1. Μπακάλης Κώστας
(history-logotexnia.blogspot.com)
ΕΝΟΤΗΤΑ 54 (α’ μέρος):
Ο εμφύλιος
πόλεμος

2. ▲ Ο Γ. Παπανδρέου, αναλαμβάνει
πρωθυπουργός της εξόριστης
Κυβέρνησης, στη Μέση Ανατολή, τον
Απρίλιο του 1944
▲ Τα μέλη της «Κυβέρνησης του
Βουνού», η οποία συγκροτείται το
Μάρτιο του 1944
◄ Η Κυβέρνηση Εθνικής
Ενότητας, που
συγκροτείται τον
Οκτώβριο του 1944 από
εκπροσώπους της
εξόριστης Κυβέρνησης
και της «Κυβέρνησης του
Βουνού»

3.  Γεώργιος Παπανδρέου επιθεωρεί σώμα ανταρτών του ΕΛΑΣ

4.  Στην εικόνα αριστερά πανηγυρισμοί για την απελευθέρωση της Αθήνας (12
Οκτωβρίου 1944). Το πανό γράφει στα αγγλικά «Καλώς ήρθατε. ΕΑΜ. Δύναμη».
Δεξιά: Αφίσα στα αγγλικά του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καλωσορίζει τα βρετανικά
στρατεύματα που φτάνουν στην Ελλάδα μετά την αποχώρηση των Γερμανών.

5. Α. ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ

6. α. Δεκεμβριανά.
Αμέσως μετά την
απελευθέρωση:
Η απόφαση της κυβέρνησης για αφοπλισμό μόνο του
ΕΛΑΣ προκάλεσε την αντίδραση του ΕΑΜ.
Συλλαλητήριο διαμαρτυρίας στο κέντρο της Αθήνας
(3 Δεκεμβρίου 1944).
Οι συγκεντρωμένοι (ΕΑΜ) δέχτηκαν πυρά και περίπου
30 άνθρωποι σκοτώθηκαν.
Μάχες σε ολόκληρη την Αθήνα ανάμεσα στον ΕΛΑΣ και
τις κυβερνητικές δυνάμεις + βρετανικά στρατεύματα.
Συγκρούσεις πολύνεκρες, κράτησαν περίπου ένα μήνα κι
έληξαν με ήττα των δυνάμεων του ΕΑΜ κι αποχώρηση
του από την Αθήνα.

8. «Στον αέρα υπάρχει Ρωσική Επανάσταση, μα και Γαλλική Επανάσταση και Κομμούνα
του Παρισιού και απελευθερωτικός εθνικός πόλεμος και ποιος ξέρει τι άλλα θολά
στοιχεία που δεν τα ξεχωρίζουμε ακόμα», σημείωνε χαρακτηριστικά στο ημερολόγιό
του στις 14 Οκτωβρίου 1944 ένας από τους πιο διεισδυτικούς παρατηρητές των
ημερών από την πλευρά του αστικού κόσμου. «Νοιώθουμε ένα μεγάλο και
ασυγκράτητο λαϊκό κύμα που μας σηκώνει και μας παίρνει. Τι ακριβώς θέλει αυτή η
μάζα βέβαια κανείς δεν το ξέρει, ούτε τα πιο συνειδητά μέλη της. Δεν είναι το
βιομηχανικό προλεταριάτο των μεγάλων ευρωπαϊκών κέντρων με τις συγκεκριμένες
οικονομικοκοινωνικές επιδιώξεις του επιστημονικού σοσιαλισμού. Εδώ έχουμε να
κάνουμε με δυνάμεις αλόγιστες. […] Ο λαός βρήκε μια λέξη και την πιπιλίζει ολοένα:
«Λαοκρατία». […] Ο λαός ν’ ανέβει, ο λαός να γίνει αφέντης, να πάψουν οι κακοί ν’
αδικούν το λαό –αυτό είναι το γενικό αίτημα. Μα συνάμα ο λαός βρίσκει και το Κ.Κ. που
το εγκολπώνεται και το αγαπά, όχι για την κοσμοθεωρία του, που δεν την
καταλαβαίνει, ούτε για το πρόγραμμά του, που είναι σήμερα ελαστικό και αμφίβολο
σαν τα προγράμματα των αστικών κομμάτων, μα γιατί το νιώθει το Κ.Κ. δικό του, το
βλέπει πάντα κοντά του, το ακούει να μιλά τη γλώσσα του, αισθάνεται μαζί του βαθιά
ψυχική συγγένεια. Του παραδίδεται λοιπόν μ’ εμπιστοσύνη τυφλή, έτσι που μας
ξεσκεπάζεται ξαφνικά, σε τούτη την απότομη στροφή της ιστορίας, μια πρωτεύουσα
κόκκινη»
Γιώργος Θεοτοκάς, «Τετράδια Ημερολογίου 1939-1953», Αθήνα 1980, σ. 510-1.

9. «Ολοένα περισσότερο έχει κανείς την
εντύπωση ότι η επανάσταση αυτή
είναι, στην Αθήνα τουλάχιστο,
επανάσταση των προσφύγων εναντίον
των γηγενών», σημειώνει στις 21
Δεκεμβρίου. «Η προσφυγική μάζα δε
συγχωρεί τη μειονεκτική κοινωνική
θέση στην οποία έζησε αυτά τα είκοσι
χρόνια. […] Η γηγενής μάζα
παρακολουθεί το κίνημα βουβή,
πεισματωμένη, γεμάτη μνησικακία. Κι
αυτή δεν έχει διάθεση να συγχωρέσει»
Γιώργος Θεοτοκάς, «Τετράδια
Ημερολογίου 1939-1953», Αθήνα
1980(σ. 545-6)

10. ► Βρετανικά τανκς
και διαδηλωτές
στους δρόμους
της Αθήνας λίγο
μετά το χτύπημα
της διαδήλωσης
του ΕΑΜ στις 3
Δεκεμβρίου 1944.

12. ▲(Φωτογραφία από Keystone / Getty Images). 1944
Πηγή: http://antikleidi.com/2014/10/27/27-emfilios/

13. Β. ΑΙΤΙΑ ΕΜΦΥΛΙΟΥ

14. Κύρια αιτία του
εμφύλιου πολέμου
ήταν οι αντιτιθέμενες
απόψεις που υπήρχαν
σε ευρύτερα τμήματα
της ελληνικής
κοινωνίας σχετικά με
το πολιτικό μέλλον
της Ελλάδας.
Στο θέμα αυτό είχε
λόγο, πλέον, και η
Βρετανία, καθώς η
Ελλάδα ανήκε στη
δική της σφαίρα
επιρροής.
▲ Νίκος Εγγονόπουλος :
Εμφύλιος Πόλεμος
Τα Δεκεμβριανά ήταν η πρώτη φάση του εμφυλίου πολέμου.

15. ▲ Άφιξη Τσόρτσιλ στην Αθήνα
Η αγγλική ανάμειξη στα Δεκεμβριανά
Είναι εξαιρετικά σημαντικό να χτυπήσουμε απροειδοποίητα, χωρίς να προηγηθεί
καμιά φανερή κρίση. Αυτός είναι ο καλύτερος τρόπος για να προκαταλάβουμε το
ΕΑΜ.
Τηλεγράφημα του Τσόρτσιλ προς τον Ήντεν (υπ. Εξωτερικών της Αγγλίας).
Πηγή: Γ. Ανδρικόπουλος, 1944, Κρίσιμη χρονιά, τόμ. Β‘, κείμ. 197.

17. Γ. ΣΥΜΦΩΝΙΑ
ΤΗΣ ΒΑΡΚΙΖΑΣ

18. Λίγο μετά τα Δεκεμβριανά υπογράφτηκε από την κυβέρνηση και το ΕΑΜ
συμφωνία ειρήνης στη Βάρκιζα της Αττικής (12 Φεβρουαρίου 1945).
Αμνηστία για
ορισμένα από
τα αδικήματα
που
διαπράχθηκαν
κατά τα
Δεκεμβριανά.
Προβλεπόταν
ότι ο ΕΛΑΣ θα
διαλυόταν, θα
οργανωνόταν
νέος εθνικός
στρατός.
Θα
διασφαλίζονταν
οι ελευθερίες
των πολιτών.
Θα γινόταν
δημοψήφισμα
για να
αποφασίσει ο
λαός αν θα
επιστρέψει ή
όχι ο βασιλιάς.
Απομάκρυνση
από τις κρατικές
υπηρεσίες όσων
συνεργάστηκαν
με τη μεταξική
δικτατορία και
τους
κατακτητές.

19. ▲ Όπλα του ΕΛΑΣ που
παραδόθηκαν μετά τη συμφωνία
της Βάρκιζας.
► Η Συμφωνία της Βάρκιζας: στην
πρώτη σειρά η αντιπροσωπεία του
ΕΑΜ.

20. ▲ Αμέσως μετά την υπογραφή της
Συμφωνίας της Βάρκιζας, ξεκινά ένα μεγάλο
κύμα τρομοκρατίας σε ολόκληρη την
ύπαιθρο, αλλά και μέσα στις πόλεις, από
παρακρατικές συμμορίες -και με την
αρωγή, πολλές φορές, των κρατικών
οργάνων- εναντίον κομμουνιστών αλλά και
ανθρώπων που είναι απλά δημοκρατικοί
πολίτες, οι οποίοι μπορεί να μην έχουν καμία
σχέση με το ΕΑΜ-ΚΚΕ. Η περίοδος αυτή έχει
μείνει στην ιστορία ως αυτή της «Λευκής
Τρομοκρατίας»

21. ◄ Τα κεφάλια του Άρη και του Τζαβέλα
κρεμασμένα σε φανοστάτη στην κεντρική
πλατεία των Τρικάλων, 1945. Ο
Βελουχιώτης αρνήθηκε να υπογράψει τη
Συμφωνία της Βάρκιζας.
Κι ύστερα κοίταξα ξανά τον φανοστάτη,
εκείνον στη φωτογραφία της ντροπής
κι είπα: «Αντίο Καπετάνιε επαναστάτη,
καλές εφόδους στην κοιλάδα της σιωπής».

22. Δ. ΕΚΛΟΓΕΣ 1946
ΑΠΟΧΗ ΚΚΕ

23. Η συμφωνία της
Βάρκιζας δεν
έφερε ειρήνευση,
επειδή κύριες
ρυθμίσεις της δεν
εφαρμόστηκαν.
Αντιθέτως
εξαπολύθηκαν
διώξεις σε βάρος
αριστερών, με την
ανοχή, κάποτε και με
την ενθάρρυνση της
κυβέρνησης.
Σε αυτές τις
συνθήκες το ΚΚΕ
αποφάσισε αποχή
από τις εκλογές του
1946, θεωρώντας
ότι θα ήταν νόθες.
Εκλογές έγιναν με
σοβαρές
παρατυπίες
ανέδειξαν νικητή το
φιλοβασιλικό Λαϊκό
κόμμα.
Την παραμονή εκλογών ομάδα ενόπλων κομμουνιστών επιτέθηκε σε αστυνομικές δυνάμεις
στο Λιτόχωρο Πιερίας, γεγονός που θεωρήθηκε το έναυσμα του Εμφυλίου.

24. Αριστερά αφίσα του ΕΑΜ που καλεί σε αποχή από τις εκλογές στις 31 Μαρτίου 1946 και
στα δεξιά φιλοβασιλική αφίσα για το δημοψήφισμα της 1ης Σεπτεμβρίου 1946.

25. Ε. ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Β΄
ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ Δ.Σ.Ε.

26. Επιστροφή
Γεωργίου Β΄
Σε αυτό το κλίμα, ένα, αμφίβολης
γνησιότητας δημοψήφισμα
(Σεπτέμβριος 1946) επέτρεψε την
επιστροφή στην Ελλάδα του
Γεωργίου Β΄
τον οποίο διαδέχθηκε, μετά το
θάνατό του (1947), ο αδερφός του
Παύλος.
Δημιουργία
Δ.Σ.Ε.
Παράλληλα, στην
ύπαιθρο
συγκροτούνταν
ένοπλες αριστερές
ομάδες που πήραν την
ονομασία
Δημοκρατικός
Στρατός Ελλάδας
(Δεκέμβριος 1946).
Στις αρχές του 1946, τόσο η Δεξιά όσο κι η Αριστερά κινούνταν, πλέον, στη λογική
της ένοπλης σύγκρουσης.

27. ▲ Η επιστροφή ή μη του Βασιλιά
Γεωργίου Β΄ ήταν ένας από τους
σημαντικούς παράγοντες που
οδήγησαν στις εμφύλιες
συγκρούσεις.

28. ◄ http://el.wikipedia.org/wiki_1946-1949

29. Μάρκος Βαφειάδης
Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας

30. ΣΤ. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΗΠΑ
ΔΟΓΜΑ ΤΡΟΥΜΑΝ

31. Οι Σοβιετικοί,
ωστόσο, δεν
αναμείχθηκαν,
άμεσα, στον
ελληνικό
Εμφύλιο.
Ρόλος Σοβιετικών
Οι ΗΠΑ
επιδίωκαν να
περιορίσουν τη
σοβιετική
επιρροή, καθώς
εκτιμούσαν ότι
η Σοβιετική
Ένωση
προέτρεπε το
ΚΚΕ σε
σύγκρουση.
Έναρξη Ψυχρού
Πολέμου
Μετά την
απόφαση της
Βρετανίας να
αποσυρθεί,
στρατιωτικά,
από τη χώρα.
Απόσυρση
Βρετανίας
Στις αρχές του
1947 οι ΗΠΑ
ανακοίνωσαν
την πρόθεσή
τους να
αναλάβουν
ενεργό ρόλο
στην Ελλάδα
(δόγμα
Τρούμαν),
1947

32. ► Στρατός κοντά
στο Καρπενήσι,
εξοπλισμένοι με
βρετανικά μπερέ και
αμερικανική τζάκετ.
(Φωτογραφία από
Bert Hardy /
Εικόνα Δημοσίευση /
Getty Images). 22
του Μάη 1948α
Πηγή:
http://antikleidi.com
/2014/10/27/27-
emfilios

33. ► Αφίσα για τη βοήθεια που πήρε η
Ελλάδα με το σχέδιο Μάρσαλ.

34. ▲ Αντάρτισσες του
Δημοκρατικού Στρατού.
▲ Στρατιώτη εθνοφρουρίτη για
ποιον πολεμάς; Πού πας;,
βιβλίο ανώνυμου συγγραφέα.
Αύγουστος 1948.

35. Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος ως κοινωνική επανάσταση
Κάθε εμφύλιος πόλεμος αντιπροσωπεύει, τελικά, μια μορφή κοινωνικής επανάστασης
[...]. Έτσι, και ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος, αν εξεταστεί στην ουσία του, πέρα από τα
πολιτικά επιφαινόμενα, τις στρατιωτικές του πτυχές και τις διεθνείς διαπλοκές του,
εμφανίζεται, στην πρώτιστη δομή του, ως μια κοινωνική επανάσταση η οποία, με
αφετηρία υπαρκτές, οξυμένες αντιθέσεις της ελληνικής κοινωνίας, αποσκοπούσε στην
ανατροπή των υφισταμένων δομών εξουσίας και στην αναδιάρθρωση του πλέγματος
των κοινωνικών σχέσεων, σε μια προοπτική σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, με τους
τρόπους, προφανώς, που οι κομμουνιστές της εποχής εκείνης αντιλαμβάνονταν και
«οικοδομούσαν» το σοσιαλισμό. Φ. Ηλιού, «Η πορεία προς τον εμφύλιο», Η.
Νικολακόπουλος, Ά. Ρήγος, Γ. ψαλίδας (επιμ.), Ο εμφύλιος πόλεμος, Θεμέλιο, Αθήνα
2002, σ. 25.

36. Η Αποκριά (Μίλτος Σαχτούρης)
Μακριά σ έν’ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή η
Αποκριά
το γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους
δρόμους όπου δεν ανάπνεε κανείς
πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον
ουρανό
κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους
αετούς τους
που τους είχαν ξεχάσει
έπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμος
μάτωνε τις καρδιές
μια γυναίκα γονατισμένη
ανάστρεφε τα μάτια της σα
νεκρή
μόνο περνούσαν φάλαγγες
στρατιώτες εν δυο
εν δυο με παγωμένα δόντια
Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι
αποκριάτικο
γεμάτο μίσος
το δέσαν και το πέταξαν στη
θάλασσα
μαχαιρωμένο
Μακριά σ΄ έν’ άλλο κόσμο
γίνηκε αυτή η αποκριά.
Μαρτυρία της ∆. Ράπτη, από το χωρίο
Ζιάκα Γρεβενών:
«Το 'κανε κι, ο ένας κι ο άλλος, οι, δικοί
µας, δεν ήταν ξένοι. Τώρα έγινε εµφύλιος
πόλεµος, δεν ήταν ξένοι, αναµεταξύ µας
έγινε. Ο αδελφός µου ο Αντρέας αντάρτης,
ο Θόδωρος αντάρτης, η Βάγια η αδελφή
µου ανταρτίνα. Και ο Γιάννης ο άλλος
αδελφός µου ήταν στρατό, τον καλούσε η
ηλικία. Τώρα πολεµούνταν ο ένας µε τον
άλλον, αδέλφια µε αδέλφια, είµασταν µια
χαρά! Και τραυµατίστηκαν και οι δυο. Και
τα δυο τ' αδέλφια. Ο Γιάννης άπου ήταν
στρατό τραυµατίστηκε, πέντε µήνες στο
νοσοκοµείο έκανε, τραυµατίζεται και ο
Θόδωρος εδώ. Τώρα ο πατέρας µου, πού
να πάει ο καηµένος, µε τη µάνα; […] Τη µια
τη µέρα πάει στα Γρεβενά να δει εκείνο
τον αδελφό µου, το µεγαλύτερο, την άλλη
την ηµέρα έπρεπε να πάει απάνω στο
βουνό να δει τον άλλον. Όχι εδωέ, µακριά!
Τέτοια τραβήξαµε.»

37. ▲ Ο στρατηγός Βαν Φλιτ (αριστερά). Επικεφαλής της αμερικανικής
αποστολής στην Ελλάδα στη Διάρκεια του Εμφυλίου, και ο στρατηγός
Παπάγος (δεξιά), επικεφαλής του κυβερνητικού στρατού, το Πάσχα του
1949.

38. ▲ Φυλακές στο νησί Γυάρος.
Παράλληλα, δημιουργήθηκαν στρατόπεδα συγκεντρώσεως, στα οποία οδηγήθηκαν
χιλιάδες αριστεροί πολίτες. Tο μεγαλύτερο από αυτά ήταν στη Μακρόνησο, ένα έρημο
νησί απέναντι από το νότιο άκρο της Aττικής. Το ΚΚΕ και το ΕΑΜ κηρύχθηκαν
παράνομα (τέλη 1947).

39. ◄ Γενική
διάταξη των
δυνάμεων του
ΔΣΕ την άνοιξη
του 1948 και οι
περιοχές που
ελέγχονταν
από αυτόν.
http://el.wikipe
dia.org/wiki_1
946-1949

40. Ζ. ΤΕΛΟΣ ΕΜΦΥΛΙΟΥ

41. 1. Η αμερικανική
επέμβαση
2. η ρήξη Σοβιετικής
Ένωσης-
Γιουγκοσλαβίας (που
στέρησε τον
Δημοκρατικό Στρατό
από ένα σημαντικό
στήριγμα, τη
γιουγκοσλαβική
βοήθεια)
Τελικά, ο
κυβερνητικός
στρατός, υπό την
ηγεσία του
στρατηγού
Αλέξανδρου
Παπάγου, απώθησε
τον Δημοκρατικό
Στρατό προς τα
ελληνοαλβανικά
σύνορα και τον
νίκησε (Αύγουστος
1949).
Άλλαξαν τα δεδομένα του Εμφυλίου:

43. ▲ Η κεντρώα εφημερίδα Ελευθερία πανηγυρίζει την τελική νίκη του Εθνικού
Στρατού κατά του ΔΣΕ στο φύλλο της 30ης Αυγούστου 1949.

44. Η. ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ
ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

45. ▲ Στρατιώτες του Τακτικού Στρατού ψάχνουν ένα αντρόγυνο αγροτών για όπλα
(Φωτογραφία από Haywood Magee / Εικόνα Δημοσίευση / Getty Images). Οκτώβριο
1947. Πηγή: http://antikleidi.com/2014/10/27/27-emfilios/

46. Συνέπειες
50.000 νεκροί.
80.000 πολιτικοί
πρόσφυγες που
κατέφυγαν στην
Ανατολική Ευρώπη.
700.000
υποχρεώθηκαν να
εγκαταλείψουν τα
σπίτια τους.
Τεράστιες υλικές
ζημιές.
Βαθύ χάσμα ανάμεσα
στους Έλληνες.

47. ▲ Μια γυναίκα ελέγχεται για την απαγόρευση της κυκλοφορίας το βράδυ (Φωτογραφία
από Bert Hardy / Εικόνα Δημοσίευση / Getty Images). 22 του Μάη 1948. Πηγή:
http://antikleidi.com/2014/10/27/27-emfilios/

48. ▲ Μια γριά γυναίκα παίρνει ότι πιο πολύτιμο έχει στην κατοχή της, ένα μοσχάρι που
το φορτώνει στο γάιδαρο και φεύγει μακριά από τη ζώνη της μάχης κατά τη
διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. (Φωτογραφία από Bert Hardy /
Εικόνα Δημοσίευση / Getty Images). 22 του Μάη 1948. Πηγή:
http://antikleidi.com/2014/10/27/27-emfilios/

51. Δείτε τις ταινίες: