Raste te perdorimit te fjaleve te shqipes ne rrenje te fjaleve idoevropiane dhe gjegjeset e tyre ne disa gjuhe te huaja

1. SHQIPJA NË RRËNJË INDOEVROPIANE
1 . -Afër : ndoshta alb.(*ἂттƐɪρoϛ), në kuptimin e “near,close,in the area of ”.
Root/lemma:āpero-
English meaning:shore
German meaning:ufer
Greqisht: (ἥттƐɪρoς)
2.- agu : alb. ,në kuptimin e “dawn”(s/h allophones)/dhe në kuptimin e “ar”(shih 3.)/dhe në kuptimin e “nesër”(shih 40)
Root/lemma:aṷes- /ṷes-,ṷōs
Eng.:to shine, gold,dawn,aurora etc.
Germ.:leuchten,especially vom Tagesanbruch
3.- ar: Ndoshta alb.e cunguar:(*aur-) “gold”/dhe në kuptimin e agu: alb.“dawn”(shih 2.)/ dhe në kuptimin e “nesër”,alb. (shih 40)
Root/lemma:aṷes-/ṷes-,ṷōs
Germ.:*austrō
ndoshta Gr. ἂyχαuρoς, ”near the morning”
Lat.:aurōra f.:”aurora,the morning,dawn,daybreak”/auster(souther)/austrãlis(southern)
Shënim:format e përhershme konservative kundër formave të pacaktuara (vecori fonetike alb.)
4.- at:alb. në kuptimin e(father)/dhe në kuptimin e”joshë” alb. (*ãtḫsiãö), (shih 36.)- (nga ana e nënës)në kuptimin e “grandmother”
Root/lemma:ātos,atta(ḫatta)
Eng.:father, mother
Germ.:Lallwort “Vater,Mutter”

2. Gr.:ἂttα
Lat.:atta
5.-baba: alb.,në kuptimin e “father”/dhe me kuptimin e bebe(child),ndoshta alb. (shih 9.)/dhe me kuptimin ndoshta alb.: (*phlas)flas (shih 29)
Root/lemma:baba-,(*bal-bal-)
Shënim:gjithashtu:bal-bal-,bar-bar-,me disimilime të ndryshme,fjalë onomatopeike (shih bebe/belbëzoj/flas)
Eng.:barbaric speech
Germ.:Schallwort,Lallwort for unartikuliertes undeutliches Reden
Gr.:βαβαî, ттαттαî
Lat.:babit(gloss) “he,she shall make happy,bless”
6.-bagëti:ndoshta suffixed alb.(*baɣ) në kuptimin e “sheep”
Root/lemma:bhag-1
Eng.:to divide
Germ.:zuteilen,as Anteil bestimmen,as Portion erhalten.
Gr.:-φ άyoς= gjithashtu formale
7. bar:ndoshta alb. /dhe me kuptimin farë ndoshta alb.[common alb.ph->f-shift],(shih 28)
Root/lemma:bhares-
Eng.:barley
Germ.:Gerste
Lat.:far

3. 8.-bathë:alb. (*bhaḱᾶ)[common alb.shift-kh>-th /-gh>-dh]
Root/lemma:bhabhᾶ
Eng.:bean
Germ.:and anklingende word for “Bohne”,under zw.”broad bean”
Gr.:αόkς
Shënim: Gr.:αόkς dhe alb. bathë,derivojne nga një rrënjë ndërmjetëse(*bhaḱᵂᾶ)
Lat.:faba [common lat.ph ->f-shift]
Illyr.:*bathna [common alb.nasalization t>nt>n]
9.-bebe:ndoshta alb. ,në kuptimin “child”/ dhe në kuptimin e baba: alb., “father”,(shih 5)
Root/lemma:baba-,(*bal-bal-)
Eng.:baby
(shih: baba.)
Shënim:gjithashtu:bal-bal-,bar-bar-,me disimilime të ndryshme,fjalë onomatopeike (shih baba/belbëzoj/flas)
10.belbëzoj: (*balbus),ndoshta alb.
Root/lemma: baba-,(*bal-bal-), (shih baba.) /balbal-(babal-,bambal,prej së cilës:bamḫb-, balḫb-)
Eng.:babble
Gr.:βαμβαλύζω/ βαμβαkύζω(my teeth are chattering)
Lat.:babulus(chatterbox,a babbler)/balbus (babbling)
 Me “–r-“:
Gr.:βάρβαρoς, ”not greek ,speaking an incomprehensible language” / βαζω(talks)
Lat.:barbarus (prej Gr.:βάρβαρoϛ, ”not greek ,speaking an incomprehensible language”)/baburrus(foolish,silly)

4. Illyr.:bhᾶ (speak)
Shënim:gjithashtu:bal-bal-,bar-bar-,me disimilime të ndryshme,fjalë onomatopeike (shih bebe/baba/flas)
11.-bila: ndoshta në i-grade alb.(*bᾶlá) , “girl” /dhe në kuptimin bir (shih 12,)në kuptimin “son,boy”
Root/lemma:bel-2
Eng.:strong
Germ.:stark
Gr.:βελтiωv,βέλтερoς (better)/βέλтɪσтoς, βέλтαтoς (best)
Lat.:dẽbilis
12.-bir: ndoshta në i-grade alb.( në kuptimin “son,boy”)/dhe në kuptimin e bila:( (bᾶlá),“girl” ,(shih11)
Root/lemma:bel-2
(shih bila)
13. brazda:ndoshta alb.(-zd- ka mundësi përmes lidhjes reciproke të analogjisë balt.,e shkaktuar nga Old Church Slavic))/dhe me kuptimin verza,(shih 47)/dhe
me kuptimin burrë(shih 25/2)
Root/lemma:bhardhᾶ
Eng.:beard
Germ.:Bart
Gr.:βράyχıα, βαράyχıα
Lat.:barba/barbᾶtus
14.bredhi, breth: alb . (me formantin: -dho-)/dhe me kuptimin brez .( me formantin: -dhᾶ-)

5. Root/lemma:bhares- :bhores-
Eng.:point,stubble(me formante)
Germ.:Emporstehendes,Spitze,Borste
-Me formantin: -dho-:
 bhrozdh-:breth,bredhi:alb.
15.- Brez:ndoshta alb.(*bhrez), ( me formantin: -dhᾶ-)/ dhe me kuptimin breth,bredhi (me formantin: -dho-),(shih 14)
Root/lemma:bhares- :bhores-
Eng.:point,stubble(me formante)
Germ.:Emporstehendes,Spitze,Borste
-Me formantin: -dhᾶ-:
 Bhrezdh-: Brez:ndoshta alb.(*bhrez),
16.-bubi: (*baubi),ndoshta alb.
Root/lemma:bau
Eng.:sound of barking
Germ.:Nachahmung of Hundegebells,Schreckwort
Gr.:βαύ βαύ/βαüζω
Lat.:baubor,-ārî’
17.-buf: (*buph),ndoshta alb./ në kuptimin e buҫas (*bučati),(shih18)/ në kuptimin e buka.(*beuka),(shih 20)
Root/lemma:b(e)u-1,bh(e)u-
Eng.:Expr.sound of hitting

6. Germ.:schallnachahmend for dumpfe Schalleindröcke
Gr.:βύᾶς(m.),βûςα (f.),”eagle owl”
Lat.:bũbõ,”eagle owl”
18.- buҫas:ndoshta alb. (*bučati)[me me një tingull guttural fundor]/dhe me kuptimin buf,(shih 17)/dhe me kuptimin buka,(shih 20)
Root/lemma:b(e)u-1,bh(e)u-
Shih :buf
19.-bujë:ndoshta alb.(me bh-)[pa prapashtesën :-r:] /dhe me kuptimin mbush,(shih 37.)(me zgjatim të:-s)[common alb.shift b>mb]
Root lemma:b(e)u-2,bh(e)ũ
Eng.:to swell,puff
Germ.:aufblasen,schwellen
Gr.:βúβα,βouβώv
 Pa prapashtesën :-r:
Gr.:φαȋσɪyξ(blister,bubble)
Lat.:bucca (zgjatime guturale)
20.-buka: Ndoshta nga rrënja e zgjatur :b(e)u-1,bh(e)u- rrjedh rrënja:bheg-,bheng-,në alb.(*beuka)buka/në kuptimin e buf (shih 17)/ në kuptimin e buҫas
(*bučati),(shih18)
Root/lemma:b(e)u-1,bh(e)u-
Shih buf
21.- buklë:alb.(weasel)/dhe me kuptimin bukur/bukurosh (shih 22)

7. Root/lemma:bak-
Eng.:stick,to hit
Germ.:Stab as Stutze,gjithashtu dhe:stechen,stoβen,schlagen’ö
Lat.:baculum prej:*bac-(c)lom/formë më e vjetër:*bakḫtlom
Ndoshta Lat.:baca(bacca)-ae/bacalis,bacale
22.-bukur/bukurosh:alb.(me kuptimin “good,pleasing,beautiful”)/dhe me kuptimin buklë (shih 21)
Root/lemma:bak-
Shih : buklë
Shënim:Në shumë gjuhë,emrat:weasel dhe good vijnë nga e njejta rrënjë.
23.- bumballë:ndoshta alb./dhe me kuptimin bumbulit:alb. (it thunders),(shih 24)
root/lemma:baˣmb-
Eng.:a kind of noise
Germ.:Nachahmung for dumpfe,dröhnende Schalleindröcke
Gr.:βόμβoς(noise)
Lat.:bombus (nga gr.)
24.bumbulit:alb. (it thunders)/dhe me kuptimin bumballë (shih23)
root/lemma:baˣmb-
shih: bumballë
25./1-burrë:ndoshta alb.geg./dhe me kuptimin:burrni (shih 26)/dhe me kuptimin:mburr (shih 38),(të gjitha të formuara me:s-extension:bhors)

8. Root/lemma:bhares- :bhores-
Eng.:point,stubble(me formante)
Germ.:Emporstehendes,Spitze,Borste
Shënim:
-(me zgjatim të:s-:bhors-)
 Bhars-
Lat.:fastigium (*bharsti-)
 Bhors-
burrë(proud man)/burrni(pride)/mburr(be proud)[common alb.b>mb ndryshim fonetik]
Ndoshta alb.geg.provon që rrënja: bhares- :bhores-,rrjedh nga një rrënjë e zgjatur:bher-1(to bear,carry)
25./2- burrë:alb.(në kuptimin e “man,jack,male,husband,spouse”)/dhe me kuptimin verza:ndoshta alb.geg. (*gᵂer-gᵂha)/ dhe me kuptimin brazda,(shih 13)(-
zd- ka mundësi përmes lidhjes resiproke të analogjisë balt.,e shkaktuar nga Old Church Slavic))
Root/lemma:bhardhᾶ
Shih:brazda
26.-burrni:ndoshta alb.geg.(e formuar me:s-extension:bhors),(shih 25/1)
Root/lemma:bhares- :bhores-
Shih :burrë (25/1)
27.-dhi:alb.(me shumë mundësi nga:*adhi,ashtu sikurse :sii(eye)nga :asii)
Root/lemma:āĝ-
Eng.:goat

9. Germ.:Ziegenbock,Ziege
Illyr.,-balt.,-alb.: de-,da->zero ndryshim fonetik,prandaj gr.rrjedh afërsisht nga proto illyr.
Shënim: ndoshta një shkallë zero në alb. (*āĝhi) dhĩ, “goat”(common alb.shift -ĝh->-d-),alb.geg. e vjetër (*āĝhi) edha “goats,sheep”
28.-farë:ndoshta alb.[common alb.ph->f-shift]/dhe me kuptimin bar:ndoshta alb.(shih 7)
Root/lemma:bhares-
Shih:bar
29.Flas:ndoshta alb.(*phlas)/ dhe me kuptimin belbëzoj ,(shih 10)
Alb.flas .(*phlas):not from lat.”fãbula”(narrative)
Root/lemma:baba-,(*bal-bal-),(shih 5.) /balbal-(babal-,bambal,prej së cilës:bamḫb-, balḫb-)
Shih:belbëzoj
Shënim:gjithashtu:bal-bal-,bar-bar-,me disimilime të ndryshme,fjalë onomatopeike (shih bebe/belbëzoj/baba)
30.-gjilpanë:alb.geg.(e përbërë nga :*gjil-needle+peni-thread/dhe me kuptimin halë ,(shih 32)
(shkalla zero e zakonshme alb. *ilga>*gil- “needle” e ndryshimit fonetik i korespondon shkallës zero në Lower Sorbian:gła “needle” [fā].)
Root/lemma:āiǩ-:ĩǩ
Eng.:spear,pike
Germ.:Spieß
Gr.:αiχμή
Lat.:īcō (analogjik īciō),-ěre
31.- gjysh :alb. (*ḫuḫḫaš)

10. Root/lemma:Aṷo-s (*ḫuḫḫaš)
Shënim:rrënja origjinale ishte hett.: ḫu- uḫ- ḫa-aš “grandfather”e gërshetuar mes rrënjës: Aṷo-s:“grandfather” në gjuhët Kentum dhe rrënjës:sūs-
(*ghus):parent:alb. (*ḫuḫḫaš) gjysh“grandfather” në gjuhët Satem/laringalja e vjetër Kentum ḫ->a-,e-:Satem ḫ->s-
Eng.:grandfather
Germ.:Großvater mötterlicherseits
Gr.: αȋα (formë e dyshimtë) ,“primordial mother earth”
Lat.:avus “grandfather,poet.,in gen.,an ancestor”/avia ,fem.”grandmother”
(edhe në lat.ndryshimi fonetik:-hṷ->-v-)
32. halë :Ndoshta shkalla zero në alb.(*ahel),(needle fishbone,awn),(common alb. –k->-h- ndryshim fonetik)/dhe me kuptimin gjilpanë (shih 30)
Root/lemma:āiǩ-:ĩǩ
Shih :gjilpanë
33.-helm:alb.
Shënim:ndoshta alb.është e vetmja gjuhë IE që ruan laringalen e vjetër: ḫ)
Root/lemma:ālu-,ālo-
Eng.:a bitter plant
Germ.:bittere Pflanzeö
Gr.:ἀλλᾶς (sausage)
Lat.:ālum,ālium (garlic),ose ālus(comfrey,blackwort)
34.-herët: ndoshta alb.(*ēherst),(duket se alb. ka ruajtur laringalen e vjetër: ḫ)
Root/lemma:ãier-,ãien-
Eng.:day,morning

11. Germ.:Tag,Morgen
Gr.Lok.: *ἀ(ɪ)Ɛρɪ- në ἂρɪσтov (nga *ạieri-d-tom,tek ed-“eat”),”breakfast”
35.-hi:alb./hini:alb.geg.(*aski+en)[common alb.:ski->hi-ndryshim fonetik]
Root/lemma:ās-,prej këtej:azd-,azg(h)-
Formant extensions:
Azd –: në gr.:ἂζω (*azḫdḫiõ)/ἂζα
Azg-:në gr.:ἂσßoʎoϚ (*ἂσy -ßoλoς)
Në germ.:*askõn
Eng.:to burn
Germ.:brennen,glöhen
Në lat.: cinis-eris m.f.(ndoshta shkalla zero)
36.-”joshë” alb. (*ãtḫsiãö), (nga ana e nënës)në kuptimin e “grandmother”/dhe në kuptimin e at:alb. në kuptimin e”father”,(shih 4.)
Root/lemma:ātos,atta(ḫatta)
Shih:at
37.-mbush:,alb.(me zgjatim të:-s) [common alb.shift b>mb]/dhe me kuptimin e bujë(shih 19)
Root lemma:b(e)u-2,bh(e)ũ
Shih:bujë.
Shënim:si alb.,ashtu dhe gr.e formojnë me zgjatim të:s-
Gr.:βũvέω>βύω (*βuσω)-to cram,fill,stuff/βύσтρα-clot,thrombus/βύζηv (βuσ-õηv)-crushed,full
38.-Mburr: ndoshta alb.geg.(e formuar me:s-extension:bhors)/dhe me kuptimin:burrni (shih 26)/dhe me kuptimin burrë(shih 25/1)

12. Root/lemma:bhares- :bhores-
Shih :burrë (25/1)
39- mollë:alb.geg.
Root/lemma:ãbel-,ãbõl-,abel- (rrjedh nga rrënja:om-(*ḫamel):”raw,bitter,*sweet”
Eng.:apple
Germ.:Apfel
Ndoshta gr.,fjalët e përbëra:ἀμἀμƞλiς,bimë e rritur në të njëjtën kohë si një pemë molle,”medlar’= έттɪμƞλiς
Lat.:Abella(osk.town,city in Campanien)malifera.Forma bazë:*ablonã
Ndoshta në illyr.:PN Aulona
Shënim: në gjuhët Romance zë vend së bashku illyr.alb.sa>zero,tipari fonetik Luvian *šamlu(wa)-“apple-(tree)”>lat.malum-i ”an apple,or other similar
fruit”,alb.geg.:mollë,”apple”
40.- nesrë,nesëret,nesër:Ndoshta në alb. (*n;̕̕̕̕̕̕̕̕̕ in’+aušrà), “tomorrow morning,tomorrow”/ dhe me kuptimin agu(shih 2) /dhe në kuptimin e “ar”(shih 3.)
Root/lemma:aṷes- /ṷes-,ṷōs (shih 2.,3.)
Eng.:to shine, gold,dawn,aurora etc.
Germ.:leuchten,especially vom Tagesanbruch
Shih:agu/ar
41.-petkë,petëk:ndoshta alb.
Root/lemma:baitā ose paitāö
Eng.:goatskin
Germ.:Ziegenfell,prej këtej gefertigter Rock
Gr.:βαiтƞ

13. Illyr.: *paitāö
42.- pendë :ndoshta alb. [common alb.n>nd shift],”pair of oxen tied together”
Root/lemma:bend-,bṇd-no-
Eng.:spike,needle
Germ.:vorspringende Spitze
Lat.:penna (homonym me alb.pendë-“feather”)
43.- terr:alb.[shkalla zero në alb.(* āter)terr]/dhe me kuptimin: vatër:alb.tosk./votër:alb.geg.(shih46)
Root/lemma:āt(e)r-
Eng.:fire,*blow the fire
Germ.:Feuer
Lat.:āter(dark)/Ātella=osk.Aderl[ã]/Ātrius=osk.Aadíriis
(ndoshta)Illyr.:Adria ”deep,dark water,sea”
44.- unazë:alb. (ndoshta përmes zëvendësimit:*ānus)
Root/lemma:āno-
Eng.:ring
Germ.:Ring
Lat.:ānus
45.-valle:(*bal-),ndoshta alb.,[common alb.b>v shift]
Root/lemma:bal-,balbal-[duket se rrjedh nga rrënja:baba-,(*bal-bal-),barbaric speech],(shih 5.,9.,10.)

14. Eng:to shake,dance
Germ.:wirbeln,sich drehen
Gr.: (in Sicily)βαλλiζω
Lat.:ballāre
Shënim:gjithashtu:bal-bal-,bar-bar-,me disimilime të ndryshme,fjalë onomatopeike (shih baba/bebe/belbëzoj/flas)
46.-vatër:alb.tosk./votër:alb.geg./dhe me kuptimin: terr[shkalla zero në alb.(* āter)terr],(shih 43)
Root/lemma:āt(e)r-:(rrjedh nga aṷ(e)-10,aṷẽ(o)-,ṷẽ-,me formantin e përbashkët IE:-ter)
Shih:terr
Shënim: vatër:alb.tosk./votër:alb.geg.provon që Sllavët huazuan prothetic v,-para zanoreve fillestare të thjeshta nga illyr..Ky ndryshim fonetik në alb. zuri vend
para pushtimit sllav në Ballkan,sepse alb. dhe rum.ndajnë burime të njejta.
47.-verza:ndoshta alb.geg. (*gᵂer-gᵂha)/dhe me kuptimin burrë (shih 25/2)/dhe me kuptimin brazda,(shih 13)(-zd- ka mundësi përmes lidhjes resiproke të
analogjisë balt.,e shkaktuar nga Old Church Slavic))
Root/lemma:bhardhᾶ
Shih :brazda
Punoi:Edlira Ekmekçiu
Maj 2014