Ostatnia twierdza-hitlera-breslau-1945

Spis treści
Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
Podziękowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
Mapy........................................... 13
Prolog. Plac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
l. Szczęśliwe połączenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2. Przyczółek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88
3. Bóg odwrócił się od świata ....................... 122
4. Nastał dzień odpłaty ............................ 179
5. Na przekór śmierci i samemu diabłu ................ 220
6. Wrocławska metoda ............................ 269
7. Starego Breslau już nie ma ........................ 326
8. Każde dalsze poświęcenie byłoby zbrodnią ............ 376
9. Kraina umarłych ............................... 421
lO. Cicha Odra ................................... 464
Miejscowości i dzielnice Wrocławia l Breslau ............. 485
Ulice, place i kościoły Wrocławia l Breslau .............. 488
Przypisy ......................................... 491
Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 519
Indeks .......................................... 528
http://grzbiet.pl/sklep/ostatnia-twierdza-hitlera-breslau-1945
Przykładowy rozdział książki: Ostatnia twierdza Hitlera Breslau 1945
Książki historyczne
Uwaga! Próbka wygenerowana automatycznie, oryginalne wydawnictwo może wyglądać inaczej.
Internetowa księgarnia historyczna Grzbiet.pl

Wprowadzenie
Wrbierzcie się któregoś letniego dnia na spacer ulicą Marii Cu
rie-Skłodowskiej we Wrocławiu. Nowoczesne autobusy przegu
bowe z ekranami telewizyjnymi i elektronicznymi biletomatarni
walczą o miejsce na nadrzecznym bulwarze ze starszymi żółtymi au
wbusami i tramwajami, które w regularnych odstępach przetaczają
się na osi wschód-zachód. Po mniej więcej dziesięciu minutach do
trzecie do mostu Zwierzynieckiego rozpiętego ponad jednym z nie
zliczonych kanałów Odry. Ten most stoi tu od 1897 roku- do dzi
siaj można na nim dostrzec inskrypcję na cześć jego budowniczych,
którzy poświęcili dwa lata na jego postawienie. Ale tak jak wszystkie
ślady niemieckiej przeszłości miasta, tabliczka umieszczona kiedyś
ponad tą datą zniknęła. Znacznie trudniej było zatrzeć ślady toczą
cej się tutaj przed laty bitwy, gdyż podobnie jak wiele innych wroc
ławskich mostów także ten nosi liczne ślady po pociskach wystrze
lonych wiosną 1945 roku. Po przejściu przez most znajdziecie się
wdzielnicy pełnej alei wysadzanych drzewami. Ulica Marii Curie
-Skłodowskiej przechodzi wulicę Zygmunta Wróblewskiego- to już
czwarta nazwa, jaką nosiła ta ulica w ciągu minionego stulecia. Po
prawej stronie będziecie mieli ogród zoologiczny, a po lewej - ulicę
Adama Mickiewicza. Po przejściu kolejnych stu pięćdziesięciu me
trów ujrzycie aleję prowadzącą do jednej zperełek architektonicznych

8 Ostatnia rwierdza Hitlera. Breslau 1945
Wrocławia: Hali Stulecia, czyli imponującego koloseum z betonu
i srali zbudowanego przez słynnego Maxa Berga w 1913 roku, zoka
zji setnej rocznicy wyzwolenia Niemiec od napoleońskiego jarzma.
Dwa rzędy wysokich kolumn prowadzą do niewielkiego skweru, nad
którym góruje gigantyczna metalowa Iglica wzniesiona w 1948 ro
ku dla uczczenia "powrotu Śląska do macierzy". Po lewej znajduje
się Pawilon Czterech Kopuł, w którym od 1952 roku mieści się sie
dziba Wytwórni Filmów Fabularnych*. Przed budynkiem wznoszą
się cztery betonowe modernistyczne posągi. Wejścia są okratowane,
a drzwi pokrywają graffiti. Popękana posadzka portyku jest usiana
zeschłymi liśćmi, niedopałkami, wyrzuconymi opakowaniami po
słodyczach i innymi śmieciami. Na jednym końcu tego najwyraź
niej zapomnianego portyku znajduje się zachowana w raczej kiep
skim sranie ogromna rablica pamiątkowa ku czci polskiego żołnie
rza, który u boku Armii Czerwonej przeszedł w latach 1944-1945
szlak bojowy ze wschodu na zachód od Bugu iWisły przez zburzoną
Warszawę, Pomorze, przez Odrę i Nysę aż do Berlina. Odwróćcie się
o sto osiemdziesiąt stopni, a znajdziecie kolejną ogromną kamienną
inskrypcję, a nad nią hełm z czerwoną gwiazdą w wieńcu lauro
wym, poszczerbiony i odbarwiony po ponad sześćdziesięciu larach
oddziaływania na niego warunków atmosferycznych. Poniżej znaj
duje się prawdziwa litania zwycięstw Armii Czerwonej, m.in. Mo
skwa, Stalingrad, Kursk, Leningrad. Don, Dniepr. Mińsk, Warszawa.
Budapeszt, Bukareszt, Belgrad, Wiedeń, Praga i Berlin oraz nazwa
tego miasta- Wrocław. Podobnie jak każdy pomnik. cmentarz woj
skowy czy grób poświęcony poległym w 1945 roku, również te gi
gantyczne rablice pamiątkowe przed Halą Stulecia wydają się roz
sypywać, chylić ku upadkowi, zarośnięte chwastami, niekochane
i zapomniane.
• Wdniu 9lismpada 2011 roku Wytwórnia Filmów Fabularnych we Wrocławiu
zakończyła swoją działalność izostała przekształcona wCentrum Technologii Au
diowizualnych (CeTA) (przyp. tłum.).

Wprowadzenie 9
Niegdyś w tym mieście szalała straszliwa bitwa. Oblężenie Bre
slau - jak wtedy nazywało się to miasto - trwało dłużej niż walki
o którekolwiek miasto bronione przez Niemców w 1945 roku. To
miasro znajdowało się w okrążeniu dłużej niż Berlin (dziesięć dni),
Budapeszt (sześćdziesiąt dni), a nawet Stalingrad (siedemdziesiąt
trzy dni). W tej bitwie wszelki wysiłek obrońców poszedł jednak na
marne. Nie osiągnęli bowiem niczego poza tym, że miasto, które
jeszcze na początku 1945 roku było niemal nietknięte przez wojnę,
do czasu kapitulacji wdniu 6 maja zamieniło się wmorze ruin. Znisz
czenia w Breslau były większe niż w Berlinie, większe niż w Dreźnie,
stanowiącym przecież synonim zniszczenia w czasie drugiej wojny
światowej, i równe tym w Hamburgu, kolejnej metropolii niemal
zrównanej z ziemią przez alianckie bombowce*. W niecały tydzień
co najmniej 18 tysięcy mieszkańców Breslau zmarło, podejmując
w środku srogiej zimy próbę ucieczki z miasta przed nacierającą Ar
mią Czerwoną. Kolejne 25 tysięcy ludzi - żołnierzy, cywilów, cudzo
ziemskich robotników przymusowych iwięźniów- zginęło wczasie
trwających dwanaście tygodni walk o miasto. Ta hisroria icierpienia
mieszkańców nie skończyły się jednak wraz z kapitulacją twierdzy.
Ocalałych Niemców czekał gorzki los: żołnierzy - wędrówka do
obozów jenieckich wgłąb Związku Radzieckiego; cywilów- gwałty,
rabunki, głód i w końcu wysiedlenie z ich ojczystej ziemi, gdy Śląsk
ponownie stał się polski, a Breslau stał się Wrocławiem. Dla przyby
wających na te ziemie polskich osadników, zktórych wielu, podobnie
jak Niemcy, utraciło własne domy na Wschodzie, rozpoczynały się
długie dziesięciolecia trudu i znoju przy odbudowie stolicy Śląska.
Tym ostatnim się jednak udało. Dzisiaj Wrocław znowu jest
kwitnącym miastem, czwartym pod względem liczby mieszkań-
• W czasie wojny mniej więcej co piąty budynek w Berlinie został zniszczony;
w Dreźnie ten odsetek był dwukrotnie wyższy; w Hamburgu i Wrocławiu dwie
trzecie budynków nie nadawało się do zamieszkania; wcentrum Akwizgranuznisz
czeniu uległo cztery na pięć budynków; szacuje się, że w Kolonii dziewięćdziesiąt
pięć procent starówki przestało istnieć.

10 Ostatnia twierdza Hitlera. Breslau 1945
ców w Polsce, ślady wojny w większości zostały zatarte, a zabudowa
podniesiona z ruin lub odnowiona. Obecnie jest to silny ośrodek
akademicki, centrum polskiego przemysłu elektronicznego i kolejo
wego, ośrodek bankowo-finansowy i atrakcja turysryczna odwiedza
na co roku przez tysiące turystów. Większość z tych gości nie wie, że
kilkadziesiąt lat wcześniej w tym miejscu toczyła się zaciekła bitwa.
Uczestnicy tych zmagań nie byli co prawda tak znaczący jak
w przypadku szturmu Berlina, stawka nie była tak wysoka jak w Sta
lingradzie, cierpienia mieszkańców nie trwały tak długo jak
w Leningradzie, ale oblężenie Breslau stanowiło przerażający i praw
dziwie poruszający dramat. Przez wzgląd na uczestniczących w nim
ludzi, niezależnie od ich narodowości, ta historia zasługuje na to,
żeby ją opowiedzieć.
Gosport, listopad 2010

Podziękowania
Nie sposób podjąć się badania historii oblężenia Breslau bez zapo
znania się zdwoma fundamentalnymi opracowaniami historyczny
mi poświęconymi temu tematowi. Monumentalna Breslauer Apo
kalypse pod redakcją Horsta Gleissa wraz z zamieszczonymi w niej
tysiącami dokumentów i relacji uczestników wydarzeń stanowi wy
jątkowe osiągnięcie whistoriografii drugiej wojny światowej; zawar
te w niej materiały stały się kręgosłupem niniejszej książki. Z kolei
książka Mikrokosmos pióra Normana Daviesa i Rogera Moorhouse'a
sranowi wspaniałą historię Breslau/Wrocławia, zrównoważoną i bar
dzo pouczającą. Jan-Hendrik Wendler zasługuje na szczególne wyróż
nienie za udostępnienie mi dokumentów dotyczących Grupy Armii
Schornera idziejów mniej znanych jednostek niemieckich. Ponadto
personel niemieckiego Archiwum Federalnego we Fryburgu Bryz
gowijskim jak zwykle okazał się niezwykłe się pomocny, podobnie
jak pracownicy Wydziału Dokumentów w londyńskim Imperial
War Museum; Public Record Office w Kew; jak również bibliotek:
uniwersytetów w Nottingham, Manchesterze, Sussex, Portsmouth
i Warwiek oraz bibliotek wLancashire, Portsmouth i Nottingham
shire, a ponadto bibliorek publicznych wNowym Jorku oraz British
Newspaper Library. Chciałbym również podziękować: Jasonowi Pi
pesowi i jego kolegom z www.feldgrau.net; Michaelowi Millerowi

Indeks
Ahlfen von Hans 220
losy po wojnie 471
mianowanie na komendanta twierdzy
219
rozkaz egzekucji dezerterów 263
spotkanie z Niehoffem 264
spór z Hankem 261
Appelt Heineich 220
Armia Czerwona, zob. również: jednost
ki wojskowe, radzieckie
dyscyplina 105
motywacja 119-120
siła pod koniec 1944 roku 94
służba kobiet 99
życie szeregowych żołnierzy 99
Arnhold Paul
dotarcie do Breslau 245-246
losy po wojnie 473
na przyczółku puławskim 91
odlot z Breslau 245-246
ucieczka wkierunku pozycji niemiec
kich 235-237
walki wczasie radzieckiej operacji wi
ślańsko-odrzańskiej 129-130, 131
Aschner Lena 133, 146, 147, 156, 172,
180,202,204
Auschwitz 64, 189-191, 200, 462
Axmann Artur 229, 230
Bałtermanc Dmirrij 293
Bannert Peter 306
losy po wojnie 475
Nowy Rok 1945 40-41
obrona Gądowa Małego 349-350
prześladujące go wspomnienia 477
478
udział w operacji .,Bartołd" 74-:'6
wałki w Parku Południowym 253-
254
Baselt Max 249, 250. 344, _1'i1-353, 384
386,397.475
BischofConrad 257. 269. 288. 290,305
381. 417. 452. 474
Biskupin 374. 426, 448. 459
Blachownia Sląska 7CJ
Blecken Heineich 201. 202
Block Johannes 93
Bli:ihs Wałter 110. 111
Bodzów 145
Breslau
ewakuacja mieszkańców 158-166
historia 44-48

Indeks 529
kapitulacja twierdzy 389-41O
koszty obrony 410-415
leczenie chorych irannych 285-286,
370-371
linia "Bartold" 73-74
lotnicze zaopatrzenie miasta 245-
246.317-318.371-372
morale wmieście pod koniec 1944 ro
ku 85-86
obchody 56. urodzin Hitlera 366-
367
odjazd ostatniego pociągu z miasta
226
ogłoszenie Breslau "twierdzą" ISO
potęga przyrody 323-324
reakcje na radziecką operację wiślań
sko-odrzańską I31-143
rola duchownych w czasie oblężenia
208-209
rozrywka w mieście 58
siły garnizonu 217-218
skutki obrony 414-415
umocnienia 74-75
wczasie pierwszej wojny światowej 46
wRepublice Weimarskiej 49
walki uliczne 249-250, 273-277,
292-301
BUrek Herbert van 307, 380, 381, 475
Byczyna 165
Bystrzyca Kłodzka 40, 73. 230, 231, 232,
246,247
Christoph Rudi 257, 258, 260, 275, 276,
27~278,301-302,350,351
Chutsch Wolfgang 216-217, 317, 467
Cieszków 285, 234
cmentarze 63, 181, 254p, 308,351,443,
479-480
Cohn Willy 54, 55, 56, 60, 63, 64
Czafisow Naim 124
Częstochowa 115, 141, 142, 153, 284
Dippel Ernst 122, 124, 125
Dittman Ursel172, 175, 226
Dobrzeń Wielki 182, 183
Domanowice 34, 134
Dornasław 232
Dragunski Dawid 122, 125, 128
Drobner Bolesław 424, 425, 428, 436,
443,448,452
Eckle Vera 168, 169, 478
Erenburg Ilja 119, 187
wybuch wojny w 1939 roku 56-58 FAMO, zakłady 57, 66, 155, 250, 279,
załamanie się zwykłego życia wmie- 296, 306, 348, 386, 453
ście 157-158 Frank Hans 143, 149, 307
zamknięcie okrążenia 232-233, 239- Franke Klaus 304, 324, 328, 355-356,
240 395,402,403,474
zbrodnie wojenne 311-312
życie mieszkańców wczasie oblężenia
206-207, 279-280
życie wmieście wczasie drugiej wojny
światowej 62-63, 71-72
Brochów 200, 247, 248, 273
Brux Albert 136
Brzeg
Brzeg Dolny 188, 189, 223, 224
Friedrich Krupp-Bertha Werke, zakłady
6~68, 155.188,409
Frodien Ulrich 25, 61, 62-63
ewakuacja z Breslau 157-158
losy po wojnie 472
na początku radzieckiej operacji wi
ślańsko-odrzańskiej 134
opuszcza Breslau 36-37
powrót do Breslau 154

530 Ostatnia twierdza Hitlera. Bresłau 1945
wchwili przejęcia władzy przez nazi
stów w 1933 roku 52
w czasie "nocy kryształowej" 55-56
w czasie Święta Niemieckiej Gimna
styki i Sportu w 1938 roku 33-34
Funfteichen, obóz pracy 67, 462
Galowice 233
Gądów Mały 58,237,245,251,259-261,
270, 273, 297. 317-320, 323, 348,
349,352,354,38~406,411
Gleiss Horst 181, 368, 374, 376
losy po wojnie 475
na temat strat 308-309, 311, 312
wchwili kapitulacji 392, 395, 406
w czasie bombardowania twierdzy
289-290
w czasie bombardowania wielkanoc
nego 343
w czasie ewakuacji Breslau 162-163
wysiedlenie 443, 445
Głuzdowski Władimir 242-243, 248-
249, 252, 363-364, 368, 399, 406,
414,449,472
w czasie kapitulacji Breslau 392-
393
Goebbels Joseph 85, 127, 140, 151, 208,
221,380
na temat Hankego 198
na temat radzieckich zbrodni 194
w Breslau w 1938 roku 30-31
w Breslau w 1944 roku 68-69
w Nowy Rok 1945 40-42
wizyta w Lubaniu 279
Goebbels Magda 68, 198
Golasowice 153
Garing Hermann 27, 54, 58, 116, 151,
211
Gorlitz 109, 176, 439-440, 445, 446,
474
Gottwald Hans 181,286,310,325,356,
357. 358, 360, 361, 370, 371, 373
379 408,437
Grabiszyn 288, 445
Graser Fritz-Herbert 112, 113
Grieger Friedrich 269, 337, 339, 341-
343,419
Gross Rosen, obóz koncentracyjny 189
190,462
Grund Werner 322-323
Grunow Martin 285, 310
Gryfów Śląski 217
Guderian Heinz 112, 113, 116
Haas Georg 286, 287, 288, 316, 333,
336,372,373,473
Hala Stulecia 8, 29, 48, 51, 54, 58, 62,
68, 69, 70, 86, 146, 160, 229, 345,
389, 413, 476, 480
Hanke Karl
apele o zachowanie spokoju 162
bezwzględność 196-197
budowa pasa startowego koło Gwiaz
dy Szczytnickiej (ob. plac Grun
waldzki) 320-321
losy po wojnie 476-477
nakaz egzekucji "zdrajców" 196-197.
200-201
odmowa ewakuacji Breslau 78
odmowa kapitulacji 383-384
ogłoszenie Breslau "twierdzą" 179-180
pochodzenie 199
pochwały pod jego adresem za obronę
Breslau 365-366
reakcja na radziecką ofensywę zimową
1945 roku 126-128
reakcja na śmierć Hitlera 379-380
sformowanie Volkssturmu 80, 180-
181
spotkanie z Niehoffem 271
spór z von Ahlfenem 260-261
ucieczka z Breslau 389

Indeks 531
w .,Dniu Pamic;ci Bohaterów" 305
wystąpienie radiowe 270
Hardlitschke Alfred 204, 289, 314, 315
Hartmann HansJUrgen 88, 94, 102, III.
112, 121. 12.1. 12'i, 128,129,130,148
Hartmann Leo 240, 2<J9-300
próba wydostania się z Breslau 232-
233
wczasie kapitulacji twierdzy 390, 397
walki wielkanocne 351-352, 353
Hanung Hugo 78, 79
chrzest bojowy 214-215
na temat bombardowania wielkanoc-
nego 327, 332, 333
na temat życia za linią frontu 300-301
przy budowie linii "Banold" 75-76
w czasie świąt Bożego Narodzenia
1944 roku 87
w obronie lotniska na Strachawicach
238
wszpitalu 285
w walkach o Kuźniki 251-252
zwolnienie z niewoli 435-436
Hassenbach Eberhard 329, 346, 347
Henkei Hans Eberhard 62, 175, 464,
469,471
Henlein Konrad 29, 31, 32
Herzog Ono 242, 385, 386
Himmler Heinrich 31, 33, 82, 95, 104,
109, 190, 199, 380
Hirsch Herbert 229, 407
Hitler Adolf
negowanie doniesień zfrontu wschod-
niego 112, 113
obchody jego 56. urodzin 366-367
ogłoszenie jego śmierci 377-378
pochwały pod adresem Hankego 366
przemówienie noworoczne w 1945 ro-
ku42
przemówienie z30 stycznia 1945 roku
207
wizyta w Breslau w 1936 roku 54-55
wizyta w Breslau w 1938 roku 31
wizyta w Breslau w 1943 roku 493
Hornig Ernst 243, 244, 274, 280, 311,
382,398,400,474
Hoss Rudolf 189, 190
Hiibler Hanne 145-146
I-Werk 41 310, 324, 354, 355
walki o fon 478
liimer JUrgen 132, 157, 158, 163-166
Jarosławice 186, 216
Jauer Georg 137
jednostki wojskowe, niemieckie
Grupa Armii "A" 113, 140
GrupaArmii "Środek" 218,221,261,
264,265,471
4. Armia Pancerna 95, 104, llO, l12,
l17, 124
XXIV Korpus Pancerny 137
LVI Korpus Pancerny 91, 93, 130,
133,209,236
3. Dywizja Pancerna 199
6. Dywizja Piechoty, potem 6. Dywi
zja Grenadierów Ludowych 103,
136
17. Dywizja Pancerna 129, 136, 141
17. Dywizja Piechoty 136, 137
18. Dywizja Piechoty 57
18. Dywizja Grenadierów Pancernych
SS 476
20. Dywizja Grenadierów Pancernych
137

269. Dywizja Piechoty 184, 233, 237,
242
Dywizja Grenadierów Pancernych
"Brandenburg" 151, 222, 313
Dywizja Fancerno-Spadochronowa
"Hermann Giiring" 151, 211, 221
25. pułk spadochronowy 257
26. pułk spadochronowy 257
514. pułk piechoty 88, 102, 103, 112,
120, 121, 125
pułk "Besslein" 246, 247, 316
pułk "Hanf' 296
pułk "Schulz" 247, 309
jednostki wojskowe, polskie
2. Armia Wojska Polskiego 364, 365,
368,444
jednostki wojskowe, radzieckie
l. Front Ukraiński 114, 115, 116, 117,
183,193,223,278,293.363
3. Armia Pancerna Gwardii 117, 278
4. Armia Pancerna 48, 95. 104, 110,
112, 117. 124, 129
5. Armia Gwardii 232
6. Armia 90, 232, 242, 248, 293, 294,
298.364,37~393,394,399,414.
472
6. Korpus Zmechanizowany Gwardii
183
135. Dywizja Picchoty 386, 398
181. Dywizja Picchoty 243
218. Dywizja Piechoty243,254, 28
55. Brygada Pancerna Gwardii 122
667. pułk piechoty 254p
JungkRobert 441
Kamieniec Ząbkawieki 178
Kaps Johannes 433, 434
Karlowice 61. 62, 161. 242, 361, 431
Kąty Wrocławskie 35, 186
"marsz śmierci" 167-170
Kędzierzyn 79
Kindler Hubertus 145, 146, 438, 439
Klimow Grigorij 179, 192
Klose Theo 315, 331, 332, 344
Kluczbork 183, 185
Kłodzko 73
Knappe Siegfried 218, 237
konferencja poczdamska 442-443
Koniew Iwan
losy po wojnie 472
odrzucenie możliwości szturmu Bre·
slau 364
w czasie operacji dolnośląskiej 2.:!1-
222
w czasie operacji wiślańsko-odrzań·
skiej 115. 116, l J7
żądania przywróceniadyscyplinywAr·
mii Czerwonej 194
życiorys 113-114
Konapińska Joanna 426. 427, 429. 432.
444, 447. 448, 453. 458-459. 46.l
475
KonradJoachim 59.290.382.401.419.
420.460
Koriakow Michaił 192, 193
Kostomloty 234

Indeks 533
Korowice 185, 345, 364
Korowicz Waldemar 364
Kozanów 351
Kraeker Herbert 228
Kraków 115, 6, 128, 136, 143, 144,
149,428
Kratzig Hermann 194, 217, 309
Krause Johannes 77. 78, 180, 201, 218,
219
Krawczenko Siergiej 292-293
Kreuter Georg 77. 78, 180, 201, 218,
219
Krobielowice 185
Krzeprów 215, 216
Księże Małe 254p, 435
Księże Wielkie 254p
Kuligowski Kazimierz 421, 422
Kuźniki 247, 250, 251, 273, 291
Langner Maria 282, 283
Laskowice Oławskie 67, 188
Lassmann Walter 313, 325, 337, 342,
343,34~376,378,435,474,477
Legnica 43, 44, 57, 127, 168, 181, 224,
225.387
Leśnica 212, 230, 231, 246, 247, 327
Liapunow, pułkownik 422, 434
Linke-Hofmann, zakłady48, 51, 57, 66,
251.32~348,351,423,453
Lubań 197, 278, 279
Liidke Christian 132, 410
Lutynia 204, 233, 327
Łódź 136, 142, 144, 149, 150
Malinin Wasilij Iwanowicz 292, 300,
318
na przyczółku sandomierskim 90
na temat walk ulicznych w Breslau
248-249,273
o kapitulacji twierdzy 403-404
Marcinkawice 203
Martynuszkin Iwan 191
Matuszczyk Annelies 226, 424, 431,
432,456,458
Merken Willi 281, 358, 359, 360
Międzybórz 73, 74, 76, 86
Międzylesie 178
Milicz 74
Miłoszyce 67, 409, 437, 438
Mohr Walter-Peter 242, 263, 348
MondwurfFriedrich 430, 431, 457
Moring Klaus-Andreas 222
Muchobór Mały 260, 296, 348, 411
Muchobór Wielki 132, 273
Namysłów 39, 72, 74, 184
Narodowy Komitet "Wolne Niemcy"
(National Komitee "Freies Deutsch
land"- NKFD) 240, 387
Nehring Walther 137
Neugebauer Fritz 168, 203, 204
Niehoff Hermann
decyzja o kapitulacji 382-384
mianowanie na komendanta twierdzy
264
negocjacje w sprawie złożenia broni
391-393
przybycie do Breslau 265-266, 271
spotkanie z Hankem 270-271
wczasie walk kwietniowych 348, 349
wdniu 56. urodzin Hitlera 366-367
w"Dniu Pamięci Bohaterów" 305
wniewoli 456
Niemakin Nikołaj 249
"noc kryształowa" (Kristallnacht) 55, 56
Nordmann Wilfried 150, 151
Nowack Hermann 181, 269, 280, 281,
321,340,344,380,381
Nysa 8, 61, 425, 439, 440, 441, 442,
446,468

Oerteł Karl Friedrich 217, 315
ofiary 145, 193, 196-197, 215, 308,404
grzebanie ofiar 145,214,308,309,455
Olesno 61
Oleśnica 73, 135, 156, 159, 184, 185,
267,286,429
Oława 43, 407, 408
operacja "Bartold" 74, 76, 77. 152, 153
operacja dolnośląska 223
operacja wiślańsko-odrzańska
początek 122-126
przygotowania 115-116
Oporów 35, 163, 181, 273
Ostrów Wielkopolski 151, 152
Otto Albrecht 152, 267, 290, 391, 456
Oven Wilfred von 41, 70, 221
Ozanna Christa 154, 158
Ozanna Joseph 153
Paffrach Reinhard 276, 277, 297, 302
Paneck Gustav 369, 370
partia nazistowska
dojście do władzy 52
przejawy opozycji wobec jej rządów
371
struktura organizacyjna 59
wpływ na życie w Breslau 53-54
wzrost wpływów w Breslau 52-53
Partynice 164, 166, 273
pas startowy koło Gwiazdy Szczytnickiej
(ob. plac Grunwaldzki) 322, 405, 411,
476
Peikert Paul
losy po wojnie 474
na temat "wielkiej ucieczki" 156-157
na temat traktowania zmarłych 309-
310
na temat życia pod rządami Polaków
434,435
o bombardowaniu wielkanocnym 327,
329,330,331,335,340
ozniszczeniu Breslau 243-244, 290-
291
wizyta wobozie dla robotników przy·
musowych 283-284
Pierreoko Wasilij 191
Pisarzowice 203, 212, 213, 214, 216
plac Zamkowy w Breslau
polska defilada zwycięstwa w1945 ro
ku 424
Święto Niemieckiej Gimnastyki iSpor
tu w 1938 roku 25-33
wiec Volkssrurmu w 1945 roku 80
pociąg pancerny "Porsel" 296-297
pociąg pancerny "Porsel" 296-297
Folanowice 424
Polewoj Borys
na temat losu uchodźców 146
na temat operacji dolnośląskiej 225
o wyzwoleniu Auschwitz 190-191
w czasie operacji wiślańsko-odrzań
skiej 123, 124
Popowice 51. 296, 348. 358. 359, 360.
362, 411. 413p
Poświętne 278, 310, 378
Preussner Manfred 182. 230
przyczółek baranawsko-sandomierski 88.
91. 94, 95. (F, 102. llO, 112, 113. lP.
122. 126, 134
przyczółek puławski 131. 133. 136
Psary 162
Psie Pole 66, 86, 154, 203
obóz jeniecki 409, 426. 438
Racibórz 264
Raclwanice 3l'i
Ratusz w Breslau 39, 87, 184, 413
Rędzin 162
Rheinmetall-Borsig, zakłady 6. 67, 86,
154
Rogalla Otto 156, 162, 167
Rogów Sobócki 176

Indeks 535
Rommel Erwin 199
Rothkugel Otto 160, 182, 250, 294, 295,
312.416,45~458,474
Różanka 160,242,330,398,402,443
Rudel Hans-Ulrich 140, 141
Riihlemann Herbert 66, 96, 164, 155
Sachsenheimer Max 136, 137, 233-234
Salfe Wilhelm 330-331
Sandornim 88, 90, ll5, 123
Schliepkorte Hełga 320, 321
Scholz Ursula 148, 165, 173, 312, 313,
321, 324, 444
Schonfełder Erich 244, 245, 281, 341,
396.437,453,454
Schorner Fetdinand
bezwzględność 220-221
kontratak pod Lubaniem 278-279
losy po wojnie 471
mianowanie Nieholfa komendantem
rwierdzy 264-265
mianowany dowódcą Grupy Armii
,,A" 140
reakcja na śmierć Hitlera 379-380
usunięcie Krausego ze stanowiska
komendanta FestungBreslau 218-
219
zakazuje Niehalfowi kapitulacji 382
Schulz Friedrich 85, 159, 160, 242, 265
Schułze van Loon Albrecht 258, 259,
300,301,396,397
Seidłitz-Sandreczki Adolf hrabia von
378,379
Sępolno 51, 374, 384, 400, 418
Skała Ryszard 364
Sobocisko 216
Speer Albert 198, 200, 365, 366, 476
Spiełhagen Wolfgang 196-197, 200
Stabłowice 247
Strachawice 78, 87, 153, 155, 214, 215,
238,239,301
Strzegom 109
Strzełin 188
Siissmuth Richard 440, 441
Syców 74
Scinawa 183, 212, 220, 223
Sląski Zakład Kształcenia Niewidomych
350
Sroda Sląska 168
Swidnica 165, 166, 176, 226, 227, 259,
266,271,381,389,459,476
Święto Niemieckiej Gimnastyki iSportu
w 1938 roku 27, 28
Tamogaj 254
Tausk Wałter 56, 60, 61, 64
Tenschert Giinther 184
Tiesler Kurt "Papa" 267, 476
Trzebnica 71, 85, 168, 234, 398
Uniwersytet Wrocławski 45p, 481
Uraz 223
Vetton Hendrik 417, 435
losy po wojnie 473
po kapitulacji twierdzy 402
w czasie walk o Pisarzowice 212-
214
wobronie Leśnicy 230-232, 246, 247
wwalkach o Kuźniki 250-251
Viedt Horst 387
Volkel Carl 279, 280, 386
Volkssturm
powołanie 80-81, 180-183
szkolenie 83-84
udział wwalkach 151-152
wyposażenie 82
Wachniewski Aleksander 443
walki uliczne 249, 254p, 275, 294, 358.
360

Wehrmacht, zob. również: jednostki
wojskowe, niemieckie
dyscyplina 105
nazistowska indoktrynacja 104-
105
stan pod koniec 1944 roku 57, 68, 96,
97, 104, llO, ll8
stan wlutym 1945 roku 220
wiara wHitlera 104
życie warmii 103-104
Westend 51, 348
Wiclawa 132, 181, 426
więzienie przy ul. Kleczkowskiej 282,
283,37Z388,438,439,475
Wisła 72, 88, 90, 91, 92, 93, 94, 95, 104,
llO, ll2, 115, 116, 117, 126, 129, 131,
134, 150, 222, 223, 246, 249, 264,
428,473
Wojtkawice 185
Wolter Karl Heinz 2ll, 212
Wołów440
Wrocław
czarny rynek 432
decyzje konferencji poczdamskiej
442-443
defilada zwycięstwa 424
odbudowa miasta 447, 450
"odniemczanie" 448,449-450
osadnicy ze Lwowa 446-447
przybycie pierwszych polskich pior
rów 425-428
rządy bezprawia 429
traktowanie Niemców 428-432, 44
441
wysiedlenia Niemców 442-444, 4
446-447, 456-457
Xylander Wolfdietrich von 113, 117
Zacisze 416
Ząbkowice Śląskie 153
Zilłich Werner 247, 248, 455, 456
Złotniki 273
Zwoleń 129, 131, 133
Żar 232
Żerniki 251
Żmigród 74, 75, 234
Żydzi
"ostateczne rozwiązanie kwestii ż
dowskiej" 64-65, 199-200
prześladowania 55-56

Ostatnia twierdza-hitlera-breslau-1945

Recommended

Recommended

More Related Content

Similar to Ostatnia twierdza-hitlera-breslau-1945

Similar to Ostatnia twierdza-hitlera-breslau-1945 (15)

More from Księgarnia Grzbiet

More from Księgarnia Grzbiet (20)

Ostatnia twierdza-hitlera-breslau-1945