1. TEMA 1. O INICIO DA IDADE MODERNA. OS SÉCULOS XV E XVI
Lección 1. A Idade Moderna
1.1 Un novo período histórico
• A Idade Moderna é un período comprendido entre 1453 (a caída de Constantinopla a
mans do Imperio Turco) ou o descubrimento de América (1492) e 1789 (Revolución
Francesa).
• Podemos diferenciar tres subperíodos:
– Século XVI, a época do Renacemento.
– Século XVII, a época do Barroco.
– Século XVIII, a época da Ilustración e o Absolutismo.
1.2. Os cambios dos séculos XV e XVI
1. Cambios dentro do panorama internacional
✓ Desaparición do Imperio Bizantino, tras a toma de Constantinopla polos turcos
otománs en 1453, o cal incrementou a ameaza musulmá sobre a cristiandade
occidental.
✓ Amplíase o mundo coñecido polos europeos grazas aos novos descubrimentos
xeográficos (África, Asia, América) e a apertura de novas rutas de navegación que
estimularon o comercio mundial.
✓ Loita pola hexemonía europea, que enfrontou aos grandes estados; finalmente
España sería a potencia hexemónica no século XVI.
2. O sistema feudal entrou en crise.
Idade Media Idade Moderna
Os Reinos Feudais DERON PASO A O Estado Moderno e as
Monarquías Autoritarias
A Economía Feudal
(posesión da terra como
aspecto máis relevante)
DEU PASO A
O capitalismo comercial
(obtención de grandes
capitais a través do comercio
coas colonias)
Sociedade trifuncional
estamental (clero, nobreza e
campesiñado)
MANTENSE
Mais a burguesía cobra
importancia na sociedade
estamental.
3. A unidade relixiosa do Occidente europeo rompeuse debido á Reforma protestante, o
cal orixinou graves conflitos armados, as “guerras de relixión”.
4. A cultura medieval foi substituída por unha nova mentalidade, o Humanismo, que
centrou a súa atención no ser humano e orixinou un novo estilo artístico: o
Renacemento.
2. Lección 2. Os descubrimentos: as causas dun proceso (mapa mental)
Lección 3. Os descubrimentos II. As viaxes e os viaxeiros (investigación)
Lección 4. O nacemento do Estado Moderno
4.1.As Monarquías autoritarias
• Tras a Idade Media, as monarquías autoritarias substitúen ás monarquías feudais.
• Coas monarquías autoritarias, o rei reforzou o seu poder sobre o conxunto do reino, ao
impoñerse sobre a nobreza e limitar a autonomía dos municipios.
• Esta nova forma de organización recibe o nome de Estado Moderno.
4.2.Os instrumentos do poder Real
• Unificación Territorial. Unificaron os territorios dos seus Estados e, nalgúns casos,
ampliáronos mediante guerras ou alianzas matrimoniais.
• O control dos poderes do Estado. Impuxéronse sobre a alta nobreza; limitaron a
autonomía dos municipios (intervindo no nomeamento de cargos) e convocáronse as
Cortes o menos posible.
• A mellora da Administración.
- Fixaron a Corte nunha cidade, que se converteu na capital do Estado.
- Crearon unha burocracia de funcionarios profesionais, que executaban as súas ordes.
- Estableceron impostos ordinarios, que lles proporcionaban ingresos regulares sen
recorrer ás Cortes.
• A creación dun exército permanente. Substituíron as tropas feudais que só se reunían
en tempos de guerra, por un exército formado, fundamentalmente, por mercenarios a
soldo.
• A organización das relacións internacionais.
- Estableceron relacións diplomáticas con outros países. Esta diplomacia estaba
constituída por embaixadores permanentes, encargados de defender os intereses da
monarquía e de resolver pacificamente os conflitos; e por embaixadores temporais,
enviados para concertar alianzas e tratados.
As monarquías autoritarias implantáronse en:
✓ Inglaterra, onde os Tudor remataron coa Guerra Civil das Dúas Rosas.
✓ Francia, onde os Valois remataron co poder dos grandes nobres.
✓ España, onde os Reis Católicos unificaron os seus reinos e deron os primeiros pasos
para a configuración do Estado Moderno.
3. Lección 5. As transformación económicas e os cambios sociais
5.1. O crecemento demográfico
• Características do Crecemento Demográfico:
– Foi favorable nos séculos XV e XVI debido á mellora das colleitas, a
desaparición da peste e a épocas de relativa paz.
– Foi lento, por mor da alta mortalidade (sobre todo, infantil) provocada polas
enfermidades contaxiosas, o atraso da medicina e a falta de hixiene.
– Beneficiou a demanda de produtos agrícolas, artesanais e estimulou o
comercio.
5.2. O progreso da economía
• Actividades Agrarias:
– Maioritarias.
– Favorecidas no século XVI polas boas colleitas e ampliación de terras
cultivables.
• Artesanía:
– Evitou o control gremial.
– Favoreceuse o Traballo a Domicilio (Domestic system): o empresario
proporciónalle ao campesiñado materias primas e ferramentas necesarias para
elaborar o produto na súa casa, normalmente en épocas de inactividade
agrícola, e despois recollíao e comercializábao.
• Comercio:
– Creceu debido aos descubrimentos xeográficos.
– Diversificou as súas rutas, incorporando novos produtos procedentes de
América, como o cacao ou o tabaco.
– O comercio Atlántico favoreceu aos portos de Lisboa, Sevilla e o Mar do Norte.
• Sistema Económico Capitalista:
– Comezou a desenvolverse, especialmente o capitalismo comercial, que
baseábase na acumulación de capitais procedentes do comercio.
– Aparecen os primeiros bancos oficiais, como a Casa de San Giorgio de Xénova
e privados, como os Fugger ou os Médici.
– Aumentou a circulación de moeda.
– Simplificáronse as operacións mercantís e bancarias (uso de cheques, letras de
cambio, etc.).
– Fundáronse as primeiras sociedades comerciais.
4. 5.3. Os cambios sociais
• Pervivencia da sociedade estamental, aínda que máis complexa:
– Nobreza e clero
– Aceptaron o aumento do poder real, pero seguiron formando parte
dos estamentos privilexiados (mesmo poder económico e privilexios).
– O Terceiro Estado:
– Burguesía
– Enriqueceuse co comercio transoceánico, os negocios e a
banca.
– Impúxose, debido a isto aos demais grupos urbanos (artesáns,
comerciantes e asalariados).
– Campesiñado
– Corresponde á maioría do estamento non privilexiado.
– En Europa Occidental: as súas condicións de vida melloraron,
debido a que se librou da servidume e puido, nalgúns casos,
traballar as súas propias terras ou como asalariado dos
señores.
– En Europa Oriental: a suxeición á terra acentuouse.
Lección 6. Os cambios e os conflitos relixiosos. A reforma e a contrarreforma
6.1. As causas da Reforma
A Reforma protestante comeza no século XVI en Europa, rompéndose a unidade relixiosa de
Europa Occidental arredor da Igrexa Católica. En resposta á Reforma, a Igrexa leva a cabo a
renovación espiritual a través da Contrarreforma.
➢ Causas:
• Desprestixio do papado e o clero
• O poder da Igrexa Católica era moi amplo en Europa. Non obstante,
segundo a opinión de moita xente, os papas ocupábanse sobre todo
dos seus intereses terreais; os bispos vivían con moitos luxos e non nas
súas dioceses.
• O baixo clero non tiña preparación e non predicaba, ademais de non
dar exemplo de moralidade.
• Moitas ordes relixiosas non cumprían cos seus quefaceres.
• Os abusos da Igrexa.
• NEPOTISMO. Tratábase do favoritismo do alto clero polos seus
familiares para ocupar os cargos eclesiásticos.
5. • NICOLAÍSMO. Matrimonio ilegal, amancebamento ou mantemento de
concubinas por parte dos clérigos.
• SIMONÍA. Venda de cargos eclesiásticos.
• Por outro lado, o Papa, os bispos e os cardeais, vendían tamén o
perdón dos pecados a quen comprase un documento de
INDULXENCIA.
6.2. A reforma e os reformadores
A Reforma Luterana
Iniciouse en Alemaña no século XVI.
O monxe agostiño Martín Lutero rexeitou a venda de indulxencias ordenada polo Papa León X
co fin de pagar as obras do Vaticano.
En 1517 expuxo as súas 95 teses contra elas e contra certos aspectos da doutrina católica.
Como resposta, o papa condenou e excomungou a Lutero, en 1521.
En que se baseaba a doutrina luterana?
• Na xustificación pola fe e a libre interpretación da Biblia.
• Lutero rexeitou a infalibilidade do papa, aceptou dous únicos sacramentos
(Bautismo e Eucaristía), suprimiu o culto á Virxe e os Santos e simplificou a
liturxia,
• A súa doutrina difundiuse rapidamente por algúns estados alemáns e polo
norte de Europa.
• A reforma calvinista
• Foi predicada por Jean Calvino dende 1536 en Xenebra, Suíza.
• Baseábase na súa crenza na predestinación, segundo a cal, as persoas están
destinadas por Deus a salvarse ou a condenarse, á marxe das súas accións.
• A súa doutrina tivo grande éxito entre a burguesía dos Países Baixos, Suíza,
Escocia, Francia e Inglaterra. Nestes dous últimos países foron chamados
hugonotes e puritanos, respectivamente.
• A reforma anglicana
• Xurdiu en Inglaterra, onde o rei Enrique VIII rexeitou a obediencia ao Papa por
negarse a concederlle o divorcio da súa esposa, Catalina de Aragón.
• En 1534 proclamouse cabeza da Igrexa de Inglaterra.
• Nun principio, esta doutrina foi moi similar á católica, e só con tempo adquiriu
trazos propios.
• Outros:
• John Knox é considerado o líder da Reforma en Escocia (Presbiterianos).
6. • Os calvinistas en Inglaterra chámanse puritanos. Foron moi perseguidos en
Inglaterra.
6.3. A Contrarreforma católica
• A Contrarreforma foi un movemento de reforma dentro da propia Igrexa católica como
reacción á Reforma protestante.
• O Concilio de Trento (1545-1563) foi convocado polo papa Pablo III co obxectivo de
lograr a reconciliación entre católicos e protestantes.
O Concilio de Trento definiu a doutrina católica e a difundiu mediante os catecismos:
• As boas obras son necesarias para salvarse.
• Os sacramentos son sete.
• Só a Igrexa pode interpretar a Biblia.
• A Virxe e os santos reciben culto.
• O Papa é infalible
Ditáronse normas para frear o desprestixio do clero, como a obriga dos bispos de residir nas
súas dioceses.
Impulsouse a creación de seminarios para formar os sacerdotes.
• A Compañía de Xesús.
• Fundada por Ignacio de Loyola en 1540.
Os seus membros facían un voto especial de obediencia ao Papa, tiñan unha sólida formación
teolóxica e dedicáronse á predicación e á educación