Recommended
More Related Content
What's hot
What's hot (14)
Viewers also liked
Viewers also liked (20)
Similar to Vorming viboso mj ts 19052016
Similar to Vorming viboso mj ts 19052016 (20)
More from DieGem
More from DieGem (9)
Vorming viboso mj ts 19052016
- 1. Solidariteit in Superdiversiteit Vorming Samenlevingsopbouw 19 & 26 mei 2016
- 2. PROGRAMMA 19/5 voormiddag DieGem-onderzoek Inleiding in het DieGem-kader Overzicht ‘voorlopige’ bevindingen 19/5 namiddag CollectActief (Récupération, Partage , Transformation) Lunch Burgerschapspraktijken en de ontwikkeling van solidariteit in diversiteit 26/5 voormiddag Mangoboom in bloei Professioneel handelen en de ontwikkeling van solidariteit in diversiteit 26/5 namiddag Torekes Belang van plaats voor de ontwikkeling van solidariteit in diversiteit Actie-onderzoek: opbouwwerkers en onderzoekers als partners
- 3. DieGem Een zoektocht naar alternatieve vormen van solidariteit in culturele diversiteit Een interdisciplinair onderzoek • Sociologie • Sociale en culturele pedagogiek • Sociale geografie • Politieke wetenschappen 1 januari 2013 – 31 december 2016 Met steun van
- 4. SOLIDARITEIT De bereidheid om met elkaar te delen en te herverdelen vanuit een gevoel van lotsverbondenheid en loyaliteit. We kunnen materiële middelen delen, maar ook immateriële zaken zoals tijd, ruimte en identiteit.
- 5. 1800 1900 2000 Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit westerse natiestaten spannen zich in om klassenconflicten, ongelijkheid en uitbuiting - keerzijden van het kapitalisme – te verzachten
- 6. 1800 1900 2000 1945 Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit solidariteit geleidelijk aan centraliseren en nationaliseren. Middelen bundelen binnen een natiestaat om daarna via herverdelings- mechanismen terug uit te geven.
- 7. 1800 1900 2000 1945 Decennia lange mobilisatie en strijd voor solidariteit sociale zekerheidsystemen krijgen vorm
- 8. 1800 1900 2000 solidariteit binnen een rechten- en plichtendiscours van onze actieve welvaartstaat: wederzijds afhankelijke burgers dragen bij naar vermogen en genieten in ruil van rechten en sociale zekerheid.
- 9. Superdiversiteit Van multiculturalisme naar superdiversiteit? < kwantitieve verschillen: richting minority-majority cities < kwalitatieve verschillen: diversiteit binnen de diversiteit
- 10. 1800 1900 2000 globalisering, individualisering, superdiversiteit, ... => solidariteit gebaseerd op één historisch gegroeide culturele gemeenschap binnen de grenzen van één territorium, natiestaat is erg hoogdrempelig
- 11. Solidariteit in superdiversiteit • Sociale cohesie hypothese: herstellen homogeniteit • Sociaal kapitaal hypothese: integreren in bestaande orde • DieGem hypothese: solidariteit in diversiteit is mogelijk
- 12. Solidariteit in superdiversiteit: sociaal leren en maatschappelijk innoveren
- 13. Solidariteit in superdiversiteit: sociaal leren en maatschappelijk innoveren Sociaal leren Maatschappelijk innoveren Publiek en politiek debat Beleidsvoering Studie en onderzoek
- 14. • Focus op wat hier en nu gebeurt ipv natiestaat en historisch bepaalde orde • Op specifieke plaatsen (hier) en in specifieke interpersoonlijke praktijken (nu) waar mensen van diverse afkomst (gedwongen) nabij zijn ontstaan concrete innovatieve vormen van solidariteit waaruit we kunnen leren.
- 16. • 32 casestudies in 4 domeinen: leren, werken, wonen en vrije tijd • Actie-onderzoek: – 10 actiecases waaronder Torekes ism SO Gent – Adviescommissie van 63 organisaties waaronder vertegenwoordigers van SO in Vlaanderen – Valorisatie-initiatieven zoals deze vorming: relevante momenten in kader van actie-onderzoek
- 17. LEREN: groepswerk en tutoring in de klas van Mater Dei, een basisschool uit Leuven
- 18. VRIJE TIJD: kamperen met Chiro Koekelberg in de Ardennen
- 19. WERKEN: lunch bereiden in de bedrijfskeuken van SPIT (Heverlee) aan een grote tafel
- 20. WONEN: samen wonen op kot in een woning in het centrum van Sint-Niklaas
- 21. Professionele handeling • Intentionele en doelgerichte handeling die een bepaalde, al dan niet geëxpliciteerde, handelingslogica volgt. • handelingslogica: geeft een antwoord op de vraag waarom een welbepaalde (reeks van) professionele handeling(en) een beoogd doel (i.c. solidariteit in culturele diversiteit) bewerkstelligt.
- 22. De vraag wat wenselijk (solidair) is in praktijken stelt zich voortdurend, zowel ten aanzien van de doelen als van de weg daar naartoe. Professioneel mogelijk maken van solidariteit in diversiteit volgt veel meer een voortdurend en onvoorspelbaar zoekproces - focus op hier en nu - toenemende culturele diversiteit -… => professioneel mogelijk maken van solidariteit in diversiteit ≠ lineair en sociaal-technologisch proces: doelformulering plannen implementeren evalueren.
- 23. GEEN BLAUWDRUKKEN • Vereist het vermogen om te oordelen over wat in concrete situaties waar mensen van diverse afkomst nabij zijn wenselijk is. • niet alleen een zaak van competenties (bv. interculturele competenties, diversiteitscompetenties,…) • maar ook van grondhouding (bv. kritisch-reflexiviteit, normatieve professionaliteit, presentiebenadering,…) • en een verhouding tot politiek-maatschappelijke context met diverse ambivalenties en spanningsvelden over solidariteit in diversiteit (bv. integreren versus transformeren, universeel versus particularistisch,…)
- 24. Voorbij sociale mix en sociale cohesie Professionele handelingen • Vaak gericht op andere doelen (niet specifiek en expliciet op solidariteit in culturele diversiteit). • Op plaatsen waar mensen van diverse afkomst NIET nabij zijn (vertrekken van de vaststelling dat er segregatie heerst tussen mensen van cultureel diverse afkomst). AANBEVELINGEN Zoek actief plaatsen waar mensen van diverse afkomst nabij zijn op om in te spelen op de ontwikkeling van nieuwe vormen van solidariteit in superdiversiteit. -> CollectActif en Mangoboom in bloei. Vertrekt jouw professioneel handelen van culturele segregatie, bepaal dan vooraf waar inspanningen gericht op sociale cohesie en sociale mix ultiem moeten en kunnen toe leiden en wat daar nog allemaal bij komt kijken.
- 27. 26/5 voormiddag: Mangoboom in bloei
- 29. ENKELE VOORLOPIGE BEVINDINGEN Uit de domeinen wonen en vrije tijd
- 30. De diverse woonomgeving ‘Wonen’ op zich is geen collectieve activiteit. Hoe je dat samen doet is niet sterk gedefinieerd of gestructureerd. Er is altijd een mogelijkheid om je individueel terug te trekken. In de woonomgeving zoeken mensen ook veiligheid, geborgenheid en privacy. = spanning collectieve – individuele doelstellingen In een context van schaarste: woonrecht collectief realiseren? (Gedwongen) nabijheid is intensief. De diverse vrijetijdsbesteding Vrijwillige aanwezigheid van deelnemers <-> gedwongen nabijheid Reikwijdte: niet enkel sport en ontspanning, maar ook maatschappelijk engagement (vrijwillig, niet vrijblijvend) Transversaliteit: praktijken in de vrije tijd zijn soms sterk verbonden met andere levensdomeinen (zoals wonen, werken, leren) Weinig hiërarchische sociale omgeving biedt ruimte voor eigen inbreng deelnemers (bv. zelfontplooiing > productiviteit) (ondersteunen van) ontmoeting en dialoog focus op samenwerking (<-> concurrentie) Professionals zijn vaak ook zelf vrijwilligers
- 31. DIVERSITEIT Focus op culturele diversiteit Maar ook andere vormen van diversiteit bepalen de ontwikkeling van nieuwe vormen van solidariteit (leeftijd, gender, afkomst, wettelijk status, etc.) Vraag: Hoe kunnen deze verschillende vormen van verschil overstegen worden om tot diverte komen?
- 32. WONEN Wonen in een etnisch cultureel diverse woonst / woonomgeving is voor personen in een sociaaleconomisch kwetsbare positie vaak geen keuze maar de enige mogelijkheid tot wonen. Sociale mix schept hoge maar diverse verwachtingen. Professionals creëren of bewaken een etnisch culturele en / of sociaal economische mix daar waar ze de samenstelling van de groep bewoners kunnen sturen. Implicaties professional: Etnisch-culturele mix heeft potentieel om tot culturele erkenning te komen MAAR verwachtingen betreffende sociaaleconomische mix worden niet ingelost.
- 33. VRIJE TIJD • (Super-)diversiteit is een dagdagelijkse realiteit in de stad • Georganiseerde vormen van vrijetijdsbeleving trachten aansluiting te vinden bij deze diversiteit in hun werking • Omwille van het niet verplicht karakter van vrije tijd zien we echter een minder gedwongen karakter van diversiteit • Daarbij vertaalt diversiteit zich in de stedelijke context veelal als precariteit (precaire leefsituatie of positie van maatschappelijke kwetsbaarheid van deelnemers) Er is nood aan professionele interventie om diversiteit in het domein vrije tijd binnen te brengen (en te houden). Dit gebeurt door drempels te verlagen, de eigen werking in vraag te stellen en diversiteit als uitgangspunt en meerwaarde te zien.
- 34. SOLIDARITEITSPRAKTIJKEN Wat doen mensen op die plaats? Welke handelingen stellen ze? Welke interacties ontplooien zich op die plaats? Welke relaties gaan ze aan? Wat delen ze?
- 35. WONEN • In de nabije woonomgeving vindt wederzijds ondersteuning plaats. Deze solidariteitspraktijken lijken zeer klein of zelfs banaal, maar zijn van grote betekenis voor betrokkenen, zeker voor een kwetsbaar publiek. • Solidariteit ontstaat niet zomaar waar mensen samen wonen in diversiteit maar vergt een materiële en sociale omkadering. Hoe lang en hoe sterk moet je als professional die omkadering voorzien? (Wanneer) kan je dat loslaten?
- 36. VRIJE TIJD • Solidariteit in diversiteit groeit door: het samenwerken en uitwisselen van ervaringen rond een gedeelde passie, interesse of doel,… …, het erkennen van het belang van elkaars inzet en talent voor een gedeelde project en… …de bezorgdheid en betrokkenheid op elkaar die hieruit voortvloeit • Praktijken van materiële (lokalengebruik, financiële steun) en immateriële (energie, vrijwillige inzet, expertise) herverdeling scheppen het kader waarin deze solidariteitspraktijken zich ontvouwen. Professionals spelen een belangrijke rol om dit kader te creëren en om de ondersteuning van en toegang van kwetsbare groepen tot deze praktijken te vrijwaren
- 38. WONEN • Ontmoetingen binnen een etnisch culturele groep komen spontaan tot stand. Voor interetnische ontmoetingen is er nood aan iets extra: een gedeeld probleem, gedeeld belang, gedeelde activiteit. • Woonregels en afspraken (normen & waarden) werken op een bepaalde plaats wanneer ze onderhandelbaar zijn. Professional speelt een belangrijke rol in deze discussies. • Strijd is een sterke bron van solidariteit maar vaak tijdelijk. Eens de periode van strijd voorbij is, stelt zich de vraag hoe bouwen we iets op en wat verbindt ons.
- 39. VRIJE TIJD • Ontmoeting vereist ondersteuning door professionals om tot solidariteit in diversiteit te leiden Professionals trachten solidariteit te stimuleren door gedeelde interesses bloot te leggen, kansen aan te bieden om van elkaar te leren en mensen samen dingen te laten doen. Vormen van solidariteit in diversiteit in vrije tijd berusten echter doorgaans ook op andere bronnen van solidariteit: • Interdependentie is een belangrijke bron voor solidariteit binnen vrije tijd omdat het ongedwongen karakter van vrije tijd mensen meer afhankelijk maakt van elkaars inzet • Strijd tegen armoede en discriminatie is een belangrijke bron van solidariteit in diversiteit binnen het domein vrije tijd • Gedeelde waarden en normen die niet onderhandelbaar zijn, fungeren in vrije tijd als een drempel. Wanneer waarden en normen wel onderhandelbaar zijn, kunnen ze solidariteit in diversiteit versterken.
- 40. BURGERSCHAPSPRAKTIJKEN Burgerschap: praktijk i.p.v. status Claims in interpersoonlijke praktjken en leerprocessen die ambitie om te behoren tot gemeenschap zichtbaar maken: - Politieke vertegenwoordiging - Sociaal-economische herverdeling - Culturele erkenning
- 41. WONEN • Praktijken verbinden mensen met de samenleving via alternatieve wegen. Vanuit die positie komen mensen er toe om burgerschapsclaims te ontwikkelen en om op te komen voor hun rechten. • Universele claim van recht op wonen wordt vertaald in particularistische projecten.
- 42. VRIJE TIJD • Vrije tijd kan de positie van groepen die worstelen om erkenning te krijgen in de samenleving versterken • Via activiteiten in het domein vrije tijd trachten deze groepen hun stem te laten weerklinken, gehoord te worden en publiek zichtbaar te worden • Burgerschapsclaims die gemaakt worden in vrije tijd hebben vooral betrekking op erkenning van de maatschappelijke bijdrage en meerwaarde Professionals zoeken een podium en publiek voor deze claims (belang van netwerken en discours) en hebben m.a.w. een expliciterende, articulerende of her-talende rol
- 43. PLAATS
- 44. Wonen • Nabijheid is vaak gedwongen in woonomgeving (zie domein) • Gedeelde plaats leidt niet automatisch tot gedeelde activiteiten • Het samen vormgeven aan en gebruiken van 'verloren' stukken plaats zet aan tot solidariteit in diversiteit. • Participatie vormgeving plaats versterkt ‘sense of place’ Professionals zetten vaak in op tijdelijke invulling van deze restruimtes als ankerpunt voor solidariteit
- 45. Vrije tijd • In vrije tijd staat het creëren van een veilige (symbolische) ruimte centraal Professionals zetten in op de nestfunctie en broedplaatsfunctie van deze veilige ruimte: Nestfunctie: lokalen zijn veilige uitvalsbasis Broedplaatsfunctie : experimenteren, labo • Op plaatsen van ontmoeting vouwen particuliere leefwerelden zich open naar de wijk en stad (knooppunten zorgen voor leefwereldverbreding)
- 46. Dynamieken in een gemeenschap introduceren, versterken of afremmen: normeren: iedereen als hetzelfde aanduiden in relatie tot een norm verbinden: nieuwe vormen van gemeenschappelijkheid mogelijk maken onderbreken: bepaalde ordening in vraag stellen Leerprocessen bij diverse leden uit een gemeenschap stimuleren: kwalificeren: kennis, vaardigheden en attitudes verwerven om te functioneren binnen een gemeenschap socialiseren: leren deel uit te maken van de bestaande sociaal-culturele, politieke en morele orde van een gemeenschap subjectiveren: in vraag stellen van de eigen positie van waaruit men gewoonlijk spreekt en handelt LEREN & GEMEENSCHAPSVORMING
- 47. WONEN • In collectieve projecten wonen mensen erg dicht bij elkaar. In die extreme nabijheid worden ze geconfronteerd met elkaars diverse achtergrond. Dit zet aan tot reflectie over kwetsbaarheid en over de positie in de samenleving van zichzelf en anderen. Het stelt vooroordelen in vraag. • Daarenboven worden in extreme nabijheid ook sterktes zichtbaar. Het inspelen op deze sterktes verhoogt de collectieve weerbaarheid van de woongemeenschap.
- 48. VRIJE TIJD • Hoewel kwalificatie en socialisatie belangrijk zijn in het domein vrije tijd, komt solidariteit in diversiteit bovenal tot stand doorheen subjectivering • Subjectiverende leerprocessen versterken de positie van de deelnemers in de samenleving Professionals zetten hierop in door mensen te erkennen in hun kunnen (´talenten´) en door de bijdrage, inzet en meerwaarde van deelnemers voor zichzelf - en elkaar - zichtbaar maken
- 50. WONEN consensus - conflict • Beleid en praktijk gaan er vaak van uit dat solidariteit bouwt op een consensus. In beleidsteksten vinden we bijvoorbeeld terug dat conflicten in de woonomgeving moeten worden aangepakt om sociale cohesie te bevorderen. Toch zien we in onze cases dat conflict binnen de groep solidariteit niet in de weg hoeft te staan. integratie - transformatie • Alternatieve woonprojecten proberen de woningmarkt toegankelijk te maken voor zij die worden uitgesloten. Dit door de spelregels op de woningmarkt te wijzigen. Ze botsen echter op de starheid van de woonorde. Daardoor balanceren ze tussen integratie en transformatie.
- 51. VRIJE TIJD universalistisch-particularistisch •In een poging om een universalistische werking te realiseren waarin een diversiteit aan deelnemers zit, zetten professionals veelal particularistische projecten op. integratie-transformatie •De integratie van specifieke groepen binnen bestaande werkingen in het domein vrije tijd vereist echter eveneens een transformatie van deze structuren.
- 52. Meer over solidariteit in superdiversiteit en de bevindingen van het DieGem-onderzoek? www.solidariteitdiversiteit.be marc.jans@kuleuven.be thomas.swerts@uantwerpen.be
Editor's Notes
- 1945: aantrekken contingenten Polen en Italianen voor heropbouw 1956-1969: golden sixties Actief aantrekken gastarbeiders Italië, Spanje & Griekenland in jaren ‘50 Marokko & Turkije in jaren ’60 1974: ‘immigratiestop’ poort voor arbeidsmigratie van buiten EU (deels) gesloten Verschuiving naar gezinshereniging & asiel Jaren ’70-80: ondanks de ‘tijdelijkheidsgedachte’ worden vele gastarbeiders migranten
- WONEN 1. Wonen is geen duidelijk collectieve activiteit. Hoe je dat samen doet is niet sterk gedefinieerd of gestructureerd >< vaste werkdag >< voetbalclub: samen voetballen, elke dinsdag- en donderdagavond training + match in weekend In de woonomgeving zoeken mensen ook veiligheid, geborgenheid en privacy. Dit staat soms op gespannen voet met (het omgaan met) diversiteit. = spanning collectieve – individuele doelstellingen 2. In een context van schaarste: collectief realiseren woonrecht? In context van schaarste zoeken sommigen wel naar collectieve oplossingen om woonbehoefte in te lossen. Zo wordt wonen wel iets duidelijk collectief. Solidair Wonen en Leeggoed – vanuit noden krachten en mensen bundelen, collectieve oplossing voor individuele nood. 3. (Gedwongen) nabijheid is intensief. (Emotionele) investering in woonst / woonomgeving is sterk (en dit heeft een impact op solidariteit, bij collectief project: investeert iedereen even sterk?). Door ‘dichtheid’ van wonen: sterke impact van buren op kwaliteit van het wonen – contact is ‘intenser’ - stof tot ontmoeting maar evengoed tot conflict VRIJE TIJD Waarin onderscheidt het domein vrije tijd zich van andere domeinen met betrekking tot onze hypothese? ( uitdaging is dit los te krijgen van beeld dat ontstaat uit case-selectie waarin werken met groepen in de marge bv centraal staat) vrijwillige aanwezigheid (vs gedwongen nabijheid, vgl keuzedynamieken in domein wonen!, werk, school) -> maar vrijwillig is niet vrijblijvend; gaat niet enkel om voetbal, voetbal werkt ook aan erkenning, wil transformeren, … -> betrokkenheid op maatschappij maakt dat dit domein ook bestaat uit vnl hybride praktijken die domeinoverschrijdend werken (buitenschools ‘vrijetijds’aanbod om terkortkoming onderwijs op te vangen bv) Professionals vaak zelf vrijwilligers (andere machtsverhoudingen, verantwoordelijkheden, verwachtingen, drijfveren cf passie vs winst) weinig hiërarchische sociale omgeving die creëert relatief veel ruimte om eigen inbreng te bepalen; ontmoeting en dialoog minder focus op concurrentie en meer ruimte voor samenwerking (volgens eigen talenten, vs uniforme meritocratie op de werkvloer)
- Gedwongen karakter van nabijheid. Wonen in een etnisch cultureel diverse woonst/woonomgeving is voor personen in een sociaaleconomisch kwetsbare positie vaak geen keuze maar de enige mogelijkheid tot wonen. Indien zij goed willen wonen / toegang willen krijgen tot een project moeten ze die diversiteit aanvaarden. > < indien in soc-ec sterkere positie kan men die diversiteit veel makkelijker ontwijken. op buurtniveau (Torekes, Sledderlo) + op niveau van de woning (Leeggoed, Solidair Wonen) Veel verwachtingen van verschillende vormen van ‘mix’ onder bewoners Etnisch cultureel: plaats voor integratie in de praktijk (Nederlands leren, samenleving en diensten leren kennen); vooroordelen vervagen en blik verruimend bij bewoners Geen kliekjes, geen isolement door ‘evenwicht’ Spiegel van maatschappij Sociaal economisch: Mogelijkheid voor herverdeling binnen een groep creëren ‘voorbeeldfunctie’ van sterkere posities Etnisch culturele mix heeft potentieel om tot culturele erkenning te komen. Bij professionals leven positieve verwachtingen bij een sociale mix. (Zowel bij etnisch culturele als sociaaleconomische mix). Verwachtingen sociaal economische mix niet ingelost. Ook sterke solidariteit in ‘omgekeerde’ richting, van kwetsbare profielen naar sterkere + binnen groep mensen in kwetsbare positie. Vraag voor discussie: sociale mix een thema is dat al vaak ter discussie heeft gestaan. Ook in onderzoek worden de verwachte gevolgen van sociale mix bediscussieerd. Opvallend dat we in onze cases zien dat er toch nog steeds veel aandacht is voor sociale mix. En dat er verwachtingen worden gekoppeld aan die vormen van mix. Hoe kijk je zelf / jouw organisatie / jouw praktijk naar sociale mix?
- Focus op hoe diversiteit in cases binnenkomt Diversiteit vertaalt zich in de stedelijke context als precariteit = niet alleen etnisch culturele diversiteit; diversiteit aan diversiteiten, en in stedelijke omgeving Precariteit valt op : sommige cases hebben moeite om bepaalde leden te bereiken of diversiteit in deelnemersgroep te behouden. Vaak hebben deelnemers ook hun precaire leefsituatie of positie van maatschappelijke kwetsbaarheid gemeen, zoals werkloosheid, armoede, gebrek aan netwerken en leven in de anonimiteit (cf. LC Nevenstroom, Schatten van mensen). Laagdrempeligheid, en open staan en blijven voor kwetsbare groepen is een vorm van solidariteit uitgaande van de initiatiefnemers in vrije tijd - Omwille van het niet verplichte karakter van vrije tijd zien we ook een minder gedwongen karakter van diveristeit Gedwongen nabijheid in vrije tijd is minder dwingend (verschilt van arbeidscases en de werkvloer omdat er economische druk is om diversiteit te accomoderen) Maar : vrijwillig, niet vrijblijvend : een voetbalploeg of een stadschiro in een diverse buurt kan ook niet overleden in de stad als ze niet ingebed zijn in buurt en kinderen/jongeren mee krijgen - Niet alleen aanwezige diversiteit verschilt, ook de manier waarop naar diversiteit gekeken wordt Diversiteit is een maatschappelijk gegeven dat werkingen niet alleen bepaalt, maar ook uitdaagt. Diversiteit brengt onzekerheid met zich mee en het omgaan met diversiteit vraagt een beleid. Er wordt aangeven dat er inspanningen of aanpassingen nodig zijn om met diversiteit te werken of ze te behouden. Diversiteit daagt uit om de eigen werking (en soms ook de plaats van de werking in de samenleving) kritisch te bekijken. Solidariteit in diversiteit ontstaat in de inspanningen of aanpassingen die nodig zijn om met diversiteit om te gaan. Wanneer dat lukt, wordt diversiteit gezien als een meerwaarde, als een verrijking, het prikkelt de nieuwsgierigheid, en wordt gezien als een kans om te leren en te begrijpen. In deze inpassingen of aanpassingen vinden we innoverende vormen van solidariteit. Cf. Bij Brusseleer en LC Nevenstroom zijn groepen zeer divers, bij Brusseleer maken ze er een probleem van, LC neemt dit als uitgangspunt, en dat maakt een andere werking mogelijk Cf. System_D registreert diversiteit in deelnemersgroep niet, ze zien het als realiteit dus waarom registreren en bijhouden? Cf. Op plaatsen waar diversiteit niet als een gegeven wordt gezien, geeft het aanzet tot strijd : Movement X heeft zich naar aanleiding van een te homogene groep moeten herpositioneren (nieuwe naam & visie) Cf. In System_D wordt de manier waarop in de samenleving met diversiteit wordt omgegaan expliciet geproblematiseerd in de films, waarin de negatieve beeldvorming van Brusselse jongeren in de media wordt gethematiseerd. Diversiteit wordt op deze manier een politiek project dat richting geeft aan een ruimer debat over ongelijkheden in de samenleving. Deze verschuiving van diversiteit als sociaal project naar politiek project vinden we ook terug in Chiro en City Pirates.
- Schijnbaar kleine of banale praktijken: Praten over dagelijkse zorgen, bij zieke op bezoek gaan, helpen bij boodschappen doen, telefoneren als men elkaar al lang niet gezien heeft, … Deze praktijken niet uit het oog verliezen door te zoeken naar ‘grootse praktijken’ Het louter samen zijn van mensen leidt niet automatisch tot solidariteit. Er is nood aan sociale en materiële omkadering die solidariteit mogelijk maakt en ondersteunt. Die infrastructuur maakt dat mensen samen doen ipv louter samen zijn. Materieel: gedeelde ruimte (bv. gedeelde living en keuken; experimentele ruimte in de wijk; stadsakker) complementaire munt; gemeenschappelijke huishoudpot; speeltuigen in wijkpark Sociaal: professionele interventies die samen wonen ondersteunen: bewonersvergadering; buurtBBQ; kookactiviteit; werknamiddagen op de Site Vraag voor discussie: Hoe lang of hoe sterk moet je als professional die infrastructuur voorzien? (Wanneer) kan je dat loslaten? Wanneer is de interne solidariteit sterk genoeg om zelfstandig te kunnen verder bestaan?
- Solidariteitspraktijken hebben betrekking op het delen en herverdelen van materiele en immateriële middelen uit een gevoel van lotsverbondenheid. Binnen het domein vrije tijd groeit solidariteit in diversiteit door: het samenwerken en uitwisselen van ervaringen rond een gedeelde passie, interesse of doel,… Vrije tijd is het domein bij uitstek waar mensen zichzelf naast hun reguliere activiteiten (werk, school) bezighouden met zelfontplooiing. Lotsverbondenheid wordt gegenereerd over culturele, etnische en andere verschillen heen door te focussen op de passie die mensen hebben voor een bepaalde activiteit (bvb sport, film, politiek) en de ervaring die ze hierin hebben opgebouwd. Vb: System D: De praktijk van het maken van de film en de ondersteuning daarvan , Passie voor vak Schatten, passie voor voetbal bij City Pirates, delen van verhalen tussen oud en jong Ledeberg, ervaringen activisten AEL generatie MvX …, het erkennen van het belang van elkaars inzet en talent voor een gedeelde project en… Samen aan de slag gaan om iets mogelijk te maken of een vooropgezet doel te verwezenlijken (zie interdependentie) biedt deelnemers de kans om elkaar naar waarde te schatten. Deelnemers kunnen los van hun afkomst of maatschappelijke positie hun kunnen (of ‘talenten’) tentoon stellen en inschakelen in het vormgeven van een gedeeld project. Verantwoordelijkheden voor zulke projecten zijn per definitie gedeeld aangezien er minder strikt afgebakende taakomschrijvingen zijn binnen het domein vrije tijd. VB City Pirates tussen ouders rond gezamenlijk vervoer, Schatten en schattenjagers rond ambacht, jeugd bij System D, organiseren van een debatavond MvX …de bezorgdheid en betrokkenheid op elkaar die hieruit voortvloeit Door samen te werken aan vormen van collectieve expressie worden gevoelens van bezorgdheid en betrokkenheid op elkaar opgewekt. Bezorgdheid heeft betrekking op het zich aantrekken wat er met de ander gebeurt. Betrokkenheid spoort deelnemers aan het voor anderen op te nemen en voor elkaar te zorgen. Deze solidariteit die zich uit door zorg tussen deelnemers (en professionals) vindt soms ook plaats buiten de hoofdactiviteit om. Vb.: LC Nevenstroom: concrete hulp en zorg door het delen van immateriële zaken zoals tijd, aandacht en zorg, uitwisselen info over procedures, cursussen maar ook bijstand met vertalen; Ledeberg: Iets doen voor een ander (bezoekjes en toonmomenten, barbecue, samen eten, zorgen voor elkaar biowelness), MvX: arrestatie van medelid en kosten delen van procedure tegen AJJ Omdat interpersoonlijke praktijken in het domein vrije tijd mee gedragen worden door vrijwilligers, is solidariteit tussen vrijwilligers onderling en over organisaties heen van extra belang. Praktijken van materiële (lokalengebruik, financiële steun) en immateriële (energie, vrijwillige inzet, expertise) herverdeling scheppen het kader waarin deze solidariteitspraktijken zich ontvouwen. Vb.: Movement X leiding geven in afwezigheid van langdurige ziekte, gebruik lokalen Samenlevingsopbouw, KVS die System D steunt, Schatten van mensen is samenwerking met verschillende partners, zoals Tapis Plein, BON en de Academie voor Beeldende Kunsten, vrijwilligers bij leiding Chiro Professionals spelen een belangrijke rol om dit kader te creëren en om de ondersteuning van en toegang van kwetsbare groepen tot deze praktijken te vrijwaren. Ze verbinden organisaties met elkaar, poolen hulpmiddelen, managen de inzet van betrokken vrijwilligers en doen het nodige om werkingen draaiende te houden. Vb.: City Pirates Trainen kansarme jongeren in vakantie, Chiro: laag houden financiële bijdrages in stadsgroepen, organisatie van de kampen (verdelen snoep, rekening met dieet, Ramadan, gebedstent), System D: Het filmfestival zelf biedt mogelijkheden biedt tot het delen van interesses, tijd, energie, ruimte en materiële infrastructuur
- In de sociologische literatuur onderscheiden we vier bronnen van solidariteit die verklaren wat mensen aanzet om te delen en te herverdelen: wederzijdse afhankelijkheid (solidariteit uit de nood aan interactie en coöperatie in een context van wederzijdse afhankelijkheid), gedeelde waarden en normen (solidariteit geworteld in een collectief bewustzijn), strijd (lotsverbondenheid door samen ten strijde te trekken voor gelijke rechten) en ontmoeting (solidariteit die ontstaat door interactie en dialoog in kleine ontmoetingen waardoor mensen elkaar beter leren kennen en begrijpen)
- Zoals solidariteitspraktijken niet zomaar tot stand komen maar een omkadering nodig hebben, geldt zelfde voor ontmoeting als bron van solidariteit: Ontmoetingen komen zeer spontaan tot stand binnen etnisch culturele groep. Voor interetnische ontmoetingen is er nood aan iets extra: een gedeeld probleem, gedeeld belang, gedeelde activiteit Waarden en normen opleggen (van boven af, vanuit één bewoner) werkt niet. Wanneer bewoners samen kunnen onderhandelen over welke waarden en normen moeten gelden op hun gedeelde plaats, komen ze tot gedragen afspraken. Rol van de professional: Diversiteit binnenbrengen: bespreekbaar maken van verschillen. Waarden en normen die bepaalde bewoners uitsluiten op tafel leggen. Setting organiseren waarin discussie kan plaatsvinden, zoals een bewonersvergadering. Zorgen dat iedere bewoner kan deelnemen aan het gesprek (> < dominantie in gesprek). Strijd is een sterke katalysator om mensen samen te brengen en een gevoel van verbondenheid te creëren. Maar als strijdperiode voorbij is valt de groep makkelijk uiteen en ebt de (sterke) solidariteit snel weg. Hoe kan de energie die aanwezig was in een groep worden vastgehouden en de solidariteit doorgetrokken in de toekomst? Bv: Sledderlo: verzet van bewoners uit één appartementsblok die moesten verhuizen omdat die blok werd afgebroken. Maar eens ze verhuisd waren naar verschillende plekken, verwaterden ook de onderlinge contacten en het gevoel een groep te zijn. Bv: Torekes: wat na de tijdelijke invulling van de site? Bv: Leeggoed: zoektocht naar en strijd voor woningen zorgde voor sterke solidariteit. Hoe die solidariteit verder ondersteunen eens met in die woningen is ingetrokken? Vraag voor discussie: Is het nodig om dynamiek van strijd om te zetten in iets langdurigs wanneer de strijdperiode voorbij is?
- Klassiek is solidariteit gebaseerd op burgerschap als status: het formeel lidmaatschap van een politieke gemeenschap geeft toegang tot allerlei (herverdelende) voorzieningen. In DieGem onderzoeken we hoe nieuwe vormen van solidariteit groeien uit concrete praktijken van burgerschap in de publieke ruimte.
- Projecten geven letterlijk en figuurlijk een plaats aan mensen die voorheen werden uitgesloten in de maatschappij. Deelnemers vinden geen plaats in samenleving via ‘traditionele’ wegen (bv. sociale huisvesting, buurtvergaderingen, …) maar via alternatieve wegen (collectief woonproject, doe-participatie in de wijk), Universele claim ‘recht op wonen’ wordt vertaald in particularistische projecten. Verschillende strategieën: Solidair Wonen: professionals creëren een plaats Leeggoed: bewoners én professionals creëren een plaats Dit heeft als direct gevolg dat projecten een selectie maken (en dus ook bepalen wie toegang krijgt en wie niet). Maar bewoners en professionals grijpen het eigen project aan om problemen op de woningmarkt blijvend aan te kaarten. Ze ijveren ook voor veranderingen op die woningmarkt op grotere schaal, zodat niet alleen bewoners van specifieke project toegang krijgen, maar kwetsbare groepen in het algemeen. Leeggoed: bezoek Doulkeridis
- Vrije Tijd wordt doorgaans niet snel geassocieerd met burgerschap. Dominante denkbeelden zien vrije tijd als een domein waarin mensen vrijwillig deelnemen aan activiteiten om zichzelf te ontspannen of plezier te beleven. Deze apolitieke invulling van het begrip vrije tijd doet echter afbreuk aan de potentieel politiserende werking van het domein. Geconfronteerd met diversiteit wordt vrijetijdsbeleving al snel veel minder vrijblijvend dan aangenomen wordt. De solidariteit die ontstaat tussen deelnemers heeft niet enkel relevantie in de afgebakende ruimte waarin ze wordt opgewekt, maar houdt ook burgerschapsclaims in die maatschappelijke weerklank kunnen hebben. De mate waarin dit politiserend potentieel gerealiseerd wordt, varieert sterk tussen de cases. In het algemeen geldt dat initiatieven waar er meer ruimte gelaten wordt voor conflict en onderhandeling (zie spanningsvelden) door - en voor - deelnemers over het hoe, waar en waarom van de werking, sneller aanleiding geven tot burgerschapspraktijken. Vb. MvX model van de burgerbeweging, open conflict over prioriteiten en leiderschap vs Ledeberg actief vermijden van conflict en vooraf invulling van doel interacties ouderen en jongeren Vrije tijd kan de positie van groepen die worstelen om erkenning te krijgen in de samenleving versterken. Het biedt hen kansen om hun maatschappelijke bijdrage en engagement in de verf te zetten. Door het ongedwongen karakter en de weinig hiërarchische omgeving, kunnen groepen experimenteren met burgerschapspraktijken. Vb. System D: artistiek antwoord op politiek probleem de negatieve of afwezige representatie van bepaalde groepen (jongeren) in Brussel. MvX: nightshop keepers, jongeren die slachtoffer zijn van racial profiling Vb. Volgens de BINT-brochure gaat het bijvoorbeeld “niet alleen [om] praten over diversiteit, maar [om] samen doen. Kinderen en jongeren specifiek via spel leren om zich maatschappelijk te engageren. Via activiteiten in het domein vrije tijd trachten deze groepen hun stem te laten weerklinken, gehoord te worden en publiek zichtbaar te worden. De zoektocht naar een eigen stem hangt af van de ruimte voor momenten van uitwisseling en experimenteren (zie plaats). Zichtbaar worden houdt vaak in dat groepen zich tijdelijk expliciet de publieke ruimte toe-eigenen. Vb City Pirates. parade van het Bouckenborghpark door Merksem naar het Jef Mermansstadion, de thuisbasis van de club, Interacties tussen schatten en schattenjagers, Organiseren van debatten, filmavonden en sit-in actie van MvX Burgerschapsclaims die gemaakt worden in vrije tijd hebben vooral betrekking op erkenning van de maatschappelijke bijdrage en meerwaarde (link met interdependentie als bron). Vb. Noord Scoort!: clubmagazine waarin het sociale aspect van de club en de relatie met de buurt centraal staan, schatten van mensen erkenning ambachten, Schatten: Erkennning van ambachten als meerwaarde Professionals zoeken een podium en publiek voor deze claims (belang van netwerken en discours) en hebben m.a.w. een expliciterende, articulerende of her-talende rol Vb. Filmfestival System D letterlijk podium, MvX vertaalt gevoelens onbehagen Sinterklaas naar discours dekolonisatie, het onderstrepen van probleem van racisme bij CityPirates
- DieGem werkt met de hypothese dat nieuwe vormen van solidariteit ontstaan uit praktijken op concrete plaatsen waar mensen van heel verscheiden culturele achtergronden (al dan niet gedwongen) nabij zijn. Drie-ledig begrip van plaats: - locatie (stad/buurt) /locale (setting alledaagse activiteiten, werkplats, kerk etc.) /sense of place (belonging, thuisvoelen, identificatie)
- Plaats wordt sterk gelinkt aan ontmoeting als bron van solidariteit. Vanuit deze optiek wordt geïntervenieerd in plaatsen. Professionals denken na over hoe ze een diversiteit aan mensen kunnen laten aanwezig zijn op een plaats. Ze willen ten allen tijde vermijden dat de plaats maar door één groep gebruikt wordt of dat één groep de plaats claimt. Gedeelde plaats leidt niet automatisch tot ontmoeting of tot gedeelde activiteiten. Samen wonen op een beperkte ruimte (gedwongen nabijheid) (één appartementsgebouw, één huis) kan positief en negatief uitwerken. Positief: leidt tot zorg voor elkaar, familiariteit Negatief: normeringsdynamiek, sociale controle, gebrek aan privacy, conflict Er is nood aan een gedeelde plaats waarrond solidariteit zich kan ontwikkelen. Bv. Torekes gedeelde trots over landbouwactiviteiten Bv. Solidair Wonen: keuken die gebruikt wordt door alle bewoners Vormgeven aan verloren stukken plaats: Wanneer bewoners mee kunnen vormgeven aan verloren stukken plaats, versterkt dit hun positieve sense of place. Tegelijk zijn het vormgeven en nadien gebruiken van die plaats belangrijke momenten waarop solidariteit in diversiteit zich ontwikkelt. Torekes: potentieel van restruimtes linken aan potentieel van buurtbewoners (Witte Kaproenenplein) + vanuit tijdelijke invulling (Site) op zoek naar meer permanente ankerpunten in de buurt (Boerenhof) Sledderlo: donker bos in centrum van de wijk >> uitgedund en ingevuld met inspraak van bewoners. Nu een levendig park. Bewoners hebben gevoel dat er opnieuw geïnvesteerd is in hun wijk, dat het er veel aangenamer is, maar ook veiliger. Van Leegstand tot Leeggoed met plaats en ontmoeting; plaats in vrijetijd enorm van belang voor professionals
- Anika Confrontatie met elkaar kwetsbaarheid: bv. Solidair Wonen: man die door tegenslagen in armoede beland was en daarom in SW terecht kon, komt in contact met man die zich al zeer lange tijd in positie armoede, dak- en thuisloosheid bevindt. Door eigen ervaringen en die confrontatie gaat hij anders nadenken over waarom mensen in armoede terecht komen of blijven. Meer begrip voor situatie, geen ‘neerbuigende’ idee meer. Door gedeelde verantwoordelijkheid in collectieve woonproject wordt ook zichtbaar waar medebewoners goed in zijn, waar men elkaar kan aanvullen. Professionals nemen een rol in om dit zichtbaar/bespreekbaar te maken en zo ontwikkelt zich een collectief sterk geheel.
- GRIET 1. Leerprocessen zijn gericht op individuele en collectieve emancipatie van de deelnemers, en op het versterken van hun plaats in de samenleving. Door in te zetten op talenten en sterktes wil men het besef creëren, bij deelnemers maar ook bij andere actoren, dat deze groep van kwetsbare mensen wel degelijk iets bijdragen aan de samenleving, ondanks hun zwakke sociaal-economische positie. De leerprocessen dragen niet altijd rechtstreeks bij tot solidariteit, maar zetten wel in op het positieve ervaringen als interdependente en actieve burgers (burgerschap als praktijk), in tegenstelling tot de nu vaak ervaren dependentie en onvolwaardige burgerschapsstatus. In deze leerprocessen is ruimte om te experimenteren. De complexiteit van de grootstedelijke context wordt vaak aangegrepen als experimenteerruimte en laboratorium voor nieuwe initiatieven en inzichten (Chiro, LC Nevenstroom, City Pirates, System_D). 2. Solidariteit in diversiteit zorgt er dus niet zozeer voor dat je jezelf leert kennen, maar vooral dat je jezelf in vraagt stelt door anderen te leren kennen DIEGEM – hypothese wordt hier omgedraaid : we hebben niet alleen gegeven s gevonden over hoe leren bijdraagt tot solidariteit in diversiteit, maar ook over wat solidariteit doet met leren Diversiteit in een groep wordt vaak als meerwaarde beschouwd vanuit de idee dat je sneller tot subjectificatie komt in een groep mensen die sterk verschillend zijn van jezelf. Diversiteit zorgt er niet zozeer voor dat je de ander leert kennen, maar wel dat je jezelf in vraag stelt. In Chiro en Pianofabriek bijv. worden jongeren uitgedaagd om hun eigen positie, rol en standpunten ten aanzien van maatschappelijke vraagstukken te (her)definiëren. Dit gaat sneller en grondiger omdat ze in contact komen met andere perspectieven. Vanuit de diversiteit die in de cases aanwezig is leren deelnemers om elkaars leefwereld beter te begrijpen, hetgeen kan leiden tot nieuwe en confronterende ervaringen, en dus doorbrekende dynamieken. In contact komen met diversiteit is hier dus een belangrijke hefboom. Maar dat is nu natuurlijk niet altijd zo …
- Anika Conflict hoeft solidariteit niet in de weg te staan. ! Wel belangrijke voorwaarden Onderhandelbaarheid van de uitkomst van het conflict Begeleidende rol voor professionals Benut het leerpotentieel van conflict!
- Wat we vaststellen is dat heel wat praktijken inclusief (universalistisch) wil werken, dat ze voor iedereen willen open staan. Toch stellen professionals vaak vast dat ze hier niet in slagen, dus worden doelgroepgerichte (particularistische) projecten opgezet om specifieke groepen naar het algemene aanbod toe te leiden. Hoewel hier op zich niets mis mee is, zien we wel een eigenaardigheid verschijnen in de logica die aan die toeleiding gekoppeld wordt. Heel vaak wil men in die doelgroepgerichte projecten specifieke groepen vormen, of ‘klaarmaken’ om nadien in het ‘reguliere’ aanbod te integreren. Dat hebben we bijvoorbeeld duidelijk gezien in het verhaal van Bint, een traject dat Chiro heeft opgezet om Brusselse meisjes te vormen tot Chiro-vrijwilligers. Uiteindelijk wilden de meisjes zelf niet toegeleid worden naar Chiro, maar hun eigen werking vorm geven. Chiro is meegegaan in dit verhaal en heeft het ‘integratie-idee en het toeleidingsidee wat losgelaten. We zien in deze voorbeelden met andere woorden dat praktijken er pas echt in slagen om specifieke groepen een plaats te geven in hun reguliere werkingen als ze ook hun eigen structuren in vraag willen en durven stellen. “Integratie kan niet zonder transformatie”, zoals één van de professionals uit de cases het heeft verwoord.