1.
Dutch Economic Forum
Woensdag 20 mei 16.00-19.00 uur
Presentatie/discussie
Pensioen van de Toekomst
t.b.v.

2.
Dutch Economic Forum
Even voorstellen:
 Sybrand Nauta, Falco Valkenburg en Peter van Solinge
 Start in 2010: informele dialoog over het vraagstuk van,
en de oplossingen voor, de woon-, zorg- en
pensioenvraag van morgen
 Aanleiding: bestaande stelsels niet langer houdbaar
 Deelnemers willen met elkaar, over de grenzen van
bestaande denkkaders heen, tot vernieuwende,
inspirerende oplossingen komen
 Veranderaars in de menseconomie
 Deelname aan het DEF is op persoonlijke titel.

3.
Dutch Economic Forum
Agenda voor vandaag:
 Inleiding: Peter
 Kijk op de toekomst: Sybrand
 Derde industriële revolutie?
 Effect op pensioen, zorg, wonen
 Effecten op samenleving
 Houtkoolschets: Falco
 Impact Kas Bank
 Dialoog

4.
Dutch Economic Forum
Aanleiding: bestaande stelsels niet langer houdbaar
 VPRO’s Tegenlicht: Jan Rotmans (hoogleraar
transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam):
“het is een misverstand te denken dat politiek en overheid
bezig zijn met fundamentele hervormingen van de
arbeidsmarkt, de woningmarkt, het onderwijs of de
energiesector. ‘Het sociaal akkoord, het pensioenakkoord
en het energieakkoord zijn daar uitingen van. Dit zijn
echter vooral aanpassingen van bestaande systemen,
met dezelfde spelers binnen dezelfde verhoudingen,
maar geen radicale systeemvernieuwingen, geen
transformatieve hervormingen”.

5.
Dutch Economic Forum
 Definitie Industriële revolutie (Rifkin):
Grote veranderingen in energie, transport en
communicatie komen samen
 Ontwrichtend op economie en samenleving
 De drie industriële revoluties
 Wat staat ons te wachten:

6.
Dutch Economic Forum

7.
Dutch Economic Forum
Industriële revoluties:

8.
Dutch Economic Forum

9.
Dutch Economic Forum
 Waar staan we nu?

10.
Dutch Economic Forum
 Pensioen
Newsflash 2013:
Foxconn bouwt een fabriek voor
20.000 arbeiders.
Die arbeiders bouwen 1 mln.
robots die 500.000 arbeiders
overbodig maken

11.
Dutch Economic Forum
 Zorg: cure and care

12.
Dutch Economic Forum
 3D geprint huis
 Energieleverende gebouwen
 Domotica
 Marginale kosten naar nul
 Nieuwe manieren woningfinanciering
 Wonen

13.
Dutch Economic Forum
Impact op onze samenleving
 Maatschappij en markten worden efficiënter, flexibeler
 Kortere terugverdientijd product
 We werken korter, meer vrije tijd
 We worden prosumers
 Deeleconomie
 Nieuwe relaties tussen mens en robot
 Kapitaalgoed wordt zwaarder belast
 Arbeid wordt flexibel
 Shift van welvaart naar welzijn
 Banken verdwijnen. Apple pay en Google wallet zijn de nieuwe “banken”
 Traditionele collectiviteiten verdwijnen om meer dan een reden en worden
vervangen door nieuwe vormen (gebundeld individualisme)
 Enz.

14.
Dutch Economic Forum
 Impact pensioen:
 Individueel pensioen wordt de norm
 Deels opgebouwd, deels uit inkomensoverdracht
 Pensioenuitvoering wordt online bankrekening
 Impact zorg:
 Cure wordt efficiënter, effectiever en goedkoper
 Care wordt weer zorg en betaalbaarder
 Ziekenhuizen worden “garages”
 Impact wonen:
 Bouwen wordt goedkoper
 "Prosuming” meest zichtbaar
 Woning wordt energieleverancier
 Grootste probleem is de transitie en het aanpassen
 Ben jij nog wel van deze tijd?

15.
Dutch Economic Forum
Impact op KAS BANK?

16.
16

17.
17

18.
Vertrouwen in eigen bank,
levensverzekeraar en pensioenfonds
18Bron: De Nederlandsche Bank, 14 augustus 2014
http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2014/dnb310579.jsp

19.
Australië

20.
Voorbeeld combineren thema’s
 Pensioen
 Betrekken
 Duurzaamheid
 Rendement
 Economie
 Ecologie
 Communicatie
 Verplichtstelling

21.
Deel
Community
Deel
Community
Deel
Community
Verzekerden
pensioen-
fonds
Energiefonds
(beleggings-
fonds)
Aanbieders
Panelen/
molens
Advies
Pensioenfonds
Installateurs
• We kunnen individueel voordeel behalen
• We kunnen collectief voordeel behalen
• We kunnen de samenleving veranderen
Locale
Coöperaties
Deel
Community
Community van communities
Community Platform

22.
Deelnemer in eigen kracht zetten:
van pensioeninformatie, naar informatie
over àlle inkomsten en àlle uitgaven

23.
1e Pijler, Algemeen pensioen (AOW)
Collectief + Solidair
Omslag
2e Pijler, Werknemerspensioen
Collectief + Solidair
Kapitaalbasis
3e Pijler, Vrijwillig aanvullend pensioen
Individueel, Kapitaalbasis
65 67 75 85

24.
1e Pijler, Algemeen pensioen (AOW)
Collectief + Solidair
Omslag
2e Pijler, Werknemerspensioen
Collectief + Solidair
Kapitaalbasis
3e Pijler, Vrijwillig aanvullend pensioen
Individueel, Kapitaalbasis
65 67 75 85

25.
1e Pijler, Algemeen pensioen (AOW)
Collectief + Solidair
Omslag
2e + 3e Pijler Pensioen
Collectief + Individueel (maar niet alleen)
Kapitaalbasis
65 67 75 85

26.
1e Pijler, Algemeen pensioen (AOW)
Collectief + Solidair
Omslag
2e + 3e Pijler Pensioen
Collectief + Individueel (maar niet alleen)
Kapitaalbasis
65 67 75 85

27.
Mijn houtskoolschets
1e Pijler:
Solidariteit met de zwakkeren  beschaafde samenleving
Redelijk bestaansniveau (nu: minimumloon)
Verhogen pensioenleeftijd naar … 75
Aangevuld met arbeidsongeschiktheidspensioen
2e/3e Pijler (gecombineerd, geen verschil meer):
Collectief : kosten laag houden
Solidariteit : vrijwillig (overlijden, arbeidsongeschiktheid, evt. intergenerationeel)
Sparen : individuele rekeningen
Netto : sparen uit netto inkomsten; vrijstelling in Box 3
Simpel : één pensioenregeling (zie bijv. Australië, Chili, Singapore)
Voor iedereen : inclusief ZZP’ers (zie bijv. Australië, Singapore)
Pensioenleeftijd : eigen keuze
Bijdrage : leeftijdsonafhankelijk (% of vast bedrag) (zie bijv. Australië, Chili,
Singapore, UK)
LifeCycle : als default; keuze: nominaal of waardevast (3e generatie DC)
Zorgplicht : individuele Life Coaching
Aanwending : diverse doelen (opleiding, kinderopvang, start eigen bedrijf,
aflossing hypotheek, pensioen, zorg) (zie bijv. Singapore)
Opnieuw! : Nationaal programma voor je 2e, 3e of 4e carrière,
inclusief Proefrit in je Droombaan (Nieuwe Pensioen Verhaal)

28.
Individuele spaarrekening
 Is pensioenrekening waarop gespaard wordt, waaruit risicopremies en periodieke
uitkeringen worden betaald;
 Is zorgrekening waarop gespaard wordt, waaruit risicopremies en zorgkosten worden
betaald;
 Spaarsaldo mag onder voorwaarden worden aangewend voor bepaalde doeleinden
(starten eigen zaak, financiering eigen woning, zorgverlof, studieverlof, …);
 Collectieve risico afdekking en uitvoering is gewenst (kostenbeheersing, kwaliteit);
 Omgeven met kwalitatief goede advisering (financial en investment planning [lifecycles]
onder toezicht AFM);
 Financiële instellingen vallen natuurlijk onder toezicht DNB;
 In aanvulling op sociaal vangnet;
 Volledig DC;
 Beperkte/geen rol voor sociale partners bij uitvoering;
 Geen onderscheid loondienst/ZZP/flex-arbeid;
 Volledige kostentransparantie (total cost of ownership);
 ………..

29.
Dutch Economic Forum
Impact op KAS BANK?

30.
Dutch Economic Forum
Impact op KAS BANK?
 5 jaar vooruit
 10 jaar vooruit
 20 jaar vooruit

31.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2016-2020
 DB naar DC
 Grote verplichtstelling van de baan
 Flexibilisering arbeidsmarkt
 Total reward/remuneration
 Meer eigen verantwoordelijkheid individu
 Kostentransparantie/beheersing
 Risicobeheersing (financial en non-financial)
 Communicatie/internet
 Concentratie financiële sector (closed books) en nieuwe
toetreders
 Ontwikkeling P/Z/W-producten binnen silo’s
 Nieuwe initiatieven: broodfonds, coöperatieve bank, Anno 12,…

32.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2016-2020
 75-100 pensioenfondsen (341)
 5-7 uitvoeringsorganisaties (14)
 7 PPI’s (12)
 30 levensverzekeraars (40)
 20 natura uitvaartverzekeraars (27)
 80 schadeverzekeraars (127)
 6 zorgverzekeraars (9)
 Afnemend aantal banken (800/100)
 Afnemend aantal beleggingsinstellingen (240/60)
 Afnemend aantal woningbouwcorporaties (375)
 Nieuwe global en niche spelers: risico (elipsLife), sparen
(KNAB), uitvoering (Google?, Apple?, Alibaba? Amazon? ….)

33.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2021-2025
 DC is de norm
 Flexibilisering arbeidsmarkt
 Total reward/remuneration
 Meer eigen verantwoordelijkheid individu
 Nieuwe vormen van solidariteit (vrijwillig, in communities)
 Kostentransparantie/beheersing
 Risicobeheersing (financial en non-financial)
 Uitvoering via internet is standaard
 Financiële sector: global en niche players
 Ontwikkeling P/Z/W-producten (verbinding tussen silo’s)

34.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2021-2025
 50 pensioenfondsen (341)
 4 uitvoeringsorganisaties (14)
 4 PPI’s (12)
 20 levensverzekeraars (40)
 10 natura uitvaartverzekeraars (27)
 40 schadeverzekeraars (127)
 5 zorgverzekeraars (9)
 Afnemend aantal banken
 Afnemend aantal beleggingsinstellingen
 Afnemend aantal woningbouwcorporaties
 Nieuwe global en niche spelers: risico (elipsLife), sparen
(KNAB), uitvoering (Google, Apple, Alibaba, Amazon….)

35.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2035+
 DC is de norm
 Flexibele arbeidsmarkt
 Total reward/remuneration
 Vergaande eigen verantwoordelijkheid individu
 Nieuwe vormen van solidariteit (vrijwillig, in communities)
 Sociaal vangnet
 Uitvoering via internet is standaard
 Financiële sector: global en niche players
 Ontwikkeling P/Z/W-producten (verbinding tussen silo’s:
VB de PZW-rekening)

36.
Dutch Economic Forum
Ontwikkelingen 2035
 10 pensioenfondsen (341)
 2 uitvoeringsorganisaties (14)
 2 PPI’s (12)
 10 levensverzekeraars (40)
 10 natura uitvaartverzekeraars (27)
 10 schadeverzekeraars (127)
 5 zorgverzekeraars (9)
 Afnemend aantal banken
 Afnemend aantal beleggingsinstellingen
 Afnemend aantal woningbouwcorporaties
 Nieuwe toetreders: internet-PZW-banken (KNAB, …), Google
Pensions, Google Insurance, Alibaba Bank

37.
Mogelijke marktontwikkeling
Nu 2020 2025 2035+
Pensioen 90% DB /
10% DC
60% DC /
40% DB
90% DC /
10% DB
100% DC
Verplichtstelling
Groot/Klein
/ x/ x/ x/
Flex. Arb.markt 15% 40% 60% 80%
Total Reward 5% 20% 50% 80%
Collectiviteiten    
Solidariteit
1e pijler
2e pijler
Verplicht
Verplicht
Verplicht Verplicht Verplicht
Vrijwillig
Transparantie 20% 50% 80% 100%
Internet/big
data
5% 15% 50% 100%
Silo / PZW 100% / 0% 95% / 5% 75% / 25% 0% / 100%

38.
Marktpartijen
mogelijke ontwikkeling
Nu 2020 2025 2035+
Pfds’en 341 75-100 50 10
Uitvoerders 14 5-7 4 2
PPI’s 12 7 4 2
Levensverz. 40 30 20 10
Naturaverz. 27 20 10 10
Schadeverz. 127 80 40 10
Zorgverz. 57 (9) 40 (6) 30 (5) 20 (5)
Banken 800 (100) 600 (80) 400 (60) 100 (40)
Bel.instelling 240 (60) 220 (55) 200 (50) 150 (40)
WoningCorp. 375 350 300 200
Nieuw Google, Apple, Alibaba, Amazon, …
elipsLife, KNAB, DeGiro, Broodfondsen,
Crowdfunding,’’opgeschaalde hofjes”, VerzekerUzelf.nl,
OWM’en

39.
42
Pensioneer het Traditionele Pensioneren
Werk Creëren
Waar Wij Nooit van
Willen
Pensioneren
De Hollandse School

40.
43
4
3
1. 65 Jaar is Oud
2. Pensioneren Betekent Per Definitie
Niet-Werken.
3. Je Moet Wachten tot Je Pensioen om te
gaan doen wat jij echt wilt 
Opnieuw!
4. Pensioneren Is Uitsluitend een
Financiële Aangelegenheid 5. Een (Zwitser) Leven van Gemak
is het Ultieme Pensioendoel

41.
44
“Pensioneren is het meest lelijke woord in de
geschiedenis van de mensheid” – Wim Kan