Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu

Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu
2021 IZVJEŠTAJ O DOBROČINSTVU 2022.
Uvod ........................................................................................................ Rezime glavnih nalaza ........................................................................... Pregled prakse davanja u 2021. godini ................................................ · Glavni pokazatelji ........................................................................... · Oblasti davanja .............................................................................. · Struktura donatora ......................................................................... · Struktura primalaca donacija ......................................................... · Struktura krajnjih korisnika donacija ............................................... · Tip donacija .................................................................................... Primjeri istaknutih davanja ................................................................... Medijsko izvještavanje o dobročinstvu ................................................. Aneks ...................................................................................................... · Metodologija ................................................................................... · Pojmovnik ....................................................................................... · Trendovi davanja prikazani po indikatorima ................................... 1 3 5 5 11 14 16 18 19 22 24 26 26 28 30 Sadržaj
1 Uvod Od 2013. godine, Catalyst Balkans prati razvoj filantropije u zemljama Zapad- nog Balkana, te se pred čitaocima nalazi deveti izvještaj o stanju filantropije u Crnoj Gori. Bez obzira na izazove sa kojima se društvo Crne Gore suočava, filantropska zajednica je svakom godinom sve aktivnija, što se posebno odraža- va u rastu doniranog iznosa tokom godina. U 2020. godini, usled pandemije korona virusa i posledičnog uvođenja restrikcija, Crna Gora se suočila sa najvećim padom bruto društvenog proizvoda u Evropi1 – čak 15,3%2 , čime je crnogorska ekonomija izgubila 765 miliona evra. Najveći pad se dogodio u trećem kvartalu i iznosio je 26,9%3 , što je i bilo za očekivati, ako se uzme u obzir značaj sektora turizma za nacionalni BDP. U 2019. godini, prije početka pandemije, udio turizma u nacionalnom BDP-u iznosio je 22,2%4 , sa ostvarenim prihodom od rekordnih 1,1 milijardi evra. U 2020. godini, udio turizma je činio samo 3,4%5 BDP-a, sa ostvarenim prihodom od 144,5 miliona evra. Ipak, u 2020. godini, uprkos pandemiji korona virusa i posledičnom uvođenju restrikcija koje su značajno usporile ekonomsku aktivnost, zabilježena donirana suma bila je čak tri puta veća nego u 2019. godini. S druge strane, u trećem kvartalu 2021. godine, Crna Gora bilježi najveći rast ekonomije u Evropi6 , od čak 25,8%7 , time nadoknadivši najveći dio gubitka iz prethodne godine. Tako, iako se 2021. godina još uvijek ne može nazvati „post-pandemijskom“, svakako se može govoriti o poboljšanju ekonomske situacije u Crnoj Gori, pogotovo usled oporavka turizma, do čega je dovelo djelimično otklanjanje restrikcija. S tim u vezi, zanimljivo je posmatrati dalji razvoj filantropije u uslovima postepenog oporavka ekonomije nakon perioda krize. 1 Prosječan pad na nivou država članica EU iznosio je 5,9%, dok u zemljama regiona – Hrvatska: 8%, Sjeverna Makedonija 4,5%, Bosna i Hercegovina 4,3%, Kosovo 3%, Srbija 1% 2 Uprava za statistiku Crne Gore – MONSTAT (2021). Bruto domaći proizvod Crne Gore 2020. godina. Izvor: https://www.monstat.org/uploads/files/Nacionalni%20racuni/BPD/2020/Godisnji%20BDP%202020_crn.pdf 3 Uprava za statistiku Crne Gore – MONSTAT (2020). Kvartalni bruto domaći proizvod Crne Gore, III kvartal 2020. godine. Izvor: https://www.monstat.org/uploads/files/BDP/IIIQBDP2020_mne.pdf 4 Centralna Banka Crne Gore (2020). Godišnji makroekonomski izvještaj Centralne Banke Crne Gore 2019. godina. Izvor: https://www.cbcg.me/slike_i_fajlovi/fajlovi/fajlovi_publikacije/godisnji_makro_izvjestaj/2019/makroekonomsko_okruzenje_2 019.pdf 5 Centralna Banka Crne Gore (2021). Godišnji makroekonomski izvještaj Centralne Banke Crne Gore 2020. godina. Izvor: https://www.cbcg.me/slike_i_fajlovi/fajlovi/fajlovi_publikacije/godisnji_makro_izvjestaj/godisnji_makroekonomski_izvjestaj_ 2020.pdf 6 Prosječan rast na nivou država članica EU u ovom kvartalu iznosio je 4,1%, dok u zemljama regiona – Hrvatska: 15,8%, Sjeverna Makedonija: 3%, Bosna i Hercegovina: n/a, Kosovo: n/a, Srbija: 7% 7 Uprava za statistiku Crne Gore – MONSTAT (2021). Kvartalni bruto domaći proizvod Crne Gore, III kvartal 2021. godine. Izvor: https://www.monstat.org/uploads/files/BDP/IIIQ2021/IIIQBDP2021_mne.pdf
Pored ovog izvještaja, o stanju filantropije u Crnoj Gori se može zaključivati i na osnovu njene pozicije na listi davanja CAF-a (Charities Aid Foundation), kao i na osnovu Global Philanthropy Environment indeksa. Prema procjenama CAF-a, Crna Gora se nalazi na 31. mjestu svjetske liste davanja (od 114 zemalja)8 , dok prema indeksu Global Philanthropy Environment, ocjena regula- tornog okvira u Crnoj Gori iznosi 3,79/5,09 . Ipak, važno je napomenuti da se oba izvještaja zasnivaju na subjektivnoj procjeni filantropske aktivnosti, dok Catalyst Balkans teži objektivnom mjerenju dobročinstva oslanjajući se na medijske izvještaje i direktnu komunikaciju sa donatorima, odnosno primaocima donacija. Izvještaj je podijeljen u četiri cjelina. U prvom dijelu izvještaja prikazani su standardni indikatori poput geografske i kalendarske distribucije davanja, strukture podržanih oblasti, tipova donatora, primalaca, korisnika donacija i podjela donacija prema načinu i namjeravanim efektima doniranja. Potom, posebno poglavlje izvještaja posvećeno je primjerima dobre prakse, među koje je uvršteno nekoliko istaknutih donatora iz poslovnog i civilnog sektora. Posled- nje, treće poglavlje se odnosi na medijsko izvještavanje o dobročinstvu. Izvještaj je zaokružen aneksom u kojem se nalaze objašnjenje metodologije, lista definicija korišćenih pojmova i set tabela sa podacima iz prethodnih godina. Radi konciznosti, cjelokupnom izvještaju prethodi rezime glavnih nalaza. 2 8 Charities Aid Foundation (2021). CAF World Giving Index 2021 – A Global Pandemic Special Report. 9 Anica Maja Boljević (2022). The 2022 Global Philanthropy Environment Index Montenegro. Indiana University Lilly Family School of Philanthropy.
Rezime glavnih nalaza U 2021. godini zabilježeno je 573 instanci doniranja, odnosno 12.800.000 evra donirane vrijednosti. Budući da je 2020. godina bila rekordna u pogledu učestalosti i intenziteta doniranja, očekivan je pad filantropske aktivnosti i na jednom i na drugom polju, međutim, to se nije desilo u slučaju intenziteta doniranja, te je zabilježena donirana suma prevazišla čak i rekordnu sumu iz 2020. godine. Ipak, važno je napomenuti da nešto više od polovine donirane sume čini jedna donacija vrijedna 7.000.000 evra, što nije tipična okolnost. Ukoliko ovu donaciju tretiramo kao izuzetak, suma od 5.800.000 evra prati trend postepenog rasta donirane sume tokom godina. Gorepomenuta donacija je dalje uticala i na druge podatke, pa su tako, usled ove donacije, pojedinci generisali najveći udio donirane sume u 2021. godini. Oni su učestvovali u ukupnom broju donacija sa 67 instanci, od čega je 66 instanci učestvovalo u ukupnoj sumi sa 18.700 evra. Opet, ako isključimo najveću donaciju, poslovni sektor je doprinio sa trećinom donirane sume, ali i trećinom instanci doniranja, čime se nastavlja trend iz prethodnih godina. Ipak, masovna davanja su prednjačila u 2021. godini po pitanju učestalosti doniranja, što se ogledalo u velikom broju humanitarnih koncerata, bazara i generalno događaja organizovanih u cilju pomaganja socijalno ugroženim osobama i osobama sa zdravstvenim problemima. Ovaj vid humanitarne aktivnosti često generiše manje sredstava, te su masovna davanja činila tek desetinu donirane sume, posmatrano u odnosu na ukupnu doniranu sumu, odnosno petinu donirane sume, ukoliko isključimo gorepomenutu donaciju. U 2021. godini, pažnja donatora je, prije svega, bila usmjerena na institucije, i to zdravstvene. Donirana je najrazličitija oprema bolnicama i domovima zdravlja, a pokrenute su i akcije kao što je „Za ljepšu i zdraviju Crnu Goru“, koja je imala za cilj ozelenjavanje površina i uređivanje unutrašnjih prostorija bolnica, kako bi ih učinile prijatnijim za boravak, kako za pacijente, tako i za ljekare. Ova akcija podrazumijeva i niz edukativnih radionica koje povezuju zaštitu životne sredine i pandemiju. Nije izostala podrška ni za obrazovne institucije, te su one, usled donacije vrijedne 7.000.000 evra primile najveći dio donirane sume, ali i nešto više od desetine instanci doniranja bilo je usmjereno ka obrazovnim ustanovama. Poslovni sektor je, i u 2021. godini, nastavio da pruža podršku obrazovnim ustanovama, koje su se našle u nezavidnom položaju tokom pandemije, pa je tako Crnogorski Telekom, u saradnji sa Ministarstvom obrazovanja, nauke, kulture i sporta, obezbijedio internet konekciju u 100 škola u ruralnim područjima Crne Gore, dok su dvije škole primile kompjutersku opremu koju su donirale Crnogorska komercijalna banka i NLB banka. 3
Što se tiče medijskih izvještaja, 2223 medijskih izvještaja u 2021. godini predstavlja prosjek u odnosu na prethodne godine. Međutim, 3,9 medijske vijesti na jednu instancu doniranja je znatno iznad prosjeka, posebno kada se izuzme 2018. godina koja je bila rekordna sa 4,9 medijske vijesti po instanci doniranja. Najveći broj vijesti se pojavio na internet portalima, zatim na televiziji i radiju i na kraju u štampanim medijima. Vijesti o filantropskim aktivnostima su se na televiziji i radiju često javljale u takozvanom udarnom terminu dok su u štampi u velikoj većini slučajeva zauzimale mjesto na posled- njim stranicama. 4
U 2021. godini zabilježeno je 12.800.000 EUR donacija kroz 573 instance. 2020. godina je bila rekordna, kako u pogledu učestalosti doniranja, tako i intenziteta, sa najvećim zabilježenim brojem instanci (1446) i najvećom zabilje- ženom doniranom sumom (12.400.000 evra) u prethodnih osam godina, tokom kojih je Catalyst Balkans pratio razvoj filantropije u Crnoj Gori. Crna Gora se tada izdvojila i u regionu, sa najvećem doniranom sumom po glavi stanovnika, od čak 29,8 evra, uprkos suočavanju sa najvećim padom bruto društvenog proizvoda u Evropi. Uprkos lošoj ekonomskoj situaciji, u pandemij- skoj godini najaktivniji donatori bile su kompanije, zatim građani – pandemija ih nije obeshrabrila u želji da pomognu, već podstakla da, uprkos tome što su i oni sami u nezavidnom položaju, izdvoje koliko su u mogućnosti da pomognu onima koji je pomoć bila prijeko potrebna. Nakon ovako velikog skoka u filantropskoj aktivnosti, pad je očekivan, kako u odnosu na rekordnu pandemijsku godinu, tako i u odnosu na godinu prije pandemije – iako se crnogorska ekonomija donekle oporavila i uspjela da nadoknadi veći dio gubitaka iz 2020. godine u 2021. godini, postavlja se pitanje koliko su se sami donatori, koji su bili veoma aktivni tokom pandemijske godine, oporavili i koliko su bili spremni da ulažu u druge svrhe nakon velikih i čestih ulaganja u suzbijanje pandemije COVID-19. U tom kontekstu, pad u broju instanci doniranja od 60% u odnosu na pandemijsku godinu nije neočekivan, ali ni pad u odnosu na 2019. godinu od 33% nije iznenađujući. 573 instance doniranja je nešto ispod prosjeka u sedam godina koje su prethodile pandemiji, međutim ne može se govoriti o značajnom padu učestalosti doniranja. Najveći oporavak ekonomije se dogodio u trećem kvartalu, tokom kog je otklanjanje restrikcija omogućilo regularnu turističku sezonu, pa će tako tek podaci iz 2022. godine moći da prikažu kako je oporavak crnogorske ekonomije uticao na aktivnost donatora. Ipak, uprkos poteškoćama, trend rasta intenziteta filantropske aktivnosti se nastavlja. Suma od 12.800.000 evra predstavlja porast čak i u odnosu na rekordnu sumu zabilježenu u 2020. godini, međutim, kako bi slika bila realnija, uzima se u obzir da već pomenuta donacija vrijedna 7.000.000 evra nije tipična donacija za Crnu Goru, odnosno rijetko se dešava da jedan donator izdvoji ovoliku sumu. Ipak, čak i ako zanemarimo ovu donaciju, suma od 5.800.000 evra, prati trend postepenog rasta zabilježene donirane sume tokom godina. Takođe, donirana suma po glavi stanovnika u 2021. godini iznosi 20,7 evra, što je, iako očekivano niže u odnosu na 2020. godinu, ipak duplo veća suma nego 2019. godine i daleko iznad prosjeka u odnosu na prethodne godine. Ukoliko se, opet, isključi donacija vrijednosti 7.000.000 evra, donirana suma po glavi stanovnika iznosi 9,4 evra, što je iznad prosjeka u odnosu na 2015. i 2016. godinu, a prosječna suma posmatrano u odnosu na 2017, 2018. i 2019. godinu. Pregled praksi davanja u 2021. godini Glavni pokazatelji 5
Trend davanja 2015 - 2021. 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 1,4 € 3,9 € 4,1 € 4,1 € 12,4 € 12,8 € 1,7 € 6 Zabilježena donirana suma (u milionima)
7 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 670 970 588 851 1446 573 742 Trend davanja 2015 - 2021. Broj instanci doniranja
8 Geografska distribucija donacija Distribuciju davanja Catalyst Balkans posmatra, između ostalog, na osnovu geografske lokacije, odnosno regiona i opštine u kojoj su donacije primljene. Skoro polovina svih instanci doniranja u 2021. godini bilo je usmjereno u region Centralne Crne Gore, od čega je najviše instanci zabilježeno u Podgorici. Svakako, ova raspodjela je očekivana, sa obzirom da je Podgorica glavni grad i grad koji broji najviše stanovnika. Zato, kako bi se kontrolisao efekat veličine populacije, podaci o broju instanci su prikazani u odnosu na 100.000 stanovnika - kada je u pitanju region i 1.000 stanovnika za opštine. Shodno tome, u 2021. godini najveći broj instanci je zapravo bio zabilježen u Južnoj Crnoj Gori (128 instanci na 100.000 stanovnika), zatim Sjevernoj Crnoj Gori (96 instanci na 100.000 stanovnika), dok je u Centralnoj Crnoj Gori zabilježeno 50 instanci na 100.000 stanovnika. Kada su u pitanju opštine, najveći broj instanci na 1.000 stanovnika zabilježen je u primorskim opštinama: Baru, Budvi i Herceg Novom. Mapa Crne Gore - opštine Broj instanci na 1.000 stanovnika 0,8 - 1,2 1,3 - 1,5 0,5 - 0,7 < 0,4
Mjesečni prikaz davanja Učestalost i intenzitet doniranja variraju na mjesečnom nivou, međutim, očekivano je da će kraj kalendarske godine generisati najveći broj donacija kao i najveći udio donirane sume. Decembar je značajan jer predstavlja period kada građani i pravni subjekti svode bilans utrošenih sredstava iz svojih budžeta. I zaista, u decembru je u Crnoj Gori, kao i prethodnih godina, sa izuzetkom 2020. i 2018. godine, doniranje bilo najučestalije. Međutim, april u Crnoj Gori ne prati ovaj trend i u 2021, kao i prethodnih godina, izuzev 2020, učestalost doniranja u aprilu je prosječna ili čak nešto ispod prosjeka. U 2021. godini se ističe jul, koji slijedi decembar sa 80 doniranih instanci. Jul je početak trećeg kvartala, perioda kada Crna Gora bilježi najveći rast ekonomije u Evropi, pa je moguće da se ova okolnost odrazila i na aktivnost donatora, koji su u tom periodu pokazali veću spremnost da doniraju. Gotovo pola donacija u ovom periodu dolazi od poslovnog sektora, dok nešto manje od trećine donacija čine masovna davanja, odnosno humanitarne akcije, usmjerene prije svega na pomoć pojedincima i porodicama u teškoj materijalnoj situaciji, a onda i pojedincima sa zdravstvenim problemima, u cilju obezbjeđi- vanja adekvatnog tretmana. Jun i septembar se izdvajaju kao mjeseci sa najmanjom učestalošću davanja i, posmatrajući prethodne godine, ne postoji trend manjeg broja instanci doniranja tokom ovih mjeseci, niti se oni po nečemu izdvajaju u 2021. godini, pa se ne može sa sigurnošću tvrditi zašto su baš ovi mjeseci generisali najmanje donacija 9
Broj instanci doniranja Januar Februar Mart April Maj Jun Jul Avgust Septembar Oktobar Novembar Decembar 39 34 30 33 21 44 18 38 54 147 80 35 10
U 2021. godini, najveći obim filantropske aktivnosti, trećina donacija, bilo je usmjereno ka zdravstvu, a polovina ovih donacija usmjereno je ka zdravstvenim institucijama – bolnicama i domovima zdravlja. U pitanju su bile donacije različite vrste zdravstvene opreme kao što su CT skeneri, EKG mašine, ultrazvučni aparati, rendgen, kao i vozila, kompjuteri, televizori, posteljina, kuhinjska oprema. Pored toga, doniran je i novac za renoviranje različitih bolničkih odjeljenja. Najveći broj donacija za zdravstvo činile su donacije građana – 37%, međutim ni poslovni sektor ne zaostaje sa 31%. Ovo predstavlja skok za poslovni sektor u odnosu na prethodne godine, koji se potencijalno aktivirao nakon pandemije, uvidjevši značaj pružanja podrške zdravstvenim ustanovama. Primjer strateške podrške je akcija Jane i IDEE „Velika ljubav za male heroje“, koja je trajala od 2. avgusta do 26. decembra 2021. godine. Ova akcija je uključila građane, tako što im je omogućila da kupovinom bilo kog Jana proizvoda u IDEA marketima u ovom periodu, učestvuju u prikupljanju sredstava za Centar za neonatologiju Instituta za bolesti djece u Podgorici. Kao i prethodnih godina, pored zdravstva, teme koje dominiraju kada je učestalost doniranja u pitanju su pomoć marginalizovanim grupama, siromaštvo i obrazovanje. Obrazovanje je tema za koju je prikupljeno čak dvije trećine zabilježene donirane sume, međutim, 98% ovog iznosa čini jedna donacija vrijedna 7.000.000 EUR, donacija porodice Ubović10 . Ukoliko isključi- mo ovu donaciju, obrazovanje je tema koja pokriva tek 4% donirane sume, dok zdravstvo i ovdje prednjači sa 38% donirane sume. Oblasti davanja 10 Važno je naglasiti da nema izvora na osnovu koga bi se potvrdilo da li je donator isključivo porodica Ubović ili je dio donirala i kompanija Bemax. 11
Zdravstvo 32,1% 13,7% 18,8% 11,7% Podrška marginalizovanim grupama 17,1% 0,6% Siromaštvo 15,9% 0,3% Obrazovanje 12,6% 65,5% COVID-19 3,5% 8,2% Ostalo Oblasti davanja Udio instanci doniranja Udio donirane sume 12
Sezonska davanja 9,8% 0,1% Javna infrastruktura 1,9% 9,8% Životna sredina 1,4% 0,1% Ekonomski razvoj 1,2% 0,4% Prirodne i ljudske katastrofe 1,2% 0,6% Sport 0,9% 0,0% Ostalo 0,9% 0,3% Religijske aktivnosti 0,5% 0,4% Kultura i umjetnost 0,5% 0,0% Kulturno nasljeđe 0,3% 0,0% Dobrobit životinja 0,2% 0,0% Oblasti davanja - ostalo Udio instanci doniranja Udio donirane sume 13
Struktura donatora Masovna davanja građana su u 2021. godini činila nešto manje od polovine svih donacija. Ova davanja su u najvećem broju slučajeva, čak 46%, bila usmjerena na pomoć pojedincima i porodicama, što je u skladu sa podatkom da su prve dvije teme masovnog davanja građana bile zdravstvo i siromaštvo. 91% davanja građana pojedincima i porodicama je bilo upravo za ove teme – organizovan je veliki broj donatorskih večeri, bazara, humanitarnih sportskih i umjetničkih događaja kako bi se prikupila pomoć za građane u teškoj materijalnoj i zdravstvenoj situaciji. Najveći udio u doniranoj sumi su 2021. godine, pak, imali pojedinci, čije je učešće u doniranoj sumi iznosilo 64%. Međutim, za gotovo cijelu sumu je zaslužna jedna instanca, donacija porodice Ubović u vrijednosti od 7.000.000 EUR, dok je preostalih 65 instanci odgovorno za 18.700 evra. Sa 66 instanci, individualne donacije čine tek nešto više od desetine ukupno registrovanih instanci. Poslovni sektor je bio drugi najaktivniji tip donatora po učestalosti davanja, kao i po doniranoj sumi. U poređenju sa prethodnom godinom, poslovni sektor je imao manji udio u ukupnom iznosu (17% u 2021. godini naprema 39% u 2020. godini), dok je ova razlika manje osjetna kada je udio u broju instanci doniranja u pitanju (33% u 2021. godini naprema 43% u 2020). Međutim, kao što je već napomenuto, jedna donacija je zaslužna za 54% donirane sume, dok je preostalih 572 instance zaslužno za 46%. Ako tretiramo tu instancu kao izuzetak, učešće poslovnog sektora u doniranoj sumi nije značajno manje u odnosu na 2020. godinu. Poslovni sektor je najčešće donacije usmjeravao javnim institucijama, i to zdravstvenim institucijama. 14
Struktura donatora Građani (masovno) 40,5% 10,3% Poslovni sektor 32,8% 16,3% Pojedinci 11,5% 64,1% OCD / udruženja građana 11,2% 3,3% Mješoviti donatori 2,8% 6,0% Vjerske organizacije 0,7% 0,0% Privatne fondacije 0,5% 0,1% Udio instanci doniranja Udio donirane sume 15
Struktura primalaca donacija U 2020. godini, dominantni primaoci bile su lokalne i nacionalne vlasti, kojima je najčešće i najviše donirano, kako bi preusmjerili sredstva za suzbijanje pandemije COVID-19. Učestalost i intenzitet filantropskih aktivnosti usmjerenih ka lokalnim i nacionalnim vlastima se značajno smanjio u 2021. godini, što je i bilo za očekivati, i donatori su, kao i prethodnih godina, pružili najveću podrš- ku institucijama, sa 44% donacija usmjerenih ka institucijama, i čak 80% zabilježene sume. U okviru institucija, najveći broj donacija u 2021. godini je usmjeren ka zdravstvenim ustanovama, dok su najviše sredstava primile obrazovne ustanove. Prethodnih godina, zdravstvene ustanove su takođe primile najviše sredstava, međutim, u 2021. je došlo do promjene, usled jedne donacije vrijedne 7.000.000 evra, koja čini obrazovne ustanove dominantnim primaocem sveukupno. Nešto manje od trećine instanci doniranja bilo je direktno usmjereno ka pojedincima i porodicama, a nešto manje od desetine donirane sume. Kao što je napomenuto u prethodnom segmentu, u 2021. godini je realizovan veliki broj humanitarnih akcija koje su imale za cilj pomoć pojedincima i porodicama teškog materijalnog i zdravstvenog stanja, međutim, podaci o prikupljenim sredstvima nisu bili dostupni za svaku od ovih aktivnosti, takođe, ovaj vid aktivnosti, iako čest, obično generiše manje sredstava. Pojedinci i porodice su najveći dio podrške dobili od drugih građana, a institucije od poslovnog sektora. 16
Struktura primalaca donacija Javne institucije 44,7% 80,1% Pojedinci i porodice 31,1% 7,0% Neprofitne organizacije 18,2% 2,2% Lokalne i nacionalne vlasti 3,8% 10,0% Ostalo 2,3% 0,7% Udio instanci doniranja Udio donirane sume 17
Struktura krajnjih korisnika donacija Po učestalosti kao i po intenzitetu donacija, korisnici usluga lokalne zajednice prednjače kao krajnji korisnici donacija, što je u skladu sa trendom iz prethodnih godina. Pad od 13% u učestalosti doniranja u odnosu na 2020. godinu je očekivan, i predstavlja povratak na pretpandemijsko stanje. Drugi najčešće podržavani tip korisnika bila su socijalno ugrožena lica, međutim, ukoliko posmatramo doniranu sumu, njima je donirano tek 0,7% ukupno zabilježene sume. Od ukupnih davanja u 2021. godini, 22% svih instanci, kao i 18% donirane sume bilo je usmjereno ka licima sa zdravstvenim problemima. Struktura krajnjih korisnika donacija Korisnici usluga lokalne zajednice 29,1% 77,8% Socijalno ugrožene osobe 23,6% 0,7% Osobe sa zdravstvenim problemima 22,5% 18,0% Ostalo 13,3% 3,0% Osobe sa invaliditetom 11,5% 0,5% Udio instanci doniranja Udio donirane sume 18
Tip donacija Po učestalosti kao i po intenzitetu donacija, korisnici usluga lokalne zajednice prednjače kao krajnji korisnici donacija, što je u skladu sa trendom iz prethodnih godina. Pad od 13% u učestalosti doniranja u odnosu na 2020. godinu je očekivan, i predstavlja povratak na pretpandemijsko stanje. Drugi najčešće podržavani tip korisnika bila su socijalno ugrožena lica, međutim, ukoliko posmatramo doniranu sumu, njima je donirano tek 0,7% ukupno zabilježene sume. Od ukupnih davanja u 2021. godini, 22% svih instanci, kao i 18% donirane sume bilo je usmjereno ka licima sa zdravstvenim problemima. Način doniranja Način doniranja Direktne donacije 49,6% 83,5% Kampanje za prikupljanje sredstava 41,4% 16,1% Konkursi 0,3% 0,1% Događaji 8,7% 0,4% Udio instanci doniranja Udio donirane sume 19
Namjeravani efekat donacija Kao i do sada, kratkoročne donacije su predstavljale najčešći tip doniranja, čineći 60% instanci doniranja, međutim ovaj tip donacija čini samo 8% ukupno zabilježene sume. Dugoročne donacije, pak, čine čak 91% odsto zabilježene sume, u okviru čega najveći procenat zauzimaju kapitalne investicije, gdje spada i donacija porodice Ubović vrijedna 7.000.000 evra. Kada se ova donacija isključi, dugoročne donacije i dalje imaju veći udio u zabilježenoj doniranoj sumi, 75%. Strateška davanja su u 2021. godini najčešće podrazu- mijevala donacije neophodne opreme bolnicama, pa je tako kampanja NLB banke „Mali koraci mijenjaju svijet na bolje“, koju NLB banka sprovodi već godinama, u 2021. godini imala za cilj kupovinu pulsnog oksimetra, inhalatora i ostale opreme koja će Domu zdravlja Tivat obezbijediti liječenje respiratornih infekcija najmlađih pacijenata. 20
Namjeravani efekat donacija Medicinski tretmani 15,4% Potrošni materijali i zalihe 38,9% 60,6% 35,4% 4,0% Humanitarna pomoć 5,2% Stanovanje 1,0% Kratkoročne donacije Udio instanci doniranja Usluge 13,8% Oprema 74,4% Kapitalne investicije 5,9% Stipendije 3,0% Podizanje nivoa društvene svijesti / zagovaranje 3,0% Dugoročne donacije Nepoznate donacije 21
Istaknuti šahista i osvjedočeni filantrop iz dijaspore donirao porodicama na Cetinju Predsjednik Udruženja Crnogoraca Amerike (San Francisko), član Američke Federacije Šahista i dobitnik ISKRA nagrade za individualni doprinos 2018. godine – Blažo Sredanović – donirao je 100.000 evra Gradu Cetinje sa namjerom da se novac dalje distribuira u humanitarne svrhe djeci iz 20 porodica kojima je pomoć potrebna. Vijest o donaciji je objavljena u oktobru 2021. godine, a pomoć je formalno distribuirana februara 2022. godine. Crnogorski Telekom strateški podržao obrazovanje U saradnji sa Ministarstvom prosvjete, nauke, kulture i sporta, Crnogor- ski Telekom je donirao neophodnu opremu za ostvarivanje brze internet veze za 100 škola u ruralnim područjima Crne Gore. Osim toga, u skladu sa sklopljenim ugovorom iz 2020. godine, Crnogorski Telekom je i 2021. godine donirao 143.000 evra Univerzitetu Crne Gore. Udruženje Roditelji sprovelo kampanju za pomoć đacima u osnovnim školama Udruženje Roditelji je i 2021. godine organizovalo kampanju Podijelimo jer zajedno možemo više kojom je pružena podrška roditeljima u pripre- manju djece za novu školsku godinu. Osim toga, djeca korisnici ove podrške učestvuju u programu Podrška pri učenju i Učionica družionica putem kojih primaju pomoć pri savladavanju školskih obaveza i integra- ciji u školski sistem. Pored ove podrške, udruženje je doniralo sredstva koja su tokom 2020. godine prikupljena u cilju pribavljanja đačkih obroka. No, usled pandemije i zatvaranja škola, oko 29.000 evra je preusmjereno javnim kuhinjama. Primjeri istaknutih davanja Udruženje Izvor Života sprovelo akciju za dodjelu novogo- dišnjih paketića Među ostalim filantropskim aktivnostima, udruženje Izvor Života je održalo tradicionalnu kampanju Djeci za osmijeh. U raznim opštinama Crne Gore, ovaj program obuhvata distribuciju novogodišnjih paketića djeci iz socijalno ugroženih porodica. Muzičar Dalibor Dado Petković je takođe podržao kampanju, održavši pet humanitarnih koncerata. 22
„Devet dobrih žena“ organizovalo pomoć nakon zemljotresa u Hrvatskoj U znak podrške građanima Hrvatske pogođenim zemljotresom, neformalna grupa građanki „Devet dobrih žena“ je organizovala akciju u Podgorici pod nazivom Djeca za djecu. Ovom akcijom je prikupljeno oko 8.000 neophodnih stavki u vidu knjiga i igračaka koja su namijenjena djeci u gradovima Sisak, Glina i Petrinja. U akciji su učestvovali đaci iz volonterskih klubova i poznati pjevač Sergej Ćetković. Đaci pomogli akciju Crvenog krsta za pribavljanje hrane ugroženim porodicama Đaci osnovne škole „Dašo Pavičić“ (Herceg Novi) su tokom manifestacije Dani Crvenog krsta učestvovali u akciji Vaše malo nekome puno kojom su prikupljene osnovne životne namirnice ugroženim porodicama u Herceg Novom. Zahvaljujući ovoj akciji, hrana i sredstva za higijenu su isporuče- na na adresu 150 porodica i pojedinaca kojima je pomoć bila potrebna. Fond za aktivno građanstvo dodijelio ISKRA nagrade Još jednu godinu za redom, fAKT je organizovao konkurs i okupio stručni žiri koji je dodijelio dvije nagrade i sedam priznanja za dobročinstvo. Nagradu za individualni doprinos dobio je Began Čekić koji je zajedno sa svojom porodicom osnovao fond u znak sjećanja na preminulu kćerku Sanihu Čekić. Nagradu za doprinos na nacionalnom nivou dobila je kompanija DOMEN koja je u 2021. godini izdvojila 115.000 evra za filantropske aktivnosti usmjerene mladima. Među dobitnicima priznanja nalaze se: Grupa građana porijeklom iz Gusinja (Njujork), Slobodanka i Momčilo Pajović (Nju Džerzi), „Devet dobrih žena“, Miloš Milinković, Portal Revije Fokus, Svetlana Mandić (ND Vijesti) i dr Milorad Bakić (posthumno). 23
Medijsko izvještavanje o dobročinstvu Tokom 2021. godine, filantropska aktivnost u Crnoj Gori bila je pokrivena sa 2223 medijska izvještaja. Gledano u odnosu na broj instanci doniranja, 3,9 medijske vijesti na jednu instancu doniranja je iznad prosjeka u odnosu na prethodne godine, izuzev 2018. godine koja je bila rekordna sa 4,9 vijesti na jednu instancu. Najveći broj vijesti pojavio se na internet portalima, zatim u elektronskim medijima (radio i televizija), dok je najmanji broj vijesti bio zastupljen u štampanim medijima. Skoro polovina medijskih izvještaja u elektronskim medijima emitovala se u najslušanijem/najgledanijem terminu, što je period od 7 do 10 sati uveče. Kada su štampani mediji u pitanju, nije bilo slučajeva kada se vijest o filantropiji nalazila na prvih 5 stranica, a u čak 91% slučajeva mogla se pronaći tek od 11. stranice pa nadalje. Iako ovaj podatak zvuči pomalo obeshrabrujuće, treba uzeti u obzir da su štampani mediji najmanje zastupljeni, te da se u njima svakako nalazi najmanji broj vijesti o filantropiji. Kada je o kvalitetu medijskih podataka riječ, 26,9% instanci doniranja je u 2021. godini bilo propraćeno podacima o doniranim sumama, dok se za 73,1% podataka vrijednost donacije ne može utvrditi, pa je pouzdanost procjene broja instanci doniranja veća od pouzdanosti procjene donirane sume. U 2021. godini, transparentnost medijskog izvještavanja je dovela do manje pouzda- nih podataka u odnosu na prethodnih pet godina. Top 5 medija Internet Štampani Elektronski Pobjeda.me Vijesti.me Café del Montenegro - cdm.me Portalanalitika.me RTCG.me Dan Pobjeda Dnevne novine Vijesti Frankfurt Nezavisne novine RTCG 1 Televizija 777 TV Prva Montenegro TV Vijesti Nova M TV 24
Vrsta medija Broj medija Udio medija Broj medijskih objava Udio medijskih objava 77 81,9% 1.992 89,6% 8 8,5% 45 2,0% 9 9,6% 186 8,4% 94 100,0% 2.223 100,0% Internet portali Štampani mediji Elektronski mediji Ukupno Broj instanci doniranja Broj medijskih objava Odnos medijskih objava i instaci doniranja Pokrivenost instanci sumama 670 742 970 588 851 1.446 573 1.233 2.157 2.221 2.855 1.766 2.562 2.223 1,8 2,9 2,3 4,9 2,1 1,8 3,9 26,8% 29,1% 40,4% 47,1% 44,1% 49,3% 26,9% 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 25
Aneks Istraživačka praksa pokazuje da je stepen razvoja filantropije u nekom društvu moguće mjeriti na tri različita načina: 1) anketnim ispitivanjem građana; 2) anketnim ispitivanjem eksperata; 3) oslanjanjem na registrovane podatke. Ankentna istraživanja pružaju uvid u stavove javnog mnjenja ili ekspertske javnosti o nekoj temi, u ovom slučaju dobročinstvu. Međutim, procjena stepena razvoja filantropije se, osim na stavovima, zasniva i na samom ponašanju građana i pravnih subjekata, što se kroz anketna istraživanja ne može precizno utvrditi. Pored mnogih drugih metodoloških ograničenja, upravo samoprocjena ispitanika predstavlja najveću manjkavost anketnih istraživanja kakva na globalnoj razini sprovode Charities Aid Foundation i Lilly Family School of Philanthropy. Međutim, ova dva istraživačka centra, barem kada je o nacionalnoj filantropiji riječ, imaju mogućnost oslanjanja na registrovane podatke koje prikuplja i objavljuje nacionalna poreska služba. Nažalost, ni u jednoj zemlji Zapadnog Balkana ovaj izvor podataka nije dostu- pan jer nacionalne poreske službe podatke o doniranju ne registruju. Iz tog razloga, Catalyst Balkans se opredijelio za alternativne načine prikupljanja podataka, pa koristi prije svega medije, a zatim i ostale dostupne direktne izvore podataka. Konkretno, podaci u ovom izvještaju su prikupljeni kroz praćenje medija na lokalnom, regionalnom i nacionalnom nivou, a bili su uključeni elektronski, štampani i onlajn mediji u periodu od 1. januara do 31. decembra 2021. godine. Ovako postavljena metodologija pokazuje nekoliko ograničenja koje treba naglasiti. Prvo, između stvarnog stanja na terenu i registrovanih podataka postoji izvjesni jaz koji se ne može negirati. S obzirom na to da je metod prikupljanja podataka višestepeni, sasvim je izvjesno da registrovane vrijednosti potcjenjuju stvarni obim i intenzitet filantropskih aktivnosti. Osim što mediji ne izvještavaju o filantropiji sveobuhvatno, ni sam metod praćenja medija (media clipping) ne može biti sveobuhvatan, te je procjena stanja filantropije limitirana nepotpunim podacima. Budući da je riječ o uzoračkim, a ne popula- cionim podacima, i budući da mediji izvještavaju o akcijama koje su njima vidljive, sasvim je izvjesno da medijski izvještaji precjenjuju prisustvo velikih donatora u odnosu na male, kao i učešće novca u strukturi donacija u odnosu na robu i usluge. Pritom, vrijednost robe nije uvijek moguće precizno monetizo- vati, te su procjene doniranih vrijednosti koje Catalyst Balkans daje okvirne. Štaviše, ukoliko bi medijski izvještaji i bili sveobuhvatni, ne postoji metodološki savršen način kontrole pouzdanosti podataka. Metodologija 26
Međutim, iako prethodna ograničenja nije moguće prevazići sve dok ne posto- je zvanični registrovani podaci o obimu i intenzitetu doniranja11 , kontrola pouzdanosti podataka je donekle ostvarena ukrštanjem podataka (jer često veći broj medija izvještava o istim akcijama) i procesom verifikacije u direktnoj komunikaciji sa donatorima, odnosno primaocima donacija. Ipak, bez obzira na navedena ograničenja, može se sa sigurnošću tvrditi da registrovane vrijednosti, iako nisu sveobuhvatne, pružaju pouzdane procjene minimuma davanja. Tako se, ako je riječ o broju dobrotvornih akcija, može sa sigurnošću tvrditi da prikazani broj instanci doniranja predstavlja minimalnu procjenu stvarnog stanja, jer su se prikazane akcije sigurno desile, te i da su stvarne vrijednosti sasvim izvjesno veće. Isto važi i za druge pokazatelje poput donirane sume, strukture donatora, primalaca, korisnika donacija i drugo. Dakle, podaci Catalyst Balkans-a se mogu koristiti kao pokazatelji minimal- nog stepena razvoja davanja za opšte dobro u određenoj zemlji, što sledstve- no omogućava kontinuirano praćenje trendova obima i intenziteta davanja, kao i trendova u kvantitetu i kvalitetu medijskih prikaza. 11 Iako treba imati u vidu da registrovani podaci ne mogu obuhvatiti neformalne prakse filantropije u kojima građani jedni drugima pružaju razne vidove pomoći. Ovakav vid filantropije je, donekle, moguće ispitati ankentnim istraživanjem uz ograničenja koja takav metod istraživanja podrazumijeva. 27
Davanje za društveno dobro bez ostvarivanja naknade, odnosno dobrovoljno davanje novca, dobara, vremena ili usluga da bi se nekome pomoglo ili poboljšalo stanje u društvu. Filantropija Donacija Instanca doniranja Donator Građani (masovno) Poslovni sektor Pojedinci Mješoviti donatori Primaoci donacija Krajnji korisnici donacija Korisnici usluga lokalne zajednice Predmet darivanja, tj. novac, roba, vrijeme i/ili usluga koja se dobrovoljno pruža onome kome je pomoć potrebna, bez ostvarivanja naknade. Jedinstveni događaj, odnosno slučaj prikupljanja donacija. Može se sastojati od pojedinačnih ili višestrukih donacija (npr. kampanja u kojoj građani prikupljaju masovne donacije za nečije liječenje). Instance doniranja, iako prikazane agregatno, nisu jednake veličine, te ih je teško međusobno upoređivati. Fizičko ili pravno lice koje daruje novac, vrijeme, usluge i/ili robu. Radi lakšeg praćenja trendova, donatori su podijeljeni na tipove. Tip donatora – veliki broj građana koji se stoga ne mogu identifikovati po imenu. Tip donatora – kompanije (više od 50 zaposlenih), korporativne fondacije i mala i srednja preduzeća (manje od 50 zaposlenih). Tip donatora – građani koji se mogu identifikovati. Tip donatora – slučajevi gdje jedna instanca uključuje više tipova donatora. Privatna i/ili pravna lica koja primaju donacije direktno od donatora. Tipovi primalaca donacija su neprofitne organizacije, pojedinci i porodice, javne institucije, lokalne i nacionalne vlasti. Kao primaoci, pojedinci i porodice su uglavnom i korisnici donacija, dok su ostali tipovi primalaca nerijetko kanal pružanja pomoći krajnjim korisnici- ma. Ciljne grupe za čiju dobrobit su donacije namijenjene. Na primjer, ako je određena škola primalac donacije, krajnji korisnici su djeca koja idu u tu školu. Ciljne grupe koje ostvaruju dobrobit pri korišćenju onih usluga za čije pružanje je lokalna zajednica primila donaciju. Namjeravani efekat donacije Tip učinka koji bi donacija trebalo da ostvari. Kratkoročne donacije su potrošna roba, materijali, zalihe i slično, dok u dugoročne donacije spadaju kapitalna ulaganja, oprema, stipendije itd. Način doniranja Način na koji je realizovana instanca donacije. U tom smislu, donacije dijelimo u sledeće kategorije: direktne donacije, kampanje, događaji i konkursi. Pojmovnik 28
Slučaj u kojem poznati donator bira primaoca (instituciju korisnika) i donira direktno bez posrednika; donacija može i ne mora biti dio šire kampanje. Direktne donacije Konkursi Kampanje Široko objavljen poziv za donacije za određenu namjenu. Kontinuirana je, odvija se u dužem vremenskom periodu i može se sastojati od više događaja. Kampanje mogu biti lokalne, regionalne ili nacionalne. Događaji Događaj organizovan sa ciljem prikupljanja sredstava za određenu pojedinačnu ili višestruku namjenu. Može biti samostalan događaj ili organizovan kao dio kampanje. Javno objavljen poziv za dostavljanje predloga/aplikacija za grantove/donacije. Najavljuje ga donator i obično ima dobro razrađene kriterijume za odabir. 29
Trendovi davanja prikazani po indikatorima Statistički značajne razlike na nivou α=0,01 12 U apsolutnim vrijednostima postoji pad donacija u Južnoj Crnoj Gori između 2017. i 2018. godine. Međutim, u odnosu na ukupni broj donacija u svakoj godini, 115 donacija zapravo je veće od 154. 13 ibid 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 73 82 131 66 109 229 50 82 168 154 11512 168 251 12813 168 129 169 101 132 189 97 Centralna Crna Gora Južna Crna Gora Sjeverna Crna Gora Geografska distribucija davanja (Broj instanci na 100.000 stanovnika) Mjesečna distribucija davanja (Udio instanci doniranja) 11% 7% 4% 6% 3% 2% 7% 11% 5% 7% 7% 7% 3% 6% 10% 8% 8% 12% 5% 30% 6% 5% 4% 6% 9% 7% 25% 5% 9% 6% 4% 8% 3% 5% 6% 7% 6% 11% 13% 5% 3% 4% 3% 8% 6% 6% 6% 5% 14% Januar Mart April Jun Jul Maj 5% 5% 6% 7% 10% 3% 8% 5% 9% 7% 5% 10% 5% 3% 8% 12% 10% 8% 10% 7% 7% 7% 12% 10% 9% 11% 2% 9% 19% 18% 21% 10% 23% 10% 25% Avgust Septembar Novembar Decembar Oktobar Februar 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 30
22% 13% 9% 8% 8% 4% 16% 16% 31% 26% 30% 24% 9% 32% 15% 12% 21% 13% 18% 8% 13% 27% 26% 25% 25% 27% 12% 17% 20% 18% 19% 24% 23% 67% 22% Zdravstvo Obrazovanje Ostalo Udio donirane sume Podrška marginalizovanim grupama 4% 2% 1% 10% 2% 0% 0% 45% 61% 54% 55% 43% 9% 14% 11% 11% 16% 9% 20% 3% 66% 6% 8% 5% 8% 21% 6% 1% 34% 18% 24% 18% 14% 82% 19% Siromaštvo Zdravstvo Podrška marginalizovanim grupama Ostalo Obrazovanje Siromaštvo Struktura donatora 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 39% 48% 34% 37% 34% 24% 41% 24% 28% 38% 36% 42% 43% 33% 11% 7% 11% 7% 8% 15% 12% 26% 17% 17% 20% 16% 18% 14% Poslovni sektor Pojedinci Ostalo 26% 15% 24% 11% 37% 15% 10% 51% 33% 54% 71% 42% 39% 16% 11% 4% 3% 6% 9% 8% 64% 12% 48% 19% 12% 12% 38% 10% Građani (masovno) Poslovni sektor Ostalo Pojedinci Građani (masovno) 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. Udio instanci doniranja Udio donirane sume Udio instanci doniranja Oblasti davanja Trendovi davanja prikazani po indikatorima Statistički značajne razlike na nivou α=0,01 31
42% 46% 34% 31% 28% 22% 31% 15% 17% 20% 27% 25% 23% 18% 37% 32% 40% 31% 39% 24% 45% 5% 4% 4% 7% 4% 29% 4% 1% 1% 2% 4% 4% 2% 2% Neprofitne organizacije Institucije Ostali Lokalne i nacionalne vlasti 25% 38% 14% 15% 19% 4% 7% 19% 7% 27% 9% 27% 11% 2% 43% 40% 38% 60% 45% 14% 80% 12% 14% 16% 11% 5% 70% 10% 1% 1% 5% 5% 4% 1% 1% Pojedinci i porodice Neprofitne organizacije Lokalne i nacionalne vlasti Ostali Institucije Pojedinci i porodice Udio donirane sume Trendovi davanja prikazani po indikatorima Statistički značajne razlike na nivou α=0,01 32 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. Udio instanci doniranja Struktura primalaca donacija
Osobe sa zdravstvenim problemima Socijalno ugrožene osobe Ostali Korisnici usluga lokalne zajednice Osobe s invaliditetom Osobe sa zdravstvenim problemima Korisnici usluga lokalne zajednice Ostali Socijalno ugrožene osobe Osobe s invaliditetom Načini doniranja 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. 27% 33% 28% 25% 38% 38% 41% 18% 31% 23% 27% 30% 10% 9% 1% 1% 1% 1% 0% 1% 0% Kampanje za prikupljanje sredstava Događaji Konkursi 60% 42% 56% 70% 35% 52% 84% 26% 37% 20% 19% 56% 47% 16% 13% 20% 23% 9% 8% 1% 0% 1% 1% 1% 2% 1% 0% 0% Direktne donacije Kampanje za prikupljanje sredstava Konkursi Događaji Direktne donacije 54% 35% 48% 47% 32% 51% 50% 17% 12% 16% 17% 23% 5% 12% 11% 23% 14% 15% 9% 13% 23% 24% 22% 16% 11% 17% 27% 24% 25% 26% 33% 35% 32% 42% 29% 23% 17% 21% 22% 19% 13% 12% 5% 5% 8% 8% 4% 2% 1% 17% 35% 28% 11% 19% 16% 18% 4% 3% 1% 10% 19% 10% 1% 40% 47% 45% 55% 39% 68% 78% 34% 10% 18% 16% 19% 4% 2% 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. Struktura krajnjih korisnika donacija Udio donirane sume Udio instanci doniranja Udio donirane sume Udio instanci doniranja Trendovi davanja prikazani po indikatorima Statistički značajne razlike na nivou α=0,01 33
49% 48% 45% 49% 47% 67% 61% 34% 36% 39% 42% 40% 30% 35% 17% 16% 16% 9% 13% 3% 4% Dugoročne donacije Nepoznato 20% 38% 32% 23% 24% 29% 9% 72% 56% 61% 72% 71% 71% 91% 8% 6% 7% 5% 5% 0% 0% Kratkoročne donacije Dugoročne donacije Nepoznato Kratkoročne donacije 2015. 2016. 2017. 2018. 2019. 2020. 2021. Namjeravani efekat donacije Trendovi davanja prikazani po indikatorima Statistički značajne razlike na nivou α=0,01 Udio donirane sume Udio instanci doniranja 34
Catalyst Balkans 38 Takovska, 11000 Beograd, Srbija catalystbalkans.org Izvor podataka: givingbalkans.org U sjećanje na Aleksandru Vesić Autor Katarina Veselinović Urednik Vuk Vuković Prikupljanje podataka Katarina Veselinović Kvaliteta podataka Jelena Bekčić i Maja Gligorić Dizajn Dragana Pavlović Istraživanje „Crna Gora daruje 2021: Godišnji izvještaj o stanju filantropije“ dio je šire inicijative za promovisanje i stimulisanje filantropije u regionu koju sprovodi Fondacija Catalyst. Osnovno istraživanje i ovu publikaciju kreirala je Fondacija Catalyst (Catalyst Balkans), uz velikodušnu podršku Fondacije Čarls Stjuart Mot i Fonda braće Rokfeler. Mišljenja iznijeta u ovoj publikaciji ne odslikavaju nužno mišljenja Fondacije Čarls Stjuart Mot, Fonda braće Rokfeler ili njihovih partnera.

Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu

Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu

Recomendados

Más contenido relacionado

Más de Catalyst Balkans(20)

Crna Gora Daruje 2021 - Izvještaj o dobročinstvu