Беларускі грамадска-культурны часопіс

1. Czasopis
n
Беларускі грамадска-культурны штомесячнік
www. czasopis.pl
Nakład
550
egz.
Nr 10 (350). Кастрычнік 2021 ■ Cena 5 zł (w tym 5% VAT)
(стар. 21-24)
У лэмкаў

2. Białowieskie wspomnienia leśniczego
Kubinkiewicza (стар. 38)
Zagadkowa śmierć batiuszki (стар. 26)
Lapidarium stanu wyjątkowego (стар. 20)
У НУМАРЫ
3 АД РЭДАКТАРА
Дзённік рэдактара
6 ЗАПІСЫ ЧАСУ (за IX 2021)
Наша хроніка
– на Падляшшы, у Польшчы,
у Беларусі, у свеце
■Вядомая ў свеце казка на сцэне
па-падляску (стар. 7)
■Беластоцкі беларускі калектыў
выпусціў свой першы музычны
відэакліп (стар. 8)
■Беларускія фэсты ў абезлюднелых
вёсках (стар. 9)
■БГКТ салідарнае з палякамі
ў Беларусі (стар. 10)
■Сel uświęca środki? (стар. 12)
■ Не такім павінна было быць
задзіночанне беларускага народа
(стар. 14)
17 НА МЯЖЫ
На мяжы паміраюць нелегальныя
Трэба шукаць іншага выхаду
(каментар)
20 SPOŁECZEŃSTWO
Lapidarium stanu wyjątkowego
21 REPORTAŻ
Łemkowyna. Granice nie do przejścia
(cz. 1)
26 DZIENNIKARSKIE ŚLEDZTWO
Zagadkowa śmierć
batiuszki (cz. 3)
29 КАЛЕНДАРЫЮМ
Гадоў таму ў кастрычніку
30 НАРЫС
100-гадовы юбілей Таварыства
Беларускай Школы (ч. 1)
33 PAMIAĆ
Płacz zwanoŭ
5.„Akowiec”z Kazłowaho Łuha (8)
34 IN MEMORIAM
A serce zostało w Trepałowie (cz. 2)
35 SZKICE Z ODDALI
Strata (cz. 2)
38 WSPOMNIENIA
Białowieskie wspomnienia leśniczego
Kubinkiewicza
40 POLEMIKA
Rewolucja jest kobietą?
42 FELIETON
Koniec świata
На вокладцы царква св. Архангела
Міхаіла ў Прыслопі. Фота Матфея
Стырчулі

3. 3
X.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
27 жніўня
Напярэдадні Зелны – прыходскага ў Востраве свята
Успення Багародзіцы – дапамагаў я пажылому адна-
вяскоўцу парадкаваць крыжы, што стаяць у нас на
ростанях дарог. Трэба было прыбраць вакол жалезнай
агароджы, павырываць зелле ды аздобіць месца све-
жымі кветкамі.
Крыжы ў Востраве стаяць на павароце шашы ў Гура-
ні і тут асабліва летам даволі вялікі рух. Пахілены над
зямлёю чую, як затрымліваецца пры нас нейкае аўто.
– Gdzie tu mieszka ksiądz? – пытае маладая жанчы-
на.
– Бацюшка? – упэўніваюся.
– Tak, batiuszka...
– Jakiś kilometr dalej po lewej stronie będzie pleb...
– Што ты польшчыш!? – раптам перарывае мне адна-
вясковец, мясцовы „патрыёт”. – Гавары па- нашаму!
Крыху збянтэжаны мяняю паслушна мову.
– Там на прыгорку, будзя цэрква, потым былая шко-
ла і зараз напроціў плябанія, – дакладна тлумачу ўжо
па-просту.
– Дзякуй, – нечакана адрэагавала з усмешкай панюся
ў дарагім аўто, засоўваючы цёмную шыбу ў акне.
Можна? Можна.
У Гарадку, калі я там працаваў як рэдактар мясцо-
вай газеты, а пасля дырэктарам дому культуры, людзі
расказвалі пра настаўніка, які на „dzień dobry” заўсёды
адказваў „добры дзень”. Запомнілася прозвішча – Ле-
бедзінскі. Быў ён са Страшава, так як вядомы бела-
рускі пісьменнік Аляксей Карпюк, які пасля вайны
жыў у Гродне.
А тыя нашы вясковыя крыжы – абодва праваслаўныя.
Калісь быў адзін, другі паставіў той жа аднавясковец у
1988 г., на тысячагоддзе хрышчэння Русі. На гэтым ме-
сцы да пачатку васьмідзесятых гадоў разам стаяў яшчэ
каталіцкі крыж. Такі вобраз прыгожа адлюстроўваў ад-
вечную згоду праваслаўных і каталікоў у нашай вёсцы.
Але ўжо сорак гадоў як каталіцкі крыж стаіць асобна
– па другім баку вуліцы. Каталікі перанеслі яго пасля
таго, як праваслаўны хлопец, працуючы ў пэгеэры ў
Крынках, урэзаўся ў яго трактарам. Быў п’яны, а да таго
не меў нават вадзіцельскіх правоў. Тут ніякіх рэлігій-
ных падтэкстаў дашукацца немагчыма. Тым больш той
п’яніца, як і яго сям’я, у царкву амаль не хадзілі.
Аднавясковец, што апякуецца нашымі крыжамі, ужо
слабенькі. Пры маёй дапамозе пасярод кветак паўтыкаў
ён чырвоныя і зялёныя лямпачкі, якія свецяць ноччу.
Хаця не ёсць я вялікім прыхільнікам такога ўпрыгож-
вання крыжоў, то ў гэтым выпадку падтрымаў ідэю
аднавяскоўца. Бо ў такі спосаб дэкараваныя крыжы не
толькі прыцягваюць увагу, але яшчэ асцерагаюць ноччу
кіроўцаў на небяспечным павароце.
27 жніўня
Пад вечар быў я ў Крынках на адкрыцці мастацкай
выстаўкі „Калі формы становяцца стаўленнем”, якая
запачаткавала сёлетні Трыялог, арганізаваны Фондам
Віла Сакратас. У галерэі „Крынкі”, якая знаходзіцца ў
адноўленым даваенным жыдоўскім доме, прэзентава-
ліся абстрактныя працы сучасных беларускіх мастачак.
З увагі на сітуацыю ў Беларусі прысутная была толькі
адна аўтарка. Выстава рыхтавалася дыстанцыйна. Не-
каторыя працы былі перададзены з Беларусі нелегальна.
Куратарка выставы таксама не даехала, але ў вернісажы
ўдзельнічала анлайн.
Ля галерэі сабралася 20-30 асоб, што і так нямала як
на такую элітную падзею. Сярод іх палова мне невя-
домых – гэта сябры і знаёмыя недзе з Польшчы праф.
Лявона Тарасэвіча, старшыні Фонда Віла Сакратас і
заадно галоўнага аўтара канцэпцыі кожнага выпуску
крынскага Трыялога. Аднак была нагода сустрэць мне і
некалькі калег беларусаў – пераважна беластоцкіх жур-
налістаў. Запамяталася сімпатычная працяглая размова
з Кастусём Бандаруком, які калісьці працаваў на Радыё
Свабода, а калі вярнуўся на Беласточчыну, некалькі га-
доў вёў суботнія канцэрты пажаданняў у Радыё Рацыя
і яшчэ меў там рэлігійную штонядзельную перадачу
„Крыначка”. Неяк тры гады таму сышоў ён з беларус-
кага эфіру і павярнуў у бок праваслаўнага святарства.
Цяпер з’яўляецца няштатным, дапаможным свяшчэнні-
кам у царкве на Выгодзе ў Беластоку, выступае таксама
на Радыё Артадоксія, але ўжо толькі па-польску.
У Крынках Кастусь надта хваліў кніжку „Echa ostoi
utraconej” з успамінамі пра маё Востраво. Паколькі ён►
Юрка Хмялеўскі
Галоўны рэдактарc
Дзённік рэдактара

4. 4 X.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►родам з суседняга Астроўка, прачытаў яе з вялікім за-
цікаўленнем, таксама мой характэрны ўступ і падрых-
таваны мною гістарычны дадатак. Кніжку аднак пера-
даў камусьці з сям’і і цяпер у мяне папрасіў яшчэ адзін
экземпляр. Якраз меў я яго з сабою і ахвотна Кастусю
падарыў. Ён узамен даў мне дзве свае кніжкі на рэлі-
гійныя тэмы.
У галоўнай, дыскусійнай частцы сёлетняга Трыяло-
гу я ўжо не прысутнічаў. Упершыню на працягу звыш
дваццацігадовай гісторыі гэтых інтэлектуальных су-
стрэчаў, якіх доўгі час быў я арганізатарам разам з
Сакратам Яновічам. У той дзень якраз выпала Зелна
ў Востраве і я хацеў пабыць з сям’ёй на свяце. Праўду
кажучы, на Трыялог ужо мяне так не цягне, як калісь.
Не той настрой і іншая ўжо аўдыторыя, а некаторыя
ўдзельнікі быццам не з майго свету.
Да сёння не магу да канца зразумець, чаму да Сакрата
Яновіча кожны год на трыялог так ахвотна прыязджалі
надта цікавыя і мудрыя асобы ад нас, з Польшчы, Бела-
русі і нават Еўропы. І заўсёды хтосьці новы, як адкрыц-
цё. Прыбывалі яны ў асноўным за свае грошы. З кожнага
трыялогу вяртаўся я інтэлектуальна багацейшым і з но-
вай духоўнай энергіяй. Для такога ўзроўню ўдзельнікаў
дыскусій вырашальны быў аўтарытэт Сакрата Яновіча і
яго шматлікія кантакты ў Польшчы і за мяжой. Быў не-
паўторным ужо магнітам, які прыцягваў да сябе такую
знакамітую інтэлектуальную смятанку.
Тэмы дыскусій безумоўна надалей важныя і інтры-
гуючыя. „Беларусь – гэта жанчына” – такі лозунг быў
сёлета. Я з цікавасцю пачытаў справаздачы ў прэсе і
інтэрнэце, вылаўляючы глыбокія думкі дыскутантаў.
Бачу, што арганізацыйна ўсё спрацавала як трэба. Гэта
заслуга Ані Грэсь, якая ўдала каардынуе ўсе справы,
таксама яе мужа, ну і вядома – шэфа Лявона Тарасэві-
ча. А тое, што рэзананс цяперашніх трыялогаў меншы
чымсьці пры Сакраце Яновічу, не такое істотнае. На-
стаў іншы час, у якім тыя ж глыбокія думкі проста не
знаходзяць зашмат адрасатаў. Але найважнейшае, што
дзякуючы трыялогам духоўная спадчына вялікага пісь-
менніка з Крынак усё ж не гасне.
2 верасня
Прэзідэнт Анджэй Дуда падпісаў распараджэнне аб
увядзенні надзвычайнага становішча на прымежнай па-
ласе з Беларуссю. Быўшы таго дня ў Востраве я паспеў
яшчэ з’ездзіць у Крынкі, пакуль з’явіліся там пункты
пропуску. Спярша падаўся на праваслаўныя могілкі, каб
паставіць зніч на магіле Сакрата Яновіча. Каб жыў, 4
верасня споўнілася б яму 85 гадоў.
Робячы пакупкі ў краме я прыслухоўваўся размовам
людзей. Усе каментавалі, вядома, актуальную сітуацыю
ў мястэчку.
– Nie ma wyjścia, trzeba wyciągać broń, – пажартаваў
мужчына.
– Tylko skąd ją teraz wziąć? – запытаў нехта.
–Ty się nie boj! Mam jeszcze dwa granaty w świątecznym
ubraniu...
Выйшаўшы з крамы сустракаю знаёмага крынчаніна,
звычайнага работніка. Кажа мне, што „nie tędy droga”,
пераконваючы, што Польшча павінна паразумецца з Лу-
кашэнкам, бо інакш бяда з бежанцамі на мяжы ніколі
не скончыцца.
– Але падобна з дыктатарамі не гавораць... – адказ-
ваю.
– А нашто палякам было ўмешвацца ў Беларусь?
– працягвае мой суразмоўца. – Лукашэнка мае ў сябе
вялікую падтрымку ў грамадстве.
– Ну а тыя сотні тысяч пратэстуючых у мінулым го-
дзе?
– Гэта былі дзеці, якія нічога не разумеюць, такія
„ćpuny” ўсюды бунтуюцца.
Я запытаў, адкуль ён гэта ведае. Патлумачыў, што
кожны дзень аглядае беларускія тэлеканалы.
Тады ўсё стала мне ясна.
Пасля паехаў я набраць у запас крынскай мінералкі,
якая выцякае з „крывой руры” на Пагулянцы. Сто га-
доў таму, а мо і раней, такія трубы паўбівалі мясцовыя
жыды. Такіх крыніц калісьці было больш. Каля „крывой
руры” часта стаіць чарга. Ваду набіраюць тут мясцовыя
і прыезджыя. Рэдка хто ведае, што такую магчымасць
маюць дзякуючы менавіта жыдам.
Вяртаючыся дадому заглянуў я яшчэ ў антыкварыят,
што каля рынку. Гэта для мяне дзіва, што такі пункт тут
існуе. Ён жа прыбытку не прыносіць. Паколькі ўласніца
яшчэ летам патэлефанавала мне, каб прывёз ёй кніжку
„Echa ostoi utraconej”, два паасобнікі выдадзенай мною
кніжкі пра Востраў ёй пакінуў. Вядома, крыху мы па-
гутарылі. Я ўспомніў, што антыкварыят знаходзіцца ў
будынку, у якім калісьці шклілі вокны. Уласніца сказала,
пра што я не ведаў, што меў тут варштат жыд, які рабіў
студні. Магчыма, пакінуў ён па сабе таксама „крывую
руру” на Пагулянцы.
14 верасня
Свой чарговы артыкул даслаў у Часопіс Матфей
Стырчуля. Ён – паляк з Варшавы, у яго беларускіх ка-
ранёў няма. Тым не менш папраўдзе стаў адным з нас.
З’ездзіў усё Падляшша, авалодаў тутэйшай мовай, у
фейсбуку вядзе нават старонку „Howorymo po swoje-
mu”. Сапраўды феномен з яго.
Матфей супрацоўнічае з намі здаўна, а ад некалькіх
гадоў дасылае рэпартажы са сваіх паездак у рэгіёны, у
якіх пражываюць іншыя нацыянальныя меншасці, вы-
лаўляючы аналогіі і розніцы з намі беларусамі. Цяпер
напісаў пра лэмкаў і гэта напомніла мне сваю паездку
ў тое старонне.
Сем гадоў таму, якраз восенню так як цяпер, пабываў
я ў санаторыі Высова-Здруй непадалёк польска-славац-

5. 5
X.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
кай мяжы. Гэта найбольш абезлюднелыя землі ў Поль-
шчы. Галоўнай вуліцай мястэчка праязджала ў будзённы
дзень максімум пятнаццаць аўтамашын у гадзіну. Лэм-
кі, якія адтуль выехалі ў 1947 г. у выніку акцыі „Wisła”,
пакінулі па сабе прыгожыя драўляныя церквы, якія ж
іншыя чымсьці ў нас на Падляшшы. Доўгі час пуста-
валі яны, нішчэлі. У Высовай у царкву на ноч зганялі
авечак, а зімой трымалі там жывёлу ўвесь час.
У канцы пяцідзясятых гадоў лэмкам, як і ўкраінцам,
улады дазволілі вяртацца ў родную старонку. Але з та-
кой магчымасці скарысталі адзінкі. Большасць паспела
ўжо абжыцца на панямецкіх землях. Але тыя, што вяр-
нуліся, адразу пачалі прыводзіць у парадак апусцелыя
дамы, хлявы і стадолы, аднаўляць зарослыя зеллем гас-
падаркі. Не забылі і пра цэрквы, паколькі на іх рэстаў-
рацыю грошы дасылалі таксама суродзічы з ЗША і Ка-
нады. Гэтыя працы працягваюцца да сёння. Некаторыя
цэрквы перанялі ад лэмкаў прыезджыя каталікі.
Быўшы ў санаторыі пайшоў я да лэмкаў на нядзель-
ную літургію. У царкве стаяць там лаўкі, так як у ка-
сцёлах. Святар, які наязджае з Гарліцаў, літургію для
жменькі вернікаў правіў у царкоўна-славянскім стылі,
так як у нас, але з малітвамі і пропаведдзю на карэн-
най мове лэмкаў. Яна для мяне поўнасцю зразумелая,
падалася надта падобнай да беларускай. Выйшаўшы з
царквы свабодна паразмаўляў я крыху з лэмкамі – я на
сваёй мове, а яны на сваёй.
Паездзіў тады я і па ваколіцы, каб пабачыць лэмкоў-
скія вёскі. Яны таксама вельмі падобныя да беларускіх
на Падляшшы, але традыцыйнай архітэктуры, так як у
нас, там ужо амаль няма.
Усё ж такі не магу зразумець, як гэта магчыма, што
нашы продкі на Падляшшы мелі шмат супольнага з лэм-
камі. І ў мове, і ў архітэктуры, нават у выглядзе хатніх
ізбаў з аднолькавымі кафлянымі печамі. Жывучы сотні
кіламетраў ад сябе, не кантактуючыся з сабою, мелі мы
ідэнтычныя народныя звычаі і абрады, падобны фальк-
лор і такі ж самы стыль жыцця.
15 верасня
Ізноў у Востраве. Уязджаючы ў вёску мінуў я жмень-
ку людзей, якія неслі вялікі каталіцкі абраз. Спярша
падумаў, што гэта нейкая працэсія. Калісь даволі часта
каталікі ў нас насілі па вёсках свае абразы. Вечарам сы-
ходзіліся у чыйсьці дом і маліліся перад імі з ксяндзом.
На другі дзень святы абраз вандраваў далей і так з ім
абыходзілі чарговыя вёскі ў парахвіі.
І яшчэ я падумаў, што можа быць у тым дачыненне да
сітуацыі на мяжы з Беларуссю. Каталікі святым абраз-
ом магчыма хацелі паўстрымаць хвалю іншавернікаў,
якія напіраюць у Польшчу. Але калі пад’ехаў далей,
заўважыў машыну, якая суправаджала працэсію. На
прычэпе была размешчана інфармацыя, што гэта не
нейкая мясцовая рэлігійная акцыя, але „narodowa piel-
grzymka ku czci Jezusa Chrystusa Króla Polski” ўздоўж
усяе дзяржаўнай мяжы.
– Z Bogiem! – развітаў я пілігрымаў за вёскай.
– Z Panem Bogiem! – адказала мне жанчына, даючы
святы абразок. – Bo kto, jak nie Bóg, może uratować
Polskę? – сказала на развітанне.
Пілігрымы заінтанавалі песню „O mój rozmarynie” і
зніклі з маіх вачэй.
Я адразу пацікавіўся ў інтэрнэце гэтай крыху дзівос-
най для мяне пілігрымкай. Аказваецца, пачалася яшчэ ў
чэрвені, перад жудасным імігранцкім крызісам на бела-
рускай мяжы. Спачатку пілігрымка мела прайсці з Чан-
стаховы толькі да мясцовасці Хойна непадалёк Шчэці-
на, дзе знаходзіцца падараваны ў 2011 г. амерыканскай
палоніяй абраз Хрыста Караля Польшчы. З яго копіяй
пілігрымы вырашылі пайсці далей, каб абысці ўсю
Польшчу. Паводле іх гэта мае прыпыніць адыходжан-
не людзей ад веры, прыпячатаць яе абліччам Хрыста як
караля. Так як калісь каралі апячатвалі свае землі.
Удзельнікі пілігрымкі рэгулярна мяняюцца. Адны
адыходзяць, далучаюцца іншыя. З Польшчы і з-за
мяжы.
Тое што Божая маці для польскіх католікаў ёсць
„królową Polski”, вядома здаўна. Але Ісус Хрыстос
быў інтранізаваны на караля Польшчы толькі некалькі
гадоў таму. Адбылося гэта ў санктуарыі ў Лагевніках
каля Кракава. Хаця ў урачыстай імшы прымаў удзел
прэзідэнт Анджэй Дуда, то прайшла яна без вялікага
рэха. Гэта таму, што польскі епіскапат даволі скептыч-
на адносіцца да ўвядзення Хрыста на каралеўскі трон
Польшчы, лічачы такі акт – і слушна – больш палі-
тычным чымсьці рэлігійным. Пагаджаецца аднак, што
прызнанне вернікамі валадарства Ісуса Хрыста над імі
ёсць тэалагічна дапушчальным.
Тая пілігрымка з Вострава пайшла на поўдзень, міна-
Каталіцкая пілігрымка ў Востраве
Фота
Юркі
Хмялеўскага

6. 6 X.2021
Czasopis
n
АД РЭДАКТАРА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►ючы ўжо пераважна беларускія сёлы. Пілігрымы зай-
шлі м.інш. у царкву ў Старым Ляўкове ды занеслі абраз
Хрыста Караля Польшчы на Святую Гару Грабарку.
17 верасня
У канцы вырашыў я ўехаць у зону надзвычайнага ста-
новішча. Узнікла патрэба аформіць справу ў крынскім
магістраце. Перад уездам у мястэчка затрымаў мяне
патруль паліцыі з памежнікамі. Трэба было паказаць
асабістыя дакументы і патлумачыцца, чаго прыехаў.
Паліцыянт, аказалася што з варшаўскай камендатуры,
папрасіў даць нейкае пасведчанне, што я маю дом у
Востраве. Прадугледзеўшы, што будзе такая патрэба,
я меў з сабою падаткавы загад. Гэтага хапіла.
Калі вярнуўся, даведаўся што нядоўга пасля мяне
прыехаў сюды прэзідэнт Анджэй Дуда. Якраз быў ён у
Беластоку на адкрыцці Музея памяці Сібіру. Пасля ўра-
чыстасці прыехаў у Крынкі, каб прыняць удзел у адпра-
ве ў пляцоўцы Памежнай стражы ў сувязі з дзеяннямі
супраць прытоку нелегальных імігрантаў.
А мне жартам падумалася, што пачэсны госць завітае
па дарозе і ў маё Востраво. Я ж запрасіў яго да сябе ў
чэрвені ў Бельску падчас сустрэчы прэзідэнта з прад-
стаўнікамі беларускай меншасці.
У канцы верасня
Ужо амаль месяц як сваю дзейнасць спыніў інтэр-
нэт-партал Bialostockie.eu. Я туды даволі часта загля-
даў, каб прачытаць весткі з гмін Беластоцкага павету,
найперш Гарадка, Супраслі і Міхалова. Партал існаваў
некалькі гадоў, спярша пад назвай Knyszynska.eu. Быў
часткай праекту Sokolka.eu, які крыху пазней запусціў
яшчэ Bielsk.eu.
Такая ініцыятыва гэта паслядоўнасць перамяшчэння
мясцовай прэсы ў Інтэрнэт. Частковы яе правал цяпер
пацвердзіў мае ранейшыя прагнозы і меркаванні, што
газетам на паперы, хай сабе і з інтэрнэтнымі пара-
лельнымі варыянтамі, немагчыма дараўняць у толькі
электронным выглядзе. Не тая моц і значэнне пераказу.
Тэксты ў інтэрнэце, што характэрнае нават для буйных
парталаў, публікуюцца на надта нізкім моўным і інтэ-
лектуальным узроўні. Таму папраўдзе не знаходзяць
чытачоў, або ім яны абыякавыя.
Выпускаць інтэрнэт-парталы абыходзіцца меншым
коштам чымсьці ў выпадку друку. Але і так мусіць
быць прыбытак, каб аплаціць журналісцкую і тэхніч-
ную працу заангажаваных асоб. Спробы ўвесці плат-
ную інтэрнэт-падпіску пакуль дастаткова не спрацавалі.
Застаюцца рэкламы. Я даўно заўважыў, што на парта-
лу Bialostockie.eu было іх няшмат. Таму і не здзівіўся,
што спыніў ён урэшце сваю дзейнасць. Хаця стала мне
крыху жаль, вядома.
Выдаваць мясцовую прэсу на паперы, як я гэта рабіў
у Гарадку ці Крынках, цяпер таксама даволі складанае.
Не спрыяе гэтаму час. Рашуча памяняўся стыль жыцця
людзей, якія безупынна сядзяць або перад тэлевізарам,
або ў Фейсбуку. Але калі ёсць кола чытачоў, якому вы-
данне сапраўды патрэбнае і яны любяць яго і цэняць,
як у выпадку нашага Часопіса, не варта адмаўляцца ад
папяровага варыянту. А такая задума была калісь і ў на-
шай рэдакцыі. Цяпер вось наглядаем нават невялікі рост
зацікаўлення Часопісам з боку чытачоў. Каб у склада-
ных рыначных умовах палепшыць ім доступ да свежага
нумару, нядаўна пашырылі мы сетку пунктаў продажы.
Іх спісак змешчаны ў рэдакцыйнай стопцы.
Юрка Хмялеўскі■
ЗАПІСЫ ЧАСУ (IX.2021)
Наша хроніка
На Падляшшы
■W dniach 27-28 sierpnia w Kryn-
kach odbył się 21. Trialog. Te bia-
łoruskie spotkania intelektualistów
z Polski, Białorusi i innych kra-
jów zapoczątkował mieszkający w
Krynkach pisarz Sokrat Janowicz.
Jego dzieło kontynuuje obecnie w
poszerzonej formule Fundacja Vil-
la Sokrates. W tym roku Trialog od-
bywał się pod hasłem: „Białoruś to
kobieta”. Dyskusje podzielono na
trzy części – literatura, kultura, po-
lityka. Uczestniczyły w nich ak-
tywne w różnych dziedzinach Bia-
łorusinki, zarówno te mieszkające
w Polsce od dłuższego czasu, jak i
te, które musiały opuścić Białoruś
w związku z trwającymi tam repre-
sjami. Ich moderatorem był dzien-
nikarz TVPBiałystok i białoruskie-
go Radia Racja Mikołaj Wawrze-
niuk. Czyt. str.3
■29 sierpnia grupa 27 białoruskich
dzieci przebywających w Białym-
stoku, po tym jak z rodzicami opu-
ściły Białoruś w wyniku repre-
sji, otrzymała wyprawki szkolne.
Nowi białoruscy uczniowie rozpo-
częli naukę w białostockich szko-
łach. Wyprawki zakupiono dzię-
ki staraniom Fundacji Białoruski
Dom w Warszawie, klubów Rota-
ry, przy wsparciu parlamentarnego
zespołu ds. Białorusi.
■Władze Białegostoku wsparły biało-
ruskich dziennikarzy, którzy w oba-
wie przed prześladowaniami uciekli
ze swego kraju. Miasto umożliwiło
wynajęcie lokalu w centrum za naj-
niższą możliwą opłatę, gdzie dzien-
nikarze ci będą mogli bez przeszkód
prowadzić swoją działalność. For-
malnie ponad 70-metrowy lokal

7. 7
X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
został przekazany fundacji „Lin-
kind Media”, która ma tu zorga-
nizować dla niezależnych, białoru-
skich dziennikarzy redakcję. Praco-
wać w niej będą m.in. osoby z Grod-
na i Mohylewa.
■4 września w Hajnówce Bractwo
Młodzieży Prawosławnej zorga-
nizowało festiwal z okazji jubile-
uszu 40-lecia organizacji. Z uwa-
gi na pandemię uroczystości zorga-
nizowano z rocznym opóźnieniem.
Organizacja powstała w 1980 roku
w Warszawie pod pierwotną nazwą
KołoTeologów Prawosławnych. Na
jej zalegalizowanie konieczna była
zgoda ówczesnych władz na wyż-
szym szczeblu. Z okazji jubileuszu
w soborze Świętej Trójcy w Haj-
nówce odprawiona została uroczy-
sta liturgia. Obecni byli hierarcho-
wie na czele z metropolitą Sawą,
dawni i obecni działacze bractwa.
W programie festiwalu był festyn
rodzinny z warsztatami teatralny-
mi i tańca ludowego, teleturnie-
jem, lotem balonem i zawodami
sportowymi. Młodzieżowe brac-
two w początkowym okresie miało
też oblicze białoruskie. Był przez
nie wydawany w języku białoru-
skim religijny kwartalnik „Fos”, a
także – w drugim obiegu – śpiew-
niki z ludowymi piosenkami podla-
skich Białorusinów. Obecnie brac-
two jest mniej liczne – skupia kil-
kaset osób z całego kraju, głównie
młodzież licealną i studentów – i
nie przywiązuje już większej wagi
do białoruskości. Najnowszą jego
inicjatywą jest konkurs piosenki
religijnej i ludowej, organizowa-
ny wspólnie z Białoruskim Towa-
rzystwem Społeczno-Kulturalnym.
Асноўная частка сёлетняга Трыялогу ў Крынках
Радыё
Рацыя
11 верасня ў Тэатральнай акадэміі ў Беластоку адбы-
лася прэм’ера спектаклю на падляшскай мове „Brydk-
ie kačenia” паводле вядомага твору Ганса Хрыстыяна
Андэрсена. Падрыхтаваў яго тэатр „Чрэва”, які вядзе
акторка Іаанна Троц. Рэжысёр – Люцыя Гжэшчык.
Казка дацкага аўтара распавядае пра маленькае ка-
чаня, якое адрознівалася ад качыных птушанят і таму
з яго здзекваліся. З часам вырасло яно на прыгожага
лебедзя.
Твор з дацкай мовы на падляшскую пераклаў Ян
Максімюк. Пастаноўка была перанесена ў падляш-
скія рэаліі. Гэта аповед, прадстаўлены з перспекты-
вы маці, аб пошуках дзіцём сямейнага цяпла, акцэп-
тацыі, дзяцінстве і ўзрастанні, калі аказваецца, што
яно ёсць іншае.
Спектакль – ён у асноўным лялечны – накіраваны
найперш да дзетак. У верасні яго паказалі яшчэ ў Гай-
наўцы і ў Бельску. Гледачам ён вельмі спадабаўся.
Спектакль быў падрыхтаваны дзякуючы датацыі
Міністра ўнутраных спраў і адміністрацыі, а таксама
сродкам Падляшскага ваяводства.
Вядомая ў свеце казка на сцэне па-падляску
Фота
з
Фейсбука
►

8. 8 X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
Jak napisano w regulaminie warun-
kiem uczestnictwa jest przygotowa-
nie i wykonanie jednej piosenki „w
dowolnym języku”.
■6 września przedstawiciele orga-
nizacji mniejszości białoruskiej w
Polsce i białoruskiej diaspory wy-
dali oświadczenie, w którym zapro-
testowali przeciwko rozwiązywaniu
przez reżim Aleksandra Łukaszen-
ki znanych i zasłużonych organi-
zacji, np. Centrum Obrony Praw
Człowieka Wiasna, PEN Centr,
Towarzystwa Języka Białoruskie-
go, Białoruskiego Stowarzyszenia
Dziennikarzy czy Związku Pisa-
rzy Białoruskich. Pod opublikowa-
nym w mediach pismem podpisa-
li się m.in. Oleg Łatyszonek – Bia-
łoruskie Towarzystwo Historycz-
ne, Jarosław Iwaniuk – Fundacja
Kamunikat.org, Eugeniusz Wappa
– Związek Białoruski w RP, Maryna
Leszczewska – Fundacja Białoruś
2020, Paweł Stankiewicz – Funda-
cja Tutaka, Urszula Iwaniuk – Sto-
warzyszenie AB-BA, Tomasz Suli-
ma – Stowarzyszenie Dziennikarzy
Białoruskich.
■8 września w centrum Białegostoku
odbyła się pikieta wsparcia dla re-
presjonowanychbiałoruskichdzien-
nikarzy. Zorganizowała ją białoru-
ska diaspora stolicy Podlasia w ra-
mach Międzynarodowego Dnia So-
lidarności Dziennikarzy. Po zeszło-
rocznych, sfałszowanych wyborach
prezydenckich w Białorusi, aresz-
towano tam ponad 470 dziennika-
rzy. Do dziś w więzieniach przeby-
wa 29 z nich.
■W dniach 13-18 września w so-
borze Świętej. Trójcy w Hajnów-
ce odbyły się Hajnowskie Dni
Muzyki Cerkiewnej. W tym roku
w koncertach uczestniczyło bli-
sko trzydzieści chórów i zespo-
łów wokalnych z Polski i zagrani-
cy (Białorusi, Litwy, Rosji, Ukra-
iny i Serbii). Grand Prix tegorocz-
nego festiwalu zdobył Kameralny
Chór „Sofija” z Kijowa. Festiwal
z błogosławieństwa prawosławne-
go metropolity warszawskiego i ca-
Беластоцкі беларускі калектыў выпусціў
свой першы музычны відэакліп
1 верасня адбылася прэм’ера кліпу беларуска-
га вакальнага калектыу Світанак, што дзейнічае
пры дзіцячым садку н-р 14 у Беластоку. Выступа-
юць у ім у большасці яго настаўніцы. У Беластоку
існуекалектыўСвітанак/Заспяваеммытабеўгэты
ранак – так пачынаецца песня ў кліпе, словы якой
напісала наша супрацоўніца Міра Лукша.
Калектыў пачаў сваю дзейнасць у 2009 г. Штогод
выступае ён на фестывалі „Беларуская песня”, у
якім заўсёды займае вядучыя месцы. Канцэртуе
таксама на сцэне шматлікіх беларускіх фэстаў у
рэгіёне.
Кліп зняты пры патрымцы горада Беласток су-
стрэўся з надта цёплым прыёмам. Ён змешчаны
на канале ў YouTube, дзе аглянула яго ўжо каля
дзвюх тысяч асоб.
З
відэакліпу
►

9. 9
X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
łej Polski Sawy organizuje Stowa-
rzyszenie Miłośnicy Muzyki Cer-
kiewnej.
■17 września otwarto Muzeum Pa-
mięci Sybiru w Białymstoku. Jak
podkreślają jego twórcy, jest ono
poświęcone ludziom, którzy od
końca XVI aż do połowy XX wieku
byli zsyłani w głąb Rosji, a później
Związku Sowieckiego oraz tym,
którzy podążali tam dobrowol-
nie. Podczas uroczystej ceremonii
obecni byli m.in.: prezydent An-
drzej Duda, były prezydent Broni-
sław Komorowski, wicemarszałek
Sejmu Małgorzata Kidawa-Błoń-
ska, wicepremier, minister kultu-
ry i dziedzictwa narodowego Piotr
Gliński oraz władze Białegostoku
na czele z prezydentem Tadeuszem
Truskolaskim.
■Zwłoki trzech imigrantów przy
polsko-białoruskiej granicy odna-
lazła 19 września Straż Granicz-
na. Leżał w trzech różnych miej-
scach: pod Gibami niedaleko Sejn,
na polu w powiecie sokólskim i we
wsi Zubry w gminie Gródek. Zda-
niem polskich organizacji humani-
tarnych, najprawdopodobniej wszy-
scy imigranci zmarli z powodu wy-
czerpania i wychłodzenia. 24 wrze-
śnia na granicy z tego samego po-
wodu zmarła kolejna osoba, obywa-
tel Iraku. Czyt. str. 17
■19 września rozpoczął się Białym-
stoku festiwal teatralny „Kierunek
Wschód” – przegląd spektakli z
Polski, Białorusi, Armenii i Gru-
zji. Wystawiono w sumie siedem
spektakli. Imprezę zorganizował
Teatr Dramatyczny im. A. Węgier-
ki w Białymstoku w ramach Part-
nerstwa Wschodniego.
■23 września w Białymstoku rozpo-
czął się międzynarodowy festiwal
fotografii Interphoto. Przez ponad
miesiąc (do 30 października) pod-
czas licznych wystaw prezentowa-
ne będą prace ponad 200 artystów
z Polski, Czech, Białorusi, Litwy,
Łotwy, Niemiec, Słowacji, Wielkiej
Адным з удзельнікаў фестывалю царкоўнай музыкі„Гайнаўка”ў Беластоку
быў хор„Nova Aliança”з Афрыкі (Анголы)
Радыё
Рацыя
26 верасня Музей і асяродак беларускай культуры
ў Гайнаўцы правёў апошні ў сёлетнім сезоне фэст з
цыклу „І там жывуць людзі”. Адбыўся ён у Тарнопа-
лі ў Нараўчанскай гміне. Ужо 13-ты год арганізатары
ў супрацоўніцтве з мясцовымі самаўрадамі ладзяць
такія мерапрыемствы ў абезлюднелых вёсках на Гай-
наўшчыне і Бельшчыне. Іх мэта – развесяленне не-
шматлікіх жыхароў, больш часовых як пастаянных,
беларускімі песнямі і гэтым прыпомніць культуру,
традыцыю і спадчыну продкаў.
У гэтым годзе фэсты з цыклу „І там жывуць людзі”
адбыліся раней у Лушчах у гміне Чыжы, Барнацкім
Мосце ў гміне Нараўка, Курашаве ў гміне Кляшчэлі,
вёсцы Кавэла, што ў гміне Нараў і ў Чахах-Арлянскіх у
гміне Дубічы-Царкоўныя. Былі яны арганізаваныя пры
фінансавай падтрымцы Міністэрства ўнутраных спраў
і адміністрацыі ды сейміка Падляшскага ваяводства.
Ілона Карпюк з сябрамі на сцэне фэсту ў Барнацкім
Мосце, адкуль родам яе продкі
Беларускія фэсты ў абезлюднелых вёсках
Музей
і
асяродак
беларускай
культуры
ў
Гайнаўцы

10. 10 X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
19 верасня ў беластоцкім парку Плянты Беларускае
грамадска-культурнае таварыства сарганізавала XXV-
II Фестываль польскай і беларускай песні „Беласток-
Гродна”. З увагі на вядомыя акалічнасці ўпершыню
не быў ён міжнародным.
Такое мерапрыемства запачаткаванае было ў 1993
г. і арганізаванае кожны год БГКТ супольна з Саюзам
палякаў Беларусі. Ідэя такая, што фестываль адбы-
ваецца напераменна ў Беластоку і Гродне, а на сцэне
выступаюць калектывы, якія прадстаўляюць нацыя-
нальныя меншасці ў сваіх краінах – польскую ў Бела-
русі і беларускую ў Польшчы.
Арганізацыі такога фестывалю ў наступных гадах
не спрыялі палітычныя падзеі ў Рэспубліцы Беларусь,
асабліва пасля расколу ў Саюзе палякаў Беларусі ў
2005 г. БГКТ працягвала супрацу, але ўжо з праўлад-
най арганізацыяй, якой Польшча не прызнавала, пад-
трымліваючы Анжаліку Борыс і яе незарэгістраваныя
структуры. Таму многія гады польскае Міністэрства
ўнутраных спраў і адміністрацыі адмаўляла ў датацыі
для гэтага мерапрыемства. БГКТ арганізавала яго за
грошы Маршалкоўскай управы Падляшскага ваявод-
ства ды Цэнтра культуры Беларусі пры пасольстве ў
Варшаве.
У гэтым годзе на правядзенне фестывалю „Беласток-
Гродна” міністэрства датацыю ўжо прызнала. Паколькі
аднак палякі з Беларусі не маглі прыехаць, да ўдзелу
былі запрошаны польскія калектывы з Польшчы, а
беларускія калектывы з Падляшша выконвалі таксама
песні на польскай мове.
БГКТ салідарнае з палякамі ў Беларусі
Brytanii i Ukrainy. Wśród nich zna-
lazły się kolażeAndreja Liankiewi-
cza, w których przetworzył to, co
zobaczył na ulicach protestujące-
go Mińska.
■W dniach 23-26 września w Bia-
łymstoku odbył się Międzynaro-
dowy Festiwal Muzyki Cerkiew-
nej, organizowany przez Funda-
cję Muzyka Cerkiewna w Hajnów-
ce. Wzięło w nim udział 30 chó-
rów z Polski i zagranicy (m.in. Li-
twy, Łotwy, Ukrainy, Szwecji, Ru-
munii, Macedonii Północnej, Wę-
gier, Słowacji). Przesłuchaniom i
koncertom w stolicy Podlasia to-
warzyszyły wydarzenia w festiwa-
lowe w Sejnach, Ciechanowcu, Le-
gionowie, Bielsku Podlaskim, Ty-
kocinie, Narwi, Wasilkowie, Soko-
lu, Narewce i w Warszawie.
■W dniach 24-26 września w Su-
praślu odbyła się międzynarodo-
wa konferencja naukowa „Mona-
styr supraski a elity Rzeczypospo-
litej”.Wzięli w niej udział prelegen-
ci z Polski, Ukrainy, Białorusi, Li-
twy i Serbii. Swoje referaty wygło-
sili m.in. przedstawiciele Białoru-
skiego Towarzystwa Historyczne-
go, Doroteusz Fionik i Oleg Łaty-
szonek. Konferencję zorganizował
Urząd Miejski w Supraślu, które-
go burmistrz Radosław Dobrowol-
ski również był jednym z prelegen-
tów. Zakończyła się ona liturgią w
supraskim kościele, odprawioną w
rycie bizantyjsko-ukraińskim.
■Policealne Studium Ikonograficz-
ne w Bielsku Podlaskim skoń-
czyło 30 lat. Z okazji tego jubile-
uszu w Akademii Supraskiej odby-
ła się międzynarodowa konferencja
„Odrodzenie prawosławnej ikony w
Polsce w XX wieku”, podczas któ-
rej usłyszeć można było referaty
dotyczące sztuki ikonograficznej
w Polsce, m.in.: „Śladami Adama
Stalony-Dobrzańskiego – prekurso-
ra współczesnej polskiej ikonogra-
fii prawosławnej”, „Sztuka profe-
sora Jerzego Nowosielskiego” czy
„Ikona w życiuAleksandra Sokoło-
wa”. Wystąpili m.in. prof. Leon Ta-
rasewicz i prof. Jerzy Uścinowicz.
Праф. Алег Латышонак як удзельнік міжнароднай навуковай канферэн-
цыі ў Супраслі. На жаль сядзеў за сталом не з такім беларускім сцягам, які
быць павінен
Фота
з
Фейсбука
►
►

11. 11
X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
З увагі на дажджлівае надвор’е на фестываль не
прыйшло зашмат публікі. Але і так, як арганізатары
напісалі на сваёй старонцы ў фейсбуку – для каля
дваццаці калектываў з Падляшша, як прадстаўнікоў
беларускай меншасці сёлетні фестываль „стаў маг-
чымасцю падтрымаць палякаў Беларусі”. „Беларусы
Падляшша цэняць тыя цёплыя стасункі, якія маюць з
сваімі ўсходнімі суседзямі палякамі, – чытаем у допі-
се. Таму, што тутэйшыя беларусы, як і палякі на той
бок мяжы, вельмі добра разумеюць, як важна быць
сабой і заяўляць пра сябе, каб твой голас і тваю мову
чулі там, дзе ты жывеш, – на зямлі, на якой спрадвеку
жылі твае продкі”.
Пасля скандалу на пачатку чэрвеня падчас Свята
беларускай культуры ў Беластоку падчас фестывалю
„Беласток-Гродна”, як і ўсіх ладжаных БГКТ летніх
фэстаў у рэгіёне, не былі ўжо прысутныя беларускія
дыпламаты ні з генконсольства ў Беластоку, ні з па-
сольства ў Варшаве.
Organizatorami konferencji byli:
Fundacja „Oikonomos”/Akademia
Supraska, Policealne Studium Iko-
nograficzne w Bielsku Podlaskim
oraz École d’Iconographie Ortho-
doxe Saint-André-Roublev.
■Nakładem Wydawnictwa Bratczyk
z Hajnówki ukazała się książka.
„Obraz sacrum. Ikonografia haj-
nowskich cerkwi”. Jej autorzy
– ks. Krzysztof Kuderski i Emilia
Sadowska – zamieścili i opisali w
niej ikony znajdujące się w pięciu
hajnowskich prawosławnych świą-
tyniach.
■Straż Graniczna poinformowała, iż
w sierpniu i wrześniu udaremniła w
sumie ponad 7 tys. prób nielegalne-
go przekroczenia granicy od strony
Białorusi.
У Польшчы
■2 września na wniosek rządu pre-
zydent Andrzej Duda wprowadził
stan wyjątkowy na terenach przy-
granicznych z Białorusią. Rozpo-
rządzenie dotyczy wszystkich miej-
scowości, które znajdują się w pa-
sie o szerokości trzech kilometrów
od granicy (115 na Podlasiu i 68 na
Lubelszczyźnie). Stan wyjątkowy,
wprowadzony początkowo na okres
30 dni, pod koniec września został
przedłużony do końca listopada.
■Podczas Forum Ekonomicznego
w Karpaczu w dniach 7-9 wrze-
śnia odbyło się spotkanie liderów
białoruskiej opozycji, którzy przy-
jechali tu z całej Europy. Wśród
nich znalazła się m.in. Swiatła-
na Cichanoŭska, kontrkandydatka
Aleksandra Łukaszenki w ostat-
nich wyborach prezydenckich w
Białorusi. Czyt. str. 12
■Część nielegalnych imigrantów, któ-
rzy przybywają do Polski z Białoru-
si, zamierza z własnej woli wracać
do swoich krajów. Tak będzie m.in.
z 84 Irakijczykami i obywatelami
Tadżykistanu. Nie wystąpili oni o
ochronę międzynarodową i nie chcą
zostać w Polsce. Obecnie znajdują
się w zamkniętym ośrodku dla cu-
dzoziemców na poligonie w Wę-
drzynie w Lubuskiem. Polska ma
przygotować dla nich dwa samolo-
ty czarterowe, które przetransportu-
ją migrantów z powrotem doTadży-
kistanu i Iraku. Koszt transportu zo-
stanie pokryty przez agencję Fron-
tex, czyli EuropejskąAgencję Stra-
ży Granicznej i Przybrzeżnej.
■Białoruska sportsmenka Kryści-
na Cimanoŭska, która uciekła od
swojej ekipy podczas igrzysk w To-
kio, złożyła wniosek o polskie oby-
Зона, на якой 2 верасня было ўве-
дзенае надзвычайнае становішча
Kancelaria
Rady
Ministrów
Фота
з
Фейсбука
►
►

12. 12 X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
watelstwo. Cimanoŭska mieszka z
mężem w pilnie strzeżonym miej-
scu w Warszawie. Natomiast repre-
zentantka Białorusi w jeździectwie
Olga Safronowa jest kolejną olim-
pijską sportsmenką, która uzyskała
w Polsce wizę humanitarną i ma na-
dzieję na starty jako reprezentant-
ka Polski.
■Razbitaje Serce Pacana, znana bia-
łoruska grupa rockowa, koncerto-
wała w wielu miastach Polski. Nie-
pokorni, niezależni artyści, którzy
musieli opuścić swój kraj, grali
m.in. na scenach Wrocławia, Ło-
dzi, Warszawy, Poznania, Krako-
wa i Białegostoku. W lutym 2021
r. cały zespół wraz z publicznością
został aresztowany podczas koncer-
tu. Ich występy w Białorusi zosta-
ły zakazane.
■W Polsce gościł Volny Chor (Wolny
Chór), prześladowana w Białorusi
grupa muzyków i śpiewaków, któ-
rzy podczas demonstracji pojawia-
li się na zasadzie flash mobu w róż-
nych punktach Mińska, żeby śpie-
wać tradycyjne białoruskie pieśni.
Wielu z nich zostało aresztowa-
nych, część uciekła z Białorusi w
obawie o swoje bezpieczeństwo.
Działają w konspiracji, ukrywając
twarze i imiona, nagrywają teledy-
ski i urządzają koncerty w „party-
zanckich” warunkach. W ostatnich
miesiącach białoruska służba bez-
pieczeństwaaresztowałaokołotrzy-
dziestu członków chóru. Byli tortu-
rowani i otrzymali wysokie grzyw-
ny.Volny Chor wykonywał również
„Mury” Jacka Kaczmarskiego. 10
września chór koncertował w Mu-
zeum Powstania Warszawskiego.
Dzień wcześniej próbował wystą-
pić spontanicznie w znanej war-
szawskiej galerii handlowej Złote
Tarasy, ale został stamtąd wypro-
szony przez ochronę obiektu.
■12 września w Piasecznie został za-
trzymany przez policję białoruski
opozycjonista Makary Malakoŭski,
który w listopadzie ubiegłego roku
uciekł z ze swego kraju, gdzie był
prześladowany rzekomo za wjazd
autem w patrol milicji 13 sierp-
nia podczas protestów po sfałszo-
wanych wyborach prezydenckich.
Jest on synem duchownego, w Pol-
sce otrzymał wizę humanitarną, te-
raz studiuje na jednej z polskich
uczelni jako stypendysta rządowe-
go programu im. Konstantego Ka-
linowskiego. Działanie polskiej po-
licji było efektem politycznego wy-
korzystania tzw. czerwonej noty In-
terpolu (listy osób ściganych przez
Interpol). Po interwencji rzecznika
praw obywatelskich i polskich po-
lityków, białoruski uciekinier został
zwolniony z aresztu.
■19 września w Warszawie odbyły
sie Dożynki Prezydenckie. Na dzie-
dzińcu Pałacu Prezydenckiego śpie-
wał m.in. białoruski zespół estrado-
wy Kalinka z Podlasia, który pro-
wadzi Mariusz Choruży. Wystąpił
wspólnie z zespołem folklorystycz-
nym Łapianki z gminy Łapy. Parze
prezydenckiej zaśpiewano ludową
piosenkę z Mazowsza.
■22 września miała miejsce premiera
На Эканамічным форуме, які адбыўся на пачатку
верасня ў Карпачы на поўдні Польшчы (лічаць яго
„польскім Давосам”) прысутны быў Юры Васкрасен-
скі, якога Лукашэнка выпусціў з турмы, калі перайшоў
на бок рэжыму. Выклікала гэта абурэнне беларусаў,
якія ў выніку мінулагодніх падзей з’ехалі ў Польшчу.
Тым больш, што перад удзельнікамі форума выступіла
між іншым Святлана Ціханоўская.
Васкрасенскі, праўда, не выступаў. Прыехаў толькі
як госць. Арганізатары, што яго запрасілі, тлумачылі
гэта памылкай. Сам Васкрасенскі сказаў для Радыё
Свабода, што прыехаў у Карпач, каб сустрэцца тут
з прадстаўнікамі польскага Міністэрства замежных
спраў. Патлумачыў, што хоча пераканаць да адмены
палітыкі Польшчы ў адносінах да Беларусі і адна-
ўлення гандлёва-эканамічных сувязей паміж абедз-
вюма краінамі.
Пасля пацвердзілася, што Васкрасенскі прыехаў
сюды насамрэч як высланнік Лукашэнкі і было гэта
элементам захадаў польскай дыпламатыі, каб Мінск
выпусціў з турмы старшыню Саюза палякаў Белару-
сі Анжаліку Борыс і журналіста Анджэя Пачабута, яе
супрацоўніка. Іх абвінавацілі ў „распальванні нацыя-
нальнай варожасці” і „рэабілітацыі нацызму”, за што
пагражае да 12 гадоў зняволення. Былі яны арыштава-
ныя ў сакавіку ў сувязі з ушанаваннем СПБ польскіх
„żołnierzy wyklętych”.
Юры Васкрасенскі таксама быў арыштаваны. Яго
Сel uświęca środki?
ЮрыВаскрасенскіпрамаўляепадчасУсебеларускага
народнага сходу 11-12 лютага ў Мінску
►
►

13. 13
X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
затрымалі 12 жніўня мінулага года на маршу апазі-
цыі пасля сфальшаваных прэзідэнцкіх выбараў. Ён
– бізнесмен, дырэктар некалькіх фірмаў у Мінску, у
тым ліку інфарматычнай у сталічным Парку высокіх
тэхналогій. Па адукацыі палітолаг. Быў у выбарчым
штабе Віктара Бабарыкі.
Васкрасенскі быў у групе палітвязняў, з якімі 10 ка-
стрычніка ў турме сустрэўся Аляксандр Лукашэнка.
Згадзіўся перайсці на бок рэжыму, яго адпусцілі ва
ўмовах хатняга арышту і нявыяезду з Беларусі. Перад
тым у эфіры беларускіх дзяржаўных тэлеканалаў не-
калькі дзён паказвалі кадры з допыту, на якіх прызнаў,
што масавыя вулічныя дэманстрацыі ператвараюцца
ў некантраляваны хаос.
Лукашэнка даручыў Васкрасенскаму стварыць
спісак палітвязняў, якіх можа ахапіць амністыя. Па-
колькі дыктатар да яе ўвядзення яшчэ не гатовы, яго
эмісар пачаў весці размовы, пасылаць лісты ў турмы,
каб пераконваць супраціўнікаў рэжыму да звяртання
аб памілаванні. Неафіцыйна вядома, што недзе сто
асоб згадзілася на тое, але на волю пакуль выйшлі
толькі адзінкі.
Васкрасенскі быў таксама ўдзельнікам Усебе-
ларускага народнага сходу 11-12 лютага ў Мінску.
Прамаўляў ён з трыбуны ад імя „Круглага стала дэ-
макратычных сілаў” – ініцыятывы, якую нібыта ён
стварыў, каб весці размовы апазіцыі з уладамі. Сваю
прамову пачаў ён ад падзякі Аляксандру Рыгоравічу
за „ўсведамленне яму памылкі, якую зрабіў пасля 11
жніўня”. Гэта выклікала ўсмешку на твары Лукашэнкі
і сотняў удзельнікаў таго рэжысіраванага прапаган-
дыскага спектаклю.
Прадстаўнікі беларускай апазіцыі лічаць Васкрасен-
скага здраднікам. На іхнюю думку ён цяпер працуе
проста як штатны супрацоўнік КДБ.
Хаця польскія ўлады добра пра гэта ўсё ведаюць,
дазволілі яму прыехаць на форум у Карпач, разлічва-
ючы на тое, што дапаможа ён у вызваленні з турмы
Анжалікі Борыс і Анджэя Пачобута. Так прынамсі вы-
нікае са спекуляцыяў польскіх журналістаў. Размова з
Васкрасенскім мелася быць уступам да неафіцыйнай
сустрэчы ў шырэйшым фармаце падчас сесіі Генераль-
най асамблеі ААН у Нью-Ёрку ў канцы верасня. Бела-
рускую дэлегацыю ўзначальваў там міністр замежных
спраў Уладзімір Макей. Прэзідэнт Польшчы Анджэй
Дуда у сваім выступленні перад асамблеяй дамагаўся
між іншым вызвалення палітвязняў у Беларусі, у тым
ліку Анжалікі Борыс і Анджэя Пачобута.
książki „Nie opuszczam rąk”, która
ukazała się nakładem wydawnictwa
Czarne. Jest to rozmowa Małgorza-
ty Czyńskiej z prof. Leonem Tara-
sewiczem, który opowiada o swej
białoruskiej tożsamości, skompli-
kowanych stosunkach Białorusi-
nów z Polakami, pasji hodowcy
kur, a przede wszystkim o swym
głównym zajęciu i zamiłowaniu,
czyli sztuce.
■Uniwersytet Adama Mickiewicza
w Poznaniu przyjął w tym roku na
studia 709 obcokrajowców, 436 z
nich to studenci z Białorusi. Za-
niepokoiło to Młodzież Wszech-
polską, która uważa, że na niektó-
rych kierunkach zbyt mały jest od-
setek rodaków.
У Беларусі
■Na początku września podano do
publicznej wiadomości projekt no-
welizacji konstytucji. Zakłada on
m.in. podniesienie minimalnego
wieku prezydenta z 35 do 40 lat,
piastować to stanowisko będzie
można nie dłużej niż dwie kaden-
cje, przewidziano również już tylko
jeden dzień głosowania. Na począt-
ku przyszłego roku projekt znowe-
lizowanej konstytucji zostanie pod-
dany pod referendum.
■Od 6 września został zablokowany
w Białorusi dostęp do portalu inter-
netowego Radia Racja. To kolejny,
po Telewizji Biełsat, nadawca bia-
łoruskich programów z Polski, wy-
rzucony przez władze w Mińsku z
oficjalnej przestrzeni medialnej.
■6 września sąd skazał Maryję Ka-
lesnikawą, jedną z najbliższych
Пратэст Усепольскай моладзі перад познанскім універсітэтам
Фота
з
Фейсбука
►
►

14. 14 X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
współpracownic Światłany Cicha-
nouskiej na 11 lat kolonii karnej.
Znany opozycyjny prawnik Mak-
sim Znak otrzymał wyrok 10 lat ko-
lonii karnej. W Białorusi we wrze-
śniu doliczono się prawie siedmiu-
set więźniów politycznych.
■7 września na 10 dni aresztu skaza-
ni zostali organizatorzy wydarze-
nia upamiętniającego rocznicę bi-
twy pod Orszą. Rozegrała się ona
8 września 1514 r. na północnym
wschodzie Wielkiego Księstwa Li-
tewskiego. Wojska litewsko-pol-
skie pod dowództwem prawosław-
nego hetmana wielkiego litewskie-
go kniazia Konstantego Ostrog-
skiego rozgromiły większe siły
moskiewskie. Obecnie w Białoru-
si bitwa po Orszą jest symbolem
oporu przed rusyfikacją i integra-
cją z Rosją.
■8 września Aleksander Łukaszenka
wniósł do parlamentu projekt usta-
wy o zawieszeniu działania umowy
z UE o readmisji (odsyłaniu niele-
galnych imigrantów), co wcześniej
Białoruś zapowiadała jako odpo-
wiedź na unijne sankcje za łama-
nie praw człowieka. MSZ Biało-
rusi ustami swego rzecznika po-
informowało, iż „Białoruś nie ma
nic wspólnego ze wzrostem liczby
przekroczeń granicy z UE” i „nie
ma wpływu na to, jakie drogi i kie-
runki wybierają migranci”. To od-
powiedź na zarzuty UE, której wła-
dze stwierdziły, iż nie można w ża-
den inny sposób, jak tylko celowym
działaniem, uzasadnić aż 50-krot-
nego wzrostu liczby migrantów
przekraczających nielegalnie gra-
nicę z UE.
■W dniach 10-17 września na te-
renie Białorusi odbywały się naj-
większe dotychczas manewry woj-
skowe Zapad’21. Działania w Bia-
łorusi stanowiły jedynie fragment
zakrojonych na dużo szerszą skalę
ćwiczeń armii rosyjskiej w różnych
rejonach Rosji. Na czterech biało-
ruskich poligonach, według oficjal-
nych informacji rosyjskiego i biało-
ruskiego MON, ćwiczyło 12,8 tys.
żołnierzy białoruskich, 2 tys. rosyj-
skich i pół kompanii (50 żołnierzy)
z Kazachstanu. Oficjalnie manew-
ry Zapad’21 miały charakter defen-
sywny – Rosja i Białoruś zostały za-
atakowane, a po skutecznej obronie
przystąpiły do kontrataku. Choć nie
padły tu oficjalne nazwy wrogich
państw, ich identyfikacja jest dość
2021 год у Беларусі быў абвешчаны Годам народнага
адзінства. Дэкрэтам Аляксандра Лукашэнкі быў уста-
ноўлены яшчэ і Дзень народнага адзінства – 17 вера-
сня як чарговае дзяржаўнае свята ў краіне, у гадавіну
прылучэння Заходняй Беларусі да БССР. Гэта дата ў
нашай гісторыі даволі неадназначная.
17 верасня 1939 г. савецкія войскі ўварваліся ў Поль-
шчу, на якую з захаду два тыдні раней напала гітлераў-
ская Германія. У выніку трактату Рыбентроп-Молатаў
заходняя мяжа Сасвецкага Саюза была устаноўлена
ажно за Ломжай.
З нагоды 72-ой гадавіны гэтай падзеі ў „Мінск-
Арэне” адбыўся форум „Сімвал адзінства”, пры-
меркаваны да Дня народнага адзінства. Аляксандр
Лукашэнка ў сваёй прамове прыгадаў прыгнёт са-
нацыйнай Польшчай беларусаў у Заходняй Белару-
сі. Згадаў, што пасля 17 верасня 1939 г. „за кароткі
час у заходніх абласцях людзі атрымалі бясплатнае
медыцынскае абслугоўванне, пачалі работу амаль 6
тыс. школ, адкрыліся нацыянальныя ВНУ і тэатры,
будаваліся новыя фабрыкі і заводы. Ва ўсіх аблас-
ных гарадах і райцэнтрах з’явіліся беларускія газеты
і часопісы”.
Але як было на самай справе, добра ведаем.
Аб’яднаныя беларусы пры савецкай уладзе у наступ-
ных дзесяцігоддзях трацілі айчынную мову, губілі веру
і сапраўднае гістарычнае аблічча свайго народу. Хаця,
на шчасце, не ўсё яшчэ да канца страчанае.
Мы, беларусы на Беласточчыне, сапраўды пасля 17
верасня 1939 г. набылі большыя грамадзянскія правы
чымсьці мелі пры „панскай” Польшчы, але ў выніку
шмат і запакутавалі. Хаця б цяжкім жыццём у калга-
Не такім павінна было быць
задзіночанне беларускага народа
У расійска-беларускіх манёўрах непадалёк мяжы з Польшчай прыняло
ўдзел 200 тыс. салдатаў
►
►

15. 15
X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
►
prosta. Są to sąsiadujący z Białoru-
sią członkowie NATO, czyli Polska,
Litwa i Łotwa.
■Po białoruskiej stronie granicy z
Polską pojawili się żołnierze m.in.
jednostek powietrzno-desanto-
wych, służby do zadań specjal-
nych i OMON. Poinformował o tym
rzecznik polskiego ministra koordy-
natora służb specjalnych Stanisław
Żaryn. Dodał, że niektórzy dyspo-
nują karabinami snajperskimi. Wła-
dze w Mińsku nie odniosły się do
tych informacji.
■Tuż przed obchodzonym 17 wrze-
śnia Dniem Jedności Narodowej
AleksanderŁukaszenkapodpisałde-
kret o ułaskawieniu 13 osób – spo-
śród 700 więźniów politycznych,
przebywających obecnie w więzie-
niach i aresztach Białorusi (oficjal-
nie władze nie używają w stosun-
ku do aresztowanych tego rodzaju
określenia). Wspomniane państwo-
we święto obchodzone jest dokład-
nie w dniu sowieckiej agresji na Pol-
skę w 1939 r., które ówczesna pro-
paganda nazywała „wzięciem pod
opiekę” mieszkańców zachodniej
Białorusi. Czyt. str. 15
■Elementem wojny hybrydowej na-
zwał Kartę Polaka, przyznawa-
ną przez polskie władze obywa-
telom Białorusi polskiego pocho-
dzenia, prokurator generalny An-
drej Szwed w jednym z telewizyj-
nych wywiadów. Powtórzył też zna-
ne zarzuty wobec działaczy opozy-
cyjnego Związku Polaków, których
oskarżył o „rehabilitację nazistow-
skich przestępców i polskich prze-
stępców” z czasów II wojny świa-
towej.
■Nie tylko opozycjonistów i nieza-
leżnych aktywistów różnych po-
zarządowych organizacji zatrzy-
сах. Сталінскія дэпартацыі ў Сібір не абмінулі і не-
каторых беларусаў з Падляшша.
Той кароткі перыяд пры саветах меў для нас трагіч-
ныяпаслядоўнасці.Тых,якіх„чырвоная”ўладаўзялана
працу ў новых установах, настаўнікаў у школах, нават
звычайных сторажаў ці назначаных салтысоў і членаў
сельсаветаўувёскахдушыліспачаткунемцыразамзпа-
лякамі з дапаможнай паліцыі, а пасля вайны „акоўцы”.
Тыя і тыя не разбіраючыся лічылі іх камуністамі. Таму
ад страху паўцякалі з сем’ямі на ўсход як рэпатрыянты.
І гэта таксама быў вынік савецкай улады ў 1939-41 г.г.
Аляксандр Лукашэнка ў сваёй прамове згадаў яшчэ
пра Беласточчыну і Віленшчыну як беларускія землі.
– Але мы пра гэта ўжо не гаворым, – сказаў.
Бо і што тут гаварыць? Нас – беларусаў на Беласточ-
чыне такія словы з яго вуснаў толькі бянтэжаць. Для
пачуцця духоўных сувязей з народам у Беларусі дзяр-
жаўная мяжа перашкаджае не так як антыбеларускі і
недэмакратычны курс рэжыму ў Мінску, пабудаваны
на жорсткай савецкай традыцыі.
Юрка Хмялеўскі
Аляксандр Лукашэнка 17 верасня на форуме„Сімваў
адзінства” ў „Мінск-Арэне”, прымеркаваным да Дня
народнага адзінства
28 верасня Беларускі саюз жанчын перадаў харчы, адзенне і іншыя рэчы
бежанцам, якія застраглі пры мяжы з Польшчай
Фота
Пагранічнай
службы
РБ
►

16. 16 X.2021
Czasopis
n
ХРОНІКА■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■■
muje białoruski reżim. Jak podaje
Centrum Obrony Praw Człowieka
Wiasna, aresztowano już 16 osób z
zakładów pracy, które w ubiegłym
roku przyłączały się do protestów.
Są to m.in. pracownicy zakładów z
Mińska, Grodna i Żłobina: Białoru-
skich Kolei, Grodno Azotu, Biało-
ruskiego Zakładu Metalurgicznego
(BMZ) i Mińskich Zakładów Trak-
torów(MTZ).Niewiadomodokład-
nie, o co są oskarżani, choć w wypo-
wiedziach rządowych urzędników
pojawiają się zarzuty o „szpiego-
wanie” dla Zachodu.
■Zabójcy Ramana Bandarenki, zna-
ni z imienia i nazwiska, pozosta-
ją bezkarni, a reżim Łukaszenki
postanowił chronić milicjantów i
OMON-owców, którzy pobili na
śmierć bezbronnego opozycjoni-
stę, próbującego interweniować,
gdy niszczono białoruskie symbo-
le narodowe – wynika z ustaleń by-
łych białoruskich milicjantów z Ini-
cjatywy ByPol. To dlatego białoru-
ska prokuratura oficjalnie zawiesi-
ła postępowanie w tej sprawie z
powodu „niemożnością ustalenia
osoby, która popełniła przestęp-
stwo” (wspomniani byli milicjan-
ci przedstawili natomiast dowody
wskazujące na konkretne osoby,
które doprowadziły do dramatu na
jednym z mińskich osiedli 11 listo-
pada 2020 r.)
■Prawie 2 tysiące nowych zakażeń
koronawirusem na dobę odnotowy-
wano pod koniec września w Bia-
łorusi. Lekarze i rodziny zakażo-
nych informowali o przepełnieniu
szpitali i kłopotach z leczeniem,
w tym dostępem do tlenu. W kra-
ju dwoma dawkami jest zaszczepio-
nych 16 proc. społeczeństwa, jedną
około 20 proc.
■Koncern British American Tobac-
co oficjalnie wstrzymał produkcję
papierosów w Białorusi i zawiesił
współpracę z Grodzieńskimi Zakła-
damiTytoniowymi Nioman. Powo-
dem decyzji są sankcje USA nało-
żone na Białoruś. Grodzieńska fa-
bryka nie będzie mogła produkować
popularnych marek tytoniowego gi-
ganta, a jedynie własne, autorskie
produkty.
■We wrześniu zdelegalizowano wie-
le organizacji pozarządowych. Są to
m.in.: Białoruskie Stowarzyszenie
Dziennikarzy (BAŻ), Zjednoczenie
Białorusinów Świata Baćkauszczy-
na i Związek Pisarzy Białorusi. Wo-
bec niektórych organizacji zostały
wszczęte sprawy karne pod zarzu-
tem rzekomego nawoływania do
nienawiści na tle narodowościo-
wym. Takie decyzje potępiła zde-
cydowanie Unia Europejska.
■We wrześniu na żądanie władz w
Mińsku liczba pracowników ame-
rykańskiej ambasady została ogra-
niczona do pięciu osób. Obywatele
USA zostali też pozbawieni prawa
bezwizowego wjazdu do Białorusi
przez port lotniczy w Mińsku.
У свеце
■Prawie 5 tys. dolarów kosztuje prze-
rzut nielegalnego imigranta z Biało-
rusi do Niemiec, napisał niemiecki
Bild, powołując się na źródła wśród
tych, którym udało się pokonać taką
trasę. 1500 dolarów trzeba zapła-
cić za przekroczenie polsko-ba-
łoruskiej granicy, a następnie od
1700 do 3000 za transport do Nie-
miec. Na „przepchniętych” z Bia-
łorusi do Polski migrantów czeka-
ją kilkanaście kilometrów od grani-
cy specjalne busy, którymi jadą oni
dalej na zachód. Jak podaje gazeta,
niemieckie ośrodki dla uchodźców
szybko zapełniają się nowymi niele-
galnymi przybyszami z Polski i Li-
twy i zaczyna w nich powoli brako-
wać miejsc.
■Władze UE jednoznacznie wskaza-
ły Białoruś jako winnego obecnego
kryzysu imigranckiego na wschod-
nich granicach Unii. Jednak w ob-
liczu ostatnich dramatycznych wy-
darzeń, w tym śmierci imigrantów,
Komisja Europejska zaapelowa-
ła do władz Polski, by zapewniły
one niezbędną opiekę i pomoc lu-
dziom na granicy. – Ochrona grani-
cy nie może odbywać się kosztem
ludzkiego życia – stwierdził jeden
z przedstawicieli KE na konferen-
cji 24 września.
■9 września na spotkaniu w Moskwie
Aleksander Łukaszenko i prezydent
RosjiWładimir Putin uzgodnili pro-
gramy integracji swoich państw. Na
razie dotyczą one sfery ekonomicz-
nej, za nią jednak, jak zapowiedzie-
li, pójdzie i polityczna.
■Na 76. sesji Zgromadzenia Ogólne-
go ONZ, odbywającej się w dniach
20-24 września, głośno było o Bia-
łorusi. Polski prezydent Andrzej
Duda otwarcie powiedział, iż bia-
łoruski reżim prowadzi hybrydowy
atak na granice Polski, Litwy i Ło-
twy. O białoruskim autorytaryzmie
mówił też prezydent USA Joe Bi-
den, wymieniając go jednym cią-
giem w towarzystwie Birmy, Syrii,
Kuby i Wenezueli. ■
Чатырох жыхароў Мінска пасадзілі на 13-28 дзён у турму за тое, што ў
вокнах сваіх кватэраў вывесілі пустыя карткі паперы
Фота
з
Фейсбука
►

17. 17
X.2021
Czasopis
n
Намяжы
На мяжы ўміраюць
Было так. Імігранты прайшлі праз месцы,
якіядрэннаахоўваюцца,іад’ехалісабена
таксі. Значыць, ёсць прабелы на мяжы з
Беларуссю.
Паведамленні аб адсутнасці шчыльнасці польска-бе-
ларускай мяжы памнажаюцца, нягледзячы на ўвядзен-
не надзвычайнага становішча. У Нараўчанскай гміне
ахоўная паласа зямлі, якая падпарадкоўваецца праві-
лам надзвычайнага становішча, мае шырыню ўсяго ў
тры кіламетры. Па словах аднаго з жыхароў група з
некалькіх імігрантаў прайшла праз гэтае вузкае месца
і з'ехала ў Польшчу, нікога не турбуючы.
Нагадаем, што надзвычайнае становішча, уведзенае
ўрадам, выключае журналістаў з працы па ўсёй пра-
цягласці польска-беларускай мяжы. Таму немагчыма
падаць чытачам больш дакладную інфармацыю аб па-
дзеях або месцах падзей, альбо незалежна праверыць
інфармацыю беларускіх і польскіх службаў.
Памежная служба паведамляе пра 200-300 «спробаў
незаконнага перасячэння мяжы» за дзень. Для прыкладу
аднаго дня іх было зарэгістравана 211. Арыштавалі 14
нелегальных імігрантаў: 9 грамадзян Турцыі, 4 грама-
дзян Ірака і грамадзянін Руанды. «Астатнія спробы былі
прадухіленыя», – падкрэслівала падляшская памежная
служба ў прэс-рэлізе.
З 1 верасня было больш за 4,1 тысячы спроб перася-
чэння мяжы, – казаў начальнік памежнай службы гене-
рал Тамаш Прага. Паводле запэўнівання кіраўніка Мі-
ністэрства ўнутраных спраў і адміністрацыі Марыюша
Камінскага, для ўмацавання мяжы з Беларуссю накіра-
вана каля 500 дадатковых вайскоўцаў, а падраздзяленне
пагранічнай службы Падляшша атрымала восем сучас-
ных назіральных машын для патрулявання мяжы.
У Нараўчанскай гміне зона надзвычайнага станові-
шча – каля паўгадзіны хады ад Баб“яй Гары да бела-
рускай мяжы праз лес. «Людзей у памежнай форме не
так многа, каб гэта ўпільнаваць. Я не здзіўлены, што
некаторым з іх удаецца прайсці, – распавядае наш бела-
рус з польскага боку, жыхар зачыненай зоны. Апісвае
сцэну, якую ўваччу бачыў: – Некалькі чалавек выйшлі
з лесу, пераапрануліся ў сухую вопратку, зайшлі ў нашу
краму і зрабілі пакупкі за 400 злотых. Праз некаторы час
прыехала таксоўка з Гайнаўкі. Перш чым хто-небудзь
змог адрэагаваць, ад іх засталося толькі мокрае адзенне.
Можа, і лепш, бо якойсьці драмы не было...». Далуча-
ецца да яго Багдан, гаспадар з-пад Кузніцы: «Прыклад-
на два дні таму я збіраўся працаваць на полі. Убачыў
дзвюх замерзлых жанчын, якія сядзелі на прыпынку.
Я іх пашкадаваў, думаў, куплю ім штосьці паесці. Калі
я вярнуўся да іх з ежай, іх ужо ўхапілі вайскоўцы. Як
яны перайшлі тую мяжу? Хіба не ўсіх ловяць, а колькі
іх ужо замерзла і ўмерла!»
У ахове мяжы ёсць шчыліны! Людзі даказваюць
адсутнасць герметычнасці польска-беларускай мяжы,
нягледзячы на ўвядзенне надзвычайнага становішча.
Нядаўна солтыска з Міхалоўскай гміны была здзіўлена,
што незалежна ад таго што бачыць па тэлебачанні з за-
Засекі з калючага дроту не ёсць дастатковай перашко-
дай. Бежанцы нясуць з сабою драбіны і нажніцы
Фота
з
Фейсбука
►
нелегальныя

18. 18 X.2021
Czasopis
n
пэўніванняў што імігрантаў спыняюць, сама ўбачыла:
«Тым часам я выходжу з дому, а на дарозе ідзе дзевяцёх
чарнаскурых!».
Нямецкая паліцыя захапіла была імігрантаў з Бела-
русі. Прадставіла яна свае ацэнкі затрымання людзей
з «беларускага шляху». Некалькі соцень чалавек, у т.л.
іракцы, былі затрыманыя ў Мекленбургу Пярэдняй Па-
мераніі. Тая нямецкая зямля мяжуе з Заходнепаморскім
ваяводствам.
– Колькасць нелегалаў, якіх мы затрымалі з пачатку
года, складае амаль тысячу. Амаль усе яны былі грама-
дзянамі Ірака. Яны падарожнічалі па Беларусі, потым
па Літве і Польшчы, – паведамляў Вульф Вінтэргоф з
Федэральнага ўпраўлення паліцыі ў Бад-Брэмштэдце.
Больш падрабязных дадзеных дзеля расследавання не
падаецца. Людзей, якія дапамагаюць у перавозе іміг-
рантаў у Нямеччыну, працягваюць шукаць.
Тэарэтычна ні журналісты, ні палітыкі, ні валанцё-
ры выратавальных няўрадавых арганізацый не могуць
мець кантакту з імігрантамі. Але высвятляецца, што
яны ўвесь час кантактавалі з імі па тэлефоне. – Яшчэ
да ўвядзення надзвычайнага становішча член сям'і ад-
наго з затрыманых даў нам нумар тэлефона, які мелі
пры сабе бежанцы. Пакуль прадстаўнікі Фонду маглі
прысутнічаць, тэлефонная сувязь была толькі дапа-
можнай. Пасля ўвядзення надзвычайнага становішча
гэта стала адзіным магчымым спосабам атрымаць ін-
фармацыю аб становішчы групы. Бежанцы і бежанкі
пісалі, што ім трэба. Размовы адбываліся праз дзень.
Усе зносіны адбываліся праз перакладчыкаў на мову
дары, – інфармавала Караліна Чварнуг, прэс-сакратар
Фонду Выратаванне. Як тлумачыць, яны вырашылі рас-
крыць запісы і смс, таму што становішча імігрантаў
становіцца ўсё больш драматычным. Чатыры чалаве-
кі загінулі ў памежжы за апошнія некалькі дзён. Трое
загінулых мужчын былі знойдзены з польскага боку
мяжы, адна жанчына – з беларускага боку. Хутчэй за
ўсё, яны памерлі ад пераахаладжэння. Справы рассле-
дуюць раённыя пракуратуры. Прэс-сакратар падраздзя-
лення пагранічнай службы Падляшша маёр Катажына
Здановіч кажа, што тыя, хто знаходзіцца ў лагеры каля
Уснара-Верхняга, рэгулярна атрымліваюць дапамогу ад
беларускіх службаў.
З-за міграцыйнага крызісу на мяжы з Беларуссю па-
межная служба пачала выкарыстоўваць у прэс-рэлізах
новы тэрмін: «прадухіленне незаконнага перасячэння
мяжы». Спроба і прадухіленне – вось дзе нюанс. Прэс-
службы памежнай службы выкарыстоўваюць у сваіх
зносінах тэрміны «спроба незаконнага перасячэння
мяжы» і «прадухіленне незаконнага перасячэння
мяжы». Ні закон аб ахове дзяржаўнай мяжы, ні закон
аб пагранічнай службе не вызначаюць і не ўтрымліва-
юць такіх тэрмінаў. – Я не ведаю, як памежнікі разу-
меюць гэтыя тэрміны. Я магу толькі здагадвацца. На
мой погляд, гэтыя прадухіленыя спробы перасячэння
мяжы з'яўляюцца нейтральным тэрмінам для практыкі
памежнікаў, якія ловяць людзей, якім удалося незакон-
на перасекчы мяжу, і штурхаюць іх на беларускі бок, то
ёсць робяць незаконнае выдварэнне, – каментуе праф.
Вітольд Клаўс з Інстытута прававых навук Польскай
акадэміі навук.
Па словах праф. Славаміра Патыры з Інстытута пра-
вавых навук факультэта права і адміністрацыі Люб-
лінскага ўніверсітэта імя Марыі Кюры-Складоўскай,
«прадухіленне перасячэння – гэта сітуацыя, у якой
нехта робіць крокі па незаконным перасячэнні дзяр-
жаўнай мяжы, але з-за дзеянняў ахоўнікаў мяжы не
перасякае мяжу.
Падпаручнік Ганна Міхальска, прэс-сакратар галоў-
накамандуючага пагранічнай службы не адказала на пы-
танне, як памежная служба вызначае тэрміны «спроба
незаконнага перасячэння мяжы» і «прадухіленне не-
законнага перасячэння мяжы». Яна толькі сказала, што
падставай для дзеянняў па «прадухіленні перасячэння
мяжы» з'яўляецца пастанова Міністэрства ўнутраных
спраў і адміністрацыі з папраўкамі ад 20 жніўня аб ча-
совым прыпыненні або абмежаванні памежнага руху
на некаторых памежных пераходах. У пастанову дада-
дзена палажэнне, згодна з якім у выпадку раскрыцця
старонніх асоб на памежным пераходзе, дзе памежны
рух быў прыпынены або абмежаваны, і за межамі тэ-
рытарыяльнага дыяпазону пункта пропуску праз мяжу,
такія асобы заварочваюцца да дзяржаўнай лініі мяжы».
Як гэта выглядае на практыцы? «Мы паведамляем, што
такая асоба незаконна знаходзіцца на тэрыторыі Поль-
шчы, і мы просім яе вярнуцца на мяжу», – распавядаў
сайту Prawо.pl адзін з памежнікаў.
Паводле інфармацыі памежнай службы, толькі ў жніў-
ні польска-беларускую мяжу 3500 чалавек спрабавалі
перасекчы мяжу нелегальна, і больш за 2,5 тысячы спро-
бы былі прадухілены супрацоўнікамі памежнай служ-
бы. Амаль 1000 нелегалаў былі затрыманыя за пера-
сячэнне мяжы супраць правілаў, у той час як у жніўні
мінулага года не было спробы перасекчы польска-бела-
рускую мяжу ў адпаведнасці з правіламі.
Пракуратуры ў Сувалках, Саколцы і Беластоку рас-
следуюць смерці нелегалаў, якія перасеклі польскую
мяжу. Яны былі знойдзены ў розных кутках Падляшска-
га ваяводства. Асабліва адно канкрэтнае расследаванне
будзе праведзена вельмі старанна, а менавіта дбайнае
пасмяротнае расследаванне. Існуе вялікая верагоднасць,
кажуць памежнікі, таго, што чалавек прыняў нейкую
таблетку, якую раней яму далі беларускія службы.
На мяжы адбыўся арышт цяжарнай жанчыны, якая
ішла праз мяжу з трынаццаццю дзецьмі з іншых сем'яў.
Па словах галоўнакамандуючага пагранічнай службы,
сем'і былі падзеленыя з беларускага боку, і жанчына,
і дзеці падвяргаліся смяротнай небяспецы. Усе яны
былі знясіленыя і прастуджаныя, у паловы дзяцей
была дыягнаставана хвароба COVID-19, і таму яны
►
Намяжы