Πέρασε στην Ευρώπη και πολιόρκησε την πρωτεύουσα, με τη σύμπραξη του
ναυτικού θέματος των Κιβυρραιωτών.
■ Αναγκάστηκε να λύσει την πολιορκία, εξαιτίας:
του απόρθητου των τειχών της Κωνσταντινούπολης
των λιποταξιών των πληρωμάτων του
της βαριάς ήττας του στόλου μπροστά στην Κωνσταντινούπολη (φθινόπωρο του
822)
της επίθεσης που δέχτηκε από τους Βουλγάρους, με τους οποίους είχε συμμαχήσει ο
Μιχαήλ.
Κατόρθωσε αρχικά να διαφύγει, αλλά τον Οκτώβριο του 823 συνελήφθη και
θανατώθηκε

 Αξιοποιώντας τα στοιχεία του παραθέματος τις ιστορικές σας γνώσεις να
επισημάνετε το χαρακτήρα και τις αιτίες αποτυχίας του κινήματος του Θωμά του
Σλάβου.
Επιστολή του Μιχαήλ Β' στον ηγεμόνα των Φράγκων
(...) Βρήκαμε τους Χριστιανούς χωρισμένους σε δύο στρατόπεδα.
Μεγάλος αριθμός ακολουθούσε τον τύραννο (δηλαδή τον
σφετεριστή της νόμιμης αυτοκρατορικής εξουσίας) (Θωμά τον
Σλάβο) και γι' αυτό το λόγο δεν ήμασταν σε θέση να τον
καταπολεμήσουμε αποτελεσματικά. Ο Θωμάς επωφελήθηκε από
αυτό και προσέλκυσε πολλούς κοντά του.. Επειτα πολιόρκησε
και απέκλεισε από τη θάλασσα την Κωνσταντινούπολη το
Δεκέμβριο της 15ης ινδικτιώνος (δηλαδή του έτους 821).
Συγκροτήθηκε ναυμαχία και ο Θεός μας έδωσε τη νίκη. Ήταν
ένα θαύμα. (...).. Ο Θωμάς καταδικάστηκε σε αποκοπή των
χεριών και των ποδιών και πέθανε στην αγχόνη. Από τους δυο
γιους του ο ένας δολοφονήθηκε από τους δικούς μας
ανθρώπους στην (Μικρά) Ασία, ο άλλος καταδικάστηκε στην
ίδια με τον Θωμά ποινή... Από τότε όλοι οι Χριστιανοί του
κράτους μας ξαναγύρισαν στην ενότητα και την ομόνοια.(...)
P. Lemerle, Thomas le Slav. Travaux et memoires 1 (1965)256-
257.

 Ο αυτοκράτορας Μιχαήλ Β΄ καταδιώκει τον επαναστάτη Θωμά Σλάβο και
απλώνει το χέρι για να του αφαιρέσει το στέμμα. Μικρογραφία από το
«Χρονικό του Κωνσταντίνου Μανασσή» του 13ου αιώνα (βιβλιοθήκη
Βατικανού). http://vizantinonistorika.blogspot.gr/2013/06/821.html

δεν μπορεί να ερμηνευθεί ως λαϊκή
εξέγερση και κοινωνική επανάσταση
αν και έπαιξαν κάποιο ρόλο σ’ αυτό
οικονομικοί και κοινωνικοί παράγοντες
επρόκειτο περισσότερο για εμφύλιο
πόλεμο, μια σύγκρουση μεταξύ
νομιμότητας και σφετερισμού της
εξουσίας, που επηρεάστηκε κυρίως
από :
τις προσωπικές φιλοδοξίες και τα
κίνητρα του στασιαστή
τον ανταγωνισμό των βυζαντινών
επαρχιών με την κεντρική εξουσία
τη διαμάχη για τις εικόνες
Το
κίνημα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
1. Ποια ήταν η οικονομική κατάσταση του βυζαντινού κράτους από τον 6ο
έως και τον 9ο αιώνα;
2. Ποια υπήρξαν τα αίτια και ποιες οι συνέπειες της δημογραφικής και
οικονομικής κρίσης που αντιμετώπισε το βυζαντινό κράτος από τον 6ο έως
και τον 9ο αιώνα;
3. Να σχολιάσετε τις οικονομικές μεταρρυθμίσεις του Νικηφόρου Α' και να
επισημάνετε τυχόν αρνητικά στοιχεία τους.
4. Ποια στοιχεία πιστοποιούν τη βαθμιαία στρατιωτικοποίηση της
βυζαντινής κοινωνίας;
5. Ποιες σκοπιμότητες εξυπηρετούσαν οι εποικισμοί;
6. Να αποδώσετε συνοπτικά το περιεχόμενο των όρων : κακώσεις, πάροικοι,
στρατωτικοποίηση, ναυτικά θέματα, εποικιστική πολιτική.