Pro Audio & Video is een Nederlandstalig vakblad voor de beslissers, technici en professionals in audiovisuele bedrijven, bij de omroep en bij filmproductiebedrijven. Pro Audio & Video richt zich vooral op de techniek en faciliteiten voor de creatie van bijzondere en hoogstaande audiovisuele presentaties. Het magazine brengt de beslissers en de aanbieders van professionele apparatuur, techniek en faciliteiten bij elkaar en is daarmee een ideaal medium voor deze sector.

1. Tech trends 2013
Een kijk op kansrijke concepten
Grafisch Lyceum
Rotterdam
Eerste school in Nederland die studenten
opleidt in 3D camera en editing
Second screen
wint terrein
Interessante praktijkvoorbeelden
‘social tv’ nemen toe
Hi-Motion II™
Eerste Ultra Slow Motion camera
van Europese vaste land
JAARGANG 25 | NUMMER 1 | 2013 | hierin opgenomen

3. Inhoudsopgave
8 Tech trends 2013
Een kijk op kansrijke concepten
14
Grafisch Lyceum Rotterdam
Eerste school in Nederland die studenten
opleidt in 3D camera en editing
16 Eerste Hi-Motion II™ Ultra Slow Motion camera
van Europese vaste land
26 Second screen
Interessante praktijkvoorbeelden ‘social tv’
nemen toe
En verder...
6 Nieuws
18 Frequenties opnieuw geveild
23 Tentoonstelling Oskar Fischinger in EYE
32 Media Profession
34 Rittal

4. Colofon & Voorwoord
Colofon Redactioneel
BP&M Exploitatiemaatschappij B.V. Met gepaste trots presenteren wij weer deze nieuwe editie van Pro
Postbus 155 Audio&Video. Het blad waarin dieper op technische aspecten van audio
6500 AD Nijmegen en video wordt ingegaan. De hype rondom bultrug Johannes is inmiddels
Tel. 024-3722900 overgewaaid en de wereld is – zoals gewoonlijk – wederom niet vergaan.
Fax. 024-3886017 Op zich is dat natuurlijk uitermate hoopgevend, want 2013 zou weleens
het jaar kunnen worden waarin alle lang gekoesterde wensen in vervulling
Hoofdredacteur: Marieke van Dam kunnen gaan.
Redactie: Joris Kroezen, Bob Janssen, Marieke van Dam
Projectmanager: Ralph Brinkman Wat behandelen we allemaal in de nieuwe
Backoffice: Tilly Wijhof Pro Audio Video?
Vormgeving: Dries van Zuylen, Sandra Elzinga Frequentieverdeling: Meer mogelijkheden voor mobiel internet. Dat het
nuttig is voor de economie, zal menigeen onderschrijven. Tegelijkertijd
Abonnementenservice: De abonnementen­ er­ ice is
s v zorgt de herverdeling van de frequenties die ervoor nodig is, voor een
telefonisch bereikbaar van ma t/m vrij van 9.00 uur tot minder rooskleuring beeld wat draadloze audioapparatuur betreft.
12.00 uur. Kies in het keuze menu ‘abonnementen’. Second screen: Tijdens een serie of film je smartphone of tablet checken
Telefoon: 024-372 29 02. U kunt ons ook faxen. is de gewoonste zaak van de wereld. Dus waarom niet tegelijkertijd daar
Fax. 024-388 60 17. content bieden om je aandacht vast te houden, denkt de televisie- en
Afdeling abonnementen Postbus 155, 6500 AD Nijmegen. filmwereld. Onder de noemer ‘social tv’ zijn er legio apps die de kijkbele-
Abonnementen lopen tot 31 december en worden ving moeten uitbreiden.
automatisch verlengd, tenzij de abonnee twee maanden Natuurlijk ook een voorproefje van wat we in 2013 kunnen verwachten:
voor afloop van het abonnementsjaar schriftelijk opzegt. Typen wordt nog minder nodig. Zelfs swypen hoeft niet zo vaak meer.
Bewegings- en stemherkenning zullen namelijk hun intrede doen in nog
Copyrights: Het auteursrecht van dit tijdschrift en op meer apparaten.
de daarin verschenen artikelen wordt door de uitgever Smartphones en tablets worden serieuze gaming machines. De Hong
voorbehouden.
Het verlenen van toestemming tot publicatie in dit
AUDIO& VIDEO
Kong Electronics Fair van afgelopen oktober toonde verschillende uit-
breidingen en apps die mobiel gamen op je eigen device naar een hoger
D U I D E L I J K E T A A L I N T E C H N I E K
tijdschrift houdt in dat de auteur de uitgever, met plan tillen.
uitsluiting van ieder ander, onherroepelijk machtigt de bij Flexibele touch-sensoren die zijn te vervormen. Touch-screens worden
of krachtens de Auteurswet door derden verschuldigde flexibel en hoeven niet meer een recht oppervlak te beslaan…
vergoeding voor kopiëren te innen en dat de auteur alle
overige rechten overdraagt aan de uitgever. Dit en nog veel meer in de enige echte Pro Audio&Video!
Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen,
vermenigvuldigd of gekopieerd zonder uitdrukkelijke J. Kroezen,
toestemming van de uitgever. Pro Audio&Video
Abonnementsprijs: e 75,- incl. BTW (6x per jaar) Revolutie in
buitenreclame
in combinatie met Slimme reclame wordt de toekomst
Digitale Mastering
BANKGEGEVENS: Rekeningnummer: 1700.97.811 De loudness war: is het einde nabij?
Nieuwe algoritmes voor dynamische
BIC: RABONL2U benadering
IBAN: NL91RABO0170097811 Automatisch
Mixen...
Dan Dugan maakte het mogelijk
André Rieu
Een casestudie door EVS
JAARGANG 24 | NUMMER 3 | 2012 | HIERIN OPGENOMEN
5

5. Nieuws
Panasonic ontwikkelt
Hoogste rechter laat oordeel OPTA over TH-PF50 Full HD-displays
televisiemarkt in stand voor presentaties
Het College van Beroep voor het bedrijfsleven (CBb) heeft Panasonic kondigt de lancering aan van de
op 5 november 2012 uitspraak gedaan in de beroepszaak TH-60PF50 60 inch en TH-65PF50 65 inch Full
over de televisiemarkt. De rechtbank heeft daarin bepaald HD-display. De schermen zijn een ideaal hulp-
dat OPTA terecht verzoeken om regulering van kabeltelevi- middel bij presentaties dankzij hun vermo-
sie heeft afgewezen, en dat OPTA terecht tot de conclusie gen om draadloos content van een computer,
is gekomen dat de televisiemarkt niet in aanmerking komt iPad™ of iPhone® weer te geven. De combi-
voor ex-anteregulering. natie van de brede kijkhoek met natuurge-
trouwe kleuren zorgt voor glasheldere beel-
Partijen verzochten om regulering van den van de hoogste kwaliteit. Bovendien is de
kabeltelevisie glassoort van de schermen uiterst duurzaam
YouCa, Tele2, T-Mobile en bestand tegen barsten. Deze nieuwe scher-
en KPN hebben OPTA men zijn een aanvulling op de PF50-collectie
in 2011 verzocht een die al bestond uit een scherm van 42 inch en
marktanalysebesluit te een van 50 inch.
nemen en kabelaanbie-
ders toegangsverplich- De PF50-collectie maakt het mogelijk om draadloos
tingen op te leggen. In december 2011 heeft OPTA het oordeel content van een PC of iOS apparaat weer te geven.
§Analyse Televisie gepubliceerd, waarin zij een drie-criteriatoets uit- Dankzij de Multiple Transmission Mode kunnen ook
voert om te bepalen of de markt gereguleerd moet worden. In het presentatiedata en stilstaande beelden vanuit meerdere
oordeel concludeerde OPTA dat de televisiemarkt niet in aanmerking PCs simultaan op het scherm worden getoond. Dat kan
komt voor ex-anteregulering, omdat deze markt steeds concurreren- vanuit maar liefst acht schermen tegelijkertijd, waar-
der wordt. OPTA wees de verzoeken om een marktanalysebesluit door steeds van kabels of scherm wisselen tot het verle-
daarom af. Tegen dit afwijzingsbesluit, waarvan het oordeel Analyse den behoort.
Televisie integraal onderdeel uitmaakt, spanden de partijen vervol-
gens beroep aan. Partijen waren onder meer van mening dat OPTA Duurzaamheid
de markt verkeerd heeft afgebakend en de markttrends te optimis- De displays zorgen met hun natuurgetrouwe kleuren
tisch inschat. OPTA zou de concurrentiemogelijkheden van nieuwe en contrastratio van 5.000.000:1 in combinatie met
televisieaanbieders overschatten, en de macht van kabelaanbieders de panoramische kijkhoek voor haarscherpe beelden,
en het belang van analoge televisie juist onderschatten. Ook vonden ongeacht het perspectief. De Eco Mode met helder-
partijen dat OPTA een marktanalysebesluit had moeten nemen, in heidssensor past de schermhelderheid daarnaast aan het
plaats van een oordeel. omgevingslicht aan om steeds zo milieuvriendelijk en
energie-efficiënt mogelijk te werken, zonder verlies van
Oordeel CBb beeldkwaliteit.
Het CBb gaat in de uitspraak in op de grieven van partijen en volgt Het scherm van de PF50’s bestaat uit uiterst duurzaam,
OPTA daarbij zowel in haar procedurele aanpak als de inhoudelijke stevig glas dat bestand is tegen externe impact. Dankzij
beoordeling. Het CBb is het eens met OPTA dat de televisiemarkt zijn zuinigheid garandeert het scherm bovendien maar
uit zichzelf al neigt naar concurrentie. Ook de wijze waarop OPTA liefst 100.000 uren onafgebroken gebruik. Ideaal dus
de markt heeft afgebakend, de drie-criteriatoets heeft uitgevoerd en voor in vergaderzalen, klaslokalen, hallen en andere
de verzoeken heeft afgewezen, zijn volgens het CBb in overeenstem- openbare ruimtes.
ming met het wettelijk kader en OPTA’s bevoegdheden. Het CBb Draadloze connectiviteit, levendige en gedetailleerde
verklaarde de beroepen daarom ongegrond. beelden vanuit een brede kijkhoek en onafgebroken
prestaties maken de Panasonic PF50-serie tot het hulp-
Tegen deze uitspraak kan geen beroep meer worden aangetekend. middel bij uitstek voor professionele presentaties. De
TH-PF50 60 en 65 inch Full HD-displays zijn verkrijg-
baar bij de Panasonic resellers vanaf november 2012.
6

6. Nieuws
Ruim 1.500 bedrijven steken €319 miljoen in Weg vrij voor super-
onderzoek snel mobiel internet
Ruim 1.500 bedrijven gaan samen met onderzoeksinstellingen als NWO, Vandaag is de frequentieveiling
DLO, TNO en universiteiten onderzoeken doen in de topsectoren. De be- voor nieuwe vergunningen voor mo-
drijven trekken voor die onderzoeken €319 miljoen uit. Op de inleg van de biele telefonie en mobiel internet
bedrijven legt het kabinet €83 miljoen bij. afgerond. KPN, Vodafone, T-Mobile
en nieuwkomer Tele-2 zijn er in ge-
Dit schrijft minister Kamp van Eco- Ook voor kleine bedrijven slaagd vergunningen te verkrijgen.
nomische Zaken (EZ) aan de Tweede Wanneer bedrijven geld steken in ge- Bij de veiling werd extra frequen-
Kamer. “Het bedrijfsleven draagt niet zamenlijk onderzoek met kennisinstel- tieruimte geveild waardoor de weg
alleen bij aan onderzoek dat dicht bij lingen, doet het kabinet daar 25% vrij gemaakt is voor supersnelle
de markt staat maar ook aan fundamen- bovenop. Om dit ook voor kleine bedrij- mobiele toepassingen.
teel onderzoek, met name onderzoek uit- ven aantrekkelijk te maken is die toeslag
gevoerd door universiteiten”, zo schrijft zelfs 40% over de eerste €20.000. “Hiermee komt er meer dynamiek in de
Kamp in de brief. markt en er ontstaat meer keuzevrijheid
TKI-toeslag voor de consument. Dit brengt nieuwe
Topconsortia voor Kennis en De 9 topsectoren hebben voor €83 kansen voor de telecomsector en de
Innovatie (TKI) miljoen aan TKI-toeslag aangevraagd Nederlandse economie”, aldus minister
De afgelopen maanden hebben onderne- bij het ministerie voor onderzoek door Kamp van Economische Zaken in een
mers en wetenschappers in zogenaamde onderzoeksinstellingen èn bedrijven. reactie op de bekendmaking.
Topconsortia voor Kennis en Innovatie On­ eveer 35% hiervan gaat naar funda-
g
(TKI’s) gekeken welk onderzoek, van menteel onderzoek. Opbrengst naar schatkist
fundamenteel tot dicht bij de markt Vanaf 2014 maakt het kabinet €110 De veiling van de frequenties heeft €3,8
staand, zij in 2013 samen gaan doen en miljoen extra vrij voor onderzoek bin- miljard opgebracht. De opbrengst van
hoeveel geld ze er aan willen besteden. nen de TKI’s waardoor het budget dan de veiling komt ten goede aan de schat-
groeit naar €200 miljoen. kist. Op dit moment zijn er in Neder-
land drie bedrijven die met een eigen
netwerk mobiele telefonie en mobiel
Britse muziekindustrie wil Piratenpartij internet aanbieden en daar komt vanaf
aanklagen 2013 Tele-2 als nieuwkomer bij.
De Britse beroepsvereniging BPI, die de muziekindustrie vertegenwoor- Innovatie impuls mobiel
digd, heeft gedreigd zes leden van de Piratenpartij aan te klagen omdat internet
via hun site de torrentsite The Pirate Bay te bereiken is. “Met de komst van nieuwkomer Tele-2
en de extra frequentieruimte die nu
Partijleider Loz Kaye, vier andere leden van het nationale bestuur van de partij en beschikbaar is, krijgen innovatie en
een IT’er hebben brieven gekregen waarin de advocaten van de BPI dreigen naar de concurrentie op de markt voor mobiel
rechter te stappen aldus Torrentfreak. internet een belangrijke impuls. Hier-
Net als in Nederland wordt The Pirate Bay in Groot-Brittannië geblokkeerd door door kan mobiel internet in Nederland
internetproviders. Maar de Piratenpartij biedt een proxydienst aan, waardoor de blijven groeien”, zegt minister Kamp
site nog te bereiken is. De Piratenpartij is van mening dat het delen van auteurs- van Economische Zaken.
rechtelijk materiaal toegestaan zou moeten zijn. De vergunningen voor de diverse fre-
Door de zes partijleden persoonlijk verantwoordelijk te houden zouden ze indi- quenties zullen in de loop van 2013
vidueel kunnen worden beboet door een rechter. De Britse Piratenpartij heeft bij ingaan en hebben een looptijd van 17
lokale en nationale verkiezingen nog nooit een zetel bemachtigd. Partijleider Loz jaar.
Kaye kwam in mei 2012 het dichtst bij met 5 procent van de stemmen voor een
raadszetel in Manchester. Bron: nu.nl/tech.
7

7. Tech trends 2013
Een kijk op kansrijke concepten
Wat staat ons komend jaar te wachten? Dat schermen nog een slag groter
worden, ligt natuurlijk voor de hand. En dat digitalisering verder doorzet
ook. Maar op welke manier? En met welke kwaliteit? Producenten lijken zelf
soms niet eens meer te weten op welke paarden ze moeten wedden. Daarom
pikken we er zelf enkele opvallende trends uit. Een blik op kansrijke producten
en technieken voor komend jaar. En verder.
Digitale audio
Op audiovlak worden er twee trends verwacht die in elkaars
verlengde liggen. Ten eerste is er het samenbrengen van het
gemak van digitaal geluid in professioneel klinkende home
audio-systemen. Met andere woorden dus het gemak van di-
gitaal met de kwaliteit van analoog. En dat werkt door in
de televisiemakerij. Door de ontwikkeling van platte en zo
compact mogelijke televisies is audio tot een ondergeschoven
kindje verworden. Maar dat gaat komend jaar veranderen.
En dan vooral via externe speakers. Het is niet langer een
schande meer om sound bars zichtbaar in de kamer te heb-
ben, geluidskwaliteit mag gezien worden. Marktonderzoe-
ker Quixel zocht enige tijd gelegen uit dat geluidskwaliteit
even hoog op het wensenlijstje staat als beeldkwaliteit. Die
geluidskwaliteit moet dan wel uit een sound bar komen die
zich onder de televisie bevindt. Hoe dan ook is het een goed
signaal richting ontwikkelaars van televisies.
Streamen op tv en mobiel is precies we ze komend jaar blijven doen. Aanbieders van
In een artikel elders in dit blad doen we al uit de doeken hoe televisies richten zich steeds meer op dat mobiele devices snel
mobiele devices en televisie nader tot elkaar komen. En dat en eenvoudig synchroniseren. En dan niet alleen de tablet of
alleen de smartphone, maar allemaal tegelijk. Een belangrij-
ADVERTENTIE ke andere ontwikkeling daarbij is dat de voortgaande switch
naar online content. Wordt 2013 het jaar dat we definitief
afscheid nemen van cd’s, dvd’s, blu-rays en noem maar op?
Het kamp dat er mee eens is groeit. Zij worden gesteund
door positieve berichten van de kant van iTunes, Netflix,
Amazon en ga zo maar door. Dat we er ook in grotere geta-
len voor willen betalen, sterkt het aanbod. Naar verwachting
wordt content dit jaar ook meer gestreamd op televisies dan
op computers. Met daarbij het grote voordeel dat content ge-
kocht wordt en na te zijn bekeken op de televisie ook besch-
kbaar is voor andere (mobiele) devices.
Televisie: 4k & 8K
Dat de beeldkwaliteit van televisies zich flink door blijft ont-
wikkelen, verbaast natuurlijk niet. Maar het komende jaar is
8

8. Verwachtingen 2013
“Televisies en mobiele devices met hoge audiokwaliteit rijker worden. Nieuwe headphones
die naast hoge kwaliteit ook een hoge prijs hebben. Het kan
‘praten’ beter met elkaar niet missen of de bereidheid van (vooral) jongeren om diep
Betaalde, netwerkgebaseerde in de buidel te tasten is daar de stuwende kracht achter. Voor
content komt meer in trek.” de audioliefhebber is het dus nog wel even afwachten hoe
het met de voorspelde hoge kwaliteit staat. Het zal niet voor
het eerst zijn dat een fraai vormgegeven koptelefoon met een
volgens kenners wel het jaar waarin de keuze tussen verschil- bekende naam erop door moet gaan voor high end.
lende technieken duidelijker zal worden. Televisieproducten
hebben het de laatste jaren moeilijk gehad met de keuze voor 5G WiFi
welke techniek of wel platform ze moeten gaan. Een vooruit- Halverwege 2012 zijn de makers van routers er al mee aan
blik op de CES 2013 laat echter zien dat Samsung heil ziet in de slag gegaan: draadloze 5G-internetmogelijkheden. Tech-
4k TV, die de resolutie standaard met een factor 4 omhoog gigant Broadcom verwacht dat de eerste smartphones en
schroeft. Zij heeft een 85-inch Ultra High Definition TV tablets die over 5G beschikken in de loop van 2013 op de
set gereed voor de show. Een type dat ook nog eens over een markt komen. De gang van zaken kennende in de wereld
vernieuwde dimming-techniek beschikt. zullen wij nog even geduld moeten hebben voordat we de
Maar als we het toch over grootheden hebben: het kan nog voordelen ervan kunnen genieten. Maar er is dus al wel wat
gekker. Verschillende ontwikkelaars zeggen met 8k-prototy-
pen al de opvolgers gereed te hebben voor de 4k-televisies.
De techniek is al beproeft. Het afgelopen jaar zond de BBC
bijvoorbeeld de opening van de Olympische Spelen al uit
in 8k. Dat alleen voor genodigden, maar toch. En het was
Sharp dat dit jaar tijdens CES al een 85-inch 8k LCD-tele-
visie klaar had staan. Interessant, maar ook voer voor critici.
Want komt zo’n hoge resolutie wel tot z’n recht op zo’n rela- om naar uit te kijken. Helemaal aangezien Broadcom vooral
tief klein formaat scherm. een rol voor 5G weggelegd zit bij wat zij zelf noemt ‘the in-
ternet of things’. Vrij vertaald spreekt zijn daarmee niet al-
Hoofdtelefoons leen over audio- en video-apparatuur, maar ook over internet
Een echte verklaring hebben de heren en dames trendwatchers voor digitale weegschalen, garagedeuren, thermostaten, ca-
er niet voor, maar de markt zal flink wat nieuwe headphones mera’s, game controllers en noem maar op. De nieuwe norm
moet daarbij 2,5 keer sneller zijn dan wij gewend zijn en
ook nog eens betere batterijprestaties en een hogere capaci-
teit bieden.
3D-printen
Het afgelopen jaar waren er al positieve geluiden te horen
over de toegankelijkheid van 3D-printers. In FabLabs door
het hele land waren de grote versies te proberen en in kleinere
vorm komen ze steeds meer binnen het bereik van bedrijven
en fanatieke hobbyisten. Wat heeft dat te maken met audio
en video, kun je denken? Enthousiaste technici spraken jaren
geleden al van de mogelijkheid om thuis het gros van de on-
derdelen van apparatuur te delen, ‘enkele’ aanvullende delen
erin te plaatsen en klaar is je mp3-speler, radio of noem maar
op. Dat we daar binnen twaalf maanden allen mee bezig zijn,
lijkt natuurlijk sterk. Maar de ‘consumerization’ van de 3d-
9

9. Verwachtingen 2013
printer zet door. Verschillende warenhuizen tonen interesse “Digitalisering zet zich verder
in de printers of bieden deze zelfs al aan. En als de publieke
acceptatie er is, dan kan de verdere ontwikkeling snel gaan.
door, zowel in audio als video,
Een interessant detail is ook dat de wetgeving de ontwikke- maar kwaliteit voert te
ling van de printers voorlopig nog niet bij lijkt te houden. boventoon.”
Draadloze displays
Nu we zo helemaal gewend zijn dat onze apparatuur draad- deos. Een goed voorbeeld van het gebruik van de techniek is
loos is, zal de techniek ons nog een stapje verder ‘losmaken’. al te vinden in de Wii U, die met een handheld tablet werkt.
Over en weer wordt gespeculeerd over de acceptatie van Het apparaat beschikt over de zogeheten near field commu-
draadloze displays. Onder namen als Miracast, WiFi Display nicatie. Een platform dat door koppeling met smartphones
en WiDi groeien de mogelijkheden om draadloos informatie als zeer kansrijk wordt gezien. Onder andere de Nexus 4
te versturen, wat bijvoorbeeld het draadloos afspelen van vi- smartphone en Nexus 10 tablet werken er mee. Content is
eenvoudig te gebruiken op beide apparaten tegelijk. En niet
alleen vanuit de entertainmenthoek zijn er initiatieven. Ver-
schillende banken en food-/retailbedrijven draaien of draai-
den pilots met de techniek. Een goede aanduiding dat het
vertrouwen in de techniek groeit en nieuwe mogelijkheden
dichterbij komen.
Digitalisering bioscopen
Een recente studie van onderzoeker IHS Screen Digest ont-
hult dat de filmstudio’s eind 2013 zullen stoppen met het
produceren van 35mm film voor grote markten. IHS heeft
het in deze vooral over de Verenigde Staten, Frankrijk, Groot-
10

12. Verwachtingen 2013
Brittannië, Japan en Australië; de
markten die wereldwijd bekend- In vogelvlucht:
staan als leidende filmmark- • Typen wordt nog minder nodig. Zelfs swypen hoeft
ten. De rest van de wereld niet zo vaak meer. Bewegings- en stemherkenning
is volgens de onderzoekers zullen namelijk hun intrede doen in nog meer
in 2015 ‘aan de beurt’. Met apparaten.
uitzondering van kunstzin-
nige producties zal dit de dood • Smartphones en tablets worden serieuze gaming
van de 35mm zijn. De reden? De machines. De Hong Kong Electronics Fair van
hogere prijs, het snellere verval en afgelopen oktober toonde verschillende uitbreidin-
het ongemak waarmee het vervoer plaatsvindt ten opzichte gen en apps die mobiel gamen op je eigen device
van digitale films. En daarbij is de zilverprijs ook nog eens naar een hoger plan tillen.
flink gestegen, een veelgebruikt materiaal om films te tonen.
De cinema’s zagen de bui uiteraard al hangen en hebben • lexibele touch-sensoren die zijn te vervormen.Touch-
F
hun projectors veelal vervangen voor digitale exemplaren. screens worden flexibel en hoeven niet meer een recht
Naar schatting heeft meer dan 50 procent dit voor eind oppervlak te beslaan
2011 al gedaan, wat een groei is van meer dan 80 procent ten
opzichte van het jaar ervoor. Hoewel de switch naar digitaal
een flinke kostenpost met zich mee brengt, zien we toch dat
ook in ons land zelfs filmhuizen de stap zetten. n
13

13. Grafisch Lyceum Rotterdam opent unieke 3D-studio
Eerste school in Nederland die studenten
opleidt in 3D camera en editing
Het Grafisch Lyceum Rotterdam heeft een geavanceerde 3D-studio geopend
om studenten op te leiden in 3D-video. Studenten van mbo-opleiding Camera/
Editing gaan dit jaar aan de slag met het filmen en bewerken van 3D-materiaal.
De focus in de opleiding ligt op het maken van 3D-opnamen voor televisie. Het
Grafisch Lyceum Rotterdam is de eerste school in Nederland met dergelijke,
hoogwaardige faciliteiten.
14

14. Ultra Slow Motion Camera
Alles schakelbaar
Bijzonder aan de 3D-studio is, dat alle beelden die op de
schermen van de studenten getoond worden, schakelbaar
zijn met het werkstation van de docent. Op deze manier
kan de docent vanaf zijn eigen werkplek met alle studenten
meekijken. Ook is er in de studio een wand geconstrueerd
waarin twee grote 3D-productiemonitoren zijn bevestigd en
waarop de 3D-montages van de verschillende werkstations
kunnen worden getoond. Bovendien is iedere high-end com-
puter voorzien van een thunderbolttechnologie, ofwel een
communicatiepoort, die het mogelijk maakt om 3D-data
binnen enkele seconden te versturen naar de harde schijf.
Om de hoeveelheid data te bewaren, krijgt iedere student
een harde schijf in bruikleen, om zijn/haar materiaal op te
bewaren.
Open dag
Op de open dag van het GLR is de 3D-studio geopend voor
Vanaf eind oktober 2012 krijgen alle derdejaars studenten publiek. De open dag vindt plaats op 26 januari 2013 van
van de opleiding Camera/editing lessen in 3D. In de basis- 9.30 tot 16.00 uur. De 3D-studio is gevestigd in de speciale
module van zestien weken maken zij kennis met 3D-video. av-locatie van het GLR aan de William Boothlaan 16-18.
Studenten die hun kennis willen verdiepen, kunnen in het
vierde en tevens laatste leerjaar, 3D-video als specialisatie Het Grafisch Lyceum Rotterdam en zijn kennisinstituut
kiezen. Om hiervoor in aanmerking te komen, doen zij aan MediaCollege vormen samen het grootste gespecialiseerde
het eind van het derde leerjaar een speciale 3D-kijktest. In onderwijsinstituut voor de wereld van media, design en
totaal kunnen zestien studenten aan de 3D-specialisatie deel- technologie in Nederland en ver daarbuiten. Met meer dan
nemen. 40 verschillende opleidingen en studierichtingen én tal van
professionele cursussen en workshops op het gebied van
Zestien werkstations grafisch ontwerp, webdesign, gaming & animatie, audio &
De studio beschikt over alle apparatuur om 3D-materiaal te video, podium- en evenemententechniek, mediamanage-
filmen en te bewerken. In totaal heeft het GLR tien camera’s ment, mediatechnologie, dtp, printmedia en sign. n
aangeschaft, allen voorzien van twee lenzen om 3D-beelden
te schieten. In de ruimte zijn zestien werkplekken gecreëerd,
elk voorzien van een high-end computer en productiemoni-
tor. Op de computer is 3D-editing software geïnstalleerd om
3D-materiaal te importeren en te bewerken.
3D-training
De studenten worden opgeleid door drie vakdocenten van
het GLR. Zij hebben de afgelopen jaren 3D-trainingen
gevolgd bij Sony in Engeland en op de NAB Show in Las
Vegas. Op basis van de opgedane kennis, praktijkervaring
en zelfstandige studie hebben zij lesstof ontwikkeld voor de
basismodule en specialisatie. De focus ligt op het maken van
3D voor televisie, omdat steeds meer televisie-uitzendingen,
zoals de Olympische Spelen en het WK, worden uitgezon-
den in 3D.
15

15. Eerste Hi-Motion II™ Ultra Slow
Motion camera van Europese
vaste land
Full service verhuurder van broadcast apparatuur Broadcast Rental heeft als
eerste bedrijf op het Europese vasteland een Hi-Motion II™ Ultra Slow Motion
camera systeem van NAC Image Technology aangeschaft. De camera zal worden
ingezet ten behoeve van de verhuur op de Nederlandse en Europese markt. De
Hi-Motion II slow-mo camera werd afgelopen zomer veelvuldig ingezet tijdens
de Olympische Spelen, onder meer bij het wielrennen en de marathon welke
door een Nederlands team in beeld werden gebracht. In de VS werd de camera
onder meer bij de Superbowl 2012 gebruikt. Uniek aan de camera is het feit dat
hij tegelijk een ultra slow-mo en een normaal HD beeld kan uitspelen zodat hij
ook als gewone camera geschakeld kan worden.
16

16. Ultra Slow Motion Camera
“We vullen met de Hi-Motion II echt een gat in de markt,” positie kan schelen. Ten tweede heeft de camera dezelfde
aldus eigenaar Geert Paul Slee: “Binnen Europa is de camera uiterlijke kenmerken als de reguliere systeemcamera’s zodat
alleen in Groot Brittannië te huur maar na het immense je hem ook als handheld kunt gebruiken. Hij past op de
succes van deze camera op de Olympische Spelen merken standaard statieven en is door het plug and play systeem net
broadcasters en facilitaire bedrijven steeds vaker dat de came- zo makkelijk te bouwen als de reguliere Grass Valley en Sony
ra’s lang van te voren al verhuurd zijn. Slow motion camera’s camera’s. “
zijn altijd al zeer populaire items in onze productcatalogus
en ik verwacht van de Hi-Motion II ook erg veel vraag, voor-
al vanwege de ongekende beeldkwaliteit en het feit dat hij De Hi-Motion II heeft een aantal
naadloos past in de workflows die wij hier gewend zijn.” grote voordelen
De Hi-Motion II camera gebruikt een unieke drievoudige
beeldchip (CMOS) welke in staat is om in Full HD beelden
met meer dan 10x de snelheid vast te leggen. Bovendien kan “We hadden een extreem succesvolle sportzomer met de
de camera simultaan en dus tegelijk zowel de realtime video Hi-Motion II, waarin het een aantal van meest memorabele
als de ultra slow motion beelden uitspelen. Beide signalen sportmomenten op televisie in 2012 heeft opgeleverd”, al-
zijn 25fps en gedragen zich derhalve als ‘normaal video’. dus Andy Hayford, International Sales Manager van NAC
Het systeem gebruikt één inputkanaal van een EVS-XT. De Image Technology. “We zijn blij en trots dat een bedrijf als
drievoudige chip in de NAC Hi-Motion II camera’s leveren Broadcast Rental, met haar enorme trackrecord in de markt,
ongekende helderheid en detaillering, zijn zeer lichtgevoelig besloten heeft om te investeren in de Hi-Motion II en we
en passen naadloos in de gebruikelijke productie workflow kijken uit naar de samenwerking met het team. We geloven
van sport en live-entertainment uitzendingen. er in dat de camera net zo succesvol wordt in Nederland en
Geert Paul Slee: “De Hi-Motion II heeft een aantal grote de rest van Europa als hij is in de rest van de wereld.”
voordelen. Ten eerste kun je live schakelen tussen realtime Broadcast Rental zal de Hi-Motion II vanaf begin December
video en ultra slo-mo wat je bij een productie een camera- 2012 in de verhuur nemen, en wij houden u op de hoogte. n
17

17. Aanpassing of vervanging draadloze apparatuur aanstaande
Frequenties opnieuw geveild
Meer mogelijkheden voor mobiel internet. Dat het nuttig is voor de econo-
mie, zal menigeen onderschrijven. Tegelijkertijd zorgt de herverdeling van de
frequenties die ervoor nodig is, voor een minder rooskleuring beeld wat draad-
loze audioapparatuur betreft. Het ‘gedoogde’ gebruik van lichte verbindingen
verhuist onder druk van telecomgiganten naar andere frequenties. Kenners
tonen zich sceptisch. Kunnen we binnenkort nog gebruik maken van onze be-
staande draadloze microfoons en in-ear systemen?
Een ontwikkeling waar technici in de entertainment- én waar de minimale opbrengst eerder op 470 miljoen euro
informatie-industrie al een tijd lang mee bezig zijn, is in een werd geschat. De aandacht rond de veiling is zoals gezegd
nieuwe fase geraakt: de frequenties voor draadloze commu- vooral gericht op mobiel internet. Nieuwe technieken moe-
nicatie zijn opnieuw geveild. De biedingsronden die plaats- ten volgens de overheid de ruimte krijgen, zeker wanneer zij
vonden hebben de overheid geen windeieren gelegd. RTL een bijdrage leveren aan economische ontwikkelingen. En in
Z liet onlangs weten dat de veiling van de frequenties veel dat licht is het belang van (mobiel) internet natuurlijk niet
meer oplevert dan aanvankelijk werd gedacht. Met name het te ontkennen. Maar gezien de frequentieruimte beperkt is
veiligstellen van marktkansen bij de volgende generatie mo- en het gaat om een frequentiespectrum dat ook niet is op
biel internet heeft telecomaanbieders diep in de buidel doen te rekken, betekent meer ruimte voor de een, het nauwer
tasten. In verschillende rondes sinds afgelopen oktober is het worden van mogelijkheden voor een ander. In dit geval lijkt
totaal van de vergoedingen opgelopen tot in de miljarden, die ander vooral de podium- en omroepbranche te zijn.
18

18. Frequentie veiling
gestaan is. Er is dus sprake van enige coulance, maar voor-
tuitkijken is een must. Het belang van de telecom weegt
nu eenmaal zwaarder. Het doet denken aan een David en
Goliath-verhouding, al is het omver werpen van de reus al-
lesbehalve voor de hand liggend.
Verhuizing microfoonfrequentie
Wat er precies verandert is een vrij droge, technische aan-
gelegenheid. Maar wie de gevolgen vertaalt naar de praktijk
– denk aan live-uitzendingen die niet plaats kunnen vinden
en een veelheid aan apparatuur die niet meer bruikbaar is -
zal merken hoe onpraktisch en onvoordelig de herverdeling
uit kan pakken. Microfoonfabrikant Shure stelt de verande-
ringen in de techniek helder voor in haar voorlichting over
de herverdeling. De situatie voor de herverdeling stak zo in
elkaar dat voor de VHF 195-201 MHz, die ook wel wordt
gezien als de oude frequentieband, geen nieuwe producten
meer beschikbaar zijn. Daarnaast is er de UHF 470- 862
Het verbaast dan ook niet dat er al enkele jaren kritische MHz, die bekend is als de omroepband, met uitzondering
geluiden klinken uit deze sectoren. Een ‘herverdeling’ van voor het bereik tussen 608-814, die voorbehouden is aan de
frequenties kan grote gevolgen hebben voor evenementen, radioastronomie. Voor internationale mogelijkheden kende
televisie-uitzendingen, theatervoorstellingen en concerten. het oude systeem een reservering van de frequenties 863 tot
Of specifieker gezegd de apparatuur die tijdens deze bijeen- en met 868 MHz, ook wel de geharmoniseerde Europese
komsten wordt gebruikt. Om deze enigszins in te kaderen, band genoemd met een maximaal vermogen tot 10 mW. Als
kunnen we stellen dat vooral draadloze microfoons en in- top was er dan nog het hoge-
ear systemen last zullen hebben van de nieuwe frequen- re bereik tussen 1785-1800
tieverdeling. Draadloze microfoons mogen zonder ver- MHz, voor speciale toepas-
gunning gebruikt worden op bepaalde frequenties singen. De veranderingen
die ‘over’ zijn. Delen van dit bereik zijn nu echter die plaatsvinden zijn onder
verkocht aan de telecomaanbieders, waardoor on- andere het toebedelen van
zeker is of de microfoons nog wel ongestoord hun de frequenties 790-862
werk kunnen doen op de vertrouwde frequenties. MHz aan de telecomope-
Belangrijk te weten is dat in overgangsregelingen rators, waardoor er
al is vastgelegd dat gebruik maken van bepaalde dus op korte ter-
frequenties die eerder gebruikelijk waren, over een mijn al storing
tijdje niet meer toe- kan ontstaan
19

20. Frequentie veiling
invloed van de huidige beschikbare LTE-apparatuur (mobiel
Frequentiewijziging in het kort internet) duidelijk werd.
• Het landelijke kanaal 63 (806–814 MHz) verdwijnt,
wat gevolgen heeft voor podia, scholen, kerken en Aanpassen of vervangen
iedereen die in verschillende regio’s in Nederland mi- Met de professionele partijen haalt Shure een grote doel-
crofoons gebruikt. groep aan, maar er zijn ook vele amateurpartijen die zenders
• Kanalen 39, 40 en 41 (614–638 MHz) zijn het en ontvangers gebruiken. Denk aan hobbymuzikanten, ho-
nieuwe onderkomen, maar de ruimte ervan is niet reca, sportverenigingen, scholen en kerken. Zoals het er nu
overal in Nederland volledig bruikbaar, aangezien de naar uitziet zal een groot deel van deze groep haar apparatuur
digitale omroep zich er ook bevindt. moeten (laten) aanpassen. De overheid heeft daarbij aange-
• Bestaande apparatuur kan per 1 januari 2013 storin- geven geen geld beschikbaar te stellen voor aanpassingen.
gen vertonen. Het Agentschap Telecom raadt aan uit De belangenvereniging voor draadloze verbindingen PMSE
te zoeken welke frequenties er gebruikt worden en Nederland (Programme Making and Special Events) zorgde
instellingen aan te passen aan de nieuwe situatie. er wel voor dat er een voorlichtingscampagne opgestart werd
door het Agentschap Telecom. Eind november verscheen het
officiële bericht dat er mogelijk storingen ko-
men bij gebruik van draadloze microfoons.
bij microfoons die op deze frequenties afstemmen. Bestaan- PMSE verwacht dat dit niet strikt per 1 ja-
de microfoons zijn veelal gemaakt om frequenties tussen de nuari zal zijn, maar in de loop van 2013.
806 en 814 MHz aan te spreken. De overheid, inde vorm het Wel is er, zoals eerder gesteld, een over-
Agentschap Telecom, heeft besloten de kanalen 39, 40 en 41 gangsperiode vastgesteld, die tot 2015
(614–638 MHz) als alternatief aan te bieden. Op papier be- loopt. Hierin is bepaald dat bestaande
tekent dat evenveel ruimte, maar experts verwachten dat dit microfoons gebruik mogen maken van
in de praktijk anders zal zijn. De mate waarin de ruimte is te de oude ruimte die voor hen is bedoeld op
gebruiken, hangt af van de locatie in ons land. Deze ruimte voorwaarde dat ze geen storingen veroor-
wordt namelijk ook gebruikt door digitale omroepen, die zaken bij andere diensten. Daarmee doelt
verspreid door Nederland actief zijn. Shure voegt eraan toe het Agentschap met name op mobiel inter-
dat er een frequentiegebied vrij gehouden wordt, een ‘Duplex net en digitale televisie. In de praktijk zullen
center gap’, dat tussen de 823 en 832 MHz ligt, tv-kanaal het echter de microfoonzenders zijn last van
65. Zij waarschuwt er echter voor dat het gebruik ervan voor storing zullen hebbn . Zij worden met hun
professionele partijen riskant is. Mobiele services maken na- zenders van 50 milliwatt eenvoudig weg-
melijk geen gebruik van dit bereik vanwege storing tussen gedrukt door de grote zenders. Agentschap
up-link en down-link. Wat niet wegneemt dat Telecom geeft gebruikers het advies om uit
verbindingen die over een kleine afstand
spelen er wel hun voordeel mee kunnen
doen. Een test in Noorwegen, wees echter
uit dat er wel degelijk problemen ontstaan
bij het gebruik van een draadloze microfoon
en een dongle. Zij testte dat in tv-kanaal 69
op een Telenor 800 MHz test-site, waarbij de
21

21. Frequentie veiling
Producenten ontwikkelen door
Zoals verwacht zitten producenten niet stil bij het ont-
wikkelingen van nieuwe draadloze instrumenten en
toebehoren. We lopen enkele aanbieders en hun pro-
ducten bij langs.
Sennheiser gaf in 2011 te kennen haar nieuwe pro-
ducten al te ontwerpen naar de eisen van nieuwe fre-
quentieverdelingen. Voorbeelden daarvan zijn de negen
draadloze microfoonsystemen die ze destijds presen-
teerde. De ew 100 G3 1G8 series maken bijvoorbeeld
gebruik van een hogere frequentieband, die volgens de
makers in vele landen exclusief voor audio wordt ge-
bruikt en de kans op verstoring door mobiel internet
wegneemt.
Shure, een van de grote concurrenten van Sennheiser,
presenteerde eerder dit jaar ook nieuwe ontwikkelingen
op draadloos vlak. Zij breidde namelijk haar ULX-D
digitale draadloze systeem uit met enkele nieuwe multi te zoeken via welke frequenties de huidige apparatuur werkt.
receivers en een ‘high density’ modus met 47 opera- Daarna kan overleg volgen met de leverancier om te kijken
tionele systemen waarvoor slechts 6 MHz aan band- welke mogelijkheden voor aanpassing er zijn, waarbij het
breedte nodig is. zeker niet uitgesloten is dat er vervangende apparatuur aan-
AKG bracht op haar beurt afgelopen september een geschaft moet worden. Wie verouderde apparatuur gebruikt
nieuwe ontwikkeling binnen haar AKG WMS4500 doet er goed aan zo snel mogelijk te checken of deze nog
draadloze microfoonsysteem uit. Dit systeem combi- wel blijft werken in de nieuwe situatie. Producenten hebben
neert verschillende banden en werkt in totaal over meer daarbij al wel geholpen door oude systemen stapsgewijs van
dan 70 kanalen. Belangrijk binnen de set is het gebruik de markt te halen. Zo is er in de Verenigde Staten de afge-
van de SR4500 receiver. Deze beschikt over interne lopen jaren een zelfde soort ontwikkeling geweest, waarbij
software met AutoSetup voor intermodulaire, vrije ka- verschillende technieken onder druk van veranderingen zijn
naalselectie, omgevingsscan settings voor het scannen gestopt. De branche toont hierbij een vooruitziende blik. In
van radiofrequenties en een oefenmodus die gebruikt Nederland is de koek in ieder geval ook opnieuw verdeeld
kan worden om systeeminformatie op te slaan tijdens en dat gebeurt niet zo heel vaak. Voor nu betekent het dat
de soundcheck. professioneel en amateur geluid makend Nederland zelf het
initiatief moet nemen om problemen met draadloze appara-
Sony heeft haar ervaringen met het ontwikkelen van tuur te voorkomen.n
draadloze toepassingen ingezet voor het maken van een
aantal (naar eigen zeggen) betaalbare sets, waar ze 2.4
GHz technologie in heeft verwerkt. Alle sets hebben
profijt van de solide gouden 24-bit lineaire PCM digi-
tale audio en werken met een eenvoudige kanaalselec-
tie. Als extra heeft Sony er ook automatische feedback
reductie bij ontwikkeld. Bij microfoons alleen in het
niet gebleven. De reeks bevat ook oplossingen voor
draadloos gitaarspel.
22

22. Tentoonstelling over avant-garde
filmer Oskar Fischinger in EYE
Van 16 december 2012 t/m 17 maart 2013 presenteert EYE in samenwerking met
het Center for Visual Music in Los Angeles een grote tentoonstelling over het
werk van Oskar Fischinger, pioniervan de animatiefilm en abstracte cinema. De
Duitse avantgardefilmer maakte korte films die van grote invloed zijn geweest
op de ontwikkeling van de animatiefilm, videoclip en computergraphics. Fischin-
gers ritmische animaties hebben niets aan kracht verloren. De tentoonstelling
Oskar Fischinger (1900-1967): Experiments in Cinematic Abstraction, die ook
de aandacht vestigt op zijn vroegste experimenten en zijn uitvindingen, gaat
vergezeld van een uitgebreid film- en activiteitenprogramma.
Oskar Fischinger (1900-1967) geldt als een van de belang- van de eerder geëmigreerde filmmaker Ernst Lubitsch. In
rijkste filmkunstenaars uit de eerste helft van de 20e eeuw, zijn beginjaren in Californië werkte Fischinger voor diverse
die in de jaren twintig, dertig en veertig de cinema een totaal studio’s. Zo ontwierp hij een animatiesequentie voor Dis-
nieuwe richting opstuurde. Met zijn vroege abstracte experi- ney’s Fantasia. Zijn ideeën over abstracte animatie botsten
menten streefde hij naar een filmisch equivalent van muziek echter flink met de artistieke beperkingen van de studio. Na
en een zuivere beeldtaal, die speelt met aspecten als harmo- zijn vertrek bij Disney bleef Fischinger een artistiek ijkpunt
nie en dissonantie, polyfonie en toonkleur en de structuur voor de Amerikaanse avant-garde. Filmmakers als Norman
van muziekstukken. Fischinger was ook een uitvinder van McLaren, Jordan Belson, John en James Whitney, Len Lye
allerlei ingenieuze filmische apparaten, zoals de wax-slicing and Harry Smith werkten in zijn geest.
machine en andere special effects. Hij was een van de eerste Ook componisten als Edgar Varèse en John Cage werden
animatiemakers die abstracte beelden verbond met muziek geïnspireerd door Fischingers geluidstheorieën. Fischingers
en ritmes, lang voordat de videoclip bestond. De in het oog ritmische animaties zijn ook na zijn dood in 1967 van grote
springende animaties van ‘De Tovenaar van Friedrichstras- invloed geweest op makers van computer graphics en visual
se’, zoals hij werd genoemd, werden ook opgemerkt door effects, ontwerpers en animatoren.
beroemde regisseurs als Fritz Lang. In 1936 werd het door
de opkomst van het Nationaalsocialisme steeds moeilijker Nooit eerder getoonde animation drawings
voor Fischinger te werken aan zijn experimentele avant- De tentoonstelling Oskar Fischinger: Experiments in Ci-
garde films. Hij week uit naar Hollywood op uitnodiging nematic Abstraction omvat veel van zijn films en originele,
nooit eerder getoonde animation drawings die Fischinger
gebruikte om zijn animatiefilms beeldje voor beeldje op te
nemen. Aanvullingen hierop vormen schilderijen, muziek-
scores en documenten. Bijzonder zijn de zelden vertoonde
fragmenten van Fischingers experimentele films uit de jaren
twintig en dertig, die nu zijn gerestaureerd.
Raumlichtkunst
Bovendien toont EYE Raumlichtkunst (c. 1926/ 2012), een
van de allereerste filminstallaties ooit gemaakt. Te zien is de
gereconstrueerde en gedigitaliseerde versie met drie scher-
men die het Center for Visual Music maakte op basis van
originele nitraatfilms uit de jaren twintig. De installatie eve-
naart de spectaculaire performances die Fischinger in Duits-
land uitvoerde onder de noemer van ‘Eine Neue Kunst’. Een
23

24. EYE
recensie uit 1927 spreekt lovend over Fischingers originele menten, zoals correspondentie met andere kunstenaars en
visie op kunst die alleen door middel van film tot uiting kan filmmakers, musici, essays van Fischinger zelf en worden een
komen. De reconstructie van Raumlichtkunst is eerder dit filmografie, bio- en bibliografie opgenomen.
jaar voor het eerst geëxposeerd in Tate Modern in Londen en De tentoonstelling en publicatie zijn samengesteld door
het Whitney Museum in New York. EYE’s Director of Exhibitions Jaap Guldemond en Cindy
Keefer van het Center for Visual Music in Los Angeles. n
Flankerend programma Fischinger
Gedurende de tentoonstelling organiseert EYE een rijk flan-
kerend film- en activiteitenprogramma in de filmzalen. Ie-
dere zondag is er om 14.00 een rondleiding of een lezing
(gratis toegang met een tentoonstellingsticket). Dochter Bar-
bara Fischinger deed in het openingsweekend een van haar
vaders uitvindingen bespelen: het licht-kleurinstrument de
Lumigraph.
Publicatie
Bij de tentoonstelling verschijnt een uitgebreide en rijk ge-
ïllustreerde monografie over Fischinger. Het is het eerste
grote overzichtswerk waarin aandacht wordt besteed aan de
positionering van zijn werk binnen de internationale avant-
garde, aan animatie, muziek, schilderkunst, Hollywood, en
zijn invloed op filmmakers, kunstenaars en musici van nu.
Daarnaast bevat het boek nooit eerder gepubliceerde docu-
25

25. Interessante praktijkvoorbeelden ‘social tv’ nemen toe
Second screen wint terrein
Tijdens een serie of film je smartphone of tablet checken is de gewoonste
zaak van de wereld. Dus waarom niet tegelijkertijd daar content bieden om je
aandacht vast te houden, denkt de televisie- en filmwereld. Onder de noemer
‘social tv’ zijn er legio apps die de kijkbeleving moeten uitbreiden. Wat je er nu
precies van mag verwachten, is nog niet geheel duidelijk, maar 2012 is het jaar
van belangrijke stappen geweest.
Telefoontjes naar de studio, SMS- en nieuwsberichten in een ook door simpelweg Tweets te laten zien op tv of voor te
tickler, chats via teletekst en televisieprogramma’s die pro- lezen tijdens radio-uitzendingen. Met de integratie van inter-
minent hashtags in beeld hebben om online discussies uit net in moderne toestellen zijn daar de afgelopen jaren flink
te lokken. Sinds jaren zijn allerhande partijen druk bezig de wat mogelijkheden bijgekomen. Dit jaar stond zelfs in het
beleving van televisie zo persoonlijk mogelijk te maken en teken van verdere samenwerking tussen tv, (laptop)pc, tablet
vooral te zorgen dat kijkers actief mee kunnen doen. Niet en smartphone. Voor het gemak gaat deze samenwerking
alleen door nieuwe technische oplossingen te bieden, maar door onder de naam second screen, een onderdeel van ‘social
26

26. Second screen
tv’. We zijn niet meer afhankelijk van de televisie, maar deze
wordt nog wel neergezet als het centrum voor onze behoefte
aan entertainment. Een extra scherm biedt daarbij extra mo-
gelijkheden. De praktijk laat zich vrij simpel uitleggen: ter-
wijl je televisie kijkt, heb je de mogelijkheid via online appli-
caties extra informatie over of interactie met hetgene dat je
op de beeldbuis ziet. De manier waarop programmamakers
dit vertalen, verschilt nog sterk, maar al wel is – net als bij het
sms-en naar programma’s – real time delen van informatie
belangrijk. Veelal door een bundeling van berichten, waar
menig kijker vooral zichzelf in lijkt te willen terugzien.
Informatie bijeen brengen
Bekende voorbeelden van second screen-toepassing die we
het afgelopen jaar in ons land langs zagen komen, zijn een
social coaching app voor The Voice of Holland en extra infor-
matie bij voetbalwedstrijden zoals Eredivisie Live die bracht.
Internationaal gezien waren het onder andere de Superbowl
en live-shows van MTV die de praktische voorbeelden ga-
ven. De uitzendingen van deze programma’s worden met
name aangevuld met foto’s, weetjes, achtergrondinformatie
en de mogelijkheid voor kijkers om berichten in te sturen,
die gebundeld in een stream te zien zijn. Dat laatste is teke-
nend voor de werkwijze van verschillende broadcasters in de
Verenigde Staten, die informatie over hun programma’s real
time bij elkaar brengt om kijkers te stimuleren extra (gespon-
sorde) informatie op te zoeken. Evenals de kijkers met elkaar
in contact te brengen, zodat de steeds belangrijker wordende
sociale buzz rond programma’s sneller op gang kan komen.
De achterliggende gedachte is dan ook de kijker te boeien
en te binden aan het merk, het programma. Dat is de laatste
jaren een stuk lastiger geworden, aangezien we steeds minder Spot tot de conclusie dat 35 procent van de gebruikers van
op gezette tijden voor de televisie kruipen. Er zijn andere een tweede scherm dit ervaart als afleidend. Maar dat bete-
manieren nodig om ons te vinden en te vermaken. kent niet dat de uitkomsten uit het onderzoek negatief zijn.
Ongeveer een derde gaf namelijk aan dat kijken spannender
Afleiding is als je je in een online discussie mengt en het een meer
De ontwikkeling van second screens, die in breder verband gemeenschappelijke ervaring is. Zo’n 96 procent geeft ook
trouwens onder ‘social tv’ vallen, lijkt zich momenteel nog aan de voorkeur te hebben live-televisie op de traditionele
vooral te richten op extra informatie en berichten van ge- manier te bekijken. Als kanttekening daarbij geldt de 32
bruikers zichtbaar te maken. En dan het liefst via apparaten procent die aangeeft wel een beeld te hebben bij een leven
die we toch al in onze hand of op schoot hebben tijdens het zonder televisie. De conclusie van Deloitte is dat televisie
tv-kijken. Want wie verstuurt er nu niet even een WhatsApp- nog springlevend is, maar over de invloed van de afleidende
bericht of checkt zijn Facebook-status. De Britse tak van De- schermen op de advertentie-inkomsten laten de onderzoe-
loitte becijferde dat 24 procent van alle televisiekijkers een kers zich niet uit.
tweede scherm gebruikt. Eerder onderzoek van het bekende
onderzoeksbureau Nielsen sluit daarop aan en stelt tevens Smart Tv’s
dat de aandacht van kijkers daarmee weg gaat van program- Het gebruik van tablets spreekt prima tot de verbeelding,
ma’s en ze daardoor ook de commercials missen. Dichter maar zij zijn zeker niet de enige mogelijkheid om het sociale
bij huis kwam Deloitte in opdracht van reclame-instelling component toe te voegen. Persbureau Reuters haalt bijvoor-
27

28. Second screen
heid. Productiemaatschappij-
en hebben door de jaren heen
een eigen manier van pro-
gramma maken ontwikkeld.
Zij zijn er volgens Amerikaanse
critici vooral in gespecialiseerd
te bedenken hoe content op het
televisiescherm werkt en niet op
aanvullende schermen. Een ‘pro-
bleem’ dat met (zij-)instroom van
frisse geesten ongetwijfeld opgelost
gaat worden. Belangrijk lijkt het de
verdienstructuren en de financiële
macht te veranderen. Netwerkeige-
naars, operators en productiebedrij-
ven bevinden zich in een sluitend
financieel spel, wat lastig is te door-
breken. Nauwer contact met de klant
en meer keuzevrijheid voor de klant,
verstoort dit spel.
Creatieve ontwikkeling
Maar ook al ontstaan er nieuwe financiële
beeld het bedrijf Flingo aan, dat de second screen ervaring verhoudingen dan dat beantwoord nog niet de vraag welke
naar het eerste scherm heeft gebracht door middel van ‘smart content ze zullen bieden. Daar hebben de partijen nog geen
tv’s’. De software ontwikkelaar werkt daarvoor nauw samen eenduidig antwoord op. Een stap in de goede richting is on
met hardware ontwikkelaars en zorgt dat haar toepassing in
de apparaten wordt verwerkt. Marktkenners zijn het er nog
niet over eens of dit een tussenoplossing is (iedereen heeft
toch een tablet, dus waarom zou je een smart-tv kopen?)
of dat de apparaten een geheel eigen plek op de markt krij-
gen. Duidelijk is in ieder geval dat de techniek die Flingo
gebruikt interessant is. Online applicaties herkennen het ge-
luid van uitzendingen en synchroniseren op basis daarvan de
aanvullende informatie met de uitzending. Een techniek die
overigens door meerdere ontwikkelaars wordt gebruikt, ook
ontwikkelaars die zich op de samenwerking tussen tablet en
tv richten.
Machtsverhouding
Momenteel lijken de verschillende contribuanten aan de
markt het er vooral over eens dat de standaard voor second
screen zich nog moet aftekenen. De concurrentie is groot.
Broadcasters en mediabureaus weten nog niet precies welke
kant ze op moeten en kleine ontwikkelaars proberen steeds
overtuigender hun technieken aan de man te brengen (zie
ook kader). En dan is er ook de manier waarop de huidige te-
levisiewereld in elkaar steekt. Vooral op grote schaal, zoals in
de Verenigde Staten het geval is, is er sprake van tegenstrijdig-
29

29. ACTG is een veelzijdig bedrijf met een breed
leveringspakket van diverse producten en diensten
op het gebied van Audio, Video, Domotica en
Broadcast apparatuur.
Ook voor onderhoud, onderdelen, reparaties en speciale
aanpassingen aan apparatuur bent u bij ACTG aan het
juiste adres. ACTG denkt met u mee en probeert altijd
een passende en betaalbare oplossing voor u te vinden.
Kijk voor meer
informatie en projecten
op WWW.ACTG.NL
ACTG
Rietdekkersdreef 833
7328 AN Apeldoorn
Telefoon 055 - 844 56 40 E-mail: info@actg.nl
Mobiel 06 - 5346 37 02 Internet: www.actg.nl
Fax 055 - 844 49 87

30. Second screen
getwijfeld het eerder genoemde werken naar standaardisatie. waar materiaal met een lengte van zo’n 266 jaar in moet zit-
Momenteel zijn er legio apps beschikbaar die informatie bie- ten. Na de herkennen kan de extra content precies op het
den over verschillende programma’s. Of anders gezegd: voor juiste moment worden weergegeven. Volgens de makers is
ieder programma waar je het second screen voor wilt gebrui- het voordeel dat je als gebruikers geen (of weinig) persoon-
ken, moet je een nieuwe app downloaden. En dat gaat in te- lijke informatie hoeft af te staan om aan de extra content te
gen de trend dat we met één druk op de knop alle informatie komen. En je hoeft natuurlijk niet op een bepaalde tijd voor
tot onze beschikking hebben die we wensen. De strijd moet de televisie te zitten.
dus nog gestreden worden en het kan maar zo zijn dat we de
verkeerde kant op kijken. Wellicht hoeven we de creatieve Viggle
ontwikkeling voor second screen-toepassingen niet vanuit Een moderne versie van zegeltjes plakken. Viggle is ontwik-
de omroepen te verwachten. Zo werd onlangs bekend dat keld om je te belonen voor je kijkgedrag. Kijk je een pro-
de Nederlandse thriller APP de eerste bioscoopfilm wordt gramma waar Viggle van op toepassing is dan spaar je auto-
met ondersteuning van een second screen-applicatie. Via het matisch punten. Met die punten krijg je, afhankelijk van de
tweede scherm volgt de kijker in de bioscoop een parallelle hoeveelheid, grote en kleine producten cadeau. Een zogehe-
verhaallijn die op sleutelmomenten in de film op het grote ten loyaliteitsprogramma, wat dus wel wat wegheeft van de
doek en een mobiele device samenkomen. En dat gebeurt AH bonuskaart. Tegelijkertijd kun je met andere ‘Vigglers’ je
volgens de makers middels intrigerende foto’s, geluiden en ervaringen delen, het sociale deel van de app dat vrijwel alle
extra filmscènes die volledig synchroon lopen met de film en andere aanbieders ook ingericht hebben. Het commerciële
die in het scenario zijn geïntegreerd. Dat maakt op z’n minst tintje wordt helemaal duidelijk bij de speciaal geselecteerde
nieuwsgierig. shows waar je extra punten mee spaart. Maar ach, het kost je
niets meer dan de tijd die je aan de shows spendeert.
Second screen en social TV-apps
In 2012 is het gebruik van second screen in een stroomver- Miso
snelling gekomen. Ondanks dat de pioniersfase nog niet Miso startte evenals GetGlue als een check-in app om aan
voorbij is, zijn er interessante apps in gebruik. We bespreken vrienden te laten zien wat voor televisieprogramma’s je graag
er enkele. kijkt. Sinds een tijdje werkt de app echter ook met ‘side-
shows’, die zich het beste laten vertalen als slideshows die
GetGlue synchroon lopen met het programma dat je kijkt en aanvul-
De werking van GetGlue is nog het beste te omschrijven als lend beeldmateriaal bieden. Het aardige is dat dit niet alleen
een variant van Foursquare voor boeken, televisie en films. Je slideshows van de producent hoeven te zijn, maar gebruikers
checkt in en laat weten dat je aanwezig bent. In de vier jaar zelf ook slideshows kunnen ontwikkelen. Zo haalt online
dat de app nu bestaat, zijn de makers zich steeds meer gaan magazine Adweek het voorbeeld van kaarten met extra infor-
richten op televisie. Binnen dat domein is GetGlue name- matie over outfits, die verschijnen wanneer de desbetreffende
lijk het succesvolst. Oprichter Alex Iskold liet in de Ameri- outfit in beeld komt tijdens de show Gossip Girl. Hetzelfde
kaanse media weten dat zijn bedrijf het succes volgens hem gebeurt met informatie over liedjes die in programma’s langs-
het meeste heeft te danken aan het repetitieve karakter van komen. Meer informatie is beschikbaar in een slide, inclusief
televisie. Gebruikers kunnen er elke week op inloggen. En een link naar het liedje op spotify.
dan kun je gelijk zien wie er nog meer ingecheckt zijn en
je mening delen. Het Amerikaanse HBO zag er wel heil en Zeebox
heeft de serie True Blood ermee gepromoot. De vraag is hoe Afkomstig uit Groot-Brittannië wordt Zeebox sinds het na-
houdbaar het inchecken is. jaar op steeds meer plekken in de wereld gebruikt. Anthony
Rose, de voormalig Chief Technical Officer achter de BBC
IntoNow iPlayer, is een van de oprichters. Het eerste gebruik lijkt op
Deze app heeft haar succes te danken aan de vraag naar syn- een wat interactieve televisiegids, maar tijdens programma’s
chronisatie tussen tv en second screen. IntoNow doet dat moet Zeebox zijn ware talent tonen. Door programma’s con-
– net als verschillende andere apps – op basis van geluid. tinue te scannen, komen er real time vragen of komt er real
Het programmaatje herkent televisieprogramma’s door het time informatie in beeld. Bijvoorbeeld een pollvraag over de
geluid te analyseren en te matchen met een enorm archief keuzes die karakters in een serie maken. n
31

31. Achter de schermen…
Media Profession sleutelt hard aan de 2.1 versie
van www.mediaprofession.nl
Het Hilversumse bedrijf Media Profession is gespecialiseerd in mediapersoneel.
Het bedrijf verzorgt onder andere de bemiddeling voor freelancers, werving
en selectie en administratie van mediapersoneel. Een steeds groter wordende
dienst is de Media Payroll. De ontwikkeling om de website verder te optimali-
seren is in volle gang. De redactie van Pro Audio Video sprak de oprichter van
Media Profession, Perry van Heije, over deze innovatieve website.
Hoe werkt Media Payroll? van cv-gegevens, het registreren van de gewerkte uren, het
Perry vertelt: Media Payroll is als een extra service opge- registeren van de verschillende opdrachtgevers waar de
start, maar heeft een belangrijke plaats ingenomen bin- freelancer voor werkt en het zal worden uitgebreid met de
nen ons bedrijf. Zelfstandigen die geen eigen bedrijf mogelijkheid om een digitaal portfolio/showreel te realise-
hebben en toch op deze manier willen werken, kun- ren. Al deze gegevens – evenals de gegevens van de medi-
nen dan toch hun projecten vervullen. Als je net gestart aopdrachtgever – komen in een planningssysteem terecht.
bent heb je al je tijd nodig om eerst te gaan netwerken Op deze manier zien wij, van Media Profession, op ieder
en je oriënteren binnen de branche. Daarbij zou je kun- moment een geüpdate lijst op ons scherm met daarop de
nen denken aan vragen als: hoe zit mijn markgebied beschikbaarheid van al onze freelancers. Wij kunnen ver-
en opdrachtgever in elkaar en hoe is de prog­ ose van
n volgens de freelancers gaan inplannen. De freelancer met
werkaanbod de komende tijden? Bovendien heeft de VAR-verklaring (zzp’er), maar ook de Payroller, kan bo-
medewerker in principe niet gelijk een aantal kostbare vendien zijn urendeclaraties op het profiel kwijt. De uren
verzekeringen nodig zoals bijvoorbeeld een arbeidsonge- worden vervolgens verwerkt in ons systeem, door zowel de
schiktheidsverzekering omdat deze in loondienst is. opdrachtgever als door onze administratie.
Wat zijn de mogelijkheden van de website? Daarnaast zijn er op www.mediaprofession.nl vacatures te
www.mediaprofession.nl is een overzichtelijke website vinden en kunnen mediapayrollers en nieuwe freelancers
om mediaopdrachtgevers en mediafreelancers bij elkaar zich inschrijven en reageren op de vacatures. In verband
te brengen. Beide kunnen, na registratie, inloggen op de met privacyredenen hebben wij de persoonsgegevens van de
website en verschillende gegevens raadplegen. Het biedt profielen eerste instantie afgeschermd, zodat opdrachtgevers
aan mediafreelancers verschillende mogelijkheden: het be- nooit zomaar de privé gegevens in de profielen van de me-
kijken van het eigen profiel, het uploaden en toevoegen diafreelancers te zien krijgen. Wij overleggen vooraf met de
mediafreelancer of een geïnteresseerde opdrachtgever zijn
of haar volledige profiel mag inzien. In de toekomst zal dit
digitaal nog verder worden uitbreiden”, aldus Perry.
Wat zijn de voordelen voor de
mediapayroller en mediawerkgever?
“Voordelen voor de mediapayroller zijn onder andere dat
deze op elk gewenst moment zijn uren kan doorgeven en dat
de papieren werkbriefjes tot de verleden tijd behoren. Het
brengt tevens gemak en een snellere verloning; je hoeft niet
meer ergens naartoe te rijden voor een handtekening.” zegt
Perry. Hij vervolgt: “Veel freelancers hebben naast de klan-
32

32. Media Profession
ten die ze via Media Profession kennen, ook eigen klanten. nog meer gebruiksvriendelijk voor de smartphone maken.
Ook deze uren kunnen ze eventueel gescheiden verwerken Technisch gezien willen we nog meer een koppeling ma-
in hun eigen inlog-urensysteem. Maar ook voor de op- ken tussen de verschillende onderdelen van de website,
drachtgever is het een voordeel dat deze direct in het systeem waaronder: projecten, bevestigingen, callsheets en terug­
(alleen inzichtelijk wat voor deze opdrachtgever van toepas- koppeling projectinfo. Ook de user interface m.b.t. social
sing is) kan zien hoeveel uren en op welk betreffende project de media zullen wij in het komende jaar verder blijven opti-
freelancer heeft gewerkt en zo ook de fiattering kan geven”. maliseren.
Hebben jullie toekomstplannen voor 2013? Voor meer informatie over: Vacatures, Inschrijven, Media
Perry vertelt enthousiast: “Ten eerste willen wij de website Payroll en Stages in de Media: www.mediaprofession.nl n
33

33. Efficiënt te monteren Rittal installatie-
verdelers met hoge beschermklasse
Installatieverdelers (ISV) zijn centrale componenten van de elektrische infra-
structuur in gebouwen, computercentra en industriële installaties. Zij voorzien
de verbruikers van elektrische energie in het laagspanningsbereik. Hoe efficiënt
te monteren systemen eruitzien, toont Rittal met zijn nieuwe installatieverde-
lers uit de systeembouwdoos Ri4Power. Door hoge beschermklassen is de nieuwe
ontwikkeling bij uitstek geschikt voor ruwe omgevingen.
Al naar de soort verbruikers worden in een installatieverdeler buiten de kast plaatsvinden. Na het aansluiten van de beka-
de meest uiteenlopende componenten ondergebracht. Enkele beling wordt het frame met alle apparatuur eenvoudig in de
typische voorbeelden hiervan zijn schakel- en beveiligingssyste- kast geplaatst en met bouten vastgezet. Om kosten te besparen,
men, klemmen, lastscheiderelementen of NH-lastscheiderstro- bestaat het draagprofiel alleen uit de daadwerkelijk benodigde
ken. Om alle benodigde componenten te kunnen inbouwen, dragers. De fabrikant heeft hinderlijke profielbalken achter-
moet het systeem flexibel zijn en een eenvoudige en efficiënte wege gelaten, maar desondanks de benodigde flexibiliteit voor
montage mogelijk maken. Met zijn nieuwe Ri4Power instal- de inbouw gegarandeerd. Dit biedt de gebruiker meer inbouw-
latieverdelers, die vooral op het gebied van montage veel voor- ruimte voor apparatuur en andere inbouwmaterialen. Met de
delen bieden, voldoet Rittal aan deze eisen. De ISV verdelers nieuwe 750 mm (3BE) brede modulen kunnen veel apparatuur
zijn zowel vrijstaand of als wandverdelers te gebruiken en met slechts enkele montagetoebehoren worden ingebouwd.
kenmerken zich door een groot aantal beschikbare behuizings-
varianten. Rittal
De ISV verdelers van Rittal zijn gebaseerd op de standaard Rittal maakt industriële schakelkasten. Dat zijn plaatstalen
schakelkast TS 8 en de wandkast AE. Hierdoor kunnen uit het behuizingen voor elektronische componenten. Die kom je in
standaardprogramma zowel rvs-behuizingen als behuizingen allerlei branches tegen: IT, Industrie, Food en Utiliteit.
van gelakt plaatstaal worden gekozen. De benodigde bescher- We ontwikkelen en leveren dus kasten. Maar ook alles wat
ming wordt geboden tot IP 55 bij de TS8-kasten en tot IP 66 daarbij hoort, zoals klimatisering, stroomverdeling en toe-
bij de AE-kasten. gangscontrole. Zo dragen we bij aan het optimaliseren van
Voor het inbouwen van de benodigde componenten zijn speci- de hele keten.
ale inbouwmodulen beschikbaar. De moduulunits bestaan uit We denken mee, adviseren en bieden technische ondersteu-
losse sets die eenvoudig en snel op het frame worden opge- ning. We bieden ook logistieke kwaliteit: we kunnen meestal
bouwd. De diverse grootten van de modulen zijn gesorteerd binnen 24 uur leveren. n
naar hoogte-eenheden van 150 mm en breedte-eenheden van
250 mm. De in diepte verstelbare montageniveaus maken een
eenvoudige montage van de apparatuur mogelijk en voorko-
men dure speciale constructies.
Ook voor NH-lastscheiderstroken in de grootten NH 00 tot
NH 3 zijn passende inbouwmodulen verkrijgbaar. Met de
nieuwe lastscheiderstroken kunnen de moderne schakelsys-
temen van ABB, Eaton, Schneider Electric en Siemens tot
630A met slechts twee verschillende moduulgrootten worden
ingebouwd. Elke afdekking van een moduul heeft snelsluitin-
gen die het mogelijk maken om de kap in enkele seconden te
verwijderen of te plaatsen. Ook verzegelingen kunnen worden
aangebracht.
Een ander voordeel is het uitneembare frame. Zo kan de vol-
ledige opbouw en de bekabeling gemakkelijk en ergonomisch
34