5. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
5
Het diepste en allerlastigste probleem!
Schrijf jouw antwoord op. Geef minstens een argument.
Gezamenlijke bespreking van de antwoorden.
Wat vind je het ‘beste’ antwoord.
opdracht
8. Exit voor de mythe…enter voor de logos!
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
8
9. Denken Presocraten in zesde eeuw voor
Christus begonnen als:
kritiek op MYTISCH denken
veelheid aan culturen waarmee de Grieken via
handel en zeevaart in aanraking kwamen.
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
9
De
eerste
denkers
11. 11
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Ooit:
kennis en wetenschap verpakt in ‘mythen’
Er is geen reden om
als 21e
‘eeuwse’
mens neer te kijken
op mythen.
Er is geen reden om
als 21e
‘eeuwse’
mens neer te kijken
op mythen.
Quine overigens: ene mythe simpelweg
vervangen is door andere mythe:
We geloven niet meer in Zeus of god maar de
oerknal en de ‘fysieke objecten’ (=zintuiglijk
waarnembare dingen).
12. 12
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Onder oppervlakte:
beide opvallende
gemeenschappelijke
kenmerken,
die ons iets bijleren over
soort activiteit dat
wetenschap is:
Zoveel verschil is
er misschien niet
tussen
wetenschap en
mythen
Mythen gefabriceerd door
hetzelfde soort brein dat later
onze wetenschap zou creëren
13. 13
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Aristoteles: Filosofie
komt ook voort uit WETEN
OM TE WETEN
mythen ‘bedacht’ om veel feiten te kunnen
verklaren
15. 15
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Echter:
Nationale wetenschapsagenda, mei 2016
VRAAG 055: GEOHAZARDS (=natuurramp)
16. 16
filosofie in
klas een -
Deel I -
GEURTS
Wegnemen existentiële angst door gebeurtenissen in te
kapselen in een verklaring.
Sinds hun vroegste bestaan trachten de
wetenschap en haar filosofische voorlopers iets
soortgelijks te doen.
Een aardbeving is geen toorn van god, die nog veel
ander kwaads in petto heeft.
Natuurlijke verklaringen
dienden angst weg te
nemen die met bijgeloof
gepaard gaan.
Ander kenmerk: mythen belangrijke emotionele
functie
21. streven naar wijsheid omdat we
denkende dieren zijn
filosofie is ons ‘lot’
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
21
verklaringsdrang
22. “Filosoferen betekent gezamenlijk op
zoek gaan naar alwetendheidalwetendheid…”
In het besef dat we hier dan wel op
gericht zijn…
Maar dat we dit ook nooit zullen
bereiken
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
22
Wijkende
horizon
27. Streven naar wijsheid
De mens is immers gericht op:
GOEDE leven!
Vraag is echter: wat is het GOEDE leven?
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
27
Opdracht: Wat is een goed leven?
28. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
28
Vorm groepjes van vier/vijf
Ieder kiest een van bovenstaande vragen.
Verdeel drie taken over de deelnemers: voorzitter
(zorgt ervoor dat iedere deelnemer een bijdrage
levert), notulist en tijdbewaker
Kom met elkaar tot een antwoord op de vraag.
Voorzie het antwoord van argumenten. Noteer de
argumenten
Presenteer je antwoord aan de rest van klas.
Opdracht
Wat is een goed leven?
Wat is rechtvaardigheid?
Zijn mensen van nature goed?
Is een leuk leven hetzelfde als een goed leven?
30. Epictetus:
“Niet de dingen zelf maken de
mens van streek, maar hun
denkbeelden daarover.”
Opdracht
Een voorbeeld van wijsheid?
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
30
Wat zou hij daarmee bedoeld hebben?
Ding zelf
Mijn
denkbeelden
Ding
zelf
31. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
31
Wat als we niet meer
nadachten:
En toch…
De meute…liet bepalen
wat goed en fout was
De mens is een politiek
dier
Het gevoel…ons doen en
laten liet bepalen
Gevoelens spelen ook een
rol…we zijn geen robots
Het instinct/drift/impuls…
onze omgang met elkaar
liet bepalen
Ook een gedachte kan
zich opeens opdringen
Een boek…de enige
leidraad was…
Halen we niet alle kennis
uit een boek
Kwestie is: in hoeverre ga je er in mee
32. Seneca:
“Filosofie is geen kunststukje voor het publiek
en niet iets dat als vertoning bedoeld is,
zij ligt niet in woorden maar in de praktijk.”
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
32
praktijk
35. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
35
Zodra we filosofisch
gaan denken
doen we stap naar
achteren en overzien
het wijderewijdere beeld.
We onderzoekenonderzoeken wat
we voorheen als
vanzelfsprekend
hebben aangenomen:
bijvoorbeeld:
kennis die je opdoet op
school;
‘simpele’ feit dat je bestaat;
moment dat je
geconfronteerd wordt met
‘echte’ tegenslag of echt geluk.
Zij die nog nooit zo’n
stap terug hebben
gezet – die hun leven
nooit onder de loep
hebben genomen –
niet alleen
oppervlakkig, maar
potentieel gevaarlijk:
mensen, ongeacht hun
‘beschaving’, moreel vaak erg
volgzaam:
nazi-Duitsland
Rwanda
IS
36. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
36
Verschaffen nodige
vaardigheden en inhouden
om:
onafhankelijk te denken
ter discussie te stellen
wat massa misschien voor
al te vanzelfsprekend
houdt
weerbaar maken als het
gaat om
valse
ideologieën.
Voordeel beetje filosofische fitness:
Uiteraard:
geen garantie dat
iemand die is
aangemoedigd kritisch
te denken dergelijke
valkuilen zal vermijden
Grootste risico:Grootste risico:
niet afkomstig van
samenleving van
autonome kritischeautonome kritische
denkersdenkers, maar van
samenleving van
onnadenkendeonnadenkende
morelemorele schapenschapen
40. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
40
Opstijging uit
schaduwwereld waar
mensen aan gewend
zijn, naar licht van dag
en zon, kan alleen op
geweldadige wijzegeweldadige wijze
Uit zichzelfUit zichzelf gaat
mens niet op weg naar
licht van ware, goede
en schone dat
wijsbegeerte belooft.
Ook argumentatieOok argumentatie
en overredingen overreding hiertoe
niet voldoende, zoals blijkt
uit lotgevallen mens die van
boven terugkeert in grot
zon
Weg omhoog
naar zonlicht
schaduwwereld
Plato’s allegorie van de grot
42. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
42
Opdracht
A. Geef een reden waarom godsdienst zinvol
is
B. Geef een reden waarom godsdienst
zinloos is
C. ´Heb´ je van huis uit een godsdienst?
D. Waarom beschouw je je zelf wel of niet
godsdienstig
Een overzicht:
44. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
44
ReligieReligie:
eerste poging
universum
allesomvattend te
verklaren.
wereld product:
‘transcendente kracht’
die naar willekeur
orde of chaos in
natuur kon scheppen.
dingen zijn zoals ze zijn omdat een god
– of goden – besloot dat het zo moest
zijn.
WetenschapWetenschap:
tweede poging
wereld te verklaren.
verklaringen
opgesteld in termen
van: onpersoonlijke
krachten en
natuurlijke, fysische
processen in plaats van de
activiteiten van doelgerichte,
bovennatuurlijke personen.
Van mythos naar logos
46. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
46
Wanneer het op fysische verschijnselenfysische verschijnselen
aankomt:
Dan wint wetenschap het van goden en
wonderen
Rest: wetenschappelijk
onverklaarbare kwesties:
hoe begon leven
thema ‘bewustzijn’.
Al dat wat we met
zintuigen kunnen
waarnemen
48. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
48
Filosofie -
Athene
Religie -
Jeruzalem
vragen antwoorden
Kritisch voorbehoud machtswoorden
Gezag van de
argumenten
Dogma (onbetwijfelbare
leerstelling)
toeval planning
Rede/verstand Persoon met formeel gezag
Rede en empirie openbaring
Immanent
(=binnenwerelds)
Transcendent (=dat wat de
mens overstijgt)
Ongebonden Kaders – visie – ligt vast
Autonoom (=ik ben
mijn eigen ‘baas’)
Heteronoom (= een ‘ander’ is de
baas over mij)
51. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
51
Er zijn nogal wat filosofen die met ‘god’ niets
konden.
overigens ook genoeg filosofen die ‘god’ wel
plaats konden geven in hun wijsgerig denken
Russell – de atheïst
52. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
52
Russell’s theepot
“Als ik zou suggereren dat er tussen de aarde en Mars
een porseleinen theepot in een elliptische baan om de
zon draait, dan zou niemand in staat zijn mijn bewering te
ontzenuwen, vooropgesteld dat ik voorzichtig genoeg zou
zijn om eraan toe te voegen dat
de theepot te klein is om zelfs maar door de krachtigste
telescoop te worden ontdekt. Maar als ik vervolgens zou
toevoegen dat, aangezien mijn bewering niet te
ontzenuwen valt, het van onverdraaglijke arrogantie van
de menselijke rede getuigt om eraan te twijfelen, dan zou
men terecht vinden dat ik klets. Als echter het bestaan
van zo’n theepot bevestigd wordt door oude boeken, elke
zondag als heilige waarheid verkondigd en in de
kindergeest ingeprent op school, dan zou twijfel om erin
te geloven een teken van excentriciteit worden en de
twijfelaar onder de aandacht brengen van een psychiater
in verlichte tijden of de inquisiteur in vroeger tijden.”
Vind die theepot
61. Bezien vanuit de filosofische optiek
moet de mens het doen met zijn
denkapparaat…
zonder beroep te doen op zogenaamde:
boek, god, gezaghebbende personen.
Houding filosoof – niet filosoof
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
61
62. filosofieinklaseen-Deel
I-GEURTS
62
Houding filosoof Houding niet-filosoof
Exploreren
(verkennen/onderzoeken)
Vaststaande uitgangspunten
Morrelen aan onze kijk op
werkelijkheid
vanzelfsprekendheid
Kritisch t.o.v. eigen
vooronderstellingen
Geen belangstelling voor
vooronderstellingen
Onconventioneel (afwijkend van de
iedereen-mening)
Conventioneel (meegaand in de
iedereen-mening)
Oorspronkelijk; niet gebaande
wegen
Geijkte kaders
Nieuwe perspectieven/denkmo-
gelijkheden
Berekenend/materialistisch
Streeft naar wijsheid ‘wijsheid’ in pacht
Openheid tunnelvisie
Mogelijkheden die ons denken
verruimen
Dwang van de gewoonte
onzekerheid Gevangen in een keurslijf van
vooroordelen
Bevrijdende twijfel Arrogant dogmatisme
63. Er is veel te doen…
Denken zet je niet stop
filosofieinklaseen-DeelI-
GEURTS
63
Het is ons lot
Er is geen knop die omgezet kan worden
Niet te negere
Vaak opgestart door verwondering
Vragen stellen vanuit houding: Niet weten!
Schlegel: “Filosoferen betekent gezamenlijk op zoek naar alwetendheid”.
Comparatieve filosofie
De levenskunstfilosofie
Wat als we niet meer kritisch zouden nadenken
En
De meute lieten bepalen wat goed en niet goed is(mens als kuddedier)
Het gevoel ons doen en laten lieten overheersen(wraak)
Het instinct/impulsen/drift de regie lieten olvernemen (oorlog)