2. Xoán Ignacio Taibo
1. Ti xa recoñeciches publicamente que o teu nacemento e a túa xuventude en Madrid te marcara moi significativamente. Foi en
realidade tanto o influxo persoal e literario? A túa primeira ensinanza nun centro relixioso tamén influíu en ti? Se, como dis,
conservas agarimo e fastío, de onde saíu esa bipolaridade?
Ben, non sei se realmente me marcou Madrid en xeito significativo ou se foi todo o contrario. O asunto é que as miñas lembranzas
da infancia e mocidade desenvólvense dous meses ao ano na Coruña, que para a miña persoal biografía era a felicidade, e o resto
do tempo nunha cidade na que non me sentía a gusto, que xamais entendín porque non lle vía obxecto, tan allea ao mar, e que me
agrilloaba lonxe da Galiza das ilusións miñas. Penso que non foi influxo nin persoal nin literario, máis ben ausencia de.
Frustración, xa que logo. Problema persoal meu, desde logo, de inadaptación a un medio que non sentía como propio, no canto de
Galiza.
En canto aos once anos que pasei nun colexio relixioso (sen repetir curso ningún, quede claro, eh?), claro que influíron. Recibín
unha educación particular, distinta da doutros contemporáneos, nunha época de extraordinaria represión en todos os eidos, entre
o sistema educativo, a sociedade que me rodeaba e as institucións, todo sumado, coordinado e monocorde. Contando con iso,
desde a distancia dos anos penso que aquel colexio e algúns daqueles profesores non foron nin todo o represivos nin tan
castradores como cabería agardar naqueles tempos, con aqueles compañeiros e naquel lugar concreto, o barrio de Madrid que se
recoñecía a si mesmo como zona nacional. Do que me deprenderon manteño certos dividendos positivos que me serven aínda hoxe,
xunto con estupideces estériles e ridículas valoracións sobre a Historia que unhas veces me consenten sorrir e outras indignarme.
Bipolaridade? O agarimo vén deses algúns citados enriba, lembranzas onde tendemos a esquecer o desagradábel e manter o grato.
O fastío, ben fácil: once anos de rutina.
2. Deducimos que es unha persoa intuitiva, profética... mais, como non fuches quen de intuír o futuro daquel cativo que estudou
contigo e que chegou a Presidente do Goberno? Ou ben será que a túa intuición comezou a funcionar ao voltar ao país onde
foras concebido?
Intuitivo non sei, mais en canto a profético, nada. Nadiña. Nese campo fun sempre un fiasco, e nunca cheguei a considerar moi en
serio o converterme en profeta profesional, como De Guindos. Nin analista pre-electoral. Tampouco creo que sexa moi intuitivo,
máis ben cuadriculado. Diso procuro fuxir dándolle penso á imaxinación. Non o sei moi ben, pouco me parei a pensar niso da
intuición: prefiro a telepatía. E nunca diría que a intuición me funciona mellor en Galiza... Eu o que son, fundamentalmente, é un
inconsciente: nada que ver con intuitivo, verdade?
miércoles 27 de febrero de 2013
3. Xoán Ignacio Taibo
Xosé Ignacio Taibo
3. A verdade é que semellas un compoñente do Grupo Nós, xa que comezaches de fóra para dentro... estudando carreiras até
chegar ao Galego, descuberta con 16 anos da realidade da lingua galega... Como podes xustificar estes cambios vitais,
culturais...? Foron unha realidade ou máis ben simples circunstancias?
A vosa comparanza cos Nós ou, máis ben, co cenáculo de Ourense, gustoume moito, aínda que politicamente diverxa moito deles...
A irrupción do galego en min é de explicación inmediata: na década de 1960 os invernos eran longuísimos como unha noite de
pedra. Nos invernos Madrid, ademais, non cheiraba a mar. Na Puerta de Toledo estacionaban os grandes camións que chegaran con
peixe desde A Coruña, e alí ía eu, a ventilarme no intenso arrecendo, porque cheiraba como A Palloza, a praza onde secaban as
redes ao vento pegada ao Muro, a lonxa coruñesa. Só que desde alí retornaba á casa en metro... Meu avó deixoume unha edición
de Rosalía, e naquela longa noite inverniza, baixo a excesiva calefacción, descubrín que entendía aquela lingua dourada que
escoitaba no verán, porque aínda que parase na rúa Real, no puro centro da Coruña, alí escoitaba galego con frecuencia. A lingua
ligábame a Galiza, á Galiza dos meus amores, e Rosalía causábame intenso pracer.
Profundar no idioma debeu ser máis difícil, porque tiña escaso acceso a falantes e publicacións, non había métodos e o único
dicionario que había naquel cutre mercado, o de Don Eladio, non estaba ao alcance dun estudante. Difícil sería, mais non teño
memorias do proceso. Só sei que xuntaba os cartos que podía para mercar libros en galego... Vós xulgaredes se foi simple
circunstancia.
4. Como foi esa descuberta para ti, un cativo de 16 anos, da realidade do noso idioma? Esta tardía descuberta fixo que fose
aínda máis intenso teu compromiso con el?
Non teño lembranzas primeiras sobre a triste realidade social do galego, talvez porque o vía de lonxe, da distancia. Seguramente é
máis por esa distancia desde a que deprendín o galego, e non por chegar a el cando adolescente, que me doen moito as agresións
que o idioma padece dentro de Galiza. Porque chocan frontalmente coa opción que escollín con esforzo. E as agresións exteriores
non é que as desculpe, mais cádranme mellor co que podería agardar.
5. A circunstancia de non ter que ingresar no exército que supuxo para ti, unha persoa antifranquista e supoñemos que
antibelicista? É duro para unha persoa que lle digan que non pode ingresar nalgo por “inútil total” ou neste caso foi un simple
alivio?
Houbo un momento en que estaba resignado ao servizo militar e só pretendía cumprilo o antes posíbel. Xa me definín antes como
inconsciente... O ser rexeitado traduciuse en que gañei catorce meses de vida: así é como valoro o inútil total onde, ademais,
nunca percibín ofensa ningunha, porque ofende quen pode, non quen quere facelo. Si, antibelicista, porque considero o
armamentismo como unha estéril lacra secular da humanidade. Tamén detestaría ver unhas forzas armadas galegas.
miércoles 27 de febrero de 2013
4. Xoán Ignacio Taibo
Xosé Ignacio Taibo
6. Que supuxo para ti aquel contacto madrileño con auténticas personalidades da nosa cultura
como Celso Emilio Ferreiro, Ben-Cho-Shey, Isaac Alonso Estravís...? Marcou este feito o teu
futuro literario?
A Ben-Cho-Shey estimeino moito, aquel vello cheo de historias e de bondade, mais talvez na miña
inopia non o valorei suficientemente: fora un Nós, do cenáculo de Ourense, e destacado. A Celso
Emilio eu venerábao, procuraba ter todo o seu en canto se publicaba e para min era un mito
ambulante, de xeito que cando o coñecín, retornado de Venezuela, case caio de costas. E era el
un amigo moi tratábel, nada divo, cordial, o que incrementou a miña admiración. O de Isaac é
diferente, porque Isaac era querido amigo próximo e segue a selo, aínda que na distancia
xeográfica apenas nos vexamos.
Imaxino que si, que esas amizades, coa de Daniel Cortezón, marcaron o meu futuro persoal, que
inclúe tamén o literario. Para min eles eran Galiza, a Galiza ideal, a desexada, aló na distancia e
nos invernos de Madrid que xa describín tan longos como unha noite pétrea.
7. Que supuxo a personalidade de Reimundo Patiño para a túa literatura futura así coma para
o teu pensamento?
A Patiño chamáballe Novoneira Reimundo Mundo, e iso resume todo. Coñecino tardiamente, porque os dous frecuentabamos os
mesmos actos, saudabámonos na distancia, e cada un pensaba que o outro navegaba augas políticas diferentes...
Patiño tiña vencellos con todas as cabezas pensantes e activas do interior de Galiza, ademais dos galegos de Madrid. Ademais
posuía un espírito netamente vangardista que ía moi alén da práctica pictórica e da plástica: non procuraba a orixinalidade, el era
a orixinalidade e transmitíaa en moitos máis campos e estéticas que a pintura. Todo iso transmitía a quen quixer escoitalo, coa
forza, coa enerxía telúrica que lle daba o seu permanente estado de indignación. Porque non era a orixinalidade estética a que o
enchía, senón que a obrigaba a fusionarse coa colectividade e coas vítimas de toda inxustiza.
Iso supuxo Patiño para min. Foi ter ao meu carón un teórico-práctico da vangarda, como a sermos parisienses dos anos vinte. Intúo
que hoxe non lle gustaría nada nin a nación que herdamos nin moitas outras cousas relacionadas coa arte e a literatura de Galiza.
miércoles 27 de febrero de 2013
5. Xoán Ignacio Taibo
Xosé Ignacio Taibo
8. Semella que agardaches á caída da ditadura para traer ao mundo os teus fillos literarios e familiares... Foi esta caída da
ditadura un ceo aberto para ti, para Galiza, para a nosa cultura...?
É inexacto. O meu primeiro libro publiqueino antes, e o relato do primeiro concurso do Padroado do Pedrón de Ouro xa estaba
presentado cando Franco agonizaba lentamente, semana tras semana, con todos en suspenso...
Desde logo que o final da ditadura foi unha necesaria, obrigada bocalada de ar fresco para todos. Agora xa temos perspectiva e
padecementos suficientes para valorar que a bocalada foi moi mal aproveitada, salvando aqueles que xa aproveitaban antes
bocaladas e estertores, e que chegamos a unha democracia moi imperfecta. Sen dúbida porque moitos dos males da ditadura, e
algúns dos seus beneficiarios e herdeiros, permanecen nos mesmos lugares.
9. Foron varias as carreiras nas que te puxeches man á obra así como tamén moi variadas as profesións nas que traballaches...
Estas “circunstancias” que supuxeron para o futuro Nacho Taibo? As túas viaxes polo mundo adiante como especialista dunha
revista, como correspondente... foron feitos que marcaron a túa futura obra literaria?
Esas circunstancias, e a inseguridade perenne que levaban consigo, significaron experiencia, supoño. As viaxes si que marcaban temas
futuros, mais iso foi hai moito tempo, e xa non os marcan. Agora viaxo de turista sempre que podo, mais a ilusión, a capacidade de
sorpresa xa non son os mesmos. Aínda así, de cando en vez interfiren no que a este pobre escribán se lle vai ocorrendo para poñer
nalgún papel.
10. Reimundo Patiño díxoche unha vez: “Cando eu morra xa verás o que falan de min”. Como aceptaches que che xurdisen
críticas á túa obra pero xa en vida? Foi isto un incentivo ou máis ben un impás na túa escrita?
Toda obra debe ser obxecto de crítica. A min non me encantan as críticas contrarias –e logo, hai alguén que guste delas?–, mais
esforceime en asimílalas cando as vin fundamentadas e argumentadas. Non todas o foron. Algunha pareceume moi gratuíta, case
diría dirixida, orientada a priori.
En todo caso, nada me desacouga máis que a inexistencia de crítica. Ver que unha novela que levou catro anos completar, e outras
suores para vela publicada, non merece nin unha soa liña dos críticos, iso non o aceptei nada ben. Oféndeme. En español hai un
verbo detestábel, ningunear. Como chamariamos a iso en galego? Ninguénying?
Pero non houbo impasse ningún por ese motivo. Continuei, porque seguen en vigor os motivos que me inducen a escribir. O de
publicar... é outra cousa. Non me detiveron. Cando menos até agora. No futuro, veremos. Quen posúe o control do futuro?
miércoles 27 de febrero de 2013
6. Xoán Ignacio Taibo
Xosé Ignacio Taibo
11. Por veces lamentácheste de que che fixeran un baleiro, de que até certo punto se marxinou un chisco a túa obra. Segues a
pensar o mesmo na actualidade? Sentes que estás nunha “lista negra”?
Si, pénsoo. Dentro do exposto na pregunta anterior.
12. Até que punto influíu Álvaro Cunqueiro na túa obra? A materia artúrica que
aparece nalgunha das túas obras (por exemplo “Os inmortais”) foi de influxo
de Cunqueiro ou ben outros autores coma Cabanillas tamén influíron nesta
temática?
Cunqueiro influíu enormemente en min en canto á oralidade do galego tan natural
que me causou forte impacto a primeira vez en que o lin, así como o enxebre,
libre e espontáneo tratamento do irracional marabilloso, tan imaxinativo e tan
incisivamente galego. Ao mesmo tempo chocábame que, mergullado nunha Galiza
que padecía, penaba e emigraba, xamais transcendese os temas puramente
lúdicos.
Con todo, cando lin o “Merlín e Familia” estaba eu podre de textos artúricos
desde fontes francesas e británicas. Moi vivamente o lembro: sen ser o que
agardaba, nin me desagradou o máis mínimo nin o vin como un texto estritamente
artúrico, senón como o divertimento que é. Máis tarde accedín a “Na Noite
Estrelecida” de Cabanillas, e ambos os dous libros serviron, supoño, para que
tomase serodia conciencia de que aquela materia artúrica que tanto me fascinaba
desde neno tiña moito de noso e era moito máis galega que española.
Resulta que a asimilación que Cabanillas fai entre o lendario milagre do Cebreiro
e o Monsalvat onde Galahad atopa o Santo Graal é un raro caso de sacralización
dun texto literario galego, porque desde entón, e sen dúbida só a partir de
Cabanillas, quedoulle o alcume de Santo Graal do Cebreiro. Mesmo hai quen
afirme que os nazis o investigaron nunha visita que Otto Rahn, investigador
ocultista das SS, realizou a Galiza. Indiana Jones á procura do Graal contra os
nazis ten máis de histórico do que parece!
miércoles 27 de febrero de 2013
7. Xoán Ignacio Taibo
Xosé Ignacio Taibo
13. Que nos poderías contar da túa afección pola música? Que tipo ou tipos de música?
Ben, eu en música gusto de case todo. A música antiga (non só as nosas cantigas, mais elas sobre todo): para escribir textos
históricos usei música do tempo e do lugar para entrar en ambiente. O barroco, os clásicos románticos e os rusos máis que
ninguén, parte da clásica do XX, o folclore de todas as nacións do mundo, e o de Galiza entre os preferidos, a Música Popular
Brasileira e con preeminencia a Bossa Nova. Testemuña da música descritiva que me une co cinema, as bandas sonoras de filmes,
aínda sen conformaren propiamente un xénero, xa que o abranguen todo: primeiro lugar para as partituras de Miklós Rózsa en
filmes históricos. Tamén en lugar preferente o cinema musical, mais só o que abrolla nos anos cincuenta, con Singing in the Rain.
Non silencio o rock por omisión involuntaria, senón deliberada. Pero Beatles.
Sempre lamentei non saber ler música cun mínimo de seguridade. Talvez cando me xubile...
14. E para finalizarmos, o teu labor docente marcou a túa dedicación máis intensa cara á escrita? Serías quen de lle recomendar o
libro electrónico ao teu alumnado?
Ser docente consénteme vampirizarlles algo a mente e a realidade a unhas persoíñas das que cada vez estou máis distante
cronoloxicamente. Teño que explicarme? Os alumnos e alumnas sempre, ao longo dos meus séculos, teñen de 13 a 18 anos.
Sempre. Pola contra, eu entrei no ensino con 33 e teño 30 máis. Eu a cada ano que pasa fago un ano.
Mais eu non escribo para as alumnas/os alumnos (raio coa linguaxe socialmente correcta!). Non teño a menor intención de
poñerme ao seu nivel –é dicir, menosprezalos– e que elas, eles ou noutr@s institutos e institutas me lean. Non fago literatura
infantil nin de mocidade.
Para min, o traballo e a creación deben ser compartimentos estancos. Non digo que teñan que selo para todos, nin moito menos.
É a miña persoal opción.
Libro electrónico... Teño un e-book que me regalou meu irmán Carlos e apenas o uso. Xa vou vello. Xubilareime para o ano
próximo, salvo que os poderosos dirixentes, en Madrid ou en Berlín, dispoñan outra cousa. Xa non estou para moita innovación no
traballo, que na casa será outra historia. Non, non lles vou recomendar o libro electrónico, mais tampouco teño a menor
intención de negárllelo.
miércoles 27 de febrero de 2013
8. A R IO
IO N
S T
C UE
miércoles 27 de febrero de 2013
9. Cal é a súa fonte de Un personaxe galego e un
inspiración estranxeiro?
O tempo. O tempo é algo que me
Un lugar para visitar? e un Reimundo Patiño - Àngelo
obsesiona, e non entendo que non lugar para descansar?
desacougue igual a todos os demais. Colocci.
Combarro e Combarro.
A reconstrución do pasado distante.
Tamén as relacións entre as persoas.
Con todo, identifícome co Picasso
que cría na inspiración, si, mais Un personaxe literario co
cando ela chegase tiña que pillalo a
traballar. Un/ha autor/-a e unha obra que se identifique?
literaria galegos?
María Balteira, a soldadeira:
Celso Emilio Ferreiro - Longa todos contra ela. (Tamén, se a
Unha utopía? noite de pedra. banda deseñada for xénero
O fin definitivo da literario, co capitán
pobreza no mundo. Haddock.)
to
u men
Un mon bel? atral?
Unha película de cine? lient
á
s. b ra te
h de
sa tena a o
A Unh t
To Be or Not to Be, de crópo
le de acbe re.
AA O M spea
Lubitsch. Sh ake
miércoles 27 de febrero de 2013
10. i zar?
Outro entretemento r real Un tipo
de músi
ademais da lectura? ei o po aliz
a
ca? Unh
anc n ha G enos canción a
Un p lar u nal, m ?
Viaxar, a Historia, as tem dicio s Música
Con a mái Popular
linguas, a Xeografía, os os tr cional, deas Brasileir
men nven i a – Nigh
barcos, case toda a música, co a nas t and
zad ivas. Day.
internet, o humor... avan olect
c
practicamente calquera,
agás os deportes como ra
e unha ob Un feito histórico?
espectáculo e, moi en utor/-a
Un/ha a tra nxeiros?
especial, o fútbol.
lite raria es A guerra de Troia,
mero - Odisea. que cada vez parece
Ho menos invención e
Un l máis histórica.
ugar
axeit
a lec ado p Mundo rural/urbano?
A ca tura ara
ma d ? Praia/montaña?
non e día Un/ha autor/-a con quen se
d ,
horta eitado. A isto é, Rural habitualmente, en
no v identifique?
erán miña combinación co urbano
, ced Con Xosé Manuel Martínez
iño. en doses efémeras – Praia
(nada de tomar o sol) ou, Oca. Por certo, da Estrada el
.
máis ben, beiramar.
miércoles 27 de febrero de 2013
