2. ï. ïðîäàíîâ
èìïðåñèè îò äåòñòâîòî

3. © Ïåòêàí Ïðîäàíîâ, àâòîð, 2008 ã.
Èìïðåñèè îò äåòñòâîòî, âòîðî èçäàíèå
ISBN - 10:954-9815-13-7
ISBN - 13:978-954-9815-13-9
Èçäàòåëñêà êúùà ÆÅÍÄÀ - ÕÍ - ãð. Õàñêîâî
Êîðèöà: Ôîòîãðàôèè è äèçàéí - Ñëàâÿí Êîñòîâ
2

4. *
* *
Íå çíàÿ äàëè ñúùåñòâóâà “ìåìîàðíà” âúçðàñò, íî
â òðåòàòà ÷àñò îò æèâîòà ñè, íÿêîè îò íàñ ÷óâñòâàò
íóæäà íå ñàìî äà íàïðàâÿò ðåêàïèòóëàöèÿ íà èçìèíà-
òèÿ ïúò, íî è äà ñïîäåëÿò ïðåæèâÿíîòî. Çà ïî-çðåëèòå
îêîëíè òîâà ïðîâîêèðà ñúïðè÷àñòèå â ñïîìåíèòå, à çà
ïî-ìëàäèòå, êàòî ïîâåé îò ìèíàëîòî ìîæå äà ïîðîäè
ëþáîïèòñòâî.
Êàêâèòî è äà ñà ïðè÷èíèòå çà òàêúâ åäèí ïîðèâ,
ïî ñâîÿòà ñúùíîñò òîé ñè îñòàâà àâòî-ïñèõîàíàëèòè-
÷åí. Èçïîâåä ïðåä ñåáå ñè, êîÿòî ïîðàæäà ÷óâñòâî íà
ðàçòîâàðâàíå è îáëåê÷åíèå. Íÿìà äà çàáðàâÿ ó÷èòåëÿ
ñè ïî ëèòåðàòóðà â ãèìíàçèÿòà, êîéòî ñëåä êàòî áÿõìå
“èçó÷èëè” Õàìëåò íè ïîïèòà
- Ó÷åíèöè, Õàìëåò èíäèâèäóàëèñò ëè å?
- Äà-à-à-à – ïîñëåäâà õîðîâ îòãîâîð.
- Òîãàâà çàùî ñïîðåä âàñ òîé èìà ïðèÿòåë?
Ãðîáíà òèøèíà. Âúïðîñúò ñå êîíêðåòèçèðà êúì
ñúó÷åíèöèòå ìè îò ïúðâèòå ðåäîâå. Åäèí ñëåä äðóã
ïî÷òèòåëíî ñòàíàõà è ïîìúë÷àâàõà â îòãîâîð. Çà ùàñ-
òèå ñòîÿõ íà ïðåäïîñëåäíèÿ ÷èí, êîåòî ìè äàâàøå ïðå-
äèìñòâî âúâ âðåìåòî. Ñêîðîñòíî è áåçìèëîñòíî ñè íà-
ïúâàõ ìîçúêà:
3

5. “Çàùî? Çàùî? Èíäèâèäóàëèñò – ñèìâîë íà ÷îâå÷åñ-
òâîòî çà èíäèâèäóàëèçúì, à â ñúùîòî âðåìå èìà ïðè-
ÿòåë? Êàêúâ ðåáóñ òîçè Øåêñïèð å çàëîæèë îùå â äðà-
ìàòà ñè? Íå ìó ëè ñòèãàøå, ÷å öÿëî ñòîëåòèå èçìú÷âà
ëèòåðàòóðíèòå êðèòèöè è òåàòðîâåäè, äîêàòî “óñåòÿò”,
÷å êëþ÷úò êúì ïñèõîëîãèÿòà íà Äàòñêèÿ ïðèíö å ñêðèò
â ïðî÷óòèÿ ìó ìîíîëîã, òà ñåãà è äðóãà çàãàäêà!”
Î÷åâèäíî îùå åäíà ó÷åíè÷åñêà ãëàâà ùå ñå “òúð-
êóëíå” è êîåòî å ïî-âàæíî, òîâà ùå áúäå ìîÿòà. Áàâíî
ñå èçòåãëèõ îò ÷èíà, çà äà ñïåñòÿ îùå íÿêîëêî ñåêóíäè
è èçòúðñèõ:
- Àìè... çàùîòî Õàìëåò å âñå ïàê ÷îâåê è òðÿáâà
äà ñïîäåëÿ ñ íÿêîãî.
Èçâåäíúæ óñåòèõ, ÷å ñúì óëó÷èë ïðàâî â öåëòà.
Áèíãî! Çà äà ñå ìîòèâèðàì, íåî÷àêâàíî çà ñàìèÿ ñåáå
ñè çàïî÷íàõ äà ðàçïðàâÿì èñòîðèÿòà çà öàð Òðàÿí,
êîéòî èìà êîçè óøè è ÷èéòî áðúñíàð ñå ïîáîëÿë, çàùî-
òî íå ìîæåë äà ñïîäåëè òàçè òàéíà, ïîä çàïëàõà îò
ñìúðòíî íàêàçàíèå. Òîãàâà íÿêàêâà ñòàðà ëå÷èòåëêà ãî
ïîñúâåòâàëà äà èçêîïàå òðàï è äà èçïðèêàçâà íàä íåãî
òàéíàòà ñè. È áðúñíàðÿò îçäðàâÿë!
Ìîæå áè òúêìî òàçè íåçíàéíà ñòàðèöà òðÿáâà äà
ñå ñ÷èòà çà îñíîâîïîëîæíèê íà ïñèõîàíàëèçà! Íî òÿ
ïîìîãíà è íà ìåíå äà äåøèôðèðàì íåñòàíäàðòíèÿ âúï-
ðîñ íà çàáåëåæèòåëíèÿ íè ó÷èòåë. È ñåãà ìè ïîìàãà äà
ñå ðàçòîâàðÿ îò ñòðåñà, êîéòî íè çàîáèêàëÿ, êàòî ñïî-
äåëÿ ïðåæèâåëèöèòå ñè. Àêî íå ñ âñè÷êè – ñ ïðèÿòåëèòå
ñè. Íåùî êàòî èíòèìíà ëèðèêà, íî â ïðîçà. Ñåãà ðàç-
áèðàì çàùî Ñòåôàí Öâàéã å ïèñàë íÿêîè îò ðîìàíèòå
ñè íå çà ïóáëèêà, à çà ñåáå ñè è çà òåñåí êðúã îò
ïðèÿòåëè. Êàêâà ñâîáîäà! Äà íå ñå ñúîáðàçÿâàø ñ íèùî
è ñ íèêîãî. Ïúëíà âúòðåøíà äåìîêðàöèÿ.
4

6. Ùå ñå îïèòâàì îòíîâî è îòíîâî äà ñå âðúùàì â
ìèíàëîòî ÷ðåç êàëåéäîñêîïà íà ñïîìåíèòå. Êàêòî ïðè
ðåòðîñïåêöèÿ íà àâòîðñêè ôèëì. Ñëåä çàâúðòàíå íà
âúëøåáíàòà òðúáè÷êà äà ñúçåðöàâàì âíåçàïíî èçïëó-
âàëèòå â ñúçíàíèåòî êàðòèíè. Áåç õðîíîëîãèÿ è áåç ðåä.
Ðàçõâúðëÿíè êàòî â íåïîäðåäåíà ñòàÿ, â êîÿòî ìîæåø
äà íàìåðèø âñè÷êî, êîåòî òè å íåîáõîäèìî çàùîòî
íèùî íå å çàãóáåíî. Òðÿáâà ñàìî ïîâå÷êî äà ïîðîâèø.
Òúêìî òîâà è ùå íàïðàâÿ. Ïèøà çà ñîáñòâåíî óäîâîë-
ñòâèå è íå å íóæíî äà ñå íàãàæäàì êúì ïðåäïîëàãàåìè
âêóñîâå íà ñúâðåìåííèÿ ÷èòàòåë, êîéòî îòãîðå íà âñè÷-
êî íå îáè÷à äà ÷åòå. Íÿìà äà ñè íàïúâàì ìîçúêà äà
èçìèñëÿì èíòðèãóâàùè ôàáóëè è óìîïîìðà÷èòåëíè ñëî-
âåñíè ïëåòåíèöè, êîèòî â ïîâå÷åòî ñëó÷àè îòêðåõâàò
âðàòè êúì íèùîòî. Ñàìî ìè ñå ùå äà îòðàçÿ â íåïðå-
òåíöèîçíà ñàãà íÿêîè ìîìåíòè, êîèòî ñà îñòàâèëè òðàé-
íè ñëåäè â ñúçíàíèåòî, çàùîòî ìè ñå ñòðóâà, ÷å æèâîòúò
ïîäñêàçâà íàé-çíàìåíàòåëíèòå èñòîðèè. Ñòèãà äà ìî-
æåø äà ãè îöåíèø ïî äîñòîéíñòâàòà èì, ðåíäîñàíè îò
âðåìåòî.
Ñïîäåëÿì òîâà, áåç äà ìå å åíÿ äàëè íÿêîé ùå ñè
äàäå òðóä äà ïðî÷åòå ñëåäâàùèòå ðåäîâå.
Å, íÿìà äà çàïî÷íà êàòî Ëåîíèä Ôðàíê ñ îïèñà-
íèå íà ñîáñòâåíîòî ñè ðàæäàíå,êîåòî íàïðàâè êíèãàòà
ìó “Îòëÿâî, äåòî å ñúðöåòî” áåñòñåëúð. Íî âñå ìè ñå ùå
äà íà÷åíà îò áàùèíîòî ñåëî, çàùîòî ñå ìåðæåëåå
íàñòîé÷èâî â ñïîìåíèòå ìè îò íàé-ðàííî äåòñòâî. Ìà-
êàð è íåïðåêúñíàòî äà ñå ðàçóáåæäàâàì, âñå ïîâå÷å ñå
òðóïàò è àðãóìåíòè â ïîëçà íà èíòåðåñ êúì ñòàðîäàâ-
íîòî.
Ïðè åäíî îò ïîñåùåíèÿòà íè â Êàçèíîòî íà Ñëúí÷åâ
áðÿã ñå çàïîçíàõìå ñ ìëàäî ñåìåéñòâî îò Ìàí÷åñòúð,
5

7. îòñåäíàëî â ñúñåäíèÿ õîòåë “Ãëîáóñ”. Ïîðàäè ëèïñà íà
ìåñòà ãè íàñòàíèõà íà íàøàòà ìàñà. Íå ñëåä äúëãî ñ
èçíåíàäà êîíñòàòèðàõìå, ÷å àíãëè÷àíèòå, âúïðåêè âñè÷êî,
êîåòî ñå ãîâîðè çà òÿõ, ñà êîíòàêòíè ëþäå. Äîñòàòú÷íî
áå â ðàçãîâîðà äà âìåòíà åäíà àíãëèéñêà äóìà, çà äà
èì äàäå îñíîâàíèå äà ñå âêëþ÷àò íåïðèíóäåíî â íåãî.
“Îïîçíàâàíåòî” ïðîäúëæè äî êúñíà äîáà â ðèáíèÿ ðåñòî-
ðàíò ïîä çâóöèòå íà “Äæîíè èç ú áîé ôîð ìè”, èçïúëíÿ-
âàíè ”íà óõî”. Èçïðàòèõìå ãè äî õîòåëà è ïúòüîì ðàçðà-
áîòèõìå ïðîãðàìà çà ñëåäâàùèÿ ñëåäîáåä, â êîÿòî âêëþ÷èõ-
ìå âèçèòà íà ñúñåäíèÿ “Old town” Íåñåáúð.
Íÿìàòå ñè ïðåäñòàâà êàêâà ðåàêöèÿ ïðåäèçâèêà òîâà
ïîñåùåíèå, îñîáåíî îò ñòðàíà íà ìëàäàòà ëåéäè. Ïúðâàòà
ôàçà ïðåìèíà âúâ âúçêëèöàíèÿ, îòðàçÿâàùè î÷àðîâàíèåòî
îò ñòàðèÿ ãðàä. Âúâ âòîðàòà îáà÷å ñå ñèïåøå îãúí è
æóïåë âúðõó ñúïðóãà é, îáâèíÿâàí, ÷å íå ñå å çàïîçíàë äîáðå
ñúñ ïðîñïåêòèòå íà êðàéáðåæèåòî è å àíãàæèðàë ñòàè â
ìîäåðåí õîòåë, à íå â íÿêîÿ îò ïðåëåñòíèòå êúùè÷êè ïî
íåñåáúðñêèòå ñîêàöè. Íàëîæè ñå äà ïîäêðåïÿ ìúæêàòà
ñòðàíà, êàòî îáÿñíÿ,÷å áàíÿòà íàïðèìåð å íà äâîðà ñ äóø,
êúì âàðåë ñúñ ñëúí÷åâà âîäà. Îêàçà ñå, ÷å äàìàòà òúêìî çà
òîâà ìå÷òàåëà è é áèëî ïèñíàëî îò ðàçíè õîòåëè ìàêàð
è ëóêñîçíè. Òà òàêà.
Ìåæäóâðåìåííî áåøå ïàäíàë çäðà÷ è ïî òÿõíî ïðåä-
ïî÷èòàíèå ïîòåãëèõìå êúì áèòîâ ðåñòîðàíò.  “×ó÷óðà”
íÿìàøå ìåñòà, íî óñïÿõìå äà ñå íàñòàíèì â “Áú÷âàòà”.
Êàòî äîìàêèí áÿõ ïîìîëåí äà èì ïðåïîðú÷àì íàöèîíàëíî
ÿñòèå è àç ñå ñïðÿõ íà êàðíà÷åòà, êîèòî ïðåâåäîõ êàòî
“äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷êè”. Áÿõ óäèâåí, ÷å ãîñòèòå
ñå ñïîãëåäàõà è ñúïðóãúò ðàçèãðà íåùî êàòî “åòþä”, ñ
êîéòî íåäâóñìèñëåíî ñâèäåòåëñòâóâàøå, ÷å òîé å ãîòîâ äà
ñå æåðòâà è äà ãè êîíñóìèðà, íî ïîíå íàä æåíà ìó äà ñå
6

8. ñìèëèì è äà é ïîðú÷àìå íåùî äðóãî. Ñïðÿõìå ñå íà “òà-
òàðñêî êþôòå”. Ñëåä ìàëêî ìàñàòà áåøå îòðóïàíà ñ ïîð-
öèè îùå öâúðòÿùè êàðíà÷åòà, ïúëíåíè ñ êúëöàíî ìåñî è
ïðàç-ëóê.Êàòî âèäÿ êàê àïåòèòíî ñè ïîõàïâàìå, äàìàòà íå
èçäúðæà è, âúïðåêè ÷å óæ íå å õàðàêòåðíî çà àíãëè÷àíè,
ïîñåãíà êúì áëþäîòî íà ñúïðóãà ñè è äåãóñòèðà íàäåíè÷-
êèòå. Òîãàâà ÷àê “èçïëþõà êàìú÷åòî”. Ìèíàëàòà ãîäèíà
áèëè íà ïî÷èâêà íÿêúäå èç Àôðèêà è ñëåä âå÷åðÿ â àáîðèãåí-
ñêè ñòèë ñå çàêëåëè íèêîãà ïîâå÷å èçâúí ðîäèíàòà äà íå ñè
ïîðú÷âàò “äîìàøíî ïðèãîòâåíè íàäåíè÷êè”. Êîé çíàå êà-
êúâ êàíèáàëñêè ñïåöèàëèòåò ñà èì ñåðâèðàëè!Âå÷åðÿòà çà-
âúðøè ñ 1:0 çà íàöèîíàëíàòà íè êóõíÿ.
Íåñëó÷àéíî è ó íàñ ïîëàãàò óñèëèÿ çà ðàçâèâàíå
íà ìåñòíèÿ òóðèçúì. Äîðè ðàçáðàõ, ÷å â íÿêàêâî ñåëöå
ñå å ïðîâåëà ìåæäóíàðîäíà ñáèðêà, ïîñâåòåíà íà àâòåí-
òè÷íèÿ áèò. Íî íàé-îêóðàæàâàùî ìè âúçäåéñòâàøå ôàê-
òúò, ÷å âúïðåêè ÷óäåñíèÿ ãðàäñêè çîîïàðê, íå ñúì â
ñúñòîÿíèå äà îáÿñíÿ íà ñèíà ñè îòêúäå ïðîèçõîæäà
ïúðæîëàòà â áëþäîòî ìó. È çà äà ìó ïîêàæà ïðàñå íà
æèâî,íàëîæè ñå äà ñå ðàçõîäèì äî ñåëî. Äà íàïðàâèì
ïúòåøåñòâèå êúì êîðåíèòå. Äà ìó ðàçïðàâÿì íå èçìèñ-
ëèöè êàòî Ëóèñ Êàðîë, à äà ìó íàøåïíà èñòèíñêàòà
ïðèêàçêà çà ìîåòî äåòñòâî, êîåòî ïðîòå÷å â åäíî æèâî-
ïèñíî ñåëöå íà 10 êèëîìåòðà îò ãðàäà. Êàçâà ñå Ãàð-
âàíîâî, çàùîòî êúùè÷êèòå ìó áèëè íàêàöàëè êàòî ãàð-
âàíè ïî îêîëíèòå ðèäîâå. Çà ðîäíîòî ìÿñòî íà äÿäî ìó
– ó÷èòåëÿò. Äà âúçêðåñÿ ñïîìåíà è çà ìîèòå äÿäîâöè
è áàáè. Åòî çàùî ñå ðåøèõ äà çàïî÷íà òåçè ðåäîâå
îòòàì, áåç îãëåä êàêúâ ùå áúäå èíòåðåñúò êúì òÿõ.
Áàùà ìè Ïðîäàí áèë ïîñëåäíî äåòå íà Ïåòüî
Õàäæèìàðèíîâ. Áàáà ìè Ìàðèéêà å ðîäèëà 13 äåöà, èëè
å áèëà “òðóäíà” â ïðîäúëæåíèå íà 10 ãîäèíè! Êðúñòèëè
7

9. ãî Ïðîäàí, çàùîòî êàòî íîâîðîäåíî èì ñå ñòîðèëî
õèëàâî, òà ìó äàëè èìå, êîåòî îçíà÷àâàëî “Ïðîäàäåí
íà Áîãà”, ñ íàäåæäà, ÷å ùå ñå çàêðåïè.  èçïúëíåíèå íà
äàäåíîòî îáåùàíèå, ùîì ïîîòðàñíàë, ãî èçïðàòèëè â
ìàíàñòèð. Áàùà ìè, èçáóÿë êàòî ëåâåíò, êàêúâòî ñè è
áåøå, èçáÿãàë îò ìàíàñòèðà. Âúðíàë ñå â Ãàðâàíîâî è
çàÿâèë íà áàùà ñè, ÷å èñêà äà ñòàâà ó÷èòåë, à íå ïîï.
Äÿäî ìè èçãëåæäà å áèë ðàçóìåí ÷îâåê, çàùîòî ñå
ñúãëàñèë è ãî èçïðàòèë äà ñå ó÷è â òîãàâà ïðî÷óòàòà
Ïåäàãîãè÷åñêà ãèìíàçèÿ â Êàçàíëúê, êúäåòî ïðåïîäà-
âàòåë ïî ëèòåðàòóðà è ðèñóâàíå ìó å áèë ×óäîìèð.
Âñúùíîñò, êàêòî áàùà ìè, òàêà è ìàéêà ìè áÿõà ñòàíà-
ëè ó÷èòåëè ïî ïðèçâàíèå, à íå îò ”íÿìà íàêúäå”. Íè-
êîãà íå ùå çàáðàâÿ ñ êàêâà ëþáîâ è æåëàíèå ñè ïîäãîò-
âÿõà óðîöèòå çà ñëåäâàùèÿ äåí. Êàê ñàìè ñè ðèñóâàõà
êàðòèíêè çà “ðàçêðèâàíå” íà ñúîòâåòíà áóêâà èëè öèô-
ðà.Òîãàâà ëèïñâàõà ñåãàøíèòå íàãëåäíè, áîãàòî èëþñ-
òðîâàíè ïîìàãàëà. Åäèí áóêâàð ñúñ “ Ñîì ëè íîñèø,
ìàìî? – Ñîì, ñèíå, ñîì!” è òîëêîç çà áóêâàòà “Ñ”. Íî
çà òîâà ïî-êúñíî.
Áàùà ìè ñïîìåíàâàøå, ÷å ïðîçâèùåòî íà ðîäà èì,
èçâåñòåí êàòî “Ïàèø-îëëàð-äæèíñ”, ïðîèçòè÷à îò ïðà-
äÿäî ìó, êîéòî åäèíñòâåí â ñåëîòî çíàåë äà ïèøå,
ïîðàäè êîåòî ãî “óäîñòîèëè” ñ ïðÿêîðà Ïàèñèé. Äÿäî
ìó Ìàðèí ïúê ïîëó÷èë òèòëàòà “Õàäæè” ïîðàäè òîâà,
÷å õîäèë íà ïîêëîíåíèå íà Áîæè ãðîá. Ëåñíî ìîæåì äà
ñè ïðåäñòàâèì ñ òîãàâàøíè òðàíñïîðòíè ñðåäñòâà êàê
ñå ñòèãà äî Éåðóñàëèì. Òúé ÷å “òèòëàòà” ñè å áèëà
íàïúëíî çàñëóæåíà.
Ïî ñòàðà òðàäèöèÿ ñúì áèë êðúñòåí íà äÿäî ñè.
Ìîäèôèêàöèÿòà - Ïåòêàí, ñå äúëæè íà ìàéêà ìè, êîÿòî
èçòúêâàëà, ÷å ùå ñúì ïåòèÿ ñúñ ñúùîòî èìå âúâ ôàìè-
8

10. ëèÿòà. Ñàìèÿò àç íå áÿõ äîâîëåí, çàùîòî â äåòñêàòà
âúçðàñò ìè áåøå îìðúçíàëî äà ìå íàðè÷àò ïîäèãðàâà-
òåëíî Ïåòêàí - äèâàêà, êàòî ÷åðíîêîæèÿ îñòðîâèòÿíèí
íà Ðîáèíçîí Êðóçî. Âñúùíîñò, êàñàå ñå çà ëîø ïðåâîä,
çàùîòî å áèë êðúñòåí íà äåíÿ îò ñåäìèöàòà, â êîéòî
å áèë íàìåðåí - Fridey (Ïåòúê), à è èìåíà íå ñå ïðåâåæ-
äàò. Íÿìà äà çàáðàâÿ êàê ìîé ñúó÷åíèê íà áàñíÿ îò
Æàí äüî ëà Ôîíòåí ñå áåøå ïðåñòàðàë äà ïðèâåäå è
èìåòî íà àâòîðà, êàòî Èâàí ×åøìåäæèåâ. Ó÷èòåëêàòà
íè ïî ôðåíñêè åçèê ñ îñíîâàíèå îòáåëÿçà, ÷å ïî íåãî-
âàòà ñèñòåìà áèõìå ìîãëè äà ïîáúëãàðèì è Äàíòå íà
Äàí÷î.
Êàòî ñúì ñå çàõâàíàë ñ èìåíàòà, ëþáîïèòíî å äà
îòáåëåæà è ðóñêèÿ ïðîèçõîä íà ìàé÷èíîòî ìè èìå –
Îëãà. Èìåíóâàíà å íà êðúñòíèöàòà ñè, êîÿòî ïúê ñå
ðîäèëà ïî âðåìåòî, êîãàòî â êúùàòà èì áèë íàñòàíåí
ãåíåðàë Ãóðêî.  íåãîâà ÷åñò íîâîðîäåíîòî êðúñòèëè
íà èìåòî íà ñúïðóãàòà ìó Îëüãà.
Çà ãîëÿìî ñúæàëåíèå, íå ïîìíÿ äÿäîâöèòå ñè. Ðî-
äåí ñúì ïðè äîñòà òúæíè îáñòîÿòåëñòâà â Õàñêîâî, â 14
÷àñà íà 8 äåêåìâðè 1931 ãîäèíà, à â 18 ÷àñà áàùàòà íà
ìàéêà ìè äÿäî Õðèñòî å ïî÷èíàë. Âèäÿë ìå, ïðîðîíèë
ñúëçà è ñëåä íÿêîëêî ÷àñà íè íàïóñíàë. ×îâåøêà ñúäáà.
Äÿäî Ïåòüî å ïîæèâÿë íÿêîëêî ãîäèíè ïîâå÷å, íî
íÿìàì ñïîìåí çà íåãî. Çà ñìåòêà íà òîâà, áàáà ìè
Ìàðèéêà, êîÿòî æèâÿ äúëãî ñëåä íåãî, å îñòàâèëà íå-
çàëè÷èìè ñëåäè â äåòñêîòî ìè ñúçíàíèå. Äðåáíà, åíåð-
ãè÷íà æåíèöà, òÿ äîñòèãíà ïî÷òè âåê. Íå, ÷å èìàøå
òî÷íè äàííè çà òîâà. Íî ñå çíàåëî, ÷å êîãàòî ðóñíàöèòå
äîøëè, áèëà íà 12 ãîäèíè. Êàíåõìå ñå äà è ÷åñòâóâàìå
100-ãîäèøíèíà, êîãàòî çà íåùàñòèå ïàäíà è ñå ïîìèíà.
Îïèòàëà ñ ïàÿíòîâà ñòúëáà äà ñå ïîêàòåðè íà òàâàíà,
9

11. êúäåòî íÿêàêâà êîêîøêà, íàñòðîåíà äåñèäåíòñêè, ñíà-
ñÿëà ÿéöà íå êúäåòî òðÿáâà è áàáà ñå ïîäõëúçíàëà.Òàêà
ñè îòèäå, áåç äà å áîëåäóâàëà èçîáùî. Íî ñïîìåíèòå çà
íåÿ è çà êúùè÷êàòà, â êîÿòî æèâååõìå ñà âñå îùå çàêú-
òàíè â ïàìåòòà ìè.
Ñëåä êàòî çàâúðøâà Ïåäàãîãè÷åñêàòà ãèìíàçèÿ,
áàùà ìè çàïî÷âà ðàáîòà êàòî ó÷èòåë â Ãàðâàíîâî,
êúäåòî çàïîçíàíñòâîòî ìó ñ ìàéêà ìè, ñúùî ó÷èòåëêà,
çàâúðøâà ñ áðàê. Ìëàäîòî ñåìåéñòâî ñå íàñòàíÿâà â
ïðèñòðîåíà ñòàè÷êà ñ îòäåëåí âõîä.
Äÿäîâàòà êúùà â ñïîìåíèòå ìè îò 1935-37 ã. ñå
íàìèðàøå íà óëè÷êà, êîÿòî âå÷å å çàòâîðåíà, íî âñå
îùå ëåñíî ìîæå äà ñå îòêðèå. Ìèíàâàøå ïî ïðîòåæåíèå
íà îãðàäàòà íà ó÷èëèùåòî, ïî êîÿòî ñ óäîâîëñòâèå ñå
êàòåðåõìå. Â äâîðà ñå âëèçàøå ïðåç ñàìîäåëíà äúðâåíà
âðàòà ñ ìàíäàëî, íî èìàøå è ïîðòà çà äîáèòúêà. Äå-
ëåøå ñå íà äâå ÷àñòè.  ïúðâàòà íàìèðèñâàõà òîðèùå-
òî ñ îáîðà, êúäåòî ñúæèòåëñòâàõà êðàâè,êîíå è ìàãàðå-
òà. Êîêîøêèòå ðîâåõà íàîêîëî íà âîëÿ. Ïðîñòðàíñòâî-
òî ñå îõðàíÿâàøå îò äâå ÷åðíî-áåëè “êàíäæè”, êîèòî ñ
ïðåäóïðåäèòåëíî ðúìæåíå ïîñðåùàõà âñåêè íîâîäîøúë.
Âúâ âúòðåøíèÿ äâîð ñå ïðîíèêâàøå ïðåç òåëåíà îãðà-
äà, èçîëèðàùà ñ ïëúòíàòà ñè äàíòåëà äîñòúïà íà æè-
âîòíèòå. Çàä íåÿ ñå ìúäðåøå áóíàð ñúñ ñòóäåíà êëàäåí-
÷îâà âîäà. Îêîëî íåãî ñå ïîäðåæäàõà ëåõè îò çåëåí-
÷óöè è öâåòÿ. Ïðåä êúùàòà ñå èçâèñÿâàøå àñìà, êîÿòî
äàðÿâàøå ñ õëàä ïðåêðàñíîòî äâîð÷å â ãîðåùèòå
ëåòíè äíè. Ïðåç åñåíòà ïî íåÿ çðååõà íàòåæàëè îò ñîê
ñàëêúìè. Íÿêîè îò òÿõ, ãðèæëèâî îáâèòè ñ õàðòèÿ, îñ-
òàâàõà ñâåæè äî êúñíà åñåí, äîðè äî Íîâà ãîäèíà. Ïî
äåñåòèíà ñòúïàëà ñå èçêà÷âàõìå íà ïðîñòîðíèÿ ÷àð-
äàê, êîéòî èçïúëíÿâàøå ôóíêöèÿòà íà ëÿòíà ðåçèäåí-
10

12. öèÿ. Ñêðîìíè âúçãëàâíèöè ïðåäëàãàõà ÷óäåñíî ìÿñòî çà
îòäèõ ïðåç ãîðåùíèöèòå. Îò ÷àðäàêà ñå âëèçàøå â îñ-
òàíàëèòå òðè ñòàè. Íàé-ãîëÿìîòî ïîìåùåíèå,èçïúëíÿ-
âàùî ôóíêöèèòå íà âñåêèäíåâíà, êóõíÿ è òðàïåçàðèÿ,
ñå ðàçïîëàãàøå äèðåêòíî íà çåìÿ. Ïåðèîäè÷íî ãðèæ-
ëèâî çàìàçâàíà ñ ãëèíåí ðàçòâîð, òÿ áåøå çàñòèëàíà ñ
ïúñòðè òúêàíè ÷åðãè.
Ïèøåéêè òåçè ðåäîâå, îòíîâî ñå ïîòàïÿì â àòìîñ-
ôåðàòà íà òîâà â áóêâàëíèÿ è â ïðåíîñíèÿ ñìèñúë,
“ñåìåéíî îãíèùå”, îëèöåòâîðÿâàíî îò íåóãàñâàùèÿ îãúí
íà “îäæàêà”. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ïðèìèòèâíà “êà-
ìèíà”, ïîìåñòåíà âúâ âäëúáíàòèíà íà äåáåëàòà êàìåí-
íà ñòåíà, íàä êîÿòî ñå èçâèñÿâàøå êîìèí ñ äîáðà òÿãà.
Âåñåëî ïðàùÿùèòå â íåãî öåïåíèöè íå ñàìî õâúðëÿõà
èãðèâè îòáëÿñúöè ïî ñòåíèòå è òàâàíà íà èíà÷å ñëàáî
îñâåòåíîòî ïîìåùåíèå, íî èçëú÷âàõà è ñïåöèôè÷åí àðî-
ìàò . Òî÷íî íàä îãúíÿ âèñåøå ñîëèäíà âåðèãà ñ ÷åíãåë.
Íà íåÿ çàêà÷âàõà êîòëå, â êîåòî êúêðåøå àðîìàòíà
÷îðáèöà èëè äðóãà âêóñîòèÿ. Òåíäæåðè íÿìàøå. Çà âà-
ðåíå íà âåçäåñúùèÿ áîá ñå èçïîëçâàøå ãúðíå, êîåòî
çàðàâÿõà â æàðàâàòà. Äðóãî ïðèñïîñîáëåíèå êúì îãíè-
ùåòî áåøå ïîäâèæíàòà æåëÿçíà ïèðîñòèÿ, íà êîÿòî íàä
îãúíÿ ñå íàìåñòâàøå îãðîìíèÿò òèãàí ñ äúëãà èçâèòà
äðúæêà. Â íåãî ïðåç çèìàòà ïúðæåõà, çàäóøåíè ñ ïðàç-
ëóê, ïðî÷óòèòå ñåëñêè “äðîáåíå”. Â áåçìåñíèòå ïåðèîäè
òàì ñå ïðèãîòîâëÿâàøå îò ïîçàñúõíàë íàòðîøåí õëÿá
“ñìèãäàë”. Ëåêî îâëàæíåíèÿò è ñëåä òîâà çàäóøåí è
çàïúðæåí â ìàçíèíà õëÿá ñå ïîäíàñÿøå ñ àéðàí, çà äà
ñå ïðåãëúùà ïî-ëåñíî. Íàé-çàáåëåæèòåëíîòî ïðèñïî-
ñîáëåíèå êúì îãíèùåòî áåøå âðúøíèêúò – ãîëÿì ñâî-
äåñò ìåòàëè÷åñêè êàïàê, ñíàáäåí íà ãîðíàòà ïîâúðõ-
íîñò ñ êëóï çà ïîâäèãàíå ñ ÷åíãåëà íàä îãíèùåòî. Ñ
11

13. íåãî ñå ïðèãîòîâëÿâàøå “ñïåöèàëèòåòúò íà çàâåäåíèå-
òî” – “ïèëå ïîä âðúøíèê”. Îáèêíîâåíî - äîáðå îõðàíå-
íà êîêîøêà, êîÿòî ñúîòâåòíî îâêóñåíà ñå ïîñòàâÿøå â
äúëáîêà òàâè÷êà âúðõó æàðòà è ñå çàõëóïâàøå ñ
âðúøíèêà, çàùóïâàí ñ òëååùè âúãëåíè. Ïîä âðúøíèê ñå
ïå÷åõà è ïðî÷óòèòå áàíèöè è ìàñëåíèöè íà áàáà. Çà
íàñ, äåöàòà áåøå èñòèíñêà àòðàêöèÿ äà íàáëþäàâàìå
êàê, áåç äà èçïîëçâà òî÷èëêà, òîïêàòà òåñòî â íåéíèòå
ðúöå “ðàçöúôâàøå”, çà äà ñå ïðåâúðíå â òúíúê, ïî÷òè
ïðîçðà÷åí ëèñò çà áàíèöà, êîéòî ñëåä òîâà ñå ðàçñòè-
ëàøå êàòî âîàë âúðõó òàâàòà. Äðóã çàáåëåæèòåëåí ñïå-
öèàëèòåò áåøå ðèáåíàòà êàøà. ×è÷î ìè ñúñ “ñåðêìå”
ëîâåøå îò ðåêàòà äðåáíà ðèáà, êîÿòî èçïúðæåíà è
ïðèáàâåíà êúì ïðèãîòâåíà ïî äîìàøíà ðåöåïòà êàøà,
ïîäïðàâåíà ñ äæîäæåí, ñå çàïè÷àøå ñúùî ïîä òîïëèÿ
êîæóõ íà æàðàâàòà.
Æàðàâàòà. Îòíîâî ñå ñðåùíàõ ñ íåÿ êàòî àñïèðàíò
â Ñëîâàêèÿ,ïî âðåìå íà èçëåò â Òàòðèòå, êúäåòî ìåäèöèí-
ñêèÿò ôàêóëòåò ïîëçâàøå òóðèñòè÷åñêà áàçà. Íà ñïåöèàë-
íî îïðåäåëåíî ìÿñòî ëóìíà îãúí. Â îáðàçóâàëàòà ñå îáèëíà
æàð çàðîâèõà ãðèæëèâî çàâèòè â ñòàíèîë ïàêåò÷åòà ñ
íåèçâåñòíî ñúäúðæàíèå. Ñëåä èçïåïåëÿâàíåòî íà æàðàâà-
òà, êîåòî ñúâïàäíà ñ êðàÿ íà àïåðèòèâà, ïðåä âñåêè ñå
ïîÿâè åêçåìïëÿð îò ñïåöèàëèòåòà. Ñðåáðèñòèòå “îáÿòèÿ”
íà âàðàêà îñâîáîäèõà óõàåùè â êîìïàíèÿ íà ãúáè è ëóê
ïúðæîëè. Ïðåâúçõîäíàòà òåõíîëîãèÿ íîñåøå íå ïî-ìàëêî
àòðàêòèâíîòî èìå “Ñðåáúðíè ïúðæîëè”.
Íà ñëîâàøêèÿ ñïåöèàëèòåò íå îòñòúïâà ñàìîêîâñêà-
òà “×óøêà-ïðúæêà”. Âìåñòî â æàðòà, òÿ ñå âúðòåøå
áàâíî-áàâíî íàä íåÿ. Íàíèçàíà íà ñàìîðú÷íî èçäÿëàíà äúð-
âåíà ïðú÷êà. Ïëúòíî íàðåäåíèòå åäíà äî äðóãà ÷óøêè êàïèè
è ïàð÷åòà áåêîí çàïî÷âàõà ïîñòåïåííî äà öâúð÷àò ïîä
12

14. âëèÿíèå íà îãúíÿ è äà ðàçíàñÿò íàîêîëî àïåòèòíè óõàíèÿ.
Ïîìåñòåòå òàçè “êàðòèíêà” â ðàìêèòå íà êîå äà å æè-
âîïèñíî êúò÷å îò Ðèëà,Ðîäîïèòå èëè Áàëêàíà. Îçâó÷åòå ÿ
ñ ðîìîíà íà áèñòðî êàòî ñúëçà ïîòî÷å, îõëàæäàùî ñúñ
ñòðóèòå ñè áóòèëêà “îãíåíà âîäà”. Ïðèáàâåòå êúì ìåíþ-
òî íà èìïðîâèçèðàíèÿ ïèêíèê èçðîâåíè îò ïåïåëòà èçïðúõ-
íàëè áàëêàíñêè êàðòîôè è ùå ðàçáåðåòå çàùî ñèíúò ìè,
òîãàâà îùå â ïðåäó÷èëèùíà âúçðàñò, âúçòîðæåíî âúçêëèê-
íà “Åõ, òîâà ñå êàçâà æèâîò!”.
Ïî àñîöèàöèÿ ïðåä î÷èòå ìè èçïëóâà è æàðàâàòà,
çàêúòàíà â êðàéáðåæíèòå ñêàëè íà “Ðîáèíçîí”. Âúðõó íà-
ãîðåùåíà ìåòàëíà ïëî÷à ïðèãîòîâëÿâàõìå â ñîáñòâåí ñîñ,
“íàáðàíè” ïîä ñúñåäíèÿ ðèô ìèäè. Êàòî ðàçöúôâàùè öâå-
òÿ, ÷åðóïêèòå èì ñå îòâàðÿõà, çà äà ïðåäëîæàò çàêúòàíèÿ
â òÿõ äåëèêàòåñ, êîéòî ïîä âëèÿíèå íà òîïëèíàòà äîáèâà-
øå çëàòèñòî-æúëò îòòåíúê. Íåâåðîÿòíî ïðåæèâÿâàíå å
ñàìîðú÷íî äà îòêúñíåø àïåòèòíîòî êúñ÷å è ñ êàïêà ëèìî-
íîâ ñîê äà ñå íàñëàäèø íà åêçîòè÷íèÿ ìó âêóñ.
Ïðåæóðåíè îò ñëúí÷åâèòå ëú÷è, ïðåãðåòè îò ãîðåùèÿ
ïîëúõ íà æàðàâàòà, ñïîäåëèëè òðàïåçà ñÿêàø ñ áîãîâåòå,
ñå ãìóðêàìå â ñâåæèòå îáÿòèÿ íà âúëíèòå, îáçåòè îò
íÿêàêâî ïúðâè÷íî ÷óâñòâî íà ðàäîñò îò ïðèðîäàòà è íåé-
íèòå ùåäðè äàðîâå.
Ãîùàâàëè ñà ìå ñúñ ñòðèäè íå êúäå äà å, à â ðåñïåê-
òèðàùàòà îáñòàíîâêà íà åäèí îò íàé-èçèñêàíèòå ðåñòî-
ðàíòè âúâ Âàøèíãòîí – “×åòèðè ñåçîíà”. Íàðè÷à ñå òàêà,
çàùîòî âúâ âàçèòå íà âñÿêà ìàñà ñà ïîòîïåíè ñâåæè öâåòÿ
îò ðàçëè÷íè ñåçîíè, äîñòàâÿíè ñúñ ñàìîëåòè îò ðàçëè÷íè-
òå êðàèùà íà ñâåòà. Íî íèùî íå ìîæå äà ñå ñðàâíè ñ âêóñà
íà ïðèãîòâåíèòå ñàìîðú÷íî ìèäè êðàé ïðîíèçâàùèÿ ñ ìè-
ðèçìàòà ñè íà âîäîðàñëè ìîðñêè áðÿã.
Âñúùíîñò åäèíñòâåíè â ñâåòà ñìå íà “òè” ñ æàðà-
13

15. âàòà. Ñâúðçâà íè íåâåäîìî-èíòèìíà âðúçêà, ãðàíè÷åùà ñ
ìèñòèêà. Íà êîãî, îñâåí íà áúëãàðèòå, “òÿ” ðàçðåøàâà äà
ñå ðàçõîæäàò áîñîíîãè âúðõó òëååùèòå é âúãëåíè, óíåñåíè
â ðèòìèòå íà åçè÷åñêè òàíöè? Íå å ëè êîäèðàíà â íåñòè-
íàðñòâîòî íÿêàêâà âçàèìíà òàéíà, äàòèðàùà îò ãëúáèíè-
òå íà äðåâíîñòòà, êîãàòî ÷îâåøêèòå ñúùåñòâà ñà áîãîò-
âîðåëè îãúíÿ? Íå ñà ëè íåñòèíàðèòå ïîòîìöè íà æðåöè, ñ
êîèòî ñà ñïîäåëÿëè òàéíèòå ñè?
Âëÿâî îò îãíèùåòî íà ñòàðàòà íè êúùà, ïîâåñåíè
íà ñòåíàòà, ñå ìúäðåõà ìåíöè áèñòðà êëàäåí÷îâà âîäà.
Ñ êàëàéäèñàí ÷åðïàê âñåêè ìîæåøå äà ãðåáíå îò íåÿ
è äà óòîëè æàæäàòà ñè. Çà íàñ, äåöàòà, íà ïîäà áÿõà
ïîäðåäåíè ãëèíåíè ñòîìíè. Ïî ñðåäàòà íà äðúæêàòà
èì èçïúêâàøå çúðíî, ïîäîáíî íà ìàé÷èíà ãúðäà, îò
êîåòî ìîæåøå äà ñå çàñìó÷è áëàãîäàòíàòà òå÷íîñò.
Æèâîïèñíî ãëåäæîñàíè, çàåäíî ñ ðàçñòëàíèòå â ñúñåä-
ñòâî ñ òÿõ ïúñòðè ÷åðãè, òå ðàäâàõà îêîòî.
Íåãëåäæîñàíèòå ãðúíöè ñå èçïîëçâàõà çà ïðèãî-
òîâëåíèå íà ïðî÷óòîòî “ñòîìíà-ñèðåíå”. Çàðåæäàõà ãè
ñ ãúñòî îâ÷å ìëÿêî îò êðàÿ íà àâãóñò è íà÷àëîòî íà
ñåïòåìâðè. Ñëåä çàêâàñâàíå, îùå òîïëî ìëÿêîòî ñå íà-
ëèâàøå â ñòîìíèòå, êîèòî ñå çàïå÷àòâàõà ïëúòíî ñ
âîñúê. Íà ïðîâåòðèâî ìÿñòî ìëÿêîòî ôåðìåíòèðàøå è
áàâíî îòäåëÿøå âëàãàòà ñè ïðåç ïîðüîçíèòå ñòåíè íà
ãëèíåíèÿ ñúä. Ñëåä 1-2 ìåñåöà çðååíå îáðàçóâàëèòå ñå
ïî âëàæíèòå ñòåíè ïëåñåíè ïîñòåïåííî çàñúõâàõà, êàòî
“çàñòàðÿâàõà” è áåç òîâà äðåâíî-êëàñè÷åñêèòå ïî ôîð-
ìà ñúäîâå, êàòî èì ïðèäàâàõà è ñïåöèôè÷íà ïàòèíà.
Ñëåä êàòî èçïúëíåøå ñâîÿòà çàäà÷à, ìàêàð è êëàñè÷åñ-
êà íà âèä, îïàêîâêàòà ñå “îòñòðàíÿâàøå” è îò ïàçâèòå
é ñå îñâîáîæäàâàøå ñèðåíå ñúñ ñïåöèàëåí âêóñ è êîí-
ñèñòåíöèÿ. Äåìîíñòðèðàëè ñà ìè êàêâè ëè íå ñîðòîâå
14

16. ñèðåíà âúâ Ôðàíöèÿ. Äåãóñòèðàë ñúì è íàé-ïðî÷óòèòå
ìèðèçëèâè ñêàíäèíàâñêè ñèðåíà, íî ïðîòîòèï íà Õàñ-
êîâñêîòî ñèðåíå â ñòîìíà íå ñúì ñðåùàë.
Ìîé êîëåãà áåøå îòíåñúë êàòî àðìàãàí åäíà òàêàâà
“ñòîìíà ñúñ ñèðåíå” â Ìèëàíî. Öÿëàòà ôàìèëèÿ ñå ñúáðàëà
çà ïðîìîöèÿòà é. Íà êîëåãàòà î÷åâèäíî ñà ãëåäàëè êàòî íà
ôîêóñíèê, êîéòî ñ ìàãè÷åñêà ïðú÷êà ùå èçâëå÷å ñèðåíåòî
îò âúòðåøíîñòòà íà àâòåíòè÷íàòà ñòîìíà. Íèêîé íå
î÷àêâàë òîé äà çàìàõíå è ñ òî÷åí óäàð äà ñêàëïèðà ãîðíà-
òà é ÷àñò. Íåî÷àêâàíèÿò æåñò íà ìàãüîñíèêà áèë ñúïðî-
âîäåí ñ âúçêëèöàíèÿ îò ñîðòà “Î! Íåùàñòíàòà àìôîðà!”,
“Ãîñïîäè, êàêâî âàðâàðñòâî!”, òà íàøè÷êèÿò ñå âèäÿë â
÷óäî. Ïî÷èñòèë âíèìàòåëíî ïîâúðõíîñòòà íà òîïêàòà
ñèðåíå è çàïî÷íàë äà ãî ñåðâèðà. Ðåàãèðàëè, êàòî ÷å ëè èì
ïîäíàñÿë äîìàøíèÿ ëþáèìåö íà ïîðöèè. Äîñòà âðåìå è
ãëúòêè “Êèàíòè” áèëè íåîáõîäèìè íà “ïîòðåñåíàòà” ôà-
ìèëèÿ, çà äà ïðåîäîëåå ïñèõè÷åñêàòà áàðèåðà è äà çàïî÷íå
îäîáðèòåëíî äà ïðåìëÿñêâà ñëåä äåãóñòàöèÿ íà óíèêàëíèÿ
ìó âêóñ.
Íàïúëíî ðàçáèðàì ðåàêöèÿòà íà èòàëèàíöèòå, çàùî-
òî ñúì ñå ñáëúñêâàë ñ ïîäîáíà ïñèõè÷åñêà áàðèåðà ïðè åäíà
ïîêàíà çà ãîùàâêà ñ êàòìè íà ñåëî. Ïðèñòèãíàõìå öÿëà
òóìáà êîëåãè è ÷åâðúñòî íàîáèêîëèõìå ðàçòåãíàòà ïîä
ñåí÷åñòà àñìà ìàñà. Òàêèâà êàòìè, “çàáúðêàíè” ïî ïðåäà-
âàùà ñå îò ïîêîëåíèÿ ðåöåïòà, ïðèãîòâÿíè âúðõó îðèãèíà-
ëåí ãëèíåí ñà÷, îñâåæàâàí ïåðèîäè÷íî ñ ïðÿñíî êðàâå ìà-
ñúëöå, âñåêè äåí è íàâñÿêúäå íå ìîãàò äà ñå âêóñÿò. Íåî-
÷àêâàíî, ñúñ çàãàäú÷íà óñìèâêà à ëà “Äæîêîíäà”, äîìàêè-
íÿòà ñåðâèðà â ñðåäàòà íà ìàñàòà åäèí “õàâðóç”. Äà,
öóêàëî! Àâòåíòè÷íî íîùíî ãúðíå! Ñ òóìáåñòàòà ìó ôîðìà
è ñ äîáðå ïðèëåïâàù êàïàê. Ñòóïîðèðàõìå! Äîìàêèíÿòà,
óäèâåíà îò âíåçàïíî âúçöàðèëàòà ñå òèøèíà, âúïðîñèòåëíî
15

17. íè ïîãëåäíà, íî áåç äà ñå ñòåñíÿâà îòâîðè êàïàêà. Îêàçà ñå,
÷å öóêàëîòî ñúäúðæà ïðåâúçõîäíî îâ÷å êèñåëî ìëÿêî. Êîé
íà ñåëî òè ðàçáèðà îò õàâðóçè è òÿõíàòà óïîòðåáà, à
÷óäåñíàòà èì ôîðìà ñå îêàçâà òâúðäå óäîáíà çà êâàñåíå
íà ìëÿêî. Àêî çíàåòå êàê ñå èçâúðøâà òîâà â äîìàøíà
îáñòàíîâêà. Îò êàêâî “îáãðèæâàíå” ñå íóæäàå òî, çà äà
ñå ïîëó÷è æåëàíàòà êîíñèñòåíöèÿ. Âúïðåêè ÷å âñè÷êî ñå
èçÿñíè, ìàëêî òðóäíî íè áåøå îò ïñèõîëîãè÷íà ãëåäíà òî÷-
êà äà çàãðåáâàìå ñ ëúæèöà îò öóêàëî. Íî ïðåâúçõîäíèòå
êà÷åñòâà íà ìëÿêîòî, êîåòî çàñòàâàøå êàòî ìàëåáè â
÷èíèÿòà, ñè êàçà äóìàòà.
Áúëãàðñêîòî êèñåëî ìëÿêî! Ñ íåãîâèÿ íåïîâòîðèì âêóñ!
Íàé-ïðîñëàâåíî î÷åâèäíî å â ßïîíèÿ. Ïðîñòî ñà ëóäè ïî
íåãî. Â ïîäõîäÿùè åëåãàíòíè îïàêîâêè ðàçíàñÿ ñëàâàòà íà
Áúëãàðèÿ èç äîìîâåòå íà ìèëèîíè ÿïîíöè. Ðúêîâîäèòåëÿò
íà áàêòåðèîëîãè÷íèÿ äåïàðòàìåíò ïðåäëàãàøå ïðåôåðåíò-
íè óñëîâèÿ çà ðàáîòà íà íàøè ñïåöèàëèñòè ïî àäàïòàöèÿ
íà Âàcilus Bulgaricus, íî êîé ó íàñ ñå èíòåðåñóâà îò òîçè
ïðîáëåì? Íåïîêîðíèÿò áàöèë ñè å õàðåñàë ïðåäåëèòå íà
Ñàíñòåôàíñêà Áúëãàðèÿ è óìèðà îò íîñòàëãèÿ ïî òÿõ,
êúäåòî è äà ãî ïðåíåñàò.
Êúñíî âå÷åð çà ïîääðúæêà íà îãúíÿ êúì îòòëÿâà-
ùèòå, èçïåïåëåíè âúãëåíè ñå ïðèáàâÿøå ïàð÷å ìåñòåí
“òîðô”. Âñúùíîñò òîâà ñè áåøå ãîâåæäà òîð, ïîåòà ñ
ëîïàòà è “ïëüîñíàòà” âúðõó äóâàðà äà ñúõíå íà ñëúíöå.
 ñúñåäñòâî ñúñ ñåìåéíîòî îãíèùå ñå ìúäðåøå
çàëîñòåíîòî ñ ìåòàëè÷åñêè êàïàê îòâåðñòèå íà äîìàø-
íàòà ïåù. Òî ïðîáèâàøå ñòåíàòà è ñå ðàçøèðÿâàøå
íàâúí â ñïåöèàëíî èççèäàíî àêòèâíî ïðîñòðàíñòâî. Òóê
ñåäìè÷íî ñå ïå÷åøå “áóõíàëîòî” â äúðâåíèòå íîùâè
òåñòî. Îôîðìåíî îò ñðú÷íèòå ðúöå íà ÷èíêà ìè, âúçñåä-
íàëî äúðâåíàòà é ëîïàòà ñ äúëãà äðúæêà, òî ïîòúâàøå
16

18. â çèíàëàòà ïàñò íà ôóðíàòà, ÷èèòî ïðåäâàðèòåëíî ïîä-
ãðåòè ñòåíè èçëú÷âàõà êåõëèáàðåíî ñèÿíèå. Íå ñëåä
äúëãî ïî îáðàòíèÿ ïúò ñå ïîÿâÿâàõà ïðÿñíî îïå÷åíèòå
ñàìóíè, êîèòî èçïúëâàõà ñ óõàíèå íà òîïúë õëÿá íå
ñàìî ñòàÿòà, íî è öÿëàòà êúùóðêà è ïðóñòà ïðåä íåÿ.
Îùå íåèçñòèíàëè ãè “ïîâèâàõà” â æèâîïèñíè ìåñàëè, çà
äà çàïàçÿò ìåêîòàòà èì è ïðåç ñëåäâàùèòå äíè. Íà
Ãåðãüîâäåí è Âåëèêäåí äîìàøíàòà ïåù ñå ðàäâàøå íà
îñîáåíî âíèìàíèå, çàùîòî â íåÿ ñå ïå÷åøå äîáðå îõðà-
íåíî àãíå-“êüîðïå”. Çà ðàçëèêà îò “÷åâåðìåòî” ïðè
òàçè òåõíîëîãèÿ ñå ïîëó÷àâàøå è åäíîâðåìåííî çàäó-
øàâàíå íà ìåñîòî, òúé êàòî êàïàêúò íà ôóðíàòà ñå
çàïå÷àòâàøå ñ òåñòî.
Áóêâàëíî ñúùèÿ òèï ïåù èìàõ íåî÷àêâàíà âúçìîæ-
íîñò äà ðàçãëåäàì â Ðèì. Ïðèÿòåëè íè ïîêàíèõà íà âå÷åðÿ
â íàöèîíàëåí ñòèë. Çàâåäåíèåòî, â áëèçîñò äî Âàòèêàíà,
ñå ñëàâåøå ñ îðèãèíàëíàòà ñè ïåù çà ïðèãîòîâëåíèå íà
íåáåèçâåñòíèòå èòàëèàíñêè ïèöè. Âñúùíîñò òå ñà áèëè
íàñúùíà õðàíà íà áåäíîòî èòàëèàíñêî íàñåëåíèå, êîåòî
âúðõó íåïðåòåíöèîçíîòî òåñòî ïðèáàâÿëî è ïî ìàëêî ðèáà
â çàâèñèìîñò îò óëîâà. Åäâà ïî êúñíî ñà ïðåòúðïåëè ìíî-
ãîáðîéíèòå ñè ìåòàìîðôîçè, çà äà ïðèäîáèÿò äíåøíèÿ
ïî÷òè íåñðàâíèì âêóñ. Âñåêè êëèåíò ìîæåøå äà ñå ïîëþ-
áóâà äèðåêòíî íà ïðîèçâîäñòâåíèÿ ïðîöåñ. Â çèíàëàòà ïàñò
íà íåãîëÿìàòà ïåù ïåðèîäè÷íî “ïîòúâàõà” èçïðúõíàëèòå
ïèöè, çà äà áúäàò èçòåãëåíè íå äúëãî ñëåä òîâà ïîäõîäÿùî
çàïå÷åíè. Âêóñúò èì áåøå ëåêî ñóõîâàò è ñâèäåòåëñòâóâà-
øå çà ñêðîìíàòà èòàëèàíñêà òðàïåçà â ìèíàëîòî. Îñâå-
æèõìå îðèãèíàëíàòà âå÷åðÿ ñ áóòèëêà “Lacrima Kristi”.
“Ñúëçèòå íà Õðèñòîñ” áÿõà èìåíóâàëè òîâà âèíî íàáîæ-
íèòå èòàëèàíöè è äåéñòâèòåëíî ïðåä çàáåëåæèòåëíèÿ ìó
àðîìàò âñåêè ïîçíàâà÷ ìîæåøå äà èçïàäíå â óìèëåíèå.
17

19. Ñ ïðàçíè÷íî èëè åæåäíåâíî ìåíþ òðàïåçàòà ñÿ-
êàø ñïëîòÿâàøå íàñÿäàëîòî îêîëîâðúñò ñåìåéñòâî. Ìà-
ñè è ñòîëîâå ëèïñâàõà. Âìåñòî òÿõ ñå èçïîëçâàøå êðúãëà
äúðâåíà ñèíèÿ, âèñîêà íå ïîâå÷å îò 20 ñàíòèìåòðà.
Îêîëî íåÿ, ïîäâèëè êðàê èëè íàñÿäàëè âúðõó ïëîñêè
âúçãëàâíè÷êè îò ãðóá âúëíåí ïëàò, ñå ðàçïîëàãàõà ïúð-
âî âúçðàñòíèòå. Âúðõó ñèíèÿòà ñå ïîñòàâÿøå òàâàòà ñ
êà÷àìàê, ôàñóë, ðèáåíà êàøà èëè “êàêâîòî äàë Ãîñ-
ïîä”. ×èíèè íå ñå èçïîëçâàõà. Âèëèöè ëèïñâàõà. Âñåêè
çàãðåáâàøå ïðåä ñåáå ñè îò òàâè÷êàòà ñ äúðâåíà ëú-
æèöà. Íà òðàïåçàòà çà âúçðàñòíèòå ÷åñòî ñå ìúäðåøå
è ñúäèíêà ñ äîìàøíî âèíî. Íÿìàøå ÷àøè. Âèíîòî ñå
íàëèâàøå íàïðàâî â êàëàéäèñàíà ìåòàëè÷åñêà ïàíèöà
- òàñ, êîéòî ñå ïðåäàâàøå îò ðúêà íà ðúêà. Ïî-êúñíî
ñ íàñìåøêà ãî íàðè÷àõìå “ñåëñêè òåëåâèçîð”, çàùîòî
ïðè îòïèâàíå ìîæåøå äà âèäèø îòðàæåíèåòî ñè â îã-
ëåäàëíàòà ïîâúðõíîñò íà âèíîòî. Ïèåíåòî îò ìåòàëè-
÷åñêè ñúä, êîåòî ñå êîðåíè â äðåâíîñòòà, íåçàâèñèìî îò
òåìïåðàòóðàòà ïðèäàâà äîïúëíèòåëíà ïðèÿòíà õëàäè-
íà íà ïèòèåòî. È ñåãà, ïîíÿêîãà ïðåäïî÷èòàì äà ïîåìà
ãëúòêà âèíî îò ìåòàëè÷åñêà ÷àøà.
Çà íàñ, äåöàòà, íàé–ïðèâëåêàòåëíè áÿõà äåñåðòè-
òå. Àêî ìîæåõà äà ñå íàðåêàò òàêà. Íàé-÷åñòî ïðåç
çèìàòà - êîìïîòúò îò îøàâ. Ðàçáèðà ñå, äèåòè÷åí, áåç
çàõàð. Ïëîäîâåòå, äèâè êðóøè îò êúðà, íàöåïåíè, ñå
èçñóøàâàõà íà ñëúíöå. Ñèíèòå ñëèâè ìèíàâàõà çà ëóêñ.
Òîâà, êîåòî ñè ñïîìíÿì ñ óäîâîëñòâèå, å “íàêëàäåíîòî”
ãðîçäå. Ïîäáðàíè ñîðòîâå ñå çàëèâàõà ñ ãðîçäîâà øèðà
â êà÷å èëè ïðúñòåíè äåëâè. Ôåðìåíòàöèÿòà ïðåñè÷àõà
ñ äîáàâÿíå íà ñèíàï è êîé çíàå êàêâî îùå, òà ñëåä ìåñåö
èëè äâà îò ìàçåòî ãî èçâàæäàõà êîíñåðâèðàíî ñ ïèêàí-
òåí âêóñ. Èçäúðæàøå äî ñëåäâàùèÿ ãðîçäîáåð. Ëàâðèòå
18

20. îáèðàøå, ðàçáèðà ñå, ïåòìåçúò ñ ðà÷åë îò òèêâà, êîéòî
ñå ïðèãîòîâëÿâàøå ñúùî îò ãðîçäîâèÿ ñîê.
Ïî îòíîøåíèå íà äåñåðòèòå ëÿòîòî è åñåíòà áÿõà
ðàçòî÷èòåëíè. Êàòî ñå çàïî÷íå îò ðàíîçðåéêèòå “àôóç-
êè” ñëèâè è ñå ïðåìèíå ïðåç ÷åðåøèòå, êàéñèèòå, ïðàñ-
êîâèòå, çà äà ñå ñòèãíå äî áîñòàíèòå è ëîçÿòà, â êîèòî
ïëîäîðîäíàòà çåìÿ ùåäðî ïðåäëàãàøå ïëîäîâåòå ñè.
Äèíèòå è ïúïåøèòå äîêàðâàõà ñ âîëñêà êîëà è ñòîâàð-
âàõà â ìàçåòî íà õëàäíî, à íÿêîè çàðàâÿõà â æèòîòî,
çà äà ñå çàïàçÿò ñâåæè äî çèìàòà. Êúì áîñòàíà êîëàòà
òðúãâàøå íà ðàçñúìâàíå è ñòèãàøå ïî èçãðåâ ñëúíöå.
Äîêàòî âúçðàñòíèòå ñ ïî÷óêâàíå ïîäáèðàõà ïî çðåëîñò
åäðèòå ñî÷íè ïëîäîâå, âúðõó ðàçãúðíàò âñòðàíè îò áîñ-
òàíà ìåñàë íè ñðÿçâàõà ïðàùÿùà äèíÿ, ïîåëà õëàäèíà-
òà íà ðàííîòî óòðî. Â ðúêàòà íè ïúõâàõà è ïî êîìàò
òîïúë õëÿá ñ ïàð÷å ïðÿñíî ñèðåíå.
Îòíîâî èìàõ âúçìîæíîñò äà èçïèòàì ïîäîáíî î÷à-
ðîâàíèå, ãîäèíè ïî-êúñíî, â äåâñòâåíàòà “äæóíãëà” íà
“Çëàòíè ïÿñúöè”, êúäåòî âïîñëåäñòâèå âúçíèêíà êóðîðò-
íèÿò êîìïëåêñ. Áÿõìå íà ïàëàòêè ñ íàöèîíàëåí ó÷åíè÷åñêè
ëàãåð. Â ñúñåäñòâî íàä íåãî èìàøå ëîçå è áîñòàí. Ñ
ïîäðú÷íè ñðåäñòâà ñòîïàíèíúò ñè áåøå ïîñòðîèë è “ðî-
áèíçîíîâñêà” êîëèáà. Ïðåä âõîäà é, ñêîâàíà îò äúñêè, ïðåä-
ëàãàøå ÷óäåñåí èçãëåä êúì ìîðåòî ñêðîìíà ìàñè÷êà ñ ïðè-
ìèòèâíà ñêàìåéêà. Íà íåÿ, ñ ðåçåí äèíÿ â ðúêà, ÷åñòî
ïîñðåùàõìå êàòî åçè÷íèöè èçãðåâà íà ñëúíöåòî, êîåòî âå-
ëè÷åñòâåíî, îãðîìíî è êúðâàâî-÷åðâåíî, áàâíî èçïëóâàøå îò
ãëúáèíèòå íà ìîðåòî. Ñÿêàø ñòàâàõìå ñúïðè÷àñòíè íà
áëàãîãîâååíåòî êúì áîãà Ïåðóí, êîåòî ñà èçïèòâàëè íàøè-
òå ïðåäöè.
Íî íèùî íå ìîæåøå äà ñå ñðàâíè ñ äíèòå íà
ãðîçäîáåðà. Êîëèòå ñå ðàçòîâàðâàõà íà äâîðà, êúäåòî
19

21. ãðîçäåòî ñå ðîíåøå è ñå ïðåõâúðëÿøå â ãîëåìè ïðàâî-
úãúëíè ñúäîâå, îáëèöîâàíè ñ ëàìàðèíà. Â òÿõ ñ âèñîêî
çàïðåòíàòè êðà÷îëè âúçðàñòíèòå, êúì êîèòî ÷åñòî ñå
ïðèñúåäèíÿâàõìå è íèå, ìà÷êàõà çúðíàòà, çà äà ñå îò-
äåëè ãðîçäîâèÿò íåêòàð. Â òåçè íåçàáðàâèìè ìèãîâå
ìîðíèÿò òðóä, âïëåòåí â ðàäîñòòà îò ïëîäîðîäèåòî, ñå
ïðåâðúùàøå â íÿêàêâà âàêõàíàëèÿ íà ðàäîñòòà è áëà-
ãîäàðíîñòòà êúì ïðèðîäàòà.
Ãîäèíè ñëåä òîâà òåçè ñïîìåíè ìè ïîìîãíàõà äà àðàí-
æèðàì åäíà íåçàáðàâèìà ñðåùà ñ ÷óæäåñòðàííè ãîñòè.
Ïðîáëåìúò áåøå êàê äà ñå ïîñðåùíàò ôðàíöóçè â Õàñêîâî.
Ñ êàêâî ìîæåì äà âïå÷àòëèì åäèí ïàðèæàíèí è äâå ïàðè-
æàíêè? Êîé çíàå çà êîé ïúò áåçðåçóëòàòíî îáñúæäàõìå
ðàçëè÷íè âúçìîæíîñòè. Èäåÿòà äà ãè îòâåäåì íà “Øàðà-
ïàíèòå” ìå îñåíè åäâà íà ñëåäâàùàòà ñóòðèí.Òîâà å ìåñ-
òíîñò â ïîäíîæèåòî íà âðúõ “Àèäà”, îáÿâåíà çà íàöèîíà-
ëåí èñòîðè÷åñêè îáåêò, ÷èåòî èìå ñïîðåä ìåñòíîòî íàñå-
ëåíèå ïðîèçòè÷à îò äóìèòå “Øèðà è ïàíèöà”. Çàêúòàíè
âñðåä ÷óäåñíàòà ïðèðîäà, òàì ñà ñå ñúõðàíèëè ìíîæåñ-
òâî êàìåííè “ñúäîâå”, â êîèòî äðåâíèòå òðàêè ñà ïðèãî-
òîâëÿâàëè âèíî. Âñåêè îò òÿõ ïðåäñòàâëÿâà äâîéêà ãðèæ-
ëèâî èçäúëáàíè â ñêàëèòå îâàëíè âäëúáíàòèíè. Ãîðíàòà, â
êîÿòî ñà òúï÷åëè ãðîçäåòî, çàâúðøâà ñ óëåé, êîéòî îòâåæ-
äà øèðàòà â ïî-íèñêî ñòîÿùàòà. Òàì ãðîçäîâèÿò íåêòàð
ñå ñúáèðàë è îñòàâÿë âúëøåáíàòà ôåðìåíòàöèÿ äà ãî ïðå-
âúðíå âúâ âèíî.
Çàðåäèõìå â áàãàæíèêà íà êîëàòà ïîðòàòèâåí õëà-
äèëíèê ñ áóòèëêè “Øàìïàíñêî”, êàøîí êðèñòàëíè ÷àøè
è çà÷àêàõìå ãîñòèòå. Ñëåä ïðèâåòñòâèÿòà ñúîáùèõìå ïðîã-
ðàìàòà è ïîòåãëèõìå ñ êîëèòå êúì âðúõ “Àèäà”. Æèâîïèñ-
íèÿò ïúò íè èçâèñè äî ïëàòîòî â ïîäíîæèåòî íà âúðõà.
Íàïóñíàõìå êîëèòå, ïëåíåíè îò áåçêðàéíàòà äàëå÷èíà, êî-
20

22. ÿòî ñå ðàçñòèëàøå ïðåä î÷èòå íè, íà÷óïâàíà ñàìî îò
çúáåðèòå, çàêúòàëè äðåâíèòå “øèðà-ïàíèöè”. Ïðî÷åòîõ-
ìå ïàìåòíàòà ïëî÷à, êîÿòî ñïîäåëÿøå èñòîðè÷åñêèòå äàí-
íè, è ñå ðàçïðúñíàõìå âñðåä ñàìîäåëíèòå “âèíàðíè”. Ñëåä
òîâà îòâîðèõìå áàãàæíèêà íà êîëàòà è òàì, êúäåòî õè-
ëÿäà ãîäèíè ïðåäè íîâàòà åðà òðàêèòå ñà ïðèãîòîâëÿâàëè
è ïèëè áîæåñòâåíèÿ åëèêñèð, ïîä çâúíà íà êðèñòàëíèòå
÷àøè è ãëúòêà øàìïàíñêî, ñòàíàõìå ñúïðè÷àñòíè ñ äðåâ-
íîñòòà. Ïðîäúëæèõìå â äîìàøíà îáñòàíîâêà îêîëî òðà-
äèöèîííà áúëãàðñêà òðàïåçà, íî àòìîñôåðàòà, ïîðîäåíà
îò êîíòàêòà ñ ãëúáèíèòå íà ìèíàëîòî ïðîäúëæè äà âèòàå
îêîëî íàñ.
Äî êàêâà ñòåïåí ôðåíñêèòå íè ïðèÿòåëè ñà áèëè
âïå÷àòëåíè îò ñðåùàòà ñè ñ Áàêõóñ ïî íàøèòå äðåâíè çåìè
ñè èçÿñíèõìå ïî-êúñíî ïðè ïðåáèâàâàíå â Ïàðèæ. Åñòåñ-
òâåíî, íàìåðèõìå âðåìå äà ñå îáàäèì è íà òÿõ. Âúïðåêè
÷å íå áÿõìå ïðåäóïðåäèëè çà ïðèñòèãàíåòî ñè, ãëàñúò â
òåëåôîííàòà ñëóøàëêà çâó÷åøå êàòî ÷å ëè ñìå áèëè î÷àê-
âàíè ñ íåòúðïåíèå. Íåçàáàâíî íè áÿõà äàäåíè êîîðäèíàòè
è ÷àñ çà ñðåùà íà ñëåäâàùèÿ äåí.
Çà âòîðè èëè òðåòè ïúò áÿõ â Ïàðèæ. Ïîçíàâàõ
îñíîâíèòå ìó çàáåëåæèòåëíîñòè, íî ðàçõîäêàòà ñ íàøèÿ
ïðèÿòåë íè ïðåíåñå âñðåä äðóãè èçìåðåíèÿ íà òîçè óíè-
êàëåí ãðàä, âúçïðèåìàí êàòî ñèìâîëè÷íà ñòîëèöà íà ñâåòà.
Ïðåìèíàõìå ïðåç çàïàçåíè âúâ âðåìåòî óëè÷êè è ïëîùàäè,
íåôèãóðèðàùè â òóðèñòè÷åñêèòå ñïðàâî÷íèöè. Ïëåíåíè îò
àâòåíòè÷íàòà èì àðõèòåêòóðà è ñâúðçàíèòå ñ òÿõ èìåíà
íà Þãî, Çîëà, âúçêðúñâàùè ñÿêàø îò èñòîðèÿòà íà åäèí
âåëèê íàðîä, íå ñå íàñèùàõìå äà ñëóøàìå íàøèÿ ïðèÿòåë –
ëèòåðàòîð, â ðîëÿòà íà ãèä.
Íàäâå÷åð, ôèçè÷åñêè èçòîùåíè è äóõîâíî èçâèñåíè,
áÿõìå ïðèþòåíè â æèëèùåòî ìó, ðàçïîëîæåíî â ãîëÿìà
21

23. ñòàðèííà ñãðàäà. Äîìàêèíÿòà íè ïîñðåùíà ðàäóøíî êàòî
ñòàðè ïðèÿòåëè. Äà ïðîíèêíåø â “ìîÿò äîì-ìîÿòà êðå-
ïîñò” íà ÷óæäåíåöà å èçðàç íà âúðõîâî ãîñòîïðèåìñòâî.
 äîïúëíåíèå áÿõà ïîêàíèëè è òåõåí ïðèÿòåë ñúñ ñúïðóãà
- áúëãàðêà. Ñëåä êàòî ïîîòäúõíàõìå è ñïîäåëèõìå âïå÷àò-
ëåíèÿòà ñè îò ÷óäåñíàòà ðàçõîäêà, ïðåíåñîõìå ñå â òðà-
ïåçàðèÿòà çà âå÷åðÿ. Íå å âúçìîæíî äà îïèøà âñè÷êè ñïå-
öèàëèòåòè. Ìîãà ñàìî äà îòáåëåæà, ÷å ñëåä ñåðâèðàíåòî
íà íÿêàêâè ãúáè ñúíàðîäíè÷êàòà íè äèñêðåòíî ìè îáÿñíè,
÷å òîâà å èçêëþ÷èòåëíî ñêúï äåëèêàòåñ è ìå ïîïèòà êàêâî
ñìå ãè ”ïðàâèëè” â Áúëãàðèÿ, òà äà çàñëóæèì òàêîâà âíè-
ìàíèå. Íå ñå íàëîæè äà é îáÿñíÿâàì, çàùîòî íà ìàñàòà ñå
ïîÿâè ôååðèÿ îò öâåòíè ñíèìêè, îòðàçÿâàùè ïðåæèâÿâà-
íèÿòà íè íà “Øèðà-ïàíèöèèòå”. Âå÷åðÿòà äîñòèãíà êóë-
ìèíàöèÿòà ñè, êîãàòî íà ìàñàòà áåøå ñåðâèðàíà áóòèëêà
îòëåæàëî âèíî ðåêîëòà - 1948 – ãîäèíàòà íà ðàæäàíåòî
íà ñúïðóãàòà ìè. Òàêà è íå ðàçáðàõìå êàê ñà ÿ ðàçóçíàëè,
íî åôåêòúò áåøå ïîðàçèòåëåí. Íåóòðàëíîòî ñåìåéñòâî
èçðàâíè ðåçóëòàòà ñ 1:1. Êúñíî ïðåç íîùòà ñå ðàçäåëèõìå
ñ ïîæåëàíèÿ çà ïîðåäíà ñðåùà îòíîâî íà íàøà òåðèòîðèÿ.
Íà âàêõàíàëèèòå îêîëî ãðîçäîáåðà è âèíîòî, êàòî
ñúáèòèå â ìîíîòîííèÿ æèâîò íà ñåëî, ñúïåðíè÷åõà ñàìî
ðèòóàëèòå îêîëî æåðòâîïðèíîøåíèåòî íà ïðàñåòî. Òÿõ-
íîòî ïðîâåæäàíå çàâèñåøå îò äàòàòà íà ïúðâîòî ñåðè-
îçíî çàñòóäÿâàíå, òúé-êàòî õëàäèëíèêúò äîðè êàòî ïî-
íÿòèå íå ñúùåñòâóâàøå. Ñóåòíÿòà îêîëî òîâà çàáåëåæè-
òåëíî ñúáèòèå áåøå ñàìî ïðèâèäíà. Âñúùíîñò âñåêè
çíàåøå çàäúëæåíèåòî ñè è ñå âêëþ÷âàøå íà îïðåäåëå-
íèÿ ìó åòàï áåç ïîäêàíâàíå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò óøèòå
è ñòèãíå äî êðà÷åòàòà, íèùî íå îñòàâàøå íåîïîëçîòâî-
ðåíî. Îùå íå ðàçïíàòà äà ñúõíå êîæàòà, ñëàíèíàòà
ïîäõîäÿùî ðàçôàñîâàíà, çàìèíàâàøå â ðàçëè÷íè íàï-
22

24. ðàâëåíèÿ. Áëîê÷åòàòà îò íàé-êðåõêàòà é ÷àñò ñëåä ïî-
òàïÿíå âúâ âðÿùà çåëåâà ÷îðáà ñå íàòðèâàõà ñ ìàäæóí
îò ñîë,÷åðâåí ïèïåð è ÷åñúí ïðåäè äà óâèñíàò íà ïðî-
âåòðèâî ìÿñòî. Òðåòîêëàñíàòà ñëàíèíà, çàìèíàâàøå çà
ïðåòàïÿíå â îãðîìíèÿ êîòåë. Ñòàÿòà ñ äîìàøíîòî îã-
íèùå ñå ïðåâðúùàøå â ìåñîïðåðàáîòâàòåëíà ðàáîòèë-
íèöà. Íàé-èíòåðåñíî çà íàñ áåøå ïðèãîòîâëåíèåòî íà
ëóêàíêèòå è áàáåêà. Åëèòíè ïàð÷åòà ìåñî è ñëàíèíà,
îáèëíî îâêóñåíè ñ ïîäïðàâêè è ñîë, ïîòúâàõà â òúðáóõà
è ïóñêàòà èëè ñ ïîìîùòà íà ôóíèÿ ðú÷íî ñå íàòúïê-
âàõà â ÷åðâà. Ñëåä òîâà ñå îñòàâÿõà äà çðåÿò - áàáåêúò
â ïåïåë, à ëóêàíêèòå, óâèñíàëè ïðè ñëàíèíàòà. Â ïúð-
âèòå äíè ñå äàâàøå ïðåäèìñòâî íà ïðÿñíî ïðèãîòâåíà-
òà êúðâàâèöà è ïà÷à. Êîé çíàå êàêâè ìàãèè èì ïðàâåøå
áàáà, íî ñòàâàõà ïðåâúçõîäíè íà âêóñ. Åäâà ñëåä òÿõ
èäâàøå ðåä è íà “äðîáåíèòå”. Ïî òîâà âðåìå â èçáàòà
âèíîòî áåøå ïðèêëþ÷èëî ñ ôåðìåíòàöèÿòà ñè. Ðàçâúð-
çâàøå ñå è ÷óâàëúò ñ îðåõèòå. Ðàííèòå óòðèíè ñå îãëà-
ñÿõà îò ëàÿ íà êàíäæèòå è íåñòðîéíèòå ãëàñîâå íà
êîëåäàðèòå. ...”Îé, Êîëåäî, ìîé Êîëåäî, ðîäèëî ñå Áîæå
÷åäî...”
...Îêîëî òðàäèöèîíî çàðåäåíèòå ñîôðè çàïî÷âàõà
êîëåäíèòå ïðàçíèöè...
Ãîäèíè ñëåä òîâà ñå ñðåùíàõ ñúñ ñúùèÿ òèï “íèñêî
ñåðâèðàíå” â ßïîíèÿ. Áÿõ ïîêàíåí äà ñå çàïîçíàÿ ñ íàöèî-
íàëíèÿ èì áèò, íà ðîæäåí äåí â äîìà íà ïðîô. Ñàñàêè-
äåêàí íà ìåäèöèíñêèÿ ôàêóëòåò â Òîêèî. Òðàïåçàòà, îòðó-
ïàíà ñ ãîçáè, ñå ðàçëè÷àâàøå îò íàøàòà ñèíèÿ ñàìî ïî
ïðàâîúãúëíàòà ñè ôîðìà. Âèñî÷èíàòà áåøå ñúùàòà. Ñÿäà-
øå ñå íà ïîäà âúðõó ïëîñêè âúçãëàâíèöè. Íÿêîè îò òÿõ áÿõà
ñíàáäåíè ñ êúñà îáëåãàëêà, êîÿòî ïîçâîëÿâàøå íà êðúñòà äà
ñè “îòäúõíå”. Ïðåäëàãàõà ãè íà ãîñòè, íåñâèêíàëè ñ íåï-
23

25. ðèâè÷íàòà ïîçà. Âåðîÿòíî íèñêîòî ñåðâèðàíå áå òðàäè-
öèÿ, óïîðèòî ñúõðàíÿâàíà ñ âðåìåòî. Êàêòî è æèâîïèñíè-
òå èì íîñèè,êîèòî èçïîëçâàõà ãëàâíî â äîìàøíà îáñòàíîâ-
êà. Êàêâà å âðúçêàòà ìåæäó òåçè ñõîäíè òðàäèöèè â ñåð-
âèðàíåòî ìåæäó äâà íàðîäà, îòñòîÿùè íà õèëÿäè êèëîìåò-
ðè, îòäåëåíè îò âîäèòå íà îêåàíà, ñè îñòàâà çàãàäêà.
Ïðåç çèìíèòå äíè è íîùè â çàòðóïâàíîòî îò ñíåãà
ñåëöå íå ñè ñïîìíÿì äà ñúì ÷óâñòâàë ñòóä, âúïðåêè ÷å
ïå÷êè íÿìàøå.
Ïî-êúñíî ïðè ïîñåùåíèå èç çàìúöèòå â Ñëîâàêèÿ ñè
èçÿñíèõ çàùî å áèëî òàêà. Â çíîåí ëåòåí äåí, ïðèÿòíàòà
õëàäèíà, ñ êîÿòî íè ïîñðåùíàõà çàëèòå íà ïðåâúðíàòàòà
â ìóçåé ñòàðîäàâíà ñãðàäà, îò ñàìîñåáå ñè íàñî÷è ðàçãî-
âîðà êúì òåìïåðàòóðàòà â ïîìåùåíèÿòà, êîÿòî íå ñå
äúëæåøå íà ñëîæíè êëèìàòè÷íè èíñòàëàöèè. Êîëåãà îáúð-
íà âíèìàíèå, ÷å äåáåëèòå ïîâå÷å îò ìåòúð ñòåíè, âñúù-
íîñò âúðøàò ñúùàòà ðàáîòà. Òàçè áåëåæêà ìè ïðèïîìíè
çà ïðèìèòèâíàòà ñåëñêà êúùóðêà, ñúñ ñúùî òàêà äåáåëè
ñòåíè, êîèòî ðåâíîñòíî ñúõðàíÿâàõà â ïàçâèòå ñè ïðåç
çèìàòà - òîïëèíàòà, à ïðåç ëÿòîòî õëàäèíà.
*
* *
Îò äíåøíà ãëåäíà òî÷êà òðóäúò â îíåçè äàëå÷íè
ãîäèíè èçãëåæäàøå îò÷àéâàùî íåïðèâëåêàòåëåí.
Îðåøå ñå ñ ïëóã. Ñååøå ñå íà ðúêà. Æúíåøå ñå ñúñ
ñúðï è ïàëàìàðêà. Ñíîïèòå ñå èçâîçâàõà íà õàðìàíà,
êúäåòî çàïî÷âàøå ôèíàëíèÿò òðóäîâ ðèòóàë - âúðøèò-
áàòà. Òàì âçåìàõìå ó÷àñòèå è íèå, âúçñåäíàëè äèêàíÿ-
òà. Äúðâåí ïëîò ñ íàáèòè âúâ âúíøíàòà ìó îñíîâà
îñòðè êðåìú÷íè ïàð÷åòà, êîèòî ïðåâðúùàõà íàñòëàíè-
24

26. òå ïëàñòîâå æèòíè êëàñîâå â ñëàìà è îòäåëÿõà çúðíîòî.
Òåãëåíà îò êîíå, êàòî ïðèêàçíà ëÿòíà øåéíà, äèêàíÿòà
ñå íîñåøå ïî îáøèðíèÿ õàðìàí è âäèãàøå ñëåä ñåáå ñè
îáëàöè îò ïðàõîëÿê, êîéòî ïîëåïâàøå ïî òÿëîòî, çàåä-
íî ñ áëèêíàëàòà îò æåãàòà ïîò. Óìîðèòåëåí, íî äúëãî-
î÷àêâàí ôèíàë, êîéòî çàâúðøâàøå â õàìáàðà ñ íàñèï-
âàíå íà çëàòèñòî-æúëòîòî çúðíî.
Íèêîé íå ñå îïëàêâàøå. Íèêîãî íå ïîäêàíÿõà.
Ñúùåñòâóâàõà íåïèñàíè çàêîíè è íåâèäèì òðóäîâ êî-
äåêñ, êîéòî îáåäèíÿâàøå âñè÷êè â ñòðåìåæà èì çà îöå-
ëÿâàíå. Ñòàâàõà â çîðè, çà äà ñòèãíàò íà íèâàòà ïî
õëàäíî.  íàñòúïâàùèòå ñëåäîáåäíè ÷àñîâå, íà ìàëêè
ÿòà ñå ïðèþòÿâàõà ïîä äúðâåòàòà, êîèòî ãè áðàíåõà îò
æàðêèÿ ñëúí÷åâ àïîãåé, çà äà îòäúõíàò è ïîõàïíàò.
Îáèêíîâåíî òàðàòîð. Áåç ìëÿêî.
Ñâåæåñòòà ìó ñ ïîäêèñåëåíà, çàñîëåíà âîäà îöåíèõ
åäâà ïî êúñíî, íà êúìïèíã ïî çíîéíîòî êðàéáðåæèå íà
Ïåëîïîíåñ. Ïðîãîíåíè îò çàäóõà â ïàëàòêàòà è ïîäñëîíåíè
îò ïàëåùèòå ëú÷è íà ñëúíöåòî, ïîä êëîíèòå íà ìàñëèíåíî
äúðâî, ðåøèõìå äà ïðîáâàìå è èçïèòàíàòà ñåëñêà ðåöåïòà.
Íåéíàòà ëåêîòà è îáîäðèòåëåí åôåêò íè î÷àðîâà. Äî êðàÿ
íà ïðåáèâàâàíåòî ÿ èçïîëçâàõìå â îáåäíîòî ìåíþ, êàòî
“àíòèäîò” ñðåùó ãîðåùèíàòà.
Îùå äâå íåùà âúçïðèåõ ïî äðóã íà÷èí â ïîäíîæèåòî
íà Îëèìï.
Çâåçäèòå. Íà áåçîáëà÷íèÿ íîùåí ñâîä èçãëåæäàõà ïî-
åäðè. Ñ ïî-íàñèòåí áëÿñúê.
È ìóçèêàòà. Ãðúöêà ìóçèêà â ïðèòèõíàëàòà ìàñëèíîâà
ãîðè÷êà.  íîùíèòå ÷àñîâå, êîãàòî çàïî÷âà äà ñå ÷óâñòâà
ñâåæèÿò ïîëúõ îò ìîðåòî. Ñ ãëúòêà êîíÿê, ïðèþòèëà
çâåçäè.
Ïîòîìöèòå íà åëèíèòå ñà áåçîòðàäíî âëþáåíè â
25

27. ñîáñòâåíàòà ñè ìóçèêà.  ïåñíèòå ñè çà ëþáîâòà áåç íà÷àëî
è áåç êðàé. Ìîæå áè ïðèðîäàòà ãè ïðåäðàçïîëàãà êúì òîâà.
Èëè ðàçâàëèíèòå, ïðèòàèëè áðúíêè îò èñòîðèÿòà íà
÷îâå÷åñòâîòî.
 òðóäîâîòî åæåäíåâèå íà ñåëî îò îíèÿ âðåìåíà
íÿìàøå ðàáîòíî âðåìå. Ñâåòëèíàòà îïðåäåëÿøå äî êî-
ãà äà ñå òðóäÿò - îò çàçîðÿâàíå äî ñóìðàê. Ïî “èêèí-
äèÿ” ñå ÷óâàõà õëîïàòàðèòå íà æèâîòíèòå è ïðèãëóøå-
íèòå ïîäâèêâàíèÿ íà ñòîïàíèòå èì. Öÿëîòî “êðàëñêî
âîéíñòâî” ñå çàâðúùàøå îò êúðà. Ñ êó÷åòàòà, ñ ìàãà-
ðåòàòà, ñ äèñàãèòå. Ïîíÿêîãà è ìàéêà, ïðåìåòíàëà íà
ãúðáà ôóòà, çàãúðíàëà íåâðúñòíî äåòåíöå. Âèñÿëî â
èìïðîâèçèðàíàòà é ëþëêà ïîä êëîíèòå íà ñúñåäíî äúð-
âî. Îò âðåìå-íàâðåìå ïðèëàñêàâàíî êúì îòðóäåíàòà
ìàé÷èíà ãðúä.
Øóìúò è òðîïîòúò îò óëèöèòå ïðåëèâà êúì äâîðî-
âåòå è ïîñòåïåííî çàãëúõâà ñ ïàäàíåòî íà çäðà÷à. Òóê-
òàì íÿêîé îùå ãúë÷è äîáèòúêà èëè ïîäðåæäà çåìåäåë-
ñêè ñå÷èâà, äîêàòî êðàé îãíèùåòî ñå ðàçñòèëà ñêðîì-
íàòà òðàïåçà. Ïî ìàëêèòå ïðîçîð÷åòà çàïî÷âàò äà ïðîá-
ëÿñâàò ñâåòëèíèòå íà ãàçåíèòå ëàìïè ñ òóìáåñòè øèøå-
òà è êðúãëî îãëåäàëöå çàä òÿõ, êîåòî óäâîÿâà ïëàìúêà,
ïîòðåïâàù ïðè íàé-ìàëêèÿ ïîëúõ íà âúçäóõà. Ñâåùèòå
áÿõà íåèêîíîìè÷íè. Äîðè êàíäèëî íå ñå âèæäàøå ,
çàùîòî ñëúí÷îãëåäîâîòî ìàñëî îùå íå áåøå íàâëÿçëî
â áèòà, à ñ ìàñ êàíäèëî íå ãîðè. Ëóêñ è ãîðäîñò áåøå
âåòðîóïîðíèÿò ôåíåð, ñ êîéòî â áóðíà è íåïðîãëåäíà
íîù ìîæåø äà ïðåñêî÷èø, äà ïðîâåðèø äîáèòúêà èëè
äà ïîìîãíåø íà áÿë ñâÿò äà ñå ïðúêíå òåëåíöå èëè
êîí÷å-âèõðîãîí÷å.
Ìðàêúò, ñúþçåí ñ òèøèíàòà, ïîñòåïåííî çàòðóïâà
ãëóõèòå ñåëñêè óëè÷êè è ñãóøåíèòå ïîêðàé òÿõ êúùóðêè.
26

28. Íàä ñåëöåòî ìèëîñòèâî ðàçñòèëà êðèëå íîùòà íà îòäè-
õà è îòìîðàòà.
Îò ïîòúíàëèòå â òúìíèíà óëè÷êè êîíòðàñòúò íà
ñïîìåíèòå ìå ïðåíàñÿ íåî÷àêâàíî âñðåä ñâåòëèííèòå âîäî-
ïàäè íà Áðîäóåé. “Îëèâàùè” ñå ïî áåçêðàéíèòå êîðïóñè íà
ñãðàäèòå, òå èçãàñâàò çà ìèã, çà äà èçáóõíàò îòíîâî â
áåçáðîé ñâåòëèííè êàïêè. Ðàçíîöâåòíè ôååðèè, ðàçäèðàùè
íåóìîðíî óòðîáàòà íà ìðàêà. Áðîäóåé ïðåç íîùòà - ôèîðä
îò ïóëñèðàùè ñâåòëèíè, íà äúíîòî íà êîéòî ìðàâóíÿê îò
÷îâåøêè ñúäáè, òúðñè âñåêè ñîáñòâåíà ïúòå÷êà â æèâîòà.
Ñâåòîâå, â êîèòî âúîáðàæåíèåòî ìå îòíàñÿ. Äèàìåòðàëíî
ïðîòèâîïîëîæíè èçìåðåíèÿ.
*
* *
Êîëêîòî è ìîíîòîíåí äà èçãëåæäàøå æèâîòúò â
áàùèíîòî ñåëöå, â íåãî ïëàõî è íåñïîêîéíî ïóëñèðàõà
íÿêîëêî îãíèùà.
Íà ïúðâî ìÿñòî – ó÷èëèùåòî, íàé-ñîëèäíàòà ñãðà-
äà â ñåëîòî, ïî-ãîëÿìà, ïî-ïðåäñòàâèòåëíà è îò öúðêâà-
òà. Ñòðîåíà å ñ îáùè óñèëèÿ. Ñ âñåêè êàìúê, ñ âñÿêà
òóõëà, ñãîâîð÷èâèòå ñåëÿíè ñÿêàø ñà âãðàæäàëè â íåãî
íàäåæäèòå ñè çà ïî-äîáðî áúäåùå. Àêî íå çà ñàìèòå
òÿõ, çà äåöàòà èì, îãëàñÿùè ñ âåñåë ãëú÷ ïðîñòîðíèòå
ìó ñòàè. Ïðèçîâàíè îò øêîëñêèÿ çâúíåö. Ïðåìåòíàëè
ïðåç ðàìî òîðáè÷êà ñ áóêâàð, ïëî÷êà è êàëåì.  ïî-
ãîðíèòå êëàñîâå ñ òåòðàäêà, ìàñòèëíèöà è ïåðî. Íàâëå-
÷åíè â êðèâî-ëÿâî ñêðîåíè äðåøêè îò ñîáñòâåíîðú÷íî
òúêàíî ïëàòíî. Íî ñ ãðåéíàëè î÷è, ãîòîâè äà ïîïèÿò
áåç îñòàòúê ëú÷èòå íà çíàíèåòî îò ó÷èòåëèòå ñè - íå-
ãîâèòå æðåöè.
27

29. Ó÷èòåëÿò íà ñåëî â îíèÿ âðåìåíà. Åäâà ëè ùå
íàìåðèòå ïî-äîñòîéíà ôèãóðà îò íåãî. Ïðîñòî çàùîòî
âúïëîùàâàøå â ïúëíèÿ ñìèñúë äóìàòà - ó÷èòåë. Ñåÿ÷,
êîéòî õâúðëÿ äîáðè ñåìåíà ñ íàäåæäàòà, ÷å ùå ïîæúíå
îò òÿõ, îñâåí çíàíèå è êóëòóðà. Ñ âñÿêà ñâîÿ ñòúïêà,
ñ ïîâåäåíèåòî ñè, ñ ïðàâîãîâîðà è îáëåêëîòî, ñ óñìèâ-
êàòà – íà ñú÷óâñòâèå èëè íà óêîð, òîé ñå ïðåâðúùàøå
â ïðèìåð, íîñèòåë íà íîâîòî, ñèìâîë íà ïðîãðåñà. Ïðîñ-
òè÷êèòå ñåëñêè õîðà íå ñàìî ãî óâàæàâàõà. Òå áëàãîãî-
âååõà ïðåä íåãî è èçðàçÿâàõà ïðåêëîíåíèåòî ñè ïðåä
äåëî ìó êàòî òèòóëóâàõà èìåòî ìó ñ åäíà åäèíñòâåíà
äóìè÷êà - Ó×ÈÒÅËßÒ - ñ ïúëåí ÷ëåí, â êóðñèâ è ñ
ãëàâíè áóêâè!
Òàêà ãè òà÷åøå â ñúðöàòà ñè íàðîäúò. Òàêà ñ
áîëêà èçïðàòèõ â íåáèòèåòî è ðîäèòåëèòå ñè. Îïîâåñòåíè
in memoriam, êàòî ó÷èòåëÿò Ïðîäàí è ó÷èòåëêàòà Îëãà. Òà
êîé ëè çíàåøå ôàìèëíèòå èìåíà íà òÿõ - âñåèçâåñòíèòå!
Íå èìïðîâèçèðàì òîçè ðåêâèåì â ïàìåò ñàìî íà ðîäè-
òåëèòå ñè, à è çà ñúðàòíèöèòå èì, êîèòî êàòî ìèñèîíåðè
ðàçíàñÿõà ãðàæäàíñêîòî íè ñúçíàíèå è êóëòóðà è â íàé-
îòäàëå÷åíèòå ñåëèùà íà ðîäèíàòà.
Íå ÷å áÿõà áåçóïðå÷íè, çà äà ãè èçäèãàìå â êóëò.
Íî â çàòúíòåíîòî ñåëöå áåç ñúìíåíèå ãè èäåàëèçèðàõà.
Ó÷èòåëèòå çíàåõà òîâà è òúêìî òî ãè ñòèìóëèðàøå äà
ñå ñàìîóñúâúðøåíñòâóâàò, çà äà îòãîâàðÿò íà ïðåäñòà-
âàòà çà òÿõ. Êàòî àêòüîðè íà ñöåíàòà íà âñåêèäíåâíèÿ
æèâîò. Ñ õàðàêòåðè, ðàçëè÷íè êàòî èìåíàòà èì. Ñàøî,
Âàñà, ãîëåìèÿò Êîëüî, ìàëêèÿò Êîëüî, Äåë÷î Õàðàëà-
íîâ - äóøàòà íà êîìïàíèÿòà. ×îâåêúò-îðêåñòúð - àð-
òèñò, õóäîæíèê, äðàìàòóðã, ñöåíàðèñò, ðåæèñüîð,
ãðèìüîð, äåêîðàòîð, ìóçèêàíò, êóêëîâîä, äèðèãåíò, àðàí-
æîð, ÷àðîäååö, äóøåâåäåö. Ìàãüîñíèê, ïîä ñúçèäàòåë-
28

30. íèòå ëàïè íà êîéòî ó÷èëèùíèÿò êîðèäîð ñå ïðåâðúùà-
øå â òåàòðàëåí ñàëîí, ñòàÿòà â äúíîòî - íà ñöåíà ñúñ
çàâåñà, êîé çíàå îò êàêâî, îòìåñòâàùà ñå íà ïðåñåêóëêè,
êàòî ÷å çàåêâà, çà äà îòêðèå òúðæåñòâåíî ïðåä î÷èòå
íà âòðåùåíàòà ïóáëèêà çàòðîãâàùè ñöåíêè îò äðàìà-
òóðãè÷íîòî ìèíàëî. Áèëî çà òðàãåäèÿòà íà Àñåíÿ, ïîò-
ðåñàâàùèòå ñòðàäàíèÿ íà Ãåíîâåâà èëè ïðåæèâÿâàíèÿ-
òà íà Àëáåíà. Äðàìàòè÷íè ìèãîâå, êîãàòî Ìåëïîìåíà
âëàñòâóâàøå êàêòî âúðõó åíòóñèàñòèòå íà ñöåíàòà, îñå-
íÿéêè ãè ñ àðòèñòè÷íî âäúõíîâåíèå, òàêà è íàä çàõëàñ-
íàëàòà ñå ïóáëèêà, âæèâÿâàùà ñå äî òàêàâà ñòåïåí, ÷å
äà íàñêà÷à âúçáóäåíî ñ âúçãëàñè “Èâîõ, óòðåïàõà ó÷è-
òåëêàòà!” ïðè ïàäàíåòî é íà ñöåíàòà. Äà ñå çàâúðíå çà
ìèã â äåéñòâèòåëíîñòòà è óñïîêîåíà äà ñå ïîòîïè îòíî-
âî â òðåïåòà íà äðàìàòà, îò êîÿòî ÿ èçòðúãâà ñêðèáó-
öàíåòî íà ïåëòå÷åùàòà çàâåñà. Ðàçîòèâàõà ñå êàòî îíå-
ìåëè. Íåóêè çà àïëîäèñìåíòè. Ñ ïðèõëèïâàíèÿ ìåæäó
ðåäîâåòå è áëåñíàëè îò ïðåæèâÿíîòî î÷è. Äîêîñíàòè îò
âåêîâå÷íàòà ìàãèÿ íà òåàòúðà.
Íà äðóãèÿ äåí âúçðàñòíà æåíèöà, ñðåùàéêè ìàé-
êà ìè âúçêëèêâà “Èâîõ, ó÷èòåëêå, òè ñè áèëà æèâè÷êà”
è ÿ ïîãàëâà íåæíî ïî ñòðàíèòå.
 àðõèâèòå é ñå å çàïàçèëî è åäíî ïèñìî, êîåòî
ïî ñòå÷åíèå íà îáñòîÿòåëñòâàòà ñòàíà èçâåñòíî â öÿë
ñâÿò.
Âåäíúæ íà îáåäíà òðàïåçà, ìàéêà âå÷å ïåíñèî-
íåðêà, îáúðíà âíèìàíèå íà ñúîáùåíèå â “Ëèòåðàòóðåí
ôðîíò”, ñ êîåòî óðåäíèêúò íà äîì-ïàìåòíèêà íà Øîëî-
õîâ â Ìîñêâà àïåëèðàøå êúì ÷èòàòåëèòå äà èçïðàòÿò
íà ìóçåÿ ñòàðè èçäàíèÿ îò “Òèõèÿò Äîí” çà ïðîó÷âàíå
ñòåïåíòà íà ïðèëàãàíàòà â ìèíàëîòî öåíçóðà â ðàçëè÷-
íèòå ñòðàíè. Ïîäãîòâÿøå ñå þáèëåéíà êíèãà ïîä íàä-
29

31. ñëîâ “Òèõèÿò Äîí â äåéñòâèå”. Ìàéêà ìè ïðèòåæàâàøå
ïúðâîòî ìó èçäàíèå, îòïå÷àòàíî íà áðîøóðè ñ ïðîäúë-
æåíèå. Òúé-êàòî î÷àêâàøå ìíåíèåòî ìè, ñïîäåëèõ, ÷å
ìÿñòîòî íà òîçè óíèêàò å òàì. Òóê ïðèòåæàâàõìå ëóê-
ñîçíîòî èçäàíèå íà êíèãàòà. Ïîñúâåòâàõ ÿ äà íàïèøå
ïðèäðóæèòåëíî ïèñìî, íî îòêàçàõ äà ãî ïðåâåæäàì ñ
ìîòèâà, ÷å êîéòî ñå èíòåðåñóâà, ùå ñè íàìåðè ïðåâîäà÷.
Ãðèæëèâî îïàêîâàõ è èçïðàòèõ ïðàòêàòà. Êîãàòî âå÷å
áÿõìå ïîçàáðàâèëè çà ñëó÷àÿ, ïðèñòèãíà ïàêåò ñ òîêó-
ùî èçëÿçëîòî èçäàíèå. Â ïðåâúçõîäåí ïðåâîä, öèòèðà-
íî, â íåãî ñå ìúäðåøå ïèñìîòî íà ìàéêà. Ñ äóìè íà
âúçõèùåíèå àâòîðúò ñïîäåëÿøå ÷óâñòâàòà ñè êúì íåç-
íàéíàòà áúëãàðñêà ó÷èòåëêà, êîÿòî íà ãàçåíà ëàìïà
÷åòÿëà ïðåä çàòàèëèòå äúõ ñåëÿíè çà âúëíóâàùèòå ñú-
áèòèÿ ïî áåçêðàéíèòå ðóñêè ñòåïè. Ùå ïîâåðÿ òîì÷åòî,
â êîåòî ìàéêà ìè å öèòèðàíà êàòî ñúàâòîð, íà äúðæàâ-
íèÿ àðõèâ.
È âñå ïàê âñè÷êî, êîåòî èçðåäèõ äîòóê, å ñàìî
âúíøíî îïèñàíèå, áëåä è íåñðú÷åí îïèò äà îòðàçÿ
íåîáÿòíàòà äóøåâíîñò íà ñåëñêèÿ ó÷èòåë, ïðåâúðíàë ñå
â “Ãóðó” çà íàðîäà. Çà ùàñòèå, ëèòåðàòóðíèÿò òàëàíò
íà ìàéêà ìè õâúðëÿ âúòðåøíà ñâåòëèíà âúðõó òàçè
äîñòîéíà çà ïðåêëîíåíèå äóøåâíîñò. Âúðõó òîâà óäîâ-
ëåòâîðåíèå, êîåòî áëèêà îò ïîåòè÷íàòà é èçïîâåä ïîä
íàäñëîâ “Ñòàðàòà ó÷èòåëêà”:
...” Çâúíè çâúíåö. Îòìåðâà âðåìåòî
íà ìîåòî ñúðöå... ãíåçäî çà ïòèöè...
ïðåç ìîèòå ïðîëåòè äîëèòàëè.
Çâúíè çâúíåö... Â òèøèíàòà
îòëåòÿë êîïíåæ... îòðîíåí çâúí...
Èçïðàâåíà ïðåä âðåìåòî ñòîÿ...
30

32. è âðåìåòî èçïðàâåíî ïðåä ìåí ñòîè...
Çâúíè...çâúíè ñúðöåòî ìè...
Ñúðöåòî... ñâåòîôàð çà ïòèöèòå...
×åðâåíà... è... çåëåíà... ñâåòëèíè...
çà òðúãâàíå... ïðåñòîé... çà ïúò...
ïðåç ìîÿòà äóøà â äàëå÷èíè....
ïîòåãëèëè âèé... ìîèòå ó÷åíèöè!
*
* *
Äðóãî ñðåäèùå íà îáùåñòâåí æèâîò áåøå ñåëñêàòà
êðú÷ìà. Ñ òèïè÷íàòà ìèðèçìà íà ïîäîâî ìàñëî, ïðèìå-
ñåíà ñ äúõà íà ïðåêèñíàëè òóðøèè, àðîìàòà íà ïðåïå-
÷åíà ðàêèÿ è óõàíèåòî íà ãúñòî ÷åðâåíî âèíî. Ñ êëî-
êî÷åùà ãëú÷êà, ïðîíèçâàíà ïîíÿêîãà îò ãíåâíèòå äåöè-
áåëè íà íå÷èé âúçìóòåí ãëàñ. Âçðèâÿâàíà îò âðåìå íà
âðåìå îò ãðúìîãëàñåí ñìÿõ, â îòãîâîð íà ïîðåäíèÿ ìà-
ñàë. Òóê ñå áèñòðåøå ïîëèòèêàòà, èçãðàæäàøå ñå â êðàê
ñ âðåìåòî ìèðîãëåä. Âñðåä çâúíà íà ïðèÿòåëñêî ïîòðàê-
âàíå íà ðåãàë÷åòà è íàçäðàâèöè. Ãëú÷êà, êîÿòî ìèãíî-
âåíî ñòèõâàøå â ìèíóòèòå çà íîâèíèòå, êîãàòî âêëþ÷-
âàõà ïîðåäíàòà íîâîñò çà ñåëîòî - ðàäèîàïàðàò ñ àêó-
ìóëàòîð. Ïîä ñâåòëèíàòà íà ïåòðîìàêñîâàòà ëàìïà íàï-
ðåãíàòèòå ëèöà ïîïèâàõà âñÿêà äóìà íà ãîâîðèòåëÿ.
Çàìðúçíàë îò íàïðåæåíèå ìèìàíñ, ïðåïàðèðàí êàòî ÷å
ëè îò ðàäèîâúëíèòå. Çà äà èçáóõíå ñëåä òÿõ â îùå ïî-
áóðíè ïðåïèðíè è âúëíåíèÿ, çàãëúõâàùè åäâà ñúñ ñãúñ-
òÿâàíåòî íà ìðàêà.
Íà äíåâíà ñâåòëèíà, ñúñ çàëîñòåíàòà ñè âðàòà è
ñïóñíàòè êåïåíöè, êðú÷ìàòà ñ íèùî íå íàïîìíÿøå çà
êëîêî÷åùèòå íîùíè ñòðàñòè. Îòâîðåíà ãîñòîïðèåìíî
ñåãà å ñàìî âðàòàòà íà ïðèñòðîåíàòà êúì íåÿ áàêàëíè-
31

33. öà. Íà þíàøêà âåðåñèÿ òóê ìîæåøå äà ñå êóïè ñîë, ãàç,
ëàìïåíè øèøåòà, ñîäà-êàóñòèê, îãðîìíè êàëúïè ñàïóí
çà ïðàíå. È, ðàçáèðà ñå, øàðåíè øåêåðåíè ïðú÷êè è
çàõàðíè ïåòëåòà - ÷åðâåíè, çåëåíè, æúëòè - êàöíàëè
âúðõó äúðâåíè êëå÷êè. Èëè åëåêòðè÷åñêî ôåíåð÷å ñ
ðàçíîöâåòíè ïðîæåêöèîííè ñòúêúëöà, êàêòî è ïèñòîëå-
òè - èãðà÷êè. Áîæå, êàêâè ëè íå ñúáëàçíè èìàøå òàì!
Âìåñòî ñ ãëú÷êà îò êðú÷ìàòà, ïóñòàòà ïðåç äåíÿ
óëèöà ñå îãëàñÿøå îò çâóöèòå íà ñúñåäíàòà êîâà÷íèöà.
Ñúñ çàõàðíî ïåòëå â ðúêà áåøå óäîâîëñòâèå äà ñå
íàáëþäàâà îãðîìíîòî äóõàëî, êîåòî â äåòñêîòî íè âú-
îáðàæåíèå ñå ïðåâðúùàøå â ðàçÿðåí âåëèêàí, ÷èèòî
èçäóòè áóçè èçäóõâàõà îò çèíàëàòà ìó ïàñò ñâèñòÿùè
ñòðóè âúçäóõ, êîèòî âèõðåõà æàðàâàòà ñ ïîðåäíîòî òëå-
åùî â íåÿ ïàð÷å æåëÿçî. Ïîëîæåíî íà íàêîâàëíÿòà
âúðõó íàæåæåíàòà ìó äî áÿëî ïîâúðõíîñò, ñå èçñèïâà-
øå êàíîíàäàòà íà ÷óêîâåòå, êîÿòî âñðåä çâúí è èñêðè
ìó ïðåäàâàøå æåëàíàòà ôîðìà.
Ñëåä êàòî ñå íàñèòèì íà çâó÷íàòà ãëåäêà ïîòåãëÿ-
ìå ëåíèâî êúì ñëåäâàùàòà ñïèðêà. Çà ðàçëèêà îò äèíà-
ìè÷íàòà êîâà÷íèöà ñúñ ñâîÿòà ìîíîòîííîñò, òÿ óòàëîæ-
âàøå ñåòèâàòà. Ïîäîáíî íà îæèâÿëî êúò÷å îò ïàñòåëíî
ïëàòíî íà íåèçâåñòåí ìàéñòîð, ïðåä î÷èòå íè èçíèêâà-
øå ñåëñêàòà âîäåíèöà. Êàöíàëà íà æèâîïèñíà âèñî÷è-
íà, â ñÿíêàòà íà äâà îãðîìíè áðÿñòà, òÿ îáñåáâàøå
ïîãëåäèòå. Ñòðóèòå íà ñòè÷àùèÿ ñå íàäîëó áóåí ïîòîê
ñå ñãðîìîëÿñâàõà âúðõó äúðâåíîòî é êîëåëî, êîåòî ñ
ðèòìè÷íî ïîñêúðöâàíå ðàçäâèæâàøå ìåëíè÷íèòå êàìú-
íè. Ñ íàáðàøíåíè ðóíòàâè âåæäè è èçïîáåëåëè äðåõè,
ìëèâàðÿò ñ óñìèâêà íè ðàçðåøàâàøå äà ïîçÿïàìå êàê
îò óëåÿ íàä âîäåíè÷íèòå êàìúíè íà ñòðóéêà ñå ñèïåõà
æèòíèòå çúðíà, êîèòî, ïðèòèñíàòè â íåóìîëèìèòå èì
32

34. îáÿòèÿ, ñå ïðåâðúùàõà â ïóõêàâî áðàøíî. Èçëèçàìå îò
óòðîáàòà íà âîäåíèöàòà è õóêâàõìå íàâúí. Ðàçìÿòàìå
ïî òðåâàòà äðåøêèòå ñè è ñ âåñåëè êðÿñúöè ñå õâúðëÿìå
â ïðîõëàäíèòå âîäè íà âèðà â íåéíîòî ïîäíîæèå. Âîä-
íèòå ïðúñêè îêîëî íàñ íà ìèãîâå ïðå÷óïâàò ñëúí÷åâàòà
ñâåòëèíà â öâåòîâåòå íà äúãàòà, íî áåç äà èì îáðúùàìå
âíèìàíèå ïðîäúëæàâàìå äà ñå ïëèñêàìå è äà îãëàñÿìå
ñ âèêîâå îïóñòÿëîòî ñåëî.
*
* *
Ñúðöåòî íà ñåëîòî íåñúìíåíî ñè îñòàâà ìåãäàíúò.
Íî íåãîâèÿò ðèòúì è ïóëñàöèè ìîãàò äà ñå ïî÷óâñòâó-
âàò ñàìî â ïðàçíè÷íè äíè, êîãàòî ñúáèðà ìëàäî è ñòà-
ðî, ñòúêìåíî â æèâîïèñíè îäåæäè. Ñ âåçàíè íîñèè,
ïðèñòåãíàòè ñúñ ñðåáúðíè ïàôòè. Íàêè÷åíè ñ íàíèçè îò
ïåíäàðè. Ñ ðîñíè êèòêè çàáó÷åíè ïîêðàé ÷åëîòî.
Ñáîðèùå, êîåòî â äíåøíè äíè áè íè èçãëåæäàëî
êàòî îæèâÿë îò ïðèêàçêèòå åòíîãðàôñêè ìóçåé , ÷èéòî
ïðåëåñòíè åêñïîíàòè äåôèëèðàò ïðåä âòðåùåíèòå íè
î÷è êàòî õàîòè÷íî ìîäíî ðåâþ. Ïðè êîåòî íå çíàåø
êúäå ïî-íàïðåä äà íàñî÷èø ïîãëåäà ñè. Íà êîÿ ñòðàíà
äà ñå îáúðíåø.
Ðó÷èëîòî íà ãàéäàòà çàåäíî ñ êëàðíåòà è ãúäóë-
êèòå, ïîä òúòåíà íà òúïàíà, êàòî ïî âúëøåáíà êîìàí-
äà ïðèõâàùàò, çàõâàùàò è ïîäðåæäàò ôèãóðèòå íà õî-
ðî. Íà òàëàçè, íà òàëàçè, áàâíî è ïîñòåïåííî ñå ðàç-
øèðÿâà òî. Óñêîðÿâà ðèòúìà, ñè çà äà ïðåìèíå â èçíå-
íàäâàùè ñòúïêè è ïîäñêîöè, ïðè êîèòî çåìÿòà ñÿêàø
ñå ðàçòúðñâà ïîä óñòðåìà ìó. Íÿêàêâà âèõðåíà ôååðèÿ
îò äâèæåíèÿ è öâåòîâå, âñðåä êîèòî ïðîáëÿñâàò íàêè-
òèòå, à îò ðèòìèòå ñòðóè çàøåìåòÿâàùà åíåðãèÿ. Áúë-
33

35. ãàðñêî õîðî íåíàãëåäíî, êîåòî êàðà êðúâòà äà çàêèïè
è ñúðöåòî äà áóøóâà.
Êîãàòî íàé-ïîñëå çàòèõíå, çàïî÷âà äà ñòðóè ïåñåí-
òà. Êàòî ïîòî÷å îò ðåäèöèòå. Áåç íàãëàñà. Íåîáóçäàíà
õàðìîíèÿ îò íåøêîëóâàíè ãëàñîâå, êîÿòî ñúçäàâà êàñ-
êàäè îò çâóöè, ïðåëèâàùè îò äúëáîêî õàðìîíè÷íè àêîð-
äè, â íåî÷àêâàí äèñêàíò, ïðåðàñòâàù â äóåò, ðàçòðîÿ-
âàù ñå â äèñõàðìîíèÿ, ïîäåòà îò îñòàíàëèòå ãëàñîâå.
Ìàãèÿòà íà áúëãàðñêàòà ïåñåí! Ìèñòåðèÿòà íà áúëãàð-
ñêèòå ãëàñîâå! Îïèòâàò ñå äà ÿ îáÿñíÿò ñ îñîáåíîñòè íà
ïî÷âàòà.
Íàé-íåî÷àêâàíî ìè ïîâåðè òàéíàòà èì åäíà ñòà-
ðèöà. Áåç äîðè äà îñúçíàå êàêâà çàãàäêà ðàçíèùâà.
Äîêàòî îòåã÷åíè ÷àêàõìå íÿêúäå ðåäà ñè, îò äóìà íà
äóìà çàïî÷íà äà ñïîäåëÿ. Ïî ñêîðî ñúñ ñåáå ñè, îòêîë-
êîòî ñ ìåíå. Çà ïåñíèòå. Êàê ïååëè íà ñåëî!
È êàòî æúíåëè, ïååëè. È êîãàòî óñïîêîÿâàëè äî-
áèòúêà, øåïíåëè ìó ïååøêîì. È ëþáîâòà ñè èçïîâÿäâà-
ëè ñ ïåñíè. È êîãàòî ëþëååëè ðîæáàòà ñè, ñ ïåñíè ÿ
ïðèñïèâàëè. È êîãàòî æóæåëî âðåòåíîòî, ñ ïåñåí ìó
ïðèãëàñÿëè. È êîãàòî îïëàêâàëè íÿêîãî, ïàê ïååëè. È
êîãàòî ïëà÷åëè – ïååëè! Åòî ÿ ìèñòåðèÿòà íà áúëãàð-
ñêèòå ãëàñîâå!
È íåñëó÷àéíî áúëãàðñêà ïåñåí îòïðàòèõà íà âúç-
áîã êúì çâåçäèòå, äà ïðåäñòàâÿ ÷îâå÷åñòâîòî âúâ âñå-
ìèðà!
34

36. *
* *
Âîëíèÿò æèâîò íà ñåëî ïðèêëþ÷è ñ ðàæäàíåòî íà
ïî-ìàëêèÿ ìè áðàò, êîéòî çàå ìÿñòîòî ïðè ìàéêà. Â åäèí
ñëúí÷åâ åñåíåí äåí âúðõó ãúðáà íà êðîòêî ñèâî ìàãàðå,
çàåäíî ñ ïðèíàäëåæíîñòèòå ñè, ïðèêúòàíè â äèñàãè, ïî-
òåãëèõ êúì Õàñêîâî.
Òîâà ñèìâîëè÷íî ïúòåøåñòâèå âúðõó êëåïîóõèÿ “Ðî-
ñèíàíò” âñúùíîñò ìå ïðåâåäå êàêòî â ïðèêàçêèòå “ïðåç
äåâåò öàðñòâà â äåñåòîòî”, îò öàðñòâîòî íà ãàçåíèòå ëàì-
ïè, â öàðñòâîòî íà åëåêòðè÷åñêàòà ñâåòëèíà.
Ñòàðàòà ðîäíà êúùà ïðåäñòàâëÿâàøå ïîäîáðåí ñåë-
ñêè æèëèùåí äîì. Ñúùèòå äåáåëè êàìåííè ñòåíè ñ ìàë-
êè ïðîçîð÷åòà è ÷àðäàê íàä ìàçå, êîåòî â ìèíàëîòî ñå å
èçïîëçâàëî çà îáîð. ×àðäàêúò, îáãðàäåí äîïúëíèòåëíî
ñ ëåêè òóõëåíè ñòåíè, áå ïðåâúðíàò â îáøèðåí ñàëîí ñ
ãîëåìè ïðîçîðöè, ïðåç êîèòî áåçïðåïÿòñòâåíî íàõëóâà-
øå ñâåòëèíàòà. Âìåñòî ñèìâîëà íà ñåìåéíîòî îãíèùå –
îäæàêúò, â òðàïåçàðèÿòà ñå ìúäðåøå ãîòâàðñêà ïå÷êà è
ìàñà, ïîêðèòà ñ öâåòíà ìóøàìåíà ïîêðèâêà. Â ñúñåäíèòå
ñòàè ïðóæèíåíè ëåãëà ñ ãîëåìè áåëè òàáëè ïðåäëàãàõà
ìÿñòî çà îòäèõ. Âìåñòî â ãàðäåðîáè, äðåõèòå è çàâèâêèòå
ñå ïðèþòÿâàõà â “ñàíäúê-îäàÿñà” ñ ðàçìåðèòå íà ìàëêà
ñòàÿ. Êúùè÷êàòà èçëú÷âàøå íåçàáðàâèì óþò, ñïîòàåí
ìîæå áè â ìèíèàòþðíèòå é ðàçìåðè èëè ïúñòðèòå âúçã-
ëàâíèöè íà ìèíäåðà, ðú÷íî ïëåòåíèòå ïîêðèâêè íà ëåã-
ëàòà è äàíòåëåíèòå ïåðäåíöà ïî ïðîçîðöèòå. Òèøèíàòà
íà óëè÷êàòà ñ åäúð êàëäúðúì, êîÿòî ïðåç çèìàòà ñå íàðó-
øàâàøå ñàìî îò ïðîâëå÷åíèÿ ãëàñ íà áîçàäæèÿòà, à íàä-
âå÷åð ïðåç ëÿòîòî îò ïðèãëóøåíèòå ãëàñîâå íà íàñÿäà-
ëèòå äà ïîáúðáîðÿò ïðåä êúùè÷êèòå ñè ñòîïàíêè äîïúë-
âàøå óþòà.
35

37. Íîâè âúëíóâàùè ïðåæèâÿâàíèÿ ïðåäëàãàøå ðîäíè-
ÿò ãðàä íà ìàëêîòî ìîì÷åíöå ñ øèðîêî îòâîðåíè êúì
ñâåòà î÷è, ïðåêîñèëî òîêó-ùî ñâåòëèííàòà áàðèåðà ìåæ-
äó ãàçåíàòà ëàìïà è åëåêòðè÷åñêàòà êðóøêà. È ñåãà äî-
ðè, áåç äà ïðåìðåæà î÷è, ìîãà äà ñå ïðåíåñà âúâ âúëøåá-
íèòå ñåëåíèÿ íà åæåãîäíèÿ åñåíåí ïàíàèð, îáñåáèë ïðîñ-
òðàíñòâàòà îêîëî ïàìåòíèêà íà “Íåçíàéíèÿ âîèí”. Èç-
íèêíàë íåèçâåñòíî îò êúäå, òîé ïðèâëè÷à íåóäúðæèìî
ïîãëåäà ñ íåèçáðîèìèòå ñè àòðàêöèè. Ñòèñíàë çäðàâî
ïðèäðóæàâàùàòà ìå ðúêà, âíèìàòåëíî ñè ïðîáèâàì ïúò
ìåæäó ñòè÷àùèòå ñå ïî óëè÷êèòå íà ïàíàèðíîòî ãðàä÷å
òúëïè. Îôîðìåíè îò áåçáðîé áëåñòÿùè îãëåäàëíè âèòðè-
íè, òå ïðåäëàãàò åâòèíè, íî âïå÷àòëÿâàùè áèæóòà è èìè-
òàöèè. Íà ñúñåäíî ñòðåëáèùå ìîæåø äà äåìîíñòðèðàø
óìåíèå, êàòî óöåëèø ïðåêàòóðâàùà ñå ôèãóðêà èëè äà
îïèòàø êúñìåòà ñè ñ ïóøêà, êîÿòî èçñòðåëâà ìåòàëè÷åñ-
êà ñòðåëè÷êà êúì âúðòÿùîòî ñå ñðåùó íåÿ êîëåëî ñ îçíà-
÷åíèÿ íà ïå÷àëáèòå. Èëè äà äåìîíñòðèðàø ìóñêóëè, êà-
òî èçòëàñêàø òåæêî ãþëëå âúðõó êîëåëà ïî ñòðúìíî èç-
âèñÿâàùè ñå ðåëñè, êîåòî ñ ãðúì âúçâåñòÿâà êîëêî ìíîãî
ñè ñèëåí, àêî äîñòèãíå âðúõíàòà òî÷êà. Ìàëêî ïî íàòà-
òúê ñå ÷óäèø êîå îò ïðåäëàãàíèòå ëàêîìñòâà äà ïðåäïî-
÷åòåø. Ðîçîâî–áÿë îáëàê îò çàõàðåí ïàìóê, àïåòèòíî ïàð-
÷å êàðàìåëèçèðàíà çàõàð ñ îðåõè èëè ëîêóì íà êëå÷êà!
Ãðúìêî ìîòîðíî áó÷åíå ïðèâëè÷à âíèìàíèåòî êúì ìîòî-
öèêëåòíà àòðàêöèÿ, ïðè êîÿòî èçâåñòåí ðîêåð êðúæè ïî
âúòðåøíîñòòà íà ìåòàëè÷åñêà ñôåðà ñ ãëàâàòà íàäîëó.
Ïðèäðóæàâàùàòà ðúêà âíèìàòåëíî, íî íàñòîé÷èâî ìå
ïðèäðúïâà îò âëàê÷åòî íà óæàñèòå è ïàíîïòèêóìà ñ óðîä-
ñòâà êúì ïî-íåóòðàëíàòà, ìàêàð è íàìèðèñâàùà çîíà íà
ìåíàæåðèÿòà ñ “40 àôðèêàíñêè çâåðîâå,” â ñúñåäñòâî ñ êî-
ÿòî å öàðñòâîòî íà ëþëêèòå. Êàòî ñå çàïî÷íå îò êîí÷åòà
36

38. è êîëè÷êè çà íàé-ìàëêèòå è âèåíñêîòî êîëåëî è ñå ñòèãíå
äî øåìåòíî âúðòÿùèòå ñå ñòîë÷åòà íà âåðèãè èëè “ëîä-
êèòå”, êúäåòî ïîñòåïåííî ìîæåø äà ñå çàñèëèø è äà ïî-
ëåòèø íà âîëÿ êúì âèñèíèòå. Ðàçõîäêàòà èç ãðàä÷åòî íà
÷óäåñàòà ïîñòåïåííî äîñòèãà êóëìèíàöèÿòà ñè ïðåä âõî-
äà íà ïàíàèðíèÿ äâîðåö - îïíàòèÿò êóïîë íà öèðêà, îá-
êè÷åí ñ ãèðëÿíäè îò öâåòíè åëåêòðè÷åñêè êðóøêè. Ïúðâà
ñðåùà ñ íåãîâèòå àðòèñòè, îò êîÿòî åäâà ñè ïîåìàì äúõ
ïðè ñúçåðöàíèåòî íà âúçäóøíèòå àêðîáàòè èëè õîäåùèÿ
ïî îïíàòî íà óæàñÿâàùà âèñî÷èíà âúæå. Èëè ñå ïðåâè-
âàì îò ñìÿõ íà æèâîïèñíàòà êëîóíàäà, ñëåä êîÿòî ïðåõ-
ëàñíàò íàáëþäàâàì ãðóïàòà åêâèëèáðèñòè èëè èçïúëíÿ-
âàùèòå êàêâè ëè íå íîìåðà äðåñèðàíè æèâîòíè. Íåçàá-
ðàâèìè ïàíàèðíè äíè, êîèòî çàâúðøâàò ñ òðàäèöèîííèÿ
ïîäàðúê - ÷àíòà îò ïðåñîâàí êàðòîí, â êîÿòî íà ãúðáà ìè
ïîòðîïâàò íåîáõîäèìèòå ïîñîáèÿ çà íàñòúïâàùèÿ ñëåä
ñåäìèöà ó÷èëèùåí ñåçîí. Áúðçî ïðåëèòà âðåìåòî â êëàñ-
íèòå ñòàè, ïðåïúëíåíè ñ ãëú÷ è ïðèòèõâàùè ïðè âëèçàíå-
òî íà ëþáèìèÿ, ïîìíåù ñå çà öÿë æèâîò ó÷èòåë. Ïðîñòî
íå óñåùàìå êàê ñúñ çàñòóäÿâàíåòî è ïúðâèÿ ñíÿã íàñòúï-
âàò è êîëåäíèòå ïðàçíèöè.
Òèõà íîù! Ñâÿòà íîù! Íåçàáðàâèìà ùå îñòàíå òàçè
ïðàçíè÷íà âå÷åð ñ êîëåäíà åëõà â íîâàòà êúùà! Êàêâà
íåîïèñóåìà ðàäîñò öàðåøå îêîëî äâîéíî ïî-âèñîêîòî îò
ìåíå äðúâ÷å, îáêè÷åíî ñ ðàçíîöâåòíè ñâåùè è áåçáðîé
áëåñòÿùè íàêèòè. Êàêâî îæèâëåíèå ñúïúòñòâóâàøå òîçè
ïðàçíèê, íà êîéòî áÿõà äîøëè äà íè ïîçäðàâÿò íàé- áëèç-
êèòå ðîäíèíè è ãîñòè. Äúëãî ñëåä êàòî âñè÷êî íàîêîëî
áå ïðèòèõíàëî, îò âúçáóäà íå ìîæåõ äà çàñïÿ. Íå ñàìî îò
ïðåæèâÿíîòî, íî è â î÷àêâàíå íà ñëåäâàùèÿ äåí, âïåðèë
î÷è â îêà÷åíàòà äî ëåãëîòî ìè êîëåäàðñêà òîðáà. Íàé-
ïîñëå êëåïà÷èòå íàòåæàâàò è ñå ñúáóæäàì åäâà ñëåä êà-
37