İqtisadi sistem və dövlətin fəaliyyəti

2. Plan
1.İqtisadi sistem.
2.İqtisadi sistemin vəzifəsi.
3.İqtisadi sistemin məqsədi.
4.İqtisadi sistemin xarakterik xüsusiyyətləri.
5. İqtisadi sistemin növləri.

3. Giriş
İqtisad elmi tarixində müxtəlif elmi nəzəriyyələr mövcud
olmuşdur. Bu iqtisadi nəzəriyyələrin hər birində iqtisadiyyatın
öyrənilməsi çox vacib olan bir sıra sahələri öz əksini tapmışdır.
İqtisadi sistemlər də araşdırılması böyük əhəmiyyət kəsb edən
mövzulardan biridir.
İqtisadiyyat üzrə nobel mükafatı laureatı Duqlas Nort
6 yanvar 2006 il tarixdə Bostonda Birləşmiş İctimai Elmlər
Assosayisanın konfransında çıxış edərək bildirmiçdir ki,
yaşadığımız dünya elə sürətlə dəyişir ki, mövcud nəzəriyyə
əsasında siyasəti qurmaq və ya proqnazlaşdırmaq demək olar
ki, mümkün deyil. Müasir nəzəriyyə ətalətlidir, dinamik deyildir.
O, müəyyən məqamda mövcud problemlərin həlli üçün
yaradılmışdır. Lakin, bugünkü problemlər dinamik xarakter
daşıyır.

4. “İqtisadi sistem—iqtisadiyyatın
başlıca probleminin həllinin
təşkilinə və idarə olunmasına
görə,mövcud olan məhdud
resurslardan istifadə olunması
səviyyəsinə görə, həmçinin cəmiyyət
və onun üzvlərinin tələbatlarının
ödənilməsinə görə, bir-birindən
fərqlənən iqtisadi şərait və amillərin
məcmusuna deyilir”.

5. Nə?
Necə?
Kim üçün?

6. Birinci vəzifə- nə istehsal etməkdir. Burada belə bir qərar qəbul
olunmalıdır ki, məhz hansı nemət, hansı keyfiyyətdə və miqdarda istehsal
olunmalıdır.
İkinci vəzifə- necə istehsal etməkdir. Burada belə bir qərar
verilməlidir ki, nemət hansı məhdud resurslar , onların
kombinasiyası və hansı texnikanın köməyi ilə istehsal
olunmalıdır.
Üçüncü vəzifə- kim üçün istehsal etməkdir. Bu problem
nemətlərin bölgüsü ilə bağlıdır: istehsal olunmuş nemət
kimə çatacaq və iqtisadi subyekt hansı məbləğdə ona
sahib olacaqdır.
İqtisadi sistemin vəzifələri

7. İqtisadi sistemlərin məqsədləri
sxemi
Tam
məşğulluğu
təmin etmək
İqtisadi artım
İqtisadi azadlıq
Gəlirlərin ədalətli
bölgüsü
İqtisadi səmərəlilik Sosial iqtisadi təminat: dövlət
əmək qabiliyyətli olmayanların,
qocaların, xəstələrin və s. Iqtisadi
yaşayışlarını təmin etməlidir
Qiymətin
səviyyəsinin
sabitliyi

8. JK Galbraith
C.Helbreytin fikrincə
«Ən yaxşı iqtisadi
sistem, insanların çox
ehtiyac duyduğu
şeylərlə, onların
maksimum tələbatını
ödəməyə qadir olan
sistemdir».

9. İqtisadi sistemin
xarakterik xüsusiyyətləri
İqtisadi sistemin
bütün tərkib
hissələrinin
vəhdətliyi və
bütölüyüdür.
İstehsal-bölgü-
mübadilə-
istehlak
Təsərrüfatçlığın
maddi və ictimai
tərəflərinin
qarşılıqlı asılılığı:
subyekt-əşya-
əşya-subyekt
Strukturunun
mürəkkəbliyi:
iqtisadiyyatın hər
elementi
ayrılıqda iqtisadi
sistemin bir
hissəsidir, yaxud
yarım sistemdir

10. İqtisadi
sistemin
növləri
Bazar
Ənənəvi
Qarışıq
Planlı

11. Ənənəvi iqtisadi sistem
Ənənəvi iqtisadi sistem
adət-ənələrə
əsaslanmaqla istehsalı
təşkil etdiyinə, istehsal
zamanı uzun dövr ərzində
eyni üsul və vasitələrdən
istifadə edildiyinə görə
belə adlanır.

12. Ənənəvi iqtisadi sistem
Müxtəlif
mülkiyyət
formalarına
əsaslanır
Əsasında
natural
təsərrüfat
mövcuddur
Xırda xüsusi
mülkiyyət və
bu əsasda
xırda əmtəə
istehsalı
mövcuddur
Təsərrüfat
forması kənd
təsərrüfatı və
sənətkarlıqdır

13. Bazar iqtisadi sistemi
Bazar iqtisadi sistemi
əmtəə pul münasibətlərinə
və xüsusi mülkiyyətə
əsaslanan, bazar qanunları
və bazar mexanizmi ilə
tənzim olunan, istehsalçı və
istehlakçıların azad rəqabəti
və azad seçiminin hökm
sürdüyü iqtisadi sistemdir.

14. Bazar iqtisadi sisteminin
mərhələləri
Azad rəqabətə əsaslanan Müasir bazar iqtisadiyyatı
Əsas tənzimləyici
mexanizm bazarın öz
mexanizmidir
Bazarın öz mexanizmi, inhisar
mexanizmi və dövlət tənzimi
mexanizmi eyni vaxtda işləyir

15. Planlı iqtisadi sistem
Bu iqtisadi sistem istehsal
vasitələri və digər iqtisadi
resusrlar üzərində ictimai
mülkiyyətə, iqtisadiyyatın
mərkəzdən Planlı idarə
olunmasına əsaslanır. Əsas
iqtisadi qərarlar qaydada qəbul
olunur.

16. Planlı iqtisadi sistemdə ölkənin
sosial-iqtisadi planları hazırlanır, icra
olunmaq üçün yerlərə, müəssisələrə
çatdırılır. Plan taşırıqlarının yerinə
yetirilməsi üçün resusrslar tapşırıqlara
uyğun olaraq bölüşdürülür. İstehsal
edilmiş məhsullar planlı qaydada
istehlakçılara çatdırılır. Planların yerinə
yetirilməsi üzərində mərkəzi nəzarət
həyata keçirilir və s. Burada söhbət
mərkəzdən idarə edilən və bütün
iqtisadiyyatı əhatə edən bir sistemdən
gedir. Buna misal olaraq keçmiş SSRİ
iqtisadiyyatını göstərmək olar.

17. Qarışıq iqtisadi sistem
1.Burada iqtisadiyyatın xüsusi və dövlət
bölməsi eyni vaxtda fəaliyyət göstərir.
3.Bu iqtisadi sistemdə bazar
mexanizmi ilə yanaşı, dövlət tənzimi
mexanizmi də fəaliyyət göstərir.
4.Bazar mexanizmi və plan mexanizmindən istifadə
olunur.
2.Qarışıq iqtisadi sistemdə iqtisadiyyatın
sosial yönümü güclüdür.

18. Nəticə
Düşünürəm ki, iqtisadi sistemlərin insanların
həyatında nə dərəcədə mühüm rol oynadığı
barədə mümkün qədər məlumatımız
Oldu. Həmçinin iqtisadi sistemlər bazar
münasibətlərinə də öz təsirini göstərmişdir.
İqtisadi sistemin bir çox müsbət cəhətləri olduğu
kimi mənfi cəhətləri də olmuşdur. Amma qeyd
etmək lazımdır ki, bu münasibətlər formalaşmasa
ölkə də inkişaf etməzdi.

19. Ədəbiyyat siyahısı
1. Qafarov Şamil S. “Müasir iqtisadi sistem və qloballaşma”, “Elm”, Bakı 2005.
2. Məmmədhəsən Meybullayev X. “İqtisadi təlimlər tarixi” Bakı 2002.
3. Hacızadə Ə.M. “Sosial iqtisadi sistemin formalaşması və inkişafı problemləri”, BDU,
Bakı 1989.
4. Кембел Р. Макконнел и Стенли Л. Брю «Экономикс: принципы, проблемы и
политика» м.,т.1, 1992.
5. Şirəliyev A.İ. “Bazar iqtisadi sistemi və aqrar münasibətlər”, “Sabah” Bakı 2002.
6. Məmmədov Nüsrəddin “Azərbaycan iqtisadiyyatının formalaşması və inkişafı
problemləri”, BDU, Bakı 2004.
7. Əliyev Aqil və Şəkərəliyev Arif “Bazar iqtisadiyyatına keçid, dövlətin iqtisadi
siyasəti”, Bakı 2002.
8. T.S.Vəliyev, Ə.P.Babayev və M.X.Meybullayev, “İqtisadi nəzəriyyə”, dərslik,
“Çaşıoğlu”, Bakı 2001.
9. Quliyev T. Məmmədov N. “İqtisadiyyatın əsasları”, “Maarif” nəşriyyatı, Bakı-1997.