ESP 10 Pangangalaga Sa Kalikasan

1. Edukasyon sa Pagpapakatao 10
Ikaapat na Markahan
Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan
at pangangalaga sa kapaligiran.

2. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Pagsisimula ng Bagong
Aralin:
Noong nakaraang taon, dumating ang dalawang nakapipinsalang bagyo, ang
bagyong Rolly at Ulysses. Gayundin, pumutok ang bulkang Taal ng Pilipinas na
may kasamang lindol at abo. Lubhang maraming naapektuhan at nasira sa mga
pangyayaring ito sa ating bansa. Bakit nga ba nangyayari ito? Naitanong mo
siguro sa iyong sarili ito, kawakasan na ba ng mundo? Galit na ba sa atin ang
Inang Kalikasan?

3. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10

4. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10

5. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Pagsisimula ng Bagong
Aralin:
Ito ay dahil sa maling pagtrato sa Inang Kalikasan.
Marahil narinig mo na ang katagang ito: “Mabubuhay ang
kalikasan kahit wala ang tao, ngunit hindi kayang mabuhay ng
tao kung wala ang kalikasan.” Ano-ano ang mga gawi natin
noon na nagdudulot nang matinding tag-init, mga pag-ulang
nauuwi sa pagbaha, malalakas na bagyo, at iba pa? Kung
gayon, mayroon pa bang pagkakataon upang maitama ang mga
nakagawian natin?

6. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Layunin ng Aralin (Ano ang Inaasahang Maipamamalas
Mo)
Inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na kaalaman, kakayahan,
at pag-unawa:
1. natutukoy ang mga isyu na kaugnay sa paggamit ng
kapangyarihan at pangangalaga sa kapaligiran;
2. nasusuri ang mga isyu na kaugnay sa paggamit ng kapangyarihan
at pangangalaga sa kapaligiran; at
3. Naipaliwanag ang mga isyung kaugnay sa paggamit sa
kapangyarihan at pangangalaga sa kalikasan.

7. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
ANAK NG PASIG
Ako'y umusbong sa tabi ng pasig
Nagisnan ang ilog na itim ang tubig
Lumaking paligid ng bundok na umuusok
Langhap na langhap ang amoy ng basurang bulok
Ito ang buhay nang anak ng pasig
Swimming-swimming sa itim na tubig
Playground lang ang bundok ng basura mo
Musika'y ugong ng kotse at bangka n’yo
Anak ng pasig naman kayo
Kalat doon kalat dito
Natakpan na ang langit kong ito
Nilason din ang ilog ko
Akala ko'y ganoon talaga ang mundo
Hanggang nakakita ako ng lumang litrato
'Di maniwalang pasig din ang tinitignan ko (oh)
Kaibigan ano ang nangyari dito (anong nangyari anong nangyari)
Anak ng pasig naman kayo
Kalat doon kalat dito
Natakpan na ang langit kong ito
Nilason din ang ilog ko
Anak ng pasig naman kayo
Tapon doon tapon dito
'Di n'yo alam ang tinatapon n'yo
Ay bukas ko at nang buong mundo
Huli na ba ang lahat
Patay na ba ang ilog at dagat
Kapag pasig ay pinabayaan
Parang bukas ang tinalikuran
Anak ng pasig naman kayo
Kalat doon kalat dito
Natakpan na ang langit kong ito
Nilason din ang ilog ko
Anak ng pasig naman kayo
Tapon doon tapon dito
'Di n'yo alam ang tinatapon n'yo
Ay bukas ko at nang buong mundo
Anak ng pasig naman kayo
May bukas pa ang ating mundo
https://www.youtube.com/watch?v=2dLquFHjye0

8. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Layunin ng Aralin (Ano ang Inaasahang Maipamamalas
Mo)
Mga Tanong:
1. Ano ang pagsasalarawan ng awit na ito sa ilog pasig?
2. Ano ang nagiging pangamba ng manunulat ng awiting ito?
3. Sa anong kadahilanang nabuo ang pangambang ito?

9. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Pahayag Sang-ayon o
Hindi sang-ayon
Paliwanag o
Dahilan
1. Kayang mabuhay ng tao kahit wala ang
kalikasan.
2. Ang bawat bagay na wala ng halaga ay
kadalasang itinatapon na lamang ito.
3. Ang ilegal na pagputol ng mga puno ay
makapagdudulot ng malaking epekto
sa ating kapaligiran at kalikasan.
4. Ang polusyon sa hangin, tubig, at lupa ay
nakadaragdag ng resistensya sa katawan
lalo na kapag marumi ang hangin.
5. Pinagkalooban ng Diyos ang bansang
Pilipinas ng napakagandang yamang lupa at
yamang tubig.

10. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Layunin ng Aralin (Ano ang Inaasahang Maipamamalas
Mo)
Inaasahang maipamamalas mo ang sumusunod na kaalaman, kakayahan,
at pag-unawa:
1. natutukoy ang mga isyu na kaugnay sa paggamit ng
kapangyarihan at pangangalaga sa kapaligiran;
2. nasusuri ang mga isyu na kaugnay sa paggamit ng kapangyarihan
at pangangalaga sa kapaligiran; at
3. Naipaliwanag ang mga isyung kaugnay sa paggamit sa
kapangyarihan at pangangalaga sa kalikasan.

11. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
KALIKASAN
Ano ba ang kalikasan?
Ano ang kahalagahan nito sa atin
bilang tao?

12. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Ang kalikasan ay tumutukoy sa lahat ng nakapaligid
sa atin na maaaring may buhay o wala. Ito ay
kinabibilangan ng mga puno’t halaman, at lahat ng
iba’t ibang uri ng hayop mula sa maliit hanggang
sa malaki.

13. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Maituturing ding bahagi ng kalikasan ang
lahat ng salik na siyang nagbibigay-daan o
tumutugon sa mga pangangailangan ng mga
nilalang na may buhay upang ipagpatuloy ang
kanilang buhay. Kabilang dito ang hangin,
lupa, tubig, at iba pang mga anyo nito. May
buhay man o wala, kapag sumusuporta sa
pagpapatuloy ng buhay ng mga nabubuhay na
nilalang ay maituturing na bahagi ng
kalikasan.

14. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Ang kalikasan ay kaloob sa atin ng
Diyos upang tayo ay patuloy na mabuhay.
Samakatuwid, tayo ay binubuhay ng
kalikasan kung kaya’t binigyan Niya
tayong lahat ng tungkulin at
pananagutang ito’y ating igalang at
pangalagaan.

15. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Ano-ano bang pang-aabuso ang ginawa ng
tao sa kalikasan?
Ano-anong paglabag sa pangangalaga sa
kalikasan ang isinagawa at patuloy na
isinasagawa ng tao na nagbunga ng unti-
unting pagkasira ng kalikasan?

16. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Maling Pagtrato sa Kalikasan
Kung mapapansin natin ang kasalukuyang panahon, may pagkakaiba ba ito sa nakaraan?
Marahil, pareho ang magiging sagot natin, Oo, napakalaki ng pagkakaiba. Napakainit ng panahon,
hindi na mawari kung kailan ang tag-init at tag- ulan, kabi-kabila ang mga trahedyang hindi
inaasahang mangyayari, mula sa di- inaasahang pagputok ng bulkan (Mt. Pinatubo, taong 1991), sa
mga biglaang pagguho ng lupa (St. Bernard, Leyte 2006), mga pagbaha maging sa sentro ng
bansa (Yolanda 2013), ang paglamon ng karagatan sa mga dalampasigan at kalupaan (Ulysses 2020),
at iba pang mga pangyayari na kumitil ng maraming buhay ng tao at pagkawasak ng ari-arian.
Naitanong mo na ba kung bakit may mga nakagugulat na pangyayaring ganito ngayong mga
panahon?

17. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Sa karamihan ng mga trahedyang pangkalikasan,
malinaw na may kinalaman ang mga gawain ng tao.
Maraming mga pagmaltrato at paglabag ang
ginagawa ng tao na tuwirang taliwas sa
pangangalaga sa kalikasan. Isa-isahin natin ang mga
ito at pagkatapos ay suriin mo ang iyong sarili kung
kabilang ka sa kabataan na gumagawa rin ng mga
ito.

18. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
1. Maling pagtatapon ng basura.
Dahil sa walang habas na pagtatapon ng basura, nagbabara ang mga daanan ng tubig, kung
kaya’t kapag dumating ang malakas na ulan, di maiiwasan ang pagbaha. Dagdag pa rito ang
paglaganap ng mga sakit.

19. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

20. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

21. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
2. Iligal na pagputol ng mga puno.
Ang mga puno at iba pang halaman ang siyang tagapagbigay sa atin ng
napakahalagang hangin na ating hinihinga upang mabuhay tayo at iba pang mga
hayop.

22. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

23. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

24. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
3. Polusyon sa hangin, tubig, at lupa.
Ang dalawang suliraning nabanggit sa itaas ay nagdudulot ng polusyon. Ang
hangin na ating nilalanghap, ang tubig na iniinom at kailangan sa kalinisan at
ang lupang sumusuporta sa mga halaman ay unti-unting dumurumi dahil na rin sa
maling gawain ng mga tao. Ito ay ang malawakang polusyon na siyang nagpabago sa
kondisyon ng hangin, tubig, at lupa na kailangan ng tao upang mabuhay.

25. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

26. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
4. Pagkaubos ng mga natatanging species ng hayop at halaman sa kagubatan.
Ang Pilipinas ay napagkalooban ng Diyos ng isang napakagandang kagubatang tropikal. Ngunit
maraming uri ng hayop at halaman ang nagiging threatened, endangered, at ang pinakamalala sa lahat ay
ang kanilang extinction.

27. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

28. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
5. Malabis at mapanirang pangingisda.
Ang Pilipinas ay nabiyayaan din ng mayamang karagatan at iba pang anyong tubig.
Iba’t ibang uri ng isda ang naninirahan dito kung kaya nga’t maraming lugar dito
sa atin ang umaasa sa pangingisda bilang kanilang ikinabubuhay. Subalit ang yamang
dagat na ito ay unti-unti na ring nauubos dahil sa hindi matigil na cyanide
fishing, dynamite fishing, at sistemang muro-ami na pumipinsala hindi lamang sa
mga isda kundi maging sa kanilang natural habitat o tirahan.

29. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)

30. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
6. Ang pagko-convert ng mga lupang sakahan, iligal na pagmimina, at
quarrying.
Dahil sa hindi na mabilang na mga lupang sakahan ang hindi na tinatamnan dahil ginawa ng subdivision, golf
courses, mga hotel, expressways, nagkakaroon ng kakulangan sa suplay ng bigas, asukal, at iba pa.

31. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
7. Global warming at climate change.
Ang malawakang pag-iiba-iba ng mga salik na nakaaapekto sa panahon na nagdudulot ng matinding
pagbabago sa pangmatagalang sistema ng klima ay ang tinatawag na climate change. Ang patuloy naman na
pagtaas ng temperatura bunga ng pagdami ng tinatawag na green house gases lalo na ng carbon dioxide sa
ating atmospera ay tinatawag na global warming.

32. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
8. Komersiyalismo at urbanisasyon.
Ang komersiyalismo ay tumutukoy sa pag-uugali ng tao at mga kilos na nagpapakita nang labis na
pagpapahalaga na kumita ng pera o kaya ay pagmamahal sa mga materyal na bagay sa halip na ibang
mga pagpapahalaga. Isa din ito sa mga pinaglalaban ng mga katutubo o tribo o mga tinatawag na Indigenous
People dahil lubos na nakakapinsala sa kanila kinabubuhay at nawawalan sila ng lupain na itinuturing nila na
tirain. Gaya ng nanyari sa PORAC Pampanga na kinamkam ang kanilang lupa at sa kalayunan ay naigawad
din sa kanila ang mga titulo na pag aari nila ang nasabing lupain.

33. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Sino-sino ang mga Indigenous People/ o mga Tribo at ano-ano ang mga isyu na tamang paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran?
PANOORIN:
https://www.facebook.com/pampangapio/videos/420944282946315

34. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Sino-sino ang mga Indigenous People/ o mga Tribo at ano-ano ang mga isyu na tamang paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran?
PANOORIN:
https://www.facebook.com/pampangapio/videos/420944282946315

35. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Sino-sino ang mga Indigenous People/ o mga Tribo at ano-ano ang mga isyu na tamang paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran?
PANOORIN:
https://www.facebook.com/pampangapio/videos/420944282946315

36. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Sino-sino ang mga Indigenous People/ o mga Tribo at ano-ano ang mga isyu na tamang paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran?
PANOORIN:
https://www.facebook.com/pampangapio/videos/420944282946315

37. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Nakita natin ang mga pinakamalalaki at napapanahong problema sa ating kalikasan at ang
mga epekto nito sa atin. Mayroon pa bang ibang epektong nagaganap sa maling pagtrato sa
kalikasan?
Kung ang mundo ay itinuturing nating ina, ano ang gagawin mo sa kaniya? Sasaktan mo ba
siya? Sisirain mo ba ang kaniyang pagkatao? Puputulin mo ba ang kaniyang mga kamay at paa?
Aalipustahin mo ba siya sa pamamagitan ng kawalang paggalang sa kaniya?
Sabi nga ni Santo Papa Benedicto XVI, “ang planetang hindi mo isinalba ay
ang mundong hindi mo na matitirahan.” Kung kaya’t sa maliit na paraan, gawin natin ang maaari
nating magawa upang pangalagaan at mailigtas ang ating kalikasan, ang ating mundo.

38. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
KAPANGYARIHAN
Gagamitin mo ba sa mabuti o tungo sa kabutihan
ang iyong kapangyarihan? Ang kapangyarihan ay
kakayahan upang ipatupad ang isang pasiya,
kapasidad upang maka-impluwensiya sa saloobin at
pag-uugali ng iba, at lumikha ng panukala na
makabubuti sa lahat.

39. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Isyu sa Paggamit ng Kapangyarihan
1. Korapsyon.
Ito ay isang sistema ng pagnanakaw o pagbubulsa ng pera.
Tumutukoy ito sa espiritwal o moral na kawalan ng kalinisan at paglihis
sa anumang kanais-nais na asal. Ang taong may malinis na puso at
tapat ang talagang karapat-dapat magsilbi sa lipunan. Maipakikita ito
sa pamamagitan ng pagsasabi ng totoo at pag-iwas sa pandaraya.

40. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Isyu sa Paggamit ng Kapangyarihan
2. Pakikipagsabwatan (Kolusyon).
Ito ay iligal na pandadaya o panloloko, halimbawa ay ang pagtatakda ng mga
presyo, limitahan ang mga oportunidad, pagtatakda ng sahod, mga kickback,
pandaraya sa halalan sa pamamagitan ng iligal na panghihimasok sa proseso ng
isang halalan at sa pagbilang ng boto, pagsupil at pagpaslang ng mga katunggali,
pagbili o panunuhol ng mga botante. Nangyayari ang mga gawaing ganito dahil
sa kagustuhan ng isang tao na mapaunlad ang pansariling kapakanan. Bakit nga
ba maraming nakatataas sa lipunan ang gumagawa ng mga ganitong bagay? Bakit
mali ang mga ganitong gawain? Paano kaya ito maiiwasan?

41. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Isyu sa Paggamit ng Kapangyarihan
3. Ang bribery o panunuhol.
Ito ay isang gawain ng pagbibigay ng kaloob o handog sa
anyo ng salapi o regalo pamalit sa pabor na ibinigay ng
tumanggap. Ang mga suhol na ito ay bahagi ng pagtatakip sa
ginawang katiwalian ng isang taong may puwesto sa
pamahalaan. Ito ay isang krimen.

42. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Isyu sa Paggamit ng Kapangyarihan
4. Ang kickback
Ito ay bahaging napupunta sa isang opisyal mula sa mga pondong
itinalaga sa kaniya. Isang halimbawa nito ang paghiling ng isang opisyal
ng pamahalaan sa isang negosyante na magbigay ng trabaho sa isang
kamag-anak ng opisyal na kumokontrol sa mga regulasyon na
umaapekto sa negosyo. Mayroon ding mga katiwalian sa ating
pansariling buhay.

43. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Mga Isyu sa Paggamit ng Kapangyarihan
5. Ang nepotismo
Ito ay ang lahat ng paghirang o pagkiling ng kawani sa
pamahalaan, maging pambansa at sa alin mang sangay o
ahensiya nito, kabilang ang mga korporasyon na ari o
kontrolado ng pamahalaan, na igagawad sa kamag-anak na
hindi dumaraan sa tamang proseso.

44. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
Paglinang ng Kabihasaan (Pagpapalalim)
Ayon kay Mahatma Gandhi na nagsasabing “Kung gusto mo ang
pagbabago at kung gusto mo ng mas maayos na buhay, dapat simulan
mo ito sa iyong sarili.” Kung sisikapin ng bawat isa na magbago, unti-
unting magbabago ang ating lipunan. Kapag tinanggal mo ang mga
kasamaan sa sarili mo, ay matatanggal din ang kasamaan ng lipunan.
Ikaw, kaya mo bang simulan ito sa buhay mo?

45. Mga isyu sa paggamit ng kapangyarihan at
pangangalaga sa kapaligiran.
EsP 10
PAGLALAPAT:
Pangkatin ang mga mag-aaral ayon sa kanilang talento o hilig?
* Pangkat ng mga singers o rappers
* Pangkat ng mga artists
* Pangkat ng mga interpretative dancers
* Pangkat ng stage actors and actresses/skit experts
* Pangkat ng mga slogan makers/writers