PARASAL DİSİPLİN VE PARASAL İSTİKRARIN SAĞLANMASINA YÖNELİK STRATEJİLER VE POLİTİKALAR

1. Bu sunum şu kaynaktan yararlanarak hazırlanmıştır:
Coşkun Can Aktan, Kamu Ekonomisi, İzmir: Anadolu Matbaacılık, 2007.
Sunumu Hazırlayan: Beytullah Kaan Olpak
PARASAL DİSİPLİN VE
PARASAL İSTİKRARIN
SAĞLANMASINA YÖNELİK
STRATEJİLER VE POLİTİKALAR
PROF. DR. COŞKUN CAN AKTAN

2. GÜNÜMÜZDE PARASAL DISIPLIN VE PARASAL
ISTIKRARIN TESIS EDILMESI IÇIN ORTAYA
ATILAN BAŞLICA PARASAL REFORM ÖNERILERINI
ALTI BAŞLIK ALTINDA TOPLAMAK MÜMKÜNDÜR:
1- Merkez Bankasının Özelleştirilmesi Önerisi
Merkez bankasının,
siyasal iktidarların baskı
ve müdahalelerinin
dışında ‘bağımsız’
olarak çalışabilmesi için
gerekli hukuki
güvencelerin mevcut
olması önerilmektedir.
2-Özel Para Sistemi Önerisi
Devletin para üzerindeki
monopolüne son verilmesi ve
paralar arası rekabete imkan
sağlamasıdır. Daha radikal
önerisi ise merkez bankalarının
tamamen ortadan kaldırılarak
para arzının tamamen özel
bankalara ve firmalara
bırakılmasıdır. Burada devlet
sadece gerekli parasal hukuku
oluşturmakla görevlidir.
3-Parasal Anayasa Önerisi
Anayasada parasal büyüme kuralının
belirlenerek parasal disiplinin ve istikrarın
tesis edilebileceği savunuluyor.
a. Para arzının her yıl sabit bir oranda
arttırılması
b. Para arzının ekonomik büyüme hızı
c. Para arzının belirli bir mal dem etinin
fiyat indeksi ile ilişki kurularak artırılması
d. Konvertibilite yöntemi
f. Para arzının yasama organının kararı ve
kaliteli çoğunluk oylaması ile arttırılması

3. 4- Altın Para Standardına Geri Dönüş Önerisi
Bu sistemde altın
‘standart para’ olarak
belirli ağırlıktaki bir
yabancı para ile
tanımlanır. Para arzı,
altın karşılığında
arttırılabilir.
5- Tek Dünya Parası
Bu öneriye göre dünyada
tedavülde tek bir dünya
parası geçerli olmalı, tüm
dünya ülkelerinin
katılımıyla parasal birlik
oluşturulmalı ve Dünya
Merkez Bankası
kurulmalıdır.
6- Dünya Merkez
Bankası Önerisi
IMF’nin yerini alacak
bir Dünya Merkez
Bankası oluşturulması
ve parasal istikrarın
sağlanması görevi bu
supranasyonel kuruma
bırakılmalıdr.

4. Mevcut reform
önerilerinden en radikal
olan özel para sistemi,
merkez bankalarının
para üzerindeki
monopol yetkisi ve
imtiyazının kaldırılmasını
ve bunun yerine paralar
arası rekabetin geçerli
olduğu bir para sistemini
savunur.

5. Bir diğer öneri, altın para
standardıdır. Altın döviz
sisteminin uygulandığı
dönemlerde (1880-1914) bu
sistemi kabul eden bir
ülkenin parası doğrudan
doğruya altına değil, altına
çevrilebilen bir yabancı ülke
parasına bağlanmıştı.
Günümüzde altın para standardının
uygulanmasını savunanlar, altın para
standardının uygulandığı yaklaşık kırk yıl
boyunca paranın değerini ve istikrarını
koruduğunu belirtmektedirler. Altın para
standardında, para miktarının altına bağlı
olması dolayısıyla kolayca manipüle
edilemeyeceği ileri sürülmektedir.

6. Diğer bir alternatif öneri ise tüm dünyada
tek para biriminin tedavüle çıkarılması ve
paranın değerini korumak üzere tüm
ülkelerin üye olacakları bir «Dünya Merkez
Bankası» oluşturulması önerisidir.
Dünya Merkez Bankası’nın üye ülke
hükümetlerinde ortaya çıkabilecek para
darlığı ve parasal istikrarsızlıklara
müdahale etmesi ve gerektiğinde “lender of
last resort” fonksiyonunu üstlenmesi
önerilmektedir.

7. Bir diğer öneri, Para Kurulu
oluşturulması önerisidir. Para Kurulu,
döviz rezervi karşılığında sabit kur
üzerinden para basma yetkisine sahip
para otoritesidir. Para kurulu sisteminde
yerli para biriminin, sabit bir kur
üzerinden yabancı bir paraya bağlanması
söz konusudur. Bu nedenle, ülke
parasının miktar olarak artışı bütünüyle
yabancı paranın miktarına bağlı
olmaktadır.

8. Parasal Anayasa, esasen son yıllarda Anayasal İktisat
adı verilen yeni bir araştırma programı içerisinde incelenmektedir. Anayasal iktisat teorisinin
savunucularına göre siyasal iktidarlar, iktisat politikası araçları üzerindeki güç ve yetkilerini
genellikle kötüye kullanma eğilimdedirler. Siyasal iktidarların ekonomik alanda sahip olduğu
harcama, vergileme, borçlanma ve para basma yetkileri yeniden seçimi kazanabilmek
kaygısıyla suistimal edilebilmektedir.

9. İşte bu çerçevede, anayasal iktisatçılar tarafından Mali Anayasa
ve Parasal Anayasa reform önerileri gündeme getirilmektedir.
Mali anayasa, siyasal iktidarların, harcama, vergileme ve
borçlanma yetkilerini anayasal düzeyde sınırlayıcı bazı kurallar
konulmasını önerirken, parasal anayasa ise hükümetlerin para
basma yetkilerinin genel çerçevesini anayasal kurallarla
sınırlamayı önermektedir.

10. Nobel ekonomi ödülü sahibi ve para
konusunda dünyada en kapsamlı
araştırmalar yapmakla tanınan ünlü
monetarist Milton Friedman para
arzındaki yıllık büyümenin yüzde
5’den fazla, yüzde 3’den az
olmamak kaydıyla bir anayasal
kural haline getirilebileceğini
savunmaktadır. Friedman’a göre
parasal bir kural, hükümetlerin para
otoritesi ve para politikaları
üzerindeki keyfi ve takdiri
müdahalelerini ortadan kaldırabilir.

11. Parasal reform konusunda bir
başka öneri de merkez
bankasının
bağımsızlaştırılması önerisidir.
Merkez bankasının
özelleştirilmesi radikal bir
öneri iken, merkez bankasının
bağımsızlaştırılması mevcut
parasal sistemin iyileştirilmesi
konusunda bazı adımlar
atılmasını savunur.

12. Merkez bankasının
bağımsızlığı ile enflasyon
arasındaki ilişkileri araştıran
ampirik çalışmaların
sonuçları genel olarak merkez
bankalarının daha bağımsız
olduğu ülkelerde enflasyonun
da düşük olduğunu ortaya
koymaktadır.

13. Merkez bankalarının bağımsızlığı için anayasal ve yasal güvencelerin sağlanması çok
büyük önem taşımaktadır. Merkez bankalarının bağımsızlığı konusunda genellikle
akademisyenler ve uygulamacılar arasında kabul edilen şu bağımsızlık kriterlerinin
anayasal ve/veya yasal garanti altına alınmasına özen gösterilmelidir:

14. • En başta merkez bankasının temel
görevinin ve hedefinin fiyat
istikrarının sağlanması olduğu
anayasada ve merkez bankası
yasasında belirtilmelidir. Merkez
bankasının görevinin bu şekilde açık
olarak belirtilmesi hükümetlerin
merkez bankasına müdahalelerini
önemli ölçüde sınırlandırır.
• Merkez bankası
yasasında merkez
bankası ile parlamento,
hükümet ve hazine
arasındaki ilişkilerin
açık olarak belirtilmesi
gerekir.

15. • Merkez bankası
yasasında hazine ve
kamu kurumlarına
kısa vadeli avans ve
kredi sağlanması
imkanlarını ortadan
kaldıracak hükümlerin
bulunması gerekir.

16. • Merkez bankası
bağımsızlığı için
merkez bankası
başkanının göreve
atanması ve görevden
alınması ile ilgili bazı
kuralların yasada
mutlaka yer alması
gerekir.

17. • Merkez bankası
başkanının seçilme
esaslarının da çok iyi bir
şekilde tespit edilmesi
gerekir. Merkez Bankası
sermayesinin yüzde
51’den fazlasının
Hazine’ye ait olması
dolayısıyla hükümetler,
merkez bankası
başkanının atanmasında
etkili olmaktadır.