Kwetsbaarheid voor grensoverschrijdend gedrag (GOG)

1. Ferenczi
De
Kring:
Ferenczi
en
GOG
12
01
2023
Kwetsbaarheid
voor
grens
overschrijdend
gedrag
(GOG)
1

2. Mate van voorkomen GOG
• Wijd verbreid :
• Kerken, Sportverenigingen, TV programma’s om maar een paar situaties te noemen.
• Overal waar verhoudingen in termen van macht zijn gedefinieerd
• Ook binnen onze beroepsverenigingen is dit het geval
• Het psychoanalytisch referentiekader is hiervoor bepaald gevoelig.
• Vanwege de langdurigheid van de behandelingen
• Welke in een aantal gevallen de regressie faciliteren
• Waarbij de therapeutische relatie in zichzelf wordt opgevat als curatief
• De verandering wordt bewerkt binnen en minder buiten de behandeling
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 2

3. Psychoanalyse en GOG 1
• In de ontwikkeling van de
psychoanalyse spelen twee personen
een grote en dominante rol: te
weten Freud en Ferenczi. Hun rol is
tot op de dag van vandaag nog niet
uitgespeeld
• De beginperiode van de
psychoanalyse wordt gekenmerkt
door veel experimenten met de
setting
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 3

4. Psychoanalyse en GOG 2
• Het zijn vooral de opvattingen
van Ferenczi die hem kwetsbaar
maken voor grensoverschrijdend
gedrag.
• In de lezing van vandaag zullen
we daar bij stilstaan
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 4

5. Beginfase van de psychoanalyse
• Experimenteren met de setting van de psychoanalyse
• Concepten als
• overdracht/tegenoverdracht;
• weerstand;
• Interpretatie/introjectie;
• de kwaliteit van de behandelrelatie;
• onderscheid tussen de Angst Neurose en de Psychoneurosen.
Werden ontwikkeld maar stonden nog in de kinderschoenen
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 5

6. GOG en Psychoanalyse
• Experimenten met de therapeutische
relatie leiden tot wat we tegenwoordig
GOG zouden noemen
• Eind 1911 schreef Freud aan Jung over de
wenselijkheid van een meer objectieve en
afstandelijke relatie van de kant van Jung.
Juist om GOG te voorkomen
• Toenemend werd de therapeutische relatie
door Freud gezien als professioneel en als
een “overdrachtsrelatie”
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 6

7. GOG en Psychoanalyse
• In zijn boek over GOG (1995)
beschreef Gabbard een aantal
bekende vormen van GOG
binnen de psychoanalyse
• De relatie tussen S. Spielrein en
Jung. Zij was eerst zijn patiënte
daarna zijn medewerkster en
daarna zijn geliefde. In hun
liefdesrelatie speelden dezelfde
thema’s als in de behandeling
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 7

8. GOG en Psychoanalyse
• Ferenczi die verliefd werd op Elma Palos gedurende de periode van de
analyse met haar. Palos was de dochter van Gizella, ook een patiënte
die bij Ferenczi in analyse was en met wie hij ook een romantische
relatie had. Uiteindelijk trouwde Ferenczi met Gizella omdat Elma
voor een andere partner koos.
• Ook Freud speelde een (grensoverschrijdende) rol tussen Ferenczi,
Elma en Gizella.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 8

9. GOG en
Psychoanalyse
• Op de terugweg uit de V.S. naar
Europa analyseerden Freud en
Ferenczi elkaar gedurende een
aantal sessies.
• In de beginperiode van de
psychoanalyse was het
gebruikelijk dat analytici elkaar
of elkaars partners
analyseerden. Ook namen ze
hun patiënten mee op vakantie
en gingen ze door met het
analyseren
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 9

10. GOG en Psychoanalyse
• Ook was Freud betrokken in een
ménage á trois toen hij de partner
van een eerdere patiënt van Ernest
Jones in behandeling nam
• Freud nam zijn dochter Anna in
analyse en noemde haar :”mijn
Antigone”.
• Het was nog niet echt
doorgedrongen wat “overdracht” ten
diepste betekende
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 10

11. GOG en Psychoanalyse
• In de beginperiode van de psychoanalyse waren grensoverschrijdingen binnen de
psychoanalyse aan de orde van de dag
• Daarnaast ontwikkelden ze gaandeweg een conceptueel kader, wat helderheid
bracht in wat therapeutisch gezien wel en niet kon.
• In dat krachtenveld was Ferenczi een controversiële figuur tegenover Freud. Hij
bouwde de verleidingstheorie van Freud verder uit, waar Freud er juist afscheid
van nam en de verleidingstheorie inwisselde voor de oedipale constellatie.
• Later zou de Franse psychoanalyticus Laplanche de verleidingstheorie van Freud
hernemen na een freudiaanse “lezing” van de psychoanalyse .
• Freud ging naar binnen, abstinent en Ferenczi naar buiten, empathisch.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 11

12. Ferenczi: de primaire
relatie 1
• Het ging Ferenczi om de direct waarneembare
relatie tussen moeder en kind en niet primair om
wat er bij het kind van binnen omging of om zou
kunnen omgaan.
• Hij was meer geïnteresseerd in de buiten wereld en
vervolgens pas in de binnenwereld, net als Bowlby
bijvoorbeeld.
• Deze relatie is naar zijn idee gekenmerkt door een
fundamenteel vertrouwen en ongeconditioneerde
liefde oftewel primaire object liefde.
• Frenczi was er op uit om het fundamentele
vertrouwen te versterken en het wantrouwen te
ondermijnen.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 12

13. Ferenczi: de primaire relatie 2
• De patiënten van Ferenczi werden gekenmerkt door:
• Een stoornis van het proces in plaats van door representatie stoornissen.
• (Epistemisch) wantrouwen.
• Angst neurose i.p.v. Psychoneurosen, (bij Freud ging het om het interpreteren van
psychoneurosen) → tekort i.p.v. conflict
• Gestagneerde ontwikkeling: regresssie van/naar het somatische zelf
• Het psychologische zelf is niet/nog niet in beeld.
• Doel van de behandeling:
• Aanbieden van een nieuwe corrigerende ervaring
• Reparatie in plaats van interpretatie
• Techniek van het repareren door te kussen en het op schoot zitten
CAVE: Dit is de patiënten groep die het meest kwetsbaar is voor grens overschrijdend gedrag
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 13

14. Somatische Zelf 1
• Communicatie moeder en kind in het begin niet verbaal gemedieerd.
• Communicatie verloopt via concreet en fysiek gedrag
• Het lichaam zelf is (fysieke) bron van betekenis.
• Nog geen sprake van een bezield lichaam bezet met intenties en gevoelens
• Alleen dat wat gepaard gaat met fysieke uitingen van gedrag is waar.
• Alleen als mijn therapeut een extra sessie aanbiedt, geeft hij om mij. Of alleen
wanneer hij me feliciteert met mijn verjaardag houdt hij van me.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 14

15. Somatische Zelf 2
• Het is voor de patiënt niet te begrijpen dat de therapeut om hem geeft en toch
geen extra sessie aanbiedt. Of hem niet feliciteert met zijn/haar verjaardag en
toch om hem geeft.
• Deze fase in de emotionele ontwikkeling is wat Fonagy noemt de teleologische
modus
• Deze fase is de begin fase van het proces van mentaliseren.
• Ferenczi bleef met zijn interventie methodiek binnen deze “teleologische modus”.
• Kortom veel “doen” en weinig “beleven”, of ook: veel via de concrete “relatie” en
weinig via de “interpretatie”.
• Daarmee was hij kwetsbaar voor GOG.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 15

16. Ontwikkeling van het mentale functioneren
Teleologische Modus
• Alleen het fysieke is waar, meten is weten
• Reactie bij auto ongeluk
Equivalente Modus
• Fantasie = Werkelijkheid
• Binnen is gelijk aan buiten
• Schooljuf die zich verkleedt als Sinterklaas
Als/of Modus
• Batman pak
• Binnen moet gescheiden zijn van buiten
Reflectieve Modus
• Binnen en buiten hebben met elkaar van doen, maar vallen niet samen
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 16

17. Trauma: 1. Ferenczi
• Ferenczi diagnosticeerde de pathologie van zijn patiënten juist, zijn interventie
methodiek daarentegen wordt heden ten dage als onaanvaardbaar en als
grensoverschrijdend gezien
• Dit wil niet zeggen dat zijn interventie als bijvoorbeeld de kus techniek seksueel
gekleurd was, dat was het niet.
• Het ging hem meer om het aanbieden van ongeconditioneerde liefde en
aandacht en containment.
• Ferenczi zette een en ander uiteen in zijn beroemde artikel uit 1933: “Confusion
of Tongues”. Daar formuleerde hij zijn ideeën over de ontwikkeling en
behandeling van Trauma
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 17

18. Trauma: 2. Ferenczi
• Voor Ferenczi is in het trauma de fantasie tot werkelijkheid geworden
en daarmee is de patiënt zijn fantasie afgenomen.
• Fantasie en werkelijkheid zijn gelijk
• Hierdoor ontstaat een stagnatie in de teleologische modus
• Het alsnog doorgroeien vraagt om een containende en empathische
houding van de kant van de behandelaar.
• Bij Ferenczi gaat het om een herhaling van wat er vroeger gebeurde
maar met een andere afloop.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 18

19. Trauma 3: Freud
• Voor Freud lag het andersom: hij
gaat ervan uit dat het kind ten
onrechte de fantasie voor waar
houdt.
• Fantasie en werkelijkheid zijn
gescheiden
• Hierdoor ontstaat een regressie
naar de teleologische modus. Dit
vraagt om een interpretatie van
de afweer door de behandelaar
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 19

20. Trauma: 4.Ferenczi
• Ferenczi presenteerde zich als een nieuw goed genoeg object en hij
mentaliseerde niet het gedrag van het kind op het moment dat het kind daar nog
niet toe in staat was. Daarmee nam hij als behandelaar de plaats in van de tekort
schietende ouderfiguur
• Tegenwoordig zouden we zeggen dat de behandelaar voor het kind dient te
mentaliseren wat het kind zelf nog niet kan mentaliseren om zodoende de
gestagneerde groei weer op gang te brengen
• Dus bij Ferenczi ging het niet om het leren fantaseren en/of reflecteren maar om
het aanleren van alternatieve wijzen van doen in een correctief emotionele
ervaring.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 20

21. Trauma: 5. Ferenczi
• Ferenczi zette zijn eigen mentaliserend vermogen dus niet adequaat in. Hij ging
niet verder dan “herhalen” en hij voegde niet op een gemarkeerde wijze iets
“nieuws” toe (gemarkeerd spiegelen). “Doorwerken” was daardoor niet aan de
orde, wel kostante herhaling
• Spiegelen: ja. Gemarkeerd: nee. Daarmee werd uiteindelijk de sprong van
somatisch zelf naar psychologisch zelf niet gemaakt. Uiteindelijk werd de, op zich
normale, teleologische modus als vorm van mentaal functioneren niet
overstegen.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 21

22. Realiteit en Fantasie
• Ferenczi koos voor de externe realiteit, terwijl Freud een radicaal andere keuze maakt
namelijk die voor de fantasie, oftewel de innerlijke realiteit.
• Freud koos voor de overdrachtsrelatie, de weerstand, de interpretatie daarvan, het
innerlijk conflict en het inzicht daarin. Het gevaar daarbij was dat de reële relatie
verdampte in de overdracht, en de patiënt zou blijven steken in de als/of modus, waar
fantasie en realiteit strikt van elkaar gescheiden zijn. Met het risico tot de ontwikkeling
van een vermijdende gehechtheid: gemaximaliseerde autonomie en geminimaliseerde
verbondenheid
• Ferenczi koos voor de reële relatie, de verinnerlijking van de nieuwe primaire relatie.
Het gevaar daarbij is dat de overdracht verdampt in de reële relatie, en de patiënt zou
blijven steken in de equivalente modus, waar fantasie en werkelijkheid één en hetzelfde
zijn. Met het risico tot de ontwikkeling van een gepreoccupeerde gehechtheid:
geminimaliseerde autonomie en gemaximaliseerde verbondenheid
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 22

23. Tweede Weg
• Ferenczi en met hem mensen als Breuer, Rank, Groddeck trachtten een alternatief te formuleren
voor de dominante benadering van het drift/structurele model van Freud en zijn Weense School.
• Toenemend richtte Freud zich op de behandeling van representatie stoornissen. Terwijl Ferenczi
c.s. zich meer richtten op de behandeling van processtoornissen.
• Het ging hen steeds minder om het behandelen van symptomen maar om de behandeling van het
mentale functioneren zelf, oftewel de focus lag voor hen op het bewerken van de structuur van de
persoonlijkheid.
• Ferenczi richtte zich op het aanbrengen van een correctief emotionele ervaring in het heden en
niet op het aanbrengen van een cognitief verhelderend inzicht over het verleden
• Het ging hem veel minder over het bewerken van het oedipale conflict rond de vader en het bezit
van de moeder. Maar veel meer over het bewerken van het separatie thema in relatie tot het
moederobject
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 23

24. Trauma en pathologische ontwikkeling 1
• Achter een neurotisch conflict gaat een reëel trauma schuil
• Reëel trauma is voedingsbodem voor conflict
• Conflictpathologie veronderstelt ontwikkelingspathologie
• Ferenczi verbond de traumatische wortels van de neurose met het door elkaar lopen van de
behoefte van het kind aan genegenheid en tederheid en de gepassioneerdheid van de
volwassene: “confusion of tongues”.
• Beide werelden, die van het kind en die van de volwassene, zijn niet goed op elkaar afgestemd
• De neurose komt in beeld op het moment dat de volwassene het gedrag van het kind niet
adequaat interpreteert, maar opvat in termen van zijn eigen volwassen, met schuld en schaamte
beladen gepassioneerde seksualiteit.
• Ferenczi brengt een onderscheid aan tussen de normale en de pathologische ontwikkeling. Freud
ging ervan uit dat het onderscheid tussen pathologie en normaliteit gradueel was en dat ze in
elkaars verlengde lagen.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 24

25. Trauma en pathologische ontwikkeling 2
• Vóór het trauma werd de relatie tussen moeder en kind in de visie van Ferenczi
gekenmerkt door primaire objectliefde of te wel ongeconditioneerde liefde.
• In deze fase is er sprake van allerlei vormen van seksueel en oedipaal gekleurd
gedrag en spel. Het kind imiteert het gedrag van de ouderobjecten, het kind doet
de ouderobjecten na.
• De intimiteit met de primaire objecten wordt niet beleefd op het niveau van de
seksualiteit maar op het niveau van de tederheid.
• Het primaire object interpreteert wat het kind als teder ervaart als bepaald door
seksuele wensen. Op grond van eigen pathologie, tekort of conflict zullen
bepaalde ouders op de erotische spelletjes van het kind reageren met volwassen
seksueel gedrag.
• Vandaar de titel “confusion of tongues”. Het gaat om het verkeerd lezen van het
gedrag van het kind
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 25

26. Trauma en pathologische ontwikkeling 3
• Het kind is volledig machteloos tegen de overweldigende gepassioneerdheid van
het primaire object.
• De confrontatie is zo bruut en intrusief dat zij niet kan worden geïntegreerd door
het jonge kind omdat zijn innerlijke structuur hiervoor nog tekort schiet.
• Wat rest voor het kind is de totale paniek.
• De enige manier om psychisch te overleven is de identificatie met de behoefte
van de agressor en door diens gevoelens van schuld en schaamte te
verinnerlijken.
• Het kind voelt en gedraagt zich slecht.
• De verleiding wordt geloochend, het kind wordt voor zijn “uitlokkend” gedrag
gestraft en het gebeurde doodgezwegen
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 26

27. Trauma en pathologische ontwikkeling 4
• Het gaat erom of de ouderobjecten in staat zijn de ware aard van de wensen van
het kind te herkennen en adequaat te spiegelen (sensitiviteit en responsiviteit).
• De sensitiviteit van Ferenczi was oké, de responsiviteit schoot tekort
• Doordat het kind zich identificeert met de agressor kan hij het gebeurde niet als
traumatisch (h)erkennen en dus niet doorwerken. Hij moet het trauma
voortdurend herhalen.
• → chronische re-traumatisering
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 27

28. Trauma en pathologische ontwikkeling 5
• Het trauma is verbonden met het falen van de holding environment
• Door het trauma ontstaat een splitsing binnen het zelf tussen de gevoelens van
tederheid en de prematuur ervaren gepassioneerde gevoelens van de dader
true/false self).
• → een correctief emotionele ervaring (reparatie)
• Het bieden van ongeconditioneerde aandacht zal per definitie tekortschieten
zowel in de praktijk van het leven als in de behandeling.
• → moeder dient goed genoeg te zijn
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 28

29. Wederkerige behandeling 1
• Pathologie is voor Ferenczi dus verbonden met falen van de primaire verzorgende
objecten in hun ongeconditioneerde liefde.
• Aanbieden van ongeconditioneerde liefde ter reparatie.
• Als instrument in de behandeling zag Ferenczi de wederkerige openheid.
• Dit vanuit de gedachte dat weerstandsconfiguraties en overdrachtsconstellaties
gezamenlijke constructies waren van zowel de patiënt als de behandelaar. Waarin
dus ook de pathologie van de behandelaar een rol speelde.
→ wounded healer
• Dit leidde tot de experimenten met de wederkerige analyse ( E. Severn; Cl.
Thompson en I. de Forest)
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 29

30. Wederkerige behandeling 2
• Hierdoor werd ook de plaats en betekenis van de “leertherapie” van groot
belang
• In de behandeling gaat het erom dat de behandelaar zich enerzijds
aanbiedt als “beter” primair object die de oude primaire objectrelatie
corrigeert, maar anderzijds dient er ook oog te zijn voor het feit dat de
behandelaar per definitie faalt.
• → idealiseren én de-idealiseren; autonomie én internaliseren; gratificatie
én frustratie; match, mismatch en reparatie
• → gehechtheid, separatie en internalisatie
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 30

31. Elizabeth Severn 1
• Zij was een van de meest controversiële
analysanten van Ferenczi. Ze heeft een
eigenstandige bijdrage aan de psychoanalyse
geleverd d.m.v. haar boek: “The Discovery of
the Self”.
• Daarin geeft ze haar visie op empathie,
tegenoverdracht, zelfdisclosure en
intersubjectiviteit.
• Severn was ernstig misbruikt door haar
vader, terwijl haar moeder haar weigerde te
beschermen tegen het GOG van vader
• Werd ook wel het duivelse genie van de
psychoanalyse genoemd
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 31

32. Elizabeth Severn 2
• In een interview met Eissler kwam zij naar voren als een adequate vrouw en niet
als de ernstig gestoorde patiënte die Ferenczi in zijn klinisch dagboek beschreef.
• De wederkerige behandeling startte toen de behandeling van Severn stagneerde
vanwege Ferenczi’s negatieve tegenoverdracht.
• Ferenczi lag bij Severn op de bank en in die episodes liet hij haar niet betalen.
• Het initiatief tot het starten van de wederkerige analyse kwam van Severn en
Ferenczi accepteerde dit voorstel.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 32

33. Elizabeth Severn 3
• In de behandeling bij Severn stootte Ferenczi op de onverwerkte relatie met zijn
eigen terroriserende moeder die opspeelde in zijn negatieve
tegenoverdrachtelijke gevoelens ten aanzien van Severn. In diezelfde periode
richtte de behandeling van Severn zich op het doorwerken van de relatie met
haar misbruikende vader.
• Ferenczi trachtte door het aanbieden van ongeconditioneerde liefde (non-
erotiserende liefde) een corrigerende ervaring aan te bieden waardoor de
beschadiging aangebracht door het seksuele trauma kon worden gerepareerd
• Anders gezegd hij probeerde de misbruikende vader door internalisatie te
vervangen door een empathische vader
• Zowel Ferenczi als Severn zijn door de psychoanalytische wereld lang
doodgezwegen, overigens niet ongebruikelijk bij GOG
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 33

34. Clara Thompson / Izette de Forest 1
• Zowel Thompson als de Forest waren in hun vroege
kindertijd ernstig getraumatiseerd waardoor het
“doen” voorop stond boven het “voelen”.
• Stagnatie in de teleologische modus
• Beiden deden het gedachtengoed van Ferenczi
ingang vinden in de VS.
• Thompson was een van de bepalende figuren in de
relationele psychoanalyse
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 34

35. Clara Thompson / Izette de Forest 2
• Het was met de Forest dat Ferenczi zijn moeizame relatie met Freud deelde. Op
haar beurt deed zij dat met Fromm.
• In essentie ging het probleem tussen Ferenczi en Freud over het feit dat Ferenczi
zich niet gezien voelde door Freud.
• In de beleving van Ferenczi ging het bij Freud over de theorie en niet zoals bij
Ferenczi over de persoon.
• Wederkerigheid stond bij Ferenczi centraal in de behandeling.
• Ferenczi mistte bij Freud: warmte, empathie en wederkerigheid
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 35

36. Clara Thompson / Izette de Forest 3
• De Forest beschreef Ferenczi als persoonlijk en zeer betrokken, zonder
professionele façade. Beiden, zowel Thompson als de Forest, ervoeren het
aanbieden van een non-erotiserende vorm van psychoanalytische liefde door
Ferenczi als helend in hun behandeling
• Thompson kijkt kritischer terug op haar behandeling bij Ferenczi dan Severn en
de Forest. Mogelijk doordat zij haar behandeling vanwege de ziekte en het
overlijden van Ferenczi vroegtijdig moest beëindigen.
• Thompson vertelde aan ieder die dat wilde horen dat zij wanneer zij maar wilde
bij Ferenczi op schoot mocht zitten en hem mocht kussen.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 36

37. Clara Thompson / Izette de Forest 4
• Ferenczi liet dit toe niet vanuit erotisch gevoelens maar vanuit de gedachte
zodoende haar een vorm van analytische liefde te bieden.
• → “kussen” als materialisering van de creatie van een reparerende
holdende omgeving
• Daarmee participeerde Ferenczi in het trauma van zijn patiënten. En daarmee
hield hiel hij zijn patiënten in wat we eerder noemden de teleologische modus
• Daarmee begaf hij zich op het gebied van GOG
• Wat hij niet deed, en wat we heden ten dage wel zouden doen, was de patiënt
helpen te mentaliseren wat hij/zij op dat moment nog niet kon mentaliseren
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 37

38. Conclusie
• Ferenczi heeft de psychoanalyse verrijkt met concepten als: empathie,
ongeconditioneerde liefde en aandacht, de primaire relatie, wederkerigheid, de
heilzame werking van de correctief emotionele ervaring binnen de
psychoanalytische relatie.
• Daarmee stimuleerde hij de opkomst van de Independents als Winnicott, de
Relationele psychoanalyse van Thompson en de Zelfpsychologie van Kohut.
• Zijn visie op de ontwikkeling van Trauma en ontwikkelingspathologie valt niet
meer weg te denken.
• Zijn visie op het interveniëren binnen de behandeling schoot tekort. Hij bleef
binnen de teleologische modus functioneren wat leidde tot GOG.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 38

39. Valkuilen
• Het blijven acteren binnen de teleologische modus
• Het verdampen van de overdracht in de reële relatie
• Het doen opgaan van de seksualiteit in de non-erotische primaire liefde
• Stagnatie in de equivalente modus.
→ Opgave binnen het psychoanalytische gedachtengoed is te komen
tot een integratie van de positie van Freud en Ferenczi
→ Het concept mentaliseren van Fonagy kan daarbij behulpzaam zijn
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 39

40. SLOT
• Bedankt voor het luisteren.
• De schilderijen zijn van Liesbeth Dullaart-Pruyser,
• Psychoanalytica en schilder.
De Kring: Ferenczi en GOG 12 01 2023 40