3. Pasalindilang Panitikan
ay naging laganap sa panahon ng
ating mga ninuno bago pa man ang
pananakop ng mga Espanyol.
Ito ang mga panitikang pinalaganap
sa pamamagitan ng pagsasalin-salin
ng pasalitang tradisyon mula sa iba’t
ibang henerasyon.
4. Awiting Bayan
ay nagsimula bilang mga tulang
may sukat at tugma at minsa’y
walang sukat at tugma na
kalauna’y nilapatan ng himig
upang maihayag nang pakanta.
5. Mga Awiting Bayan ng Kabisayaan
Mula sa Samar-Leyte
Lawiswis Kawayan
Mula sa Negros Occidental
Dandansoy
Ay! Kalisud
Ili – Ili Tulog Anay
Awiting-Bayang Cebuano
Si Pelimon
6. Bulong
ay isa pang yaman ng ating
katutubong panitikang
pasalindila.
Ito’y ginamit ng ating mga ninuno
noon subalit magpahanggang
ngayon, ang bulong at tinatawag
ding orasyon.
7. Halimbawa ng Bulong:
Sa Ilonggo
“Tabi-tabi…
Maagi lang kami
Kami patawaron
Kon kamo
masalapay namon.”
Salin sa Tagalog
“Tabi-tabi…
Makikiraan lang
kami
Kami’y patawarin
Kung kayo’y masagi
naming.”
8. MODYUL 1: PAGTATAYA
Panuto: Sagutin ang mga
katanungan. Piliin at isulat
ang letra ng napiling sagot
sa iyong sagutang papel.
9. 1. Ano ang mahalagang detalye ang
karaniwang iniuugnay sa mga awiting-
bayan mula sa iba’t ibang lugar sa
Pilipinas?
A. materyal na kayamanan ng isang bayan
B. pagdurusang dinanas ng isang bayan
C. kultura’t kaugalian ng isang bayan
D. politika ng isang bayan
10. 2. Dala ang kanyang lambat, si Mang
Dante ay sumakay sa kanyang bangka at
pumalaot. Siya ay namasol.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
namasol?
A. lumangoy C. naligo
B. nangisda D. sumisid
11. 3. Sinabihan siya ng asawang si aling
Selya na magbalon para hindi gutumin.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
magbalon?
A. magbaon
B. magsaing
C. taga-baon
D. maghukay ng balon
12. 4. Ang mga huli niya ay guibaligya niya
sa palengke.
Anong ibig sabihin ng guibaligya?
A. pinamigay
B.pinagbili
C. pinadala
D. pinautang
13. 5. Nagluto siya ng sinigang. Gustong-gusto
niya kasi ang sabaw na may aslom.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
aslom?
A.asim
B. init
C. pait
D. anghang
14. 6. Ginagawa niya ang lahat dahil sa
pamilyang kanyang guihigugma.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
guihigugma?
A. minamahal
B. hinihintay
C. minasbad
D. binabantay
15. 7. Alin sa nabanggit sa ibaba ang HINDI
kabilang sa detalyeng nakapaloob sa
ating mga katutubong-awitin at mga
bulong?
A.tradisyon
B. kaugalian
C. paniniwala
D. kasaysayan
16. 8. Paano ibinabahagi ang mahalagang
detalye sa paglaganap ang awiting-bayan
at mga bulong sa iba’t ibang panig ng
bansa? Sa pamamagitan ng __________.
A. pagtangkilik paminsan-minsan
B. paggamit sa isang taon
C. patuloy ang bukambibig
D. ibaon sa limot
17. 9. Anong kaisipan mayroon ang mga taga-
Kabisayaan batay sa katutubong panitikan
na iyong natutunan?
A. mapaniwalain
B. mapanghusga
C. mangmang
D. malayo sa kabihasnan
18. 10. Kailangan bang panatilihin at palaganapin
ang ating mga awiting-bayang
hanggang sa kasalukuyang henerasyon?
A. Oo, upang masasalamin ang kultura Pilipino
B. Oo, dahil obligasyon ito ng taong-bayan
C. Hindi, dahil nasa makabagong panahon na
tayo
D. Hindi, dahil di ito makatutulong sa ating
pag-unlad
19. 1. Ano ang mahalagang detalye ang
karaniwang iniuugnay sa mga awiting-
bayan mula sa iba’t ibang lugar sa
Pilipinas?
A. materyal na kayamanan ng isang bayan
B. pagdurusang dinanas ng isang bayan
C. kultura’t kaugalian ng isang bayan
D. politika ng isang bayan
20. 2. Dala ang kanyang lambat, si Mang
Dante ay sumakay sa kanyang bangka at
pumalaot. Siya ay namasol.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
namasol?
A. lumangoy C. naligo
B. nangisda D. sumisid
21. 3. Sinabihan siya ng asawang si aling
Selya na magbalon para hindi gutumin.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
magbalon?
A. magbaon
B. magsaing
C. taga-baon
D. maghukay ng balon
22. 4. Ang mga huli niya ay guibaligya niya
sa palengke.
Anong ibig sabihin ng guibaligya?
A. pinamigay
B.pinagbili
C. pinadala
D. pinautang
23. 5. Nagluto siya ng sinigang. Gustong-gusto
niya kasi ang sabaw na may aslom.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
aslom?
A.asim
B. init
C. pait
D. anghang
24. 6. Ginagawa niya ang lahat dahil sa
pamilyang kanyang guihigugma.
Ano ang kaisipang inilahad sa salitang
guihigugma?
A. minamahal
B. hinihintay
C. minasbad
D. binabantay
25. 7. Alin sa nabanggit sa ibaba ang HINDI
kabilang sa detalyeng nakapaloob sa
ating mga katutubong-awitin at mga
bulong?
A.tradisyon
B. kaugalian
C. paniniwala
D. kasaysayan
26. 8. Paano ibinabahagi ang mahalagang
detalye sa paglaganap ang awiting-bayan
at mga bulong sa iba’t ibang panig ng
bansa? Sa pamamagitan ng __________.
A. pagtangkilik paminsan-minsan
B. paggamit sa isang taon
C. patuloy ang bukambibig
D. ibaon sa limot
27. 9. Anong kaisipan mayroon ang mga taga-
Kabisayaan batay sa katutubong panitikan
na iyong natutunan?
A. mapaniwalain
B. mapanghusga
C. mangmang
D. malayo sa kabihasnan
28. 10. Kailangan bang panatilihin at palaganapin
ang ating mga awiting-bayang
hanggang sa kasalukuyang henerasyon?
A. Oo, upang masasalamin ang kultura Pilipino
B. Oo, dahil obligasyon ito ng taong-bayan
C. Hindi, dahil nasa makabagong panahon na
tayo
D. Hindi, dahil di ito makatutulong sa ating
pag-unlad
30. Ang kabisayaan ay pangatlo sa
pinakamalaking pangkat ng mga pulo
sa Pilipinas.
VISAYA – nagsimula sa salitang Malay.
- nangangahulugang matagumpay
o mahusay.
Sri – sa salitang Sanskrit ay
nangangahulugang “mapalad”
mayaman,” o masaya.
32. Mga uri ng Awiting-bayan:
Balitaw- mga awit ng pag-ibig na
gingamit sa paghaharana ng mga
bisaya
Kundiman-awit ng pag-ibig sa mga
tagalog
Dalit- awit panrelihiyon sa pagdakila
ng Maykapal
Diyona- awit sa panahon ng
pamamanhikan o sa kasal
33. Dung-aw- awit sa patay ng mga
Ilokano
Kumintang- awit sa pakikidigma o
pakikipaglaban
Oyayi o hele -awiting panghele o
pampatulog ng bata
Soliranin- awit sa pagagaod o
pamamangka
Kutang-kutang- awiting karaniwang
inaawit sa mga lansangan
34. MODYUL 2: PAGTATAYA
Panuto: Basahin at
unawain ang mga
pangungusap. Piliin ang
titik ng tamang sagot at
isulat sa sagutang papel.
35. 1. Binata’y naawa lumuhod kaagad
Nagmakaamo at humingi ng patawad
-mula sa Lawiswis Kawayan (Awiting mula Kabisayaan)
Ano ang iyong sariling paghatol sa nakapaloob
sa kahon?
A. pagdadalamhati at kalungkutan
B. pag-ibig at kabiguan
C. paghihirap at kasaganaan
D. giyera at katiwasayan
36. 2. Alin sa ibaba ang nagpapakita ng
pangangatuwiran tungkol kahiligan ng
Pilipino sa pag-awit ng mga awiting-
bayan?
A. malungkutin
B. maalalahanin
C. masayahin
D. madamdamin
37. 3. Ano ang pangunahing kaisipan ang
ipinahayag sa awiting OYAYI?
A. pamamangka, pamimingwit at isda
B. tubig, sabon at basahan
C. tsokolate, bulaklak at pag-ibig
D. duyan, tulog at gitara
38. 4. Paano mabigyang katuwiran ang mga
isinasaad ng bawat linya sa awiting
Pelimon? Sa pamamagitan ng ______?
A. pangingisda
B. panliligaw
C. pamimingwit
D. paggaud
39. 5. Ano ang iyong sariling hatol sa
sitwasyong pinagtatawanan ng kabataan
ang
mga awiting bayan at bulong?
A. pangaralan
B. ipakulong
C. paaralin
D. balewalain
40. 1. Binata’y naawa lumuhod kaagad
Nagmakaamo at humingi ng patawad
-mula sa Lawiswis Kawayan (Awiting mula Kabisayaan)
Ano ang iyong sariling paghatol sa nakapaloob
sa kahon?
A. pagdadalamhati at kalungkutan
B. pag-ibig at kabiguan
C. paghihirap at kasaganaan
D. giyera at katiwasayan
41. 2. Alin sa ibaba ang nagpapakita ng
pangangatuwiran tungkol kahiligan ng
Pilipino sa pag-awit ng mga awiting-
bayan?
A. malungkutin
B. maalalahanin
C. masayahin
D. madamdamin
42. 3. Ano ang pangunahing kaisipan ang
ipinahayag sa awiting OYAYI?
A. pamamangka, pamimingwit at isda
B. tubig, sabon at basahan
C. tsokolate, bulaklak at pag-ibig
D. duyan, tulog at gitara
43. 4. Paano mabigyang katuwiran ang mga
isinasaad ng bawat linya sa awiting
Pelimon? Sa pamamagitan ng ______?
A. pangingisda
B. panliligaw
C. pamimingwit
D. paggaud
44. 5. Ano ang iyong sariling hatol sa
sitwasyong pinagtatawanan ng kabataan
ang mga awiting bayan at bulong?
A. pangaralan
B. ipakulong
C. paaralin
D. balewalain
47. Ang mga Bisaya ay isa sa mga
katutubong Pilipino na binubuo ng
malaki at maraming porsyento ng tao
at naninirahan sa rehiyon ng
Kabisayaan at ilang bahagi ng
Mindanao.
48. Mga nakasanayang tradisyon sa Pilipinas
pagdiriwang ng kapistahan
paghahanda ng pagkain sa mga namayapang
kamag-anak tuwing Araw ng Patay sa
paniniwalang bumibisita sila
pagsasa-ulog ng Santacruzan o Flores de Mayo
Visita Iglesia tuwing Mahal na Araw
pagpapakasal bago magkapamilya
mahigpit na pagpapalaki ng mga magulang sa
kanilang mga anak
49. Tatlong diyalektong ginagamit sa
Visayas:
Hiligaynon ng Kanlurang
Kabisayaan
Bisaya ng Gitnang Kabisayaan
Waray ng Silangang Kabisayaan.
52. Kaugalian ang mga Bisaya
relihiyoso at pagiging deboto
may malasakit sa kapwa
pagiging matulungin sa lahat ng bagay
pagbibigay respeto at hindi pangingi-
alam sa pribadong buhay ng ibang tao
pagiging maasikaso sa panauhin,
Makakalikasan
pagiging masayahin.
53. 1. Alin sa mga sumusunod ang HINDI
kabilang sa tradisyon ng mga kabisayaan?
A. pagpapakasal bago magkapamilya
B. pagdidiwang ng kapistahan
C. pagsasa-ulog ng Santacruzan o Flores
de Mayo
D. pagsamba sa mga diyos-diyosan
54. 2. Alin sa ibaba ang tatlong diyalektong
ginagamit sa Visayas?
A. Hiligaynon ng Kanlurang Kabisayaan,
Bisaya ng Gitnang Kabisayaan, at Waray
ng Silangang Kabisayaan
B. Subanen, Muslim, Badjao
C. Manobo, Ilonggo, Ilocano
D. Tagalog, Waray, Cebuano
55. 3. Alin sa mga sumusunod ang HINDI
kabilang ay mga pangunahing pamumuhay
ng mga kabisayaan?
A. pangangalakal
B. pagsasaka
C. pagkuha ng kopra
D. pangingisda
56. 4. Alin sa ibaba ang kultura ng mga Bisaya
na kilala sa pagiging malapit ang
pakikitungo sa pamilya maging hanggang
sa _______?
A. malayong kaibigan
B. malayong kamag-anak
C. malayong kakilala
D. malayong katrabaho
57. 5. Alin sa ibaba ang pinaniniwalaan ng
mga Bisaya ang kultura na pinupuri ng
ibang katutubo sa Pilipinas maliban sa
_______?
A. pagmahal sa kaibigan
B. pagiging maasikaso sa panauhin
C. pagiging masayahin
D. pagiging relihiyoso
58. 1. Alin sa mga sumusunod ang HINDI
kabilang sa tradisyon ng mga kabisayaan?
A. pagpapakasal bago magkapamilya
B. pagdidiwang ng kapistahan
C. pagsasa-ulog ng Santacruzan o Flores
de Mayo
D. pagsamba sa mga diyos-diyosan
59. 2. Alin sa ibaba ang tatlong diyalektong
ginagamit sa Visayas?
A. Hiligaynon ng Kanlurang Kabisayaan,
Bisaya ng Gitnang Kabisayaan, at Waray
ng Silangang Kabisayaan
B. Subanen, Muslim, Badjao
C. Manobo, Ilonggo, Ilocano
D. Tagalog, Waray, Cebuano
60. 3. Alin sa mga sumusunod ang HINDI
kabilang ay mga pangunahing pamumuhay
ng mga kabisayaan?
A. pangangalakal
B. pagsasaka
C. pagkuha ng kopra
D. pangingisda
61. 4. Alin sa ibaba ang kultura ng mga Bisaya
na kilala sa pagiging malapit ang
pakikitungo sa pamilya maging hanggang
sa _______?
A. malayong kaibigan
B. malayong kamag-anak
C. malayong kakilala
D. malayong katrabaho
62. 5. Alin sa ibaba ang pinaniniwalaan ng
mga Bisaya ang kultura na pinupuri ng
ibang katutubo sa Pilipinas maliban sa
_______?
A. pagmahal sa kaibigan
B. pagiging maasikaso sa panauhin
C. pagiging masayahin
D. pagiging relihiyoso
69. Antas ng Wika Batay sa
Pormalidad
Mga Salitang Impormal o
Di- Pormal
Mga Salitang Pormal
70. Salitang Impormal o Di- Pormal
mga salitang karaniwang
ginagamit sa pakikipag-usap
sa mga kakilala o kaibigan.
71. Tatlong Uri ng Salitang Impormal o
Di- Pormal
1. Balbal (slang)
2. Kolokyal (Colloquial)
3. Lalawiganin (Provincialism)
72. 1. Balbal (slang)
ang tawag sa mga salitang
karaniwang ginagamit sa mga
kalye kaya’t madalas na
tinatawag ding salitang kanto o
salitang kalye.
73. Ang salitang balbal ay nabubuo sa
pamamagitan ng iba’t ibang paraan tulad ng
sumusunod:
Pagkuha sa dalawang huling pantig ng
salita tulad ng salitang “Amerikano na
naging Kano”
Pagbalitaktad sa mga titik ng isang salita
tulad ng tigas na naging “ astig”
74. Paggamit ng saltang Ingles at pagbibigay rito
ang ibang kahulugan tulad ng toxic na
binigyang ng kahulugang “hindi maaayos
ang kalagayan o hindi maayos na tao” tulad
ng “ toxic na schedule” o “toxic na
kasamahan.”
• Pagbibigay kahulugan mula sa katunog na
pangalan tulad ng Carmi Martin na ang
kahulugan ay “karma”.
76. Si Ermat ay pumunta sa palengke
kahapon.
Si Nanay ay pumunta sa palengke
kahapon.
Masama sa kalusugan ang paggamit
ng yosi.
Masama sa kalusugan ang paggamit
ng sigarilyo.
77. May bagong tsikot si Ana.
May bagong kotse si Ana.
78. 2. Kolokyal (Colloquial)
Ito’y isa pang uri ng mga salitang
di-pormal na ginagamit sa pang-
araw-araw na pakikipag-usap.
79. Halimbawa:
pa’no mula sa paano
kelan mula sa kailan
p’re mula sa pare
meron mula sa mayroon
te’na mula sa tara na
nasan mula sa nasaan
80. Bahagi pa rin ito ang pagsasama ng
dalawang wika tulad ng Tagalog o
“Tag-lish” o Tagalog-Espanyol.
Halimbawa:
Aatend kaba sa birthday ni Lina (Tag-
lish)
Hindi, may gagawin kami sa
eskuwelahan (Tag- Espanyol)
81. Ewan ko ba dyan sa taong yan.
Aywan diyan
Pano mo nakuha ang sagot sa ating
takdang aralin?
Paan
o
82. 3. Lalawiganin ( Provincialism)
Mga salitang karaniwang
ginagamit sa mga lalawiganin o
probinsiya o o kaya’y partikular
na pook kung saan nagmula o
kilala ang wika.
83. Tayahin:
Panuto: Suriin ang antas ng wikang
ginagamit ng bawat tauhan sa
usapang naganap. Kilalanin at isulat
sa patlang ang titik ng tamang sagot
na nasa loob ng kahon.
84. A. Balbal B. Kolokyal
C. Lalawiganin D. Pormal
tanan mula sa salitang Bisaya na ang
sabihin ay “ lahat”
ambot mula sa salitang Bisaya na ang ibig
sabihin ay “ ewan”
manang at manong mula sa Ilocano na ang
ibig sabihin ay “ ate” at “ Kuya”
ngarud mula sa salitang Ilocano na
katumbas ng katagang “nga”
85. Halimbawa:
tanan mula sa salitang Bisaya na ang
sabihin ay “ lahat”
ambot mula sa salitang Bisaya na ang
ibig sabihin ay “ ewan”
manang at manong mula sa Ilocano na
ang ibig sabihin ay “ ate” at “ Kuya”
ngarud mula sa salitang Ilocano na
katumbas ng katagang “nga”
86. Salitang Pormal
mga salitang istandard dahil
ang mga ito ay ginagamit ng
karamihan ng mga nakapag-
aral sa wika.
87. Halimbawa:
Maybahay sa halip na waswit
Ama at ina sa halip na erpat at ermat
Salapi o yaman sa halip na datung
88. Halimbawa:
“Ang kinis ng kanyang batok ay nakikipag-
aagawan sa nagmamanibalang na manga.”
• “ Ang bilugang pisngi’y may biloy na sa
kaniyang pagngiti’y binubukulan mandin ng
pag-ibig.”
Mula sa “ Ang Dalaginding”
ni :Inigo Ed Regalado
89. Ang mga Bisaya ay isa sa mga
katutubong Pilipino na binubuo ng
malaki at maraming porsyento ng tao
at naninirahan sa rehiyon ng
Kabisayaan at ilang bahagi ng
Mindanao.
Editor's Notes
Gumagamit din ng bulong ang mga albularyo sa kanilang panggagamot. May bulong na binibigkas sa pagtatawas para gumaling ang isang nausog, sumakit ang tiyan at iba pa. May bulong din para sa paggamot sa isang nakulam, namaligno,o napaglaruan ng laman- lupa.
na isang imperyo mula sa sinaunang pulo sa Timog-Silangan Asya na pinaniniwalaang pinagmulan ng mga orihinal na mga taga-Visaya.