Presentatie over Europees voedselbeleid, gehouden op 6 oktober 2022 voor een HOVO cursus van de VU Amsterdam

1. Europa en ons voedsel
Joost de Jong
HOVO cursus 6 oktober 2022

2. Wie ben ik?
• Boerenzoon (1950)
• Wageningen Universiteit
• Landbouworganisatie
• Vanaf 1987 Ministerie LNV.
• 2004-2007 Europese Commissie (Plattelandsbeleid)
• Na februari 2017:
- Transitiecoalitie Voedsel;
- Columnist (o.a.Foodlog).

3. Overzicht van college
• Karakteristieken Europese voedselsysteem
• Productie
• Voedselveiligheid en consumptie
PAUZE
Toekomstig beleid: Green Deal en de Farm to Fork strategy

4. Wat verstaan we onder voedsel (Food Law)?
- Kan je het eten?
- Of kan dat verwacht worden?.
En insecten?
Veevoer ?
foto: Joost de Jong. Helmond insectenbedrijf

5. In Europa wordt heel verschillend tegen
voedsel aangekeken.
• Commodity (NL)
• Mensenrecht
• Iets gemeenschappelijks
• Identiteit en cultuur
• Verbinding met de natuur

6. Ons Europese voedselsysteem (1).
De aanbodzijde
Productie:
- 12 .000.000 boeren en tuinders;
- 98.000 visserij;
foto: Joost de Jong
- 47.000 toeleverende sectoren; o.a. kunstmest, veevoer
Verwerkendevoedsel en drankindustrie: 289.000

7. Ons Europese voedselsysteem (2).
Handel en consumptie
Handel en leveranciers: 208.000
Retail en diensten: 2.550.000
Consumenten:505.000.000
Bron foto: PBL
Rol van Europa:Vanaf ‘62: Sterke focus op productie Vanaf ’90:
meer prioriteit voedselveiligheid.

8. Wat verwachten wij van een Europees
voedselsysteem?
• Voldoende voedsel
• Betaalbaar
• Verkrijgbaar
• Gezond en veilig
• Duurzaam geproduceerd
foto: Joostde Jong; bij
e nboe rderijStri
jbee k

9. Enkele stellingen
foto: Joost de Jong
• Invloed van Europa op ons voedsel groot.
• Europa nodig voor goed Nederlands voedselbeleid
• Geen samenhangend beleid.
• Sterke landbouwlobby verhindert verduurzaming.

10. Interne markt
Vereist gelijkheid van:
• Gezondheidsnormen
• Milieunormen (toekomst)
• Dierenwelzijnsnormen (toekomst)
foto: Joost de Jong

11. Memorandum van Mansholt 1964
• Verdrag van Rome 1957;
• Centraal: verhogen productiviteit
• Inkomensverbetering.
• Redelijke voedselprijzen
• Prijsbeleid: Garantieprijzen
• Structuurbeleid: Modernisering bedrijven
• 1971 Boerendemonstratie in Brussel
foto: Nationaal Archief

12. Voordelen van het GLB (Gemeenschappelijk
landbouwbeleid)
• Voldoende voedsel
• Goedkoop voedselpakket
• Sterk ontwikkelde landbouwsector; efficiency als
belangrijkste waarde

13. GLB altijd gericht op belangen landbouw.
Sterke landbouwlobby en ministeries
Spanningen over:
• Budget
• Verdeling van het budget over de lidstaten
• Eisen die je aan boeren kunt stellen
• Externe effecten

14. GLB vanaf 2013
• Vergroening
• Nieuwe lidstaten willen een
groter deel van de GLB gelden
• Meer zeggenschap voor EP
• Einde melkquota in 2015
foto Joost de Jong, Breda

15. Jaren ‘70 en ’80: succes heeft ook zijn
schaduwkanten (1)
• Overschotten
• Toenemende kosten
• Weerstanden tegen schaalvergroting
• Verlies biodiversiteit en milieuproblemen
• In 1984 Quotasysteem voor melk

16. Schaduwkanten (2) van huidige GLB
• Efficiency is niet heilig
• Bodemdegradatie.
• Emissies
• Kloof producent consument
• Vooral grotere boeren profiteren.

17. Voedselveiligheidvanaf jaren ‘90 belangrijker:
toenemend wantrouwen onder consumenten.
• BSE
• Oprichting DG SANTE en EFSA
• Dierziektes
• Schandalen
• Consumentenbescherming

18. 2002 FOOD LAW: Algemene
levensmiddelenverordening (NL: Warenwet)
Doel:
• Verbetering voedselveiligheid;
• Bij gezondheidsgevaar product snel en volledig uit de handel
• Eisen aan productiemethoden en verpakkingen
• Etikettering

19. Principes van de Food Law
• Risicomanagement
• Voorzorgsbeginsel
• Transparantie en traceerbaarheid
• Consumenten hebben recht op eerlijke informatie
• Producent (of diegene die het product op de markt brengt) is
verantwoordelijk)

20. Voedseletikettering (verordening (EU) nr. 1169/ 2011)
- ‘To make an informed choice’
- Herkomstetikettering
- Oorsprongsetikettering voor vlees

21. Welke informatie is Europees verplicht
• Naam levensmiddel
• Lijst van ingrediënten
• Nettohoeveelheid
• Uiterste consumptiedatum
• Gebruiksvoorwaarden
• Naam/ adres bedrijf
• Voedingswaarde foto Joost de Jong.
• alcoholvolumegehalte

22. Voedingswaarde (verplicht voor verpakte
levensmiddelen): per 100 gram / 100 ml
• Energetische waarde (cal)
• Hoeveelheid vetten
• Verzadigde vetzuren
• Koolhydraten
• Suikers
• Eiwitten
• Zout
foto: Joost de Jong

24. Gezondheidsclaims (verordening (EG) nr. 1924/ 2006).
Doel: Consumenten beschermen tegen misleiding
• Een claim is een niet-verplichte boodschap die aangeeft
(indruk wekt) dat een levensmiddelbepaalde eigenschappen heeft.
• Effecten moeten bewezen zijn!
• Mag niet leiden tot twijfels over veiligheid van andere
levensmiddelen;
• Moet begrijpelijk zijn etc.

25. Etikettering: EU regels biologisch (vanaf 2007)
Eisen en beginselen:
• Respect bodem en biodiversiteit
• Geen GMO’s
• Beperking gebruik externe productiemiddelen
• Hoog niveau van dierenwelzijn
• Resistente gewassen

26. Verordening : EU Milieukeur / EU Ecolabel
(EG) 1992/ 2000/2011
• Vrijwillig systeem
• Minder negatieve effecten op het milieu
• Moet wetenschappelijk onderbouwd zijn

27. Geografische aanduidingen(denk aan de Franse wijnen en
kazen); Worden vermeld in Europees register. Intellectueel eigendom.
• Speciale bescherming van merknamen vanwege specifieke kwaliteiten
• Geografische herkomst en wijze van bereiding.
• Meer vertrouwen bij consumenten
• Onderscheidend vermogen: kans op betere prijs.
Nl heeft daar (helaas) weinig prioriteit aan gegeven.
Afbeelding website Europese Commissie

28. Regels voor nieuwe producten (b.v. insecten) NOVEL
FOOD Regulation 1997
• Niet significant geconsumeerd in Europa voor 15 mei 1997
• Veilig voor consumenten
• Duidelijk gelabeld
• Mag niet nadelig zijn voor consumenten

29. Vragen?
PAUZE

30. Een Europese Green Deal (december 2019)
• Klimaatbeleid
• Minder uitputtingvan grondstoffen.
• Farm to Fork strategy (20 mei 2020)
foto: Joost de Jong. Bezoek aan een biologisch bedrijf in de Betuwe

31. De “Farm to Fork Strategy”(van boer tot bord)

32. F2F: Farm to fork strategy ( “van boer tot
bord’)
• Toegang tot gezond en duurzaam voedsel
• Vermindering broeikasgassen
• Bescherming milieu en biodiversiteit
• Rechtvaardige beloning in de voedselketens
• Bevorderen biologische landbouw
foto Joost de Jong. Zelfoogsttuin in Breda.

33. Farm to Fork strategie t.a.v. de productie.
In 2030:
- 50% minder gebruik pesticiden
- Reductie verlies nutriënten 50%
- Reductie gebruik kunstmest met 20%
- Reductie gebruik Antibiotica met 50%
- Areaal biologische landbouw naar 25 %
- Wetgevend kader voor Duurzame voedselsystemen (2023)
- Ontwikkelen van een Code (voor verantwoorde business praktijken en voor marketing
in de voedselketens (2021)

35. Code of conduct / (vrijwillig) Gedragscode
voor bedrijven
• Commitment ketenspelers
• Producten gezonder en duurzamer
• Verantwoordemarketing
• Voedselomgeving
• Goede praktijkvoorbeelden

36. Balans over de Code of Conduct
• 124 bedrijven aangesloten
• Nederland: AholdDelhaize, FrieslandCampina, DSM, Unilever,
Rabobank en Verstegen.
• Ieder jaar verantwoording.

37. Acties: verduurzaming van de productie (1)
• Aanbevelingen over GLB
• Herziening richtlijn duurzaam gebruik van pesticiden
• Actieplan biologische landbouw
• Actieplan voor mineralenmanagement (minder kunstmest)
• Herziening van wetgeving dierenwelzijn
• Wetgeving om samenwerking boeren te stimuleren

38. Acties: Duurzamer ketens (2)
• Ontwikkelen CODE duurzame bedrijfsvoering en verantwoorde
marketing
• Herformulering: maxima sommige nutriënten (zout, suiker, verzadigd vet)
• Herziening Europese marketing standaarden
• Betere coördinatie van voedselfraude

39. Acties: naar meer gezonde en duurzame
diëten (3)
• Kriteria voor duurzame aanbesteding duurzaam voedsel
• Herziening EU schoolschema
• Herziening EU promotie programma landbouwproducten
• BTW instrument inzetten
• Gezonde voedselomgeving
• Gezonde en duurzame keuze makkelijke keuze.

40. Acties: naar meer gezonde en duurzame
diëten (4)
• Verplicht geharmoniseerde – voedingswaarde- etikettering
• Uitbreiding herkomstetikettering.
• 2024: etikettering voor duurzaam voedsel.
• Halveren voedselverspilling (supermarkten en consumenten) in 2030.
• Onderzoek en innovatie: 10 miljard

41. Nl wil met het nieuwe GLB nog niet inspelen op de
doelen van de Farm to Fork strategy (F2FS).
Vergroening landbouwbeleid gaat traag;
Oekraïne crisis. Voedselzekerheid.
Tweede Kamer heeft geen haast met de F2FS

42. Naar een Europees geharmoniseerd
voedselkeuzelogo: EFSA advies april 2022
EFSA:
- Rekening houden met te hoge consumptie van zout, verzadigd vet en
suikers.
- Vindt ook een vermindering van de energie-inname belangrijk.
Advies doet geen uitspraken over de zgn. NUTRISCORE.

43. Nutriscore (Fr. Initiatief): Rekenmodel.
Wordt al toegepast in FR, Dtsl, Belgie.
• Logo: welk product heeft een betere samenstelling
• Voedingsmiddelen binnen dezelfde productgroep
• Punten voor ‘positieve’ en ‘negatieve’ componenten
• Negatief: hoeveelheid energie, verzadigd vet, suiker en zout.
• Score met kleuren variërend van donkergroen (A) tot donkeroranje (E)

44. Er komen aanscherpingen in de Nutriscore
• Grenzen voor zout en suiker strenger
• Betere waarde voor volkoren en ongezoete producten.
• Betere waarde voor vette vis en
oliesoorten met weinig verzadigd vet
• Rood vlees lagere score
foto: wetenschappelijk comité van Nutriscore

45. Kritiek op de Nutriscore: Nl moet nog een
definitief besluit nemen.
• Spoort niet met de ‘schijf van vijf’
• Augustus 2022: Advies wetenschappelijk comité bepleit aanpassingen
• Najaar 2022: Advies NL Gezondheidsraad
• Besluit StaatssecretarisVWS

46. Twijfels over Nutriscore blijven
• Ultra-processed food
• Beoordeling alleen binnen bepaalde groepen:
Een ‘relatief gezonde’ pizza kan nog een A krijgen.

47. 2023 Wetgevend kader (‘Framework for Sustainable Food
Systems’)
Algemene beginselen en doelstellingen:
• Duurzamer voedselsysteem
• Integreren in al het voedselgerelateerd beleid.
• Vereisten en verantwoordelijkheden van alle actoren
• Duurzaamheidsetikettering
• Minimumcriteria duurzame overheidsopdrachten
• Governance en toezicht”.

48. Opvattingen van de Transitiecoalitie Voedsel
over dat wetgevend kader.
• Terugdringen externe kosten.
• Heffing op broeikasgassen in de voedselketen.
• Eiwittransitie. Duurder vlees.
• Voedselomgeving vereist aanpassingen;
• Gezond voedsel moet goedkoper worden.
• Een meer samenhangend beleid is nodig.
foto Joost deJong .Bezoekvan deTransitiecoalitie Voedsel aan Frans Timmermans in maart 2020

49. Zijn er nog vragen?
Succes met de verdere studie!
Joost de Jong
@j_dejong2 op twitter
Joostdejong12@gmail.com
https://nl.linkedin.com/pub/joost-de-jong/24/a50/279