मसंग नयाँपत्रिकाले गरेको फेसबुकबारेको संवाद पौष ९ २०७१ मा । कसरी सोसल मिडियाले सरकारलाइ प्रभावकारी बनाउछ बारेमा ।

1. नयाँ पǒऽकामा आज मंिसरनयाँ पǒऽकामा आज मंिसरनयाँ पǒऽकामा आज मंिसरनयाँ पǒऽकामा आज मंिसर ९ ०७१९ ०७१९ ०७१९ ०७१ को मÚयपृƵमा ूकािशतको मÚयपृƵमा ूकािशतको मÚयपृƵमा ूकािशतको मÚयपृƵमा ूकािशत
फे सबुक संवादफे सबुक संवादफे सबुक संवादफे सबुक संवाद
भीमउपाÚयायभीमउपाÚयायभीमउपाÚयायभीमउपाÚयाय ----
शाǔÛत तथा पुनिन[मा[ण मÛऽालयका सहसिचव भीम उपाÚयाय सोसल िमǑडयामा छाइरहने उÍचशाǔÛत तथा पुनिन[मा[ण मÛऽालयका सहसिचव भीम उपाÚयाय सोसल िमǑडयामा छाइरहने उÍचशाǔÛत तथा पुनिन[मा[ण मÛऽालयका सहसिचव भीम उपाÚयाय सोसल िमǑडयामा छाइरहने उÍचशाǔÛत तथा पुनिन[मा[ण मÛऽालयका सहसिचव भीम उपाÚयाय सोसल िमǑडयामा छाइरहने उÍच
सरकारȣ अिधकारȣ हुन् । नेपाल सरकारको उÍच पदमा रहे पिन उपाÚयाय सरकारकै कामसरकारȣ अिधकारȣ हुन् । नेपाल सरकारको उÍच पदमा रहे पिन उपाÚयाय सरकारकै कामसरकारȣ अिधकारȣ हुन् । नेपाल सरकारको उÍच पदमा रहे पिन उपाÚयाय सरकारकै कामसरकारȣ अिधकारȣ हुन् । नेपाल सरकारको उÍच पदमा रहे पिन उपाÚयाय सरकारकै काम–
कारबाहȣ रकारबाहȣ रकारबाहȣ रकारबाहȣ र समसामियक राजनीितबारे आलोचना×मसमसामियक राजनीितबारे आलोचना×मसमसामियक राजनीितबारे आलोचना×मसमसामियक राजनीितबारे आलोचना×मक ǑटÜपणी गन[ ǽचाउँछन् । िसंहदरबारमाक ǑटÜपणी गन[ ǽचाउँछन् । िसंहदरबारमाक ǑटÜपणी गन[ ǽचाउँछन् । िसंहदरबारमाक ǑटÜपणी गन[ ǽचाउँछन् । िसंहदरबारमा
काया[लय समयमा सोसल िमǑडया चलाउन बÛदेज भए पिन उपाÚयाय िनयिमत ःÒयाटस अपडेटकाया[लय समयमा सोसल िमǑडया चलाउन बÛदेज भए पिन उपाÚयाय िनयिमत ःÒयाटस अपडेटकाया[लय समयमा सोसल िमǑडया चलाउन बÛदेज भए पिन उपाÚयाय िनयिमत ःÒयाटस अपडेटकाया[लय समयमा सोसल िमǑडया चलाउन बÛदेज भए पिन उपाÚयाय िनयिमत ःÒयाटस अपडेट
गǐररहेका हुÛछन् । पेसाले इǔÛजिनयर उपाÚयाय सरकारȣ िनकायमा सोसल िमǑडयाको भरपूरगǐररहेका हुÛछन् । पेसाले इǔÛजिनयर उपाÚयाय सरकारȣ िनकायमा सोसल िमǑडयाको भरपूरगǐररहेका हुÛछन् । पेसाले इǔÛजिनयर उपाÚयाय सरकारȣ िनकायमा सोसल िमǑडयाको भरपूरगǐररहेका हुÛछन् । पेसाले इǔÛजिनयर उपाÚयाय सरकारȣ िनकायमा सोसल िमǑडयाको भरपूर
उपयोग हुनुपनȶ तक[ गछ[न्उपयोग हुनुपनȶ तक[ गछ[न्उपयोग हुनुपनȶ तक[ गछ[न्उपयोग हुनुपनȶ तक[ गछ[न् ::::
ूǒविधूित ःकु ले जीवनदेǔख नै ममा ǽिच िथयो । आठ क¢ा पÕदा टाइपराइटर ूयोग गरेको
िथएँ । ०३९ मा इǔÛजिनयǐरङमा Þयाचलर पÕन भारतको ǽडगी ǒवƳǒवƭालयमा गएका वेला मैले
पǑहलोपटक कàÜयुटर देखेको हुँ । Ûयुमेǐरकल एनालाइिसस भÛने Èलास हुÛØयो । ×यो
कàयुटरबाट गनु[पŨयो । टिम[नलमा गएर मेनृे म कàÜयुटरबाट गनु[पŨयो । ×यहाँ पिन
पÛचकाड[मा हालेर माऽ गन[ पाइÛØयो । इǔÛजिनयǐरङमा पोटा[न भÛने इǔÛजिनयǐरङ
Èयाãकु लेसनलाई काम लाÊने सÝटवेयर ूयोग गǐरÛØयो ।
पिछ ‘डस’ आयो, जुन चलाउन असाÚयै झÛझǑटलो िथयो । काठमाडɋमा कàयुटर सेÛटर भÛने
संःथा िथयो । के हȣ साथी डस चलाउँथे । तर, डस हुÛजेल म कàÜयुटरमा ूवेशै गन[ सǔÈदनँ
होलाजःतो लाÊØयो । अǾ साथीका अगाǑड म के हȣ नजाÛनेजःतो िथएँ ।
०५० ितर माइबोसÝटको ‘ǒवÛडोज’ आएपिछ कàÜयुटर चलाउन सǔजलो भयो । वाःतवमा
ǒवÛडोजले कàÜयुटरमा ǐरभोलुसन नै भयो । ×यसवेला ःथानीय ǒवकास मÛऽालयको मÚयमाÑचल
¢ेऽीय िनदȶशनालयको उपमहािनदȶशक िथएँ । ×यसवेलादेǔख नै अǑफसको काम गदा[ होस् अथवा
लेख रचना िसज[ना गदा[, मैले कàÜयुटर ूयोग गन[ थालɄ । कàÜयुटरमा मेरो सेãफ लिन[ङ नै हो
। पǑहले–पǑहले अिलक गा॑ोजःतो लाÊØयो । पिछ ǒवÛडोजमा पिन ǒवकास हुँदै गयो र सǔजलो
हुँदै गयो ।

2. फे सबुकमा म सन् २००८ देǔख नै जोǑडएको हुँ । ×यसअिघ माइःपेस र हाइफाइभ चãतीमा िथए
। तर, ती राॆोसँग चãन सके नन् । चलाउन पिन ×यित मजा आउँदैनØयो । पिछ फे सबुक आयो
। यो असाÚयै युजर ृे ÛÔली छ । आÝना मनका कु रा लेơ पाइने, फोटो अथवा िभǑडयो राơ
िमãने । आफू ले राखेका ǒवचारूित इÛःÒयाÛट कमेÛट पिन हुन सÈने, दोहोरो संवाद पिन हुन
सÈने । सुǽमा ःÒयाटसमा िलिमट िथयो, पिछ फे सबुकले सुǒवधा बढाउँदै लÊयो । अǑहले त ६०–
७० हजारसàम ःÒयाटस राơ सǑकÛछ ।
फे सबुक आउनुअिघ म पऽपǒऽकालगायत परàपरागत िमǑडयाबाट आÝना ǒवचारहǾ åयƠ गथɎ ।
सरकारȣ पदमा बसे पिन म सरकारको आलोचना खुलेरै गथɎ । मलाई यसो गन[ डर Ǒकन लागेन
भने आǔखर देश बनाउने भनेको सबै िमलेर न हो । जसले समःया वा ǒवकृ ित देखेको हुÛछ,
×यसले बोãने हो । सकारा×मक सोÍयो भने ×यो वाःतवमा फलदायी नै हुÛछ । परàपरागत
िमǑडया ूाय: ॐोतमा आधाǐरत हुÛछ । ॐोतले कित कु रा भÛछ, ×यसपिछ िमǑडयाले कित कु रा
लैजाÛछ । तर, यǑद ॐोतले नै यःता िमǑडयाहǾबाट भिनǑदयो भने झन् सǔजलो हुने भयो ।

3. सरकारȣ िनकाय वा ती िनकायमा रहेका अिधकारȣहǾ सामाǔजक सÑजालमा आउनुपछ[ Ǒक पदȷन
भÛनेमा अझै बहस छ । हाॆोमा ×यो अझै खुला र सव[ःवीकाय[ भएको छैन । जःतो,
िसंहदरबारमा फे सबुक, ǔÒवटर आǑद सोसल िमǑडया चलाउन बÛदेज छ । सरकारले सोसल
िमǑडयाको पावर नबुझेजःतो लाÊछ । सामाǔजक सÑजालमा भुãयो, खेãयो भÛने कु रा पिन छ ।
तर, हरेक ूǒविधका सकारा×मक र नकारा×मक पाटा हुÛछन्। ूǒविधलाई कसरȣ उपयोग गनȶ
भÛने ूư मुÉय हो । कु न ूǒविध छैन, जुन दुǽपयोग हुन सÈदैन ? खाना त बढȣ खायो भने
हािन गछ[ भने ूǒविधको दुǽपयोग हुन के गा॑ो छ र ?
सोसल िमǑडयामा पिन िनयÛऽण भएन, åयǒƠ–åयǒƠबीच सàपक[ हुन थाãयो, सोसल ःÒयाǒबिलटȣ
ǒबमन थाãयो भÛने पिन छ । तर, ूǒविधको लगातार ǒवकास हुँदै जाँदा सोसल ःÒयाǒबिलटȣ पिन
पǐरवत[न हुँदै जानुपछ[ । ǒव£ान र ूǒविधको समाजमा त ूभाव पछ[, पछ[ ।
०००
सन् २०१० सàम म ǒविभÛन पऽपǒऽकामा लेǔखरहÛथɄ । ×यसपिछ मनमा आएका कु राहǾ
फे सबुकबाट अिभåयƠ गन[ थालɄ । मनमा उ×पÛन भएका अथवा उकु समुकु स भएका भावहǾ
ǐरिलज गदा[ आफɆ लाई ǐरिलफ भएको महसुस हुÛछ । मनमा आएका ǒवचारलाई गुàःयाउनुहुँदैन ।
मेरा लािग मनमा लागेका कु रा, देखेका समःया तथा समाधानहǾ अिभåयƠ गनȶ Üलेटफाम[ बनेको
छ, सामाǔजक सÑजाल । कसैले समःया उÞजाइǑदयो भनेर डराउनुपनȶ के छ र ? समाधानका
उपाय िनकाãन सǑकÛछ । भइरहेको गãती कसैले औUãयाइǑदयो भने झन्राॆो हुÛछ ।
सोसल िमǑडयाको उपयोग कु नै पिन ¢ेऽमा गन[ सǑकÛछ । यसको ूयोगमा भारतका
राजनीित£हǾ अगाǑड छन्। भारतका ूम नरेÛि मोदȣ र अका[ नेता अरǒबÛद के जरȣवाल दुई
सशƠ उदाहरण हुन्। अब राजनीितमा भीड लगाएर, नाराजुलस गरेर युवाहǾलाई आकǒष[त गनȶ
जमाना गयो । भीडमा भÛदा पिन åयǒƠमा पुÊनुपनȶ ‘इǔÛडिभजुअल डेमोबे सी’को जमाना आएको
छ । यःता åयǒƠहǾको ठू लो मास अǑहले सोसल िमǑडयामा सǑबय छ । सोसल िमǑडयाको
सहायताले कु नै पिन नेताले ǒवƳका कु नै पिन कु नामा रहेका मािनससँग संवाद गन[ सÈछ ।
मोदȣ सोसल िमǑडयामा चिच[त छन् । के हȣ समयअिघ काठमाडɋमा साक[ सàमेलन भयो,
आिधकाǐरक जानकारȣ उनको सोसल िमǑडयाबाट िछटो–िछटो आयो । उनका ǒवदेश मÛऽालयका
ूवƠाले मोदȣको जनकपुर ॅमण रƧ भएको सोसल िमǑडयाबाटै जानकारȣ गराए । सोसल
िमǑडयाबाट संसारले त×काल जानकारȣ ूाƯ गâयो । अǾ िमǑडयाले ×यसलाई Èयारȣ ओभर गरे ।
यसको मतलब कÛभेÛसनल िमǑडया चाǑहँदैन भÛने होइन । तर, सोसल िमǑडयाले कÛभेÛसनल

4. िमǑडयालाई सहयोग गछ[ । भारतमा मोदȣ, राहुल गाÛधी र के जरȣवालको लडाइँ सोसल िमǑडयामा
पिन तीो छ ।
अǑहले हाॆो देशको ६० ूितशत जनसंÉया ३५ वष[मुिनको छ । ४० वष[मुिनको जनसंÉया झÛडै
७० ूितशत छ । अǑहले उमेर पुगेका झÛडै ८० ूितशत युवाको हातमा मोबाइल छ । ×यसको
ठूलो Ǒहःसा सोसल िमǑडयामा छ । ×यो युवा अǑडयÛसलाई समेÒने Ǒक नसमेÒने ? तर, हाॆोमा
यो प¢लाई Úयान Ǒदइएको छैन ।
सरकारȣ िनकायका कामहǾलाई ूभावकारȣ बनाउन सोसल िमǑडयाको उपयोग हुनुपनȶमा
िसंहदरबारमा यसलाई रोक लगाइएको छ । मुÉय सिचव, सिचव, सहसिचवहǾ सोसल िमǑडयामा
कमै सǑबय हुनुहुÛछ । राजनीितक पाटȹका ठूला नेताहǾमÚये हातमा गÛन सǑकनेजित माऽै
सोसल िमǑडयामा हुनुहुÛछ । तर, भारतमा सबै उÍच अिधकारȣलाई सोसल िमǑडयामा बःनु भनेर
ूधानमÛऽीले आदेश नै Ǒदएका छन्। अझ १५–१५ Ǒदनमा सहसिचवले के –के आयो भनेर ǐरßयु
गनु[पनȶ हुÛछ । तर, नेपाल सरकारले िसंहदरबारमा बÛदेजचाǑहँ लगाएको छ । तर, ूǒविधलाई
रोÈन खोजेर रोÈन सǑकँ दैन । उदाहरणका लािग िसंहदरबारमा ãयाÛडलाइनबाट सोसल िमǑडया
चलाउन रोके पिन िाजीलगायतका ूǒविधबाट सǔजलै चलाउन सǑकÛछ ।
०००
सरकारको नीित नै हुÛØयो भने सरकारका उÍच अिधकारȣ पिन सोसल िमǑडयामा आउँथ े होलान्
। अकȾचाǑहँ सोसल िमǑडयामा सबै नेपालीहǾ अनुशािसत भइसके का छैनन्। åयǒƠ, उसको
चǐरऽ, उसका नातागोतालाई िलएर गाली गनȶ, चाǑहने–नचाǑहने कु राको भÛडाफोर गनȶ काम
भइरहेको छ । सोसल िमǑडयामा Þयुरोबे सीका उÍच अिधकारȣ वा नेताहǾ आउन डराउनुको कारण
यसमा हुने खुला आलोचना र भÛडाफोर पिन हो । ती उÍच अिधकारȣ वा नेता सुǽबाटै पारदशȸ
ढंगले मािथ गएका भए डराउने िथ एनन्होला । तर, के हȣ अःवाभाǒवक Ǿपमा मािथ पुगेकाले
अǑडयÛस फे स गन[ डराएका हुन सÈछन्। सोसल िमǑडयामा वान टु वान Ǒडल गनु[पनȶ भएकाले
पारदिश[ता भएन भने ǑटÈन सÈदैन ।
सोसल िमǑडयामा सिचव र सहसिचव िनकै कम छन्। आठ–दशजना हुनुहुÛछ होला । भएका
पिन बोãन र लेơ सÈदैनन्। बोãनु, लेơु भनेको आÝनो चǐरऽ साव[जिनक गनु[ पिन हो ।
साव[जिनक िनकायमा रहेका अिधकारȣहǾले िमलेसàमको जानकारȣ सोसल िमǑडयाबाट Ǒदए भने
कÛभेÛसनल िमǑडया तथ ा सेवामाहȣलाई त फाइदै हुÛछ । तर, नेपालका मÛऽालयका वेबसाइट त
अपडेट छैन भने सोसल िमǑडया त धेरै टाढाको कु रा ।

5. सोसल िमǑडयामा रहेका उÍच अिधकारȣ र नेताहǾमा पिन आएका ूितǑबयाको जवाफ नǑदने
ूवृǒƣ छैन । के हȣ त अझ यसलाई अवमूãयन नै गछ[न् । के हȣ समयअिघ एमाले अÚय¢ के पी
ओलीले फे सबुके राजनीितले के हȣ हुÛन भÛने ूितǑबया पिन Ǒदनुभयो । वाःतवमा सोसल
िमǑडयालाई अवमूãयन गनु[ भनेको युवालाई हेÜनु हो ।
०००
के हȣ समयअिघ साइिभङ लाइसेÛस नवीकरण गनु[ िथयो । कसैलाई पठाइǑदएर भनेकै भरमा काम
हुन सÈØयो । तर, ×यहाँ के रहेछ भनेर जाÛनका लािग पिन म आफɆ गएँ । Ǒदनभǐर लाइन बसɄ
। एउटा ढोकाबाट अकȾ ढोका, भीडभाड, दलालहǾ । नवीकरणजःतो सामाÛय कामका लािग पिन
यित समःया भनेर मैले फे सबुकमा राखɄ । ×यो ःÒयाटस यातायात मÛऽालयका सिचव
तुलसीूसाद िसटौलाले हेनु[भएछ । उहाँले सात Ǒदनिभऽ ×यसमा सुधार गछु [ भÛनुभयो, नभÛदै १०
Ǒदनमा ×यहाँ सुधार भयो । अǑहले सǔजलो छ भÛने सुनेको छु । यसको अथ[ सोसल िमǑडयाले
हाॆा सरकारȣ िनकायमा रहेका समःया समाधान गन[ पिन सहयोगी हुने रहनेछन् िन ।
सोसल िमǑडया भनेको पावर हो । पावर दुǽपयोग पिन हुन सÈछ । यसले लोकतÛऽलाई बिलयो
बनाउन सहयोग गछ[ । सोसल िमǑडयामा मािनसहǾसँग अÛतरǑबया गन[ सǑकÛछ ।
टेÈनोलोजीको यो शǒƠको Ǒकन सदुपयोग नगनȶ ? जनताको राय िलन सरकारȣ िनकायले ठू लो
लगानी गǐररहेको हुÛछ । सोसल िमǑडयाको सहȣ उपयोग गनȶ हो भने एकाितर समयको
सदुपयोग हुÛछ भने अकȾितर ॐोत साधनको ।
भारतमा अǑहले नरेÛि मोदȣले राÏय सÑचालनमा जनतालाई पिन सहभागी गराउन लोकल
सक[ ãस भÛने सोसल नेटवǑक[ ङ साइट नै चलाएका छन् । यसको उƧेँय नागǐरक र ×यहाँबाट
िनवा[िचत ूितिनिधहǾका बीचमा सुर¢ा, पानी, सडक, ऊजा[ तथा सफाइबारे अÛतरǑबया गनȶ
ःथानीय मÑच बनाउने हो । यसमा उनी अिधक सफल भएका छन् । ूाƯ सुझाबहǾ सàबǔÛधत
मÛऽीहǾलाई Ǒदएर समःया समाधानमा उपयोग गǐरÛछ । भारतमा भएको यो अßयासको
अमेǐरकȧ राƶपित बाराक ओबामाले पिन सराहना गरेका छन् । ǒवदेशका कै यɊ देशका ूधानमÛऽी
तथा राƶपितले मÛऽीहǾ कःता राơे भनेर सोसल िमǑडयाबाट जनताको राय पिन िलने गरेका
छन् । नेपालका राजनीित£मा बाबुराम भÒटराई सोसल िमǑडयामा अमणी हुनुहुÛछ । भोिल
नेपालमा जनताको प¢मा कोहȣ साँÍचै नै काम गन[ चाƻो भने सोसल िमǑडया ǑफडÞयाकका लािग
असाÚयै उपयोगी हुने देǔखÛछ ।
०००

6. सरकारको सहसिचवजःतो पदमा बसेर सरकारूित आलोचना×मक ǑटÜपणी गǐररहेको छु । कितले
मन पराउँछन्, कितले आलोचना पिन गछ[न् । यो पदमा बसेर लेÉदा मलाई कु नै डर छैन । म
Ǒहजो पऽपǒऽकामा लेÉदा पिन खरै लेÉथɄ । मलाई लाÊछ, डराएर लेơुभÛदा नलेơु नै ठȤक । मैले
नेपालको ूशासनयÛऽलाई सोसल िमǑडया ृे ÛÔली गनु[पछ[ भनेर िनरÛतर वकालत पिन गदȷ
आएको छु । सरकारले यसलाई बÛदेज लगाउने होइन, बǽ सबै िनकाय, ǒवभागको आिधकाǐरक
पेज बनाउने र सूचना Ǒदने काय[लाई अवलàबन गनु[पछ[ । पारदिश[तामा नै लोकतÛऽ र इÛटेमेटȣ
फ ःटाउँछ । योÊयता नभएको वा बदमासी गनȶले माऽ पारदशȸ हुन डराउने हो । योÊयता भएपिछ
र बदमासी नगरेपिछ Ǒकन डराउने ?
नेपालको ूशासनयÛऽमा धेरैमा ूǒविधसँगै अपडेट नहुने वा हुन नचाहने समःया पिन छ ।
िनǔƱत उमेरपिछ समःया पिन हुÛछ । तर, ूǒविधसँग अपडेट हुनैपछ[ । ×यसका लािग सरकारले
िनǔƱत समय वा सुǒवधा Ǒदन सÈछ । तर, जो टेÈनोलोजी ृे ÛÔली हुनै सÈदैन, ितनलाई भने
‘गोãडेन ƻाÛडसेक’ Ǒदएर ǒबदाइ गनु[पछ[ । टेÈनोलोजीको महǂव नजानेको वा माया छैन भने
उसले आफू मातहतका र अǾलाई टेÈनोलोǔजकãली इàपावरमेÛट गनȷ चाहँदैन ।
ूःतोताःूःतोताःूःतोताःूःतोताः दȣपक सापकोटादȣपक सापकोटादȣपक सापकोटादȣपक सापकोटा