1. UNIVERSITETI SHTETËROR I TETOVËS
PUNIM SEMINARIK
Lënda : BIOLOGJIA HUMANE
Tema : Gjaku
Prof. Dr. Nexhbedin Beadini
Mentori
Ardian Hyseni
Tetovë 2014
Kandidati

2. -GjakuGjaku simbolizon jetën
Gjaku, zemra dhe enët e gjakut formojnë sistemin
kardiovaskular dhe lidhin ambientin e jashtëm me atë të
mbrendëshëm
Indit lidhor jep qelizat e gjakut të cilat kalojnë në lëngun
jashtëqelizor
Qeliza të ndyshme, fragmente qelizore dhe substanca
biokimike janë të tretura në gjak
Substanca vitale transportohen në mes qelizës dhe lëngut
jashtëqelizor të cilat edhe mbajnë homostazën

3. Funksionet vitale të gjakut

Transporton gazra (O2 dhe CO2), hormone dhe mbetje

Ndihmon në mbajtjen e stabilitetit lëngut ndëqelizor

Shpërdan nxehtësin

Ndihmon në mbrojtjen kundër infeksioneve ( qelizat e
bardha të gjakut)

Ndërpren gjakëderdhjen (trombocitet)

4. Njohurit për gjakun

Përpjekjet e para janë përqendruar në plotësimin vëllimin
e humbur të fluideve dhe të riprodhoni fluide që janë
lidhës të O2.

Në raste të luftërave janë ushtarët ata që kanë pasur
nevojë për transfuzion

AIDSI është bërë rrezik i madh për raste të transfuzionit

Kërkimet për zëvendësues të gjakut janë intensifikuar;

Zëvendësuesit duhet të kenë këto karakteristika:

- të bartë O dhe ta dorzoj në inde
2

5. 
- të jetë jo toksik

- i ruajtëshëm

- funksional kur të merret

- të mos provoj reaksion imunitar.

Zëvendësuesit e gjakut për raste klinike janë dy
tipe:

Shpërbërsit të cilët nuk shkatërrojnë eritrocitet
por vetëm lirojnë O , ruajnë hemoglobinën nga
shpërbërja e saj.
2

6. Gjaku dhe enët e gjakut

Gjaku e ka viskozitetin 3-4 herë më të madh se uji

Trombocitet janë fragmente qelizore

Elementet e gjakut janë; eritrocitet, leukocitet dhe
trombocitet

Ndërsa pjesën fluide e përbën plazma

8. Vëllimi i gjakut

Vëllimi i gjakut mvaret nga madhësia trupore,
koncentrimi i elektroliteve dhe nga sasia e indit adipozë.

Vëllimi i gjakut te të rriturit është 5 litra

Meshkujt kanë më tepër sasi të gjakut se femrat

9. Përbërja e gjakut














Hematokriti- 45% të vëllimit gjakut e përbëjnë qelizat e
gjakut, ndërsa plazmën 65 %:
-eritrocitet,
-leukocitet
-dhe trombocitet
Plazma është një fluid i cili përmban:
-një përzierje të ujit,
-aminoacideve,
-proteinave.,
-karbohidrateve,
-lipideve,
-vitaminave,
-hormoneve,
-elektroliteve,
-mbetjeve qelizore etj.

10. Gjaku dhe plazma

11. Qelizat e kuqe/eritrocitet



Forma e tyre ngjanë në diskun bikonkav
-fusha bikonkave është adaptim për transportin e
gazrave
Membrana e eritrocitit e ruan hemoglobinën
mbrenda qelizës në mënyrë që ajo të lidh O
2




Hemoglobina
- përbën 1/3 e eritrocitit
-proteinat janë përgjegjëse për ngjyrosjen e gjakut
-kur të lidhet O për hemoglobin (oksihemoglobin) i
jep ngjyrë të kuqe të qeltë eritrocitit, ndërsa kur
lirohet O merr ngjyrë të
mbylltë(dezoksihemoglobin)
2
2

12. Pamja vizuale
 Fotot e eritrociteve me mikroskopi elektronike
dhe mikroskop të dritës

13. Karakteristikat e eritrociteve

Eritrocitet kanë bërtham deri sa janë të pa pjekura,
ndërsa ato kur janë pjekur nuk e posedojnë atë.

- shkaku është që rrisin sipërfaqen e tyre

- nuk sintetizohen proteinat dhe nuk mund të ndahen

14. Numri i eritrociteve

Numri i eritrociteve në 1 mm3 ose 1ml gjak:

- tek mashkujt e rritur 4.6 – 6.2 milion për 1ml/gjak

- te femrat 4.2- 5.2 milion 1ml/gjak

Rritja e numrit të tyre mundëson edhe sasi më të madhe
të O për organizmin
2

Ndyshimet në numër dhe cilësi të eritrociteve mund të
çrregullojnë shëndetin

Në mënyrë rutinore numri i tyre është tregues i një varg
çrregullimesh

15. Hemopoeza





-Formimi i eritrociteveKrijohen në palcën e eshtrave, mëlqi dhe shpretkë
Jetëgjatësia e tyre është 120 ditë
Shumica e tyre largohen nga çarkullimi çdo ditë po aq
edhe prodhohen
Kjo ndodh nga mekanizmat e hemostazës që
kontrollojnë hemopoezën

16. Mekanizmi i Feed-back-ut
(ndërlidhja negative e kontrollit)

Hormoni eritropoetina kontrollon shkallën e hemopoezës

Gjëndrra mbiveshkove dhe në masë të vogël mëlqia janë
përgjegjëse për prodhimin e eritropoetinës si përgjegjje
ndaj deficitit të O , ndërsa nëse rritet sasia e tij atëherë
prodhimi i hormonit zvoglohet
2

17. Dieta ushqimore ka ndikim në prodhimin e
eritrociteve

Vitaminat B-komplekse (B12 dhe acidi folik)
- Janë të domosdoshme për sintezën e ac.nukleike

- janë të nevojshme për ndarjen e bërthamës dhe qelizës

-ndarjet qelizore janë shpeshta në organet
hematopoetike


Hekuri Fe
- Nevoitet për sintezën e hemoglobinës

- sistemi intestinal ngadalë e absorbon Fe nga ushqimi

-trupi më shumë e rishfrytëzon Fe nga zbërthimi i
eritrociteve sepse dieta përmban sasi të vogël të tij


18. Anemia

Zvogëlimi i numrit të eritrociteve dhe sasisë së
hemoglobinës shkakton e deficitin e O në inde
2

Personi duket i zbehtë dhe është më pak energjik

Shtatëzanat mund të kalojnë në anemi nëse nuk marrin
sasira më mëdha të Fe

Vëllimi i gjakut fillon të rritet për shkak të fetusit

Rritja e sasisë së gjakut = zvogëlon hematokritin

19. Shkatërrimi i eritrociteve

Eritrocitet janë elastike dhe fleksibile. Ato kalojnë me lehtësi
nëpër enët e imëta

Bëhen më të ngurta (fragjile) duke u vjetëruar dhe dëmtohen
duke kaluar nëpër kapilar në muskujt aktiv

Makrofagët i fagocitojnë dhe i shkatërrojnë në shpretkë, mëlqi
etj

Hemoglobina lirohet nga eritrociti duke u zbërthyer në
molekula të hemit dhe globinës

Hemi zbërthehet në Fe dhe biliverdin (pigment i gjelbër) i cili
shëndrohet në bilirubin ( pig. i verdh). Te dy këto pigmente
gjenden në ekskretet e bilës

Gjaku prap i transporton Fe dhe proteinat duke i kthyer
përsëri sintezës së hemoglobinës ose duke i deponuar në
mëlqi

20. Qelizat e bardha/leukocitet

Funksioni i tyre është mbrojtës nga infeksionet në disa
mënyra:

- fagocitojnë qelizat bakteriale

- prodhojnë antitrupa të cilat asgjësojnë grimca e huaja

Zhvillohen nga hemocitoblastet si përgjegjje ndaj
hormoneve –interleukinet dhe faktorëve stimulues
kolonial (CSF)

21. Diapedeza

Gjaku leukocitet i transporton nëpër organizëm, poashtu
mund të kalojnë nga enët e futen nëpër inde përreth në
mënyrë ameboidale

22. Tipet e leukociteve

Dallohen për nga madhësia, natyra e citoplazmës, forma
e bërthamës dhe ngjyrosja
Granulocitet
Euzinofilet
Neutrofilet
Limfocitet
Bazofilet
Agranulocitet
Monocitet

23. Granulocitet

Janë leukocite me bërthama (granula).

Kanë madhësi 2 herë më të madhe se të eritrociteve

Krijohen në palcën e eshtrave, jetëgjatësia 12 orë

Në bazë të karakteristikave të ngjyrosjes dallojmë:

-euzinofilet
-bazofilet
-neutrofilet



24. Neutrofilet

Kanë granula, paraqiten si njolla ngjyrë vjollce me 2 - 5
lobe të granulave

Përbëjnë 54-56% të leukociteve te adultet

Janë shumë mobile dhe fagocitare të partikulave të
huaja

Përmbajnë lizozome të shumta për shkak se tretin
bakteritet për mes enzimeve aq shumë që zbërthejnë
bakterie sa që prodhohen toksina të cilat i mbysin qelizat
veta

25. Euzinofilet

Granulat e tyre përafësisht të njëjta, në ngjyrosjen
acidike marrin ngjyrë të kuqe. Bërthama ka 2 lobe dhe
përbëjnë 2- 3 % të leukociteve

Marrin pak në fagocitozë ,mirëpo atakojnë parazitet dhe i
mbysin.

Kontrollojnë inflamacionet dhe reaksionet alergjike duke i
larguar substancat biokimike nga reaksionet e tilla.

26. Bazofilet

Kanë bërtham 2 lobeshe, granulat janë ngjyrë kaltër
shumë të mbylltë gjatë ngjyrosjes me ngjyra neutrale

Përbëjnë 1% të leukociteve

Lirojnë heparin një substancë që pengon kuagullimin e
gjakut intravaskular

Lirojnë histamin e cila rritë çarkullimin në e gjakut në
indet e lënduara.

Luajnë rol të madh në reaksionet alergjike

27. Agranulocitet

Ndahen në:

- Monocite
- Limfocite


28. Monocitet

Krijohen nga palca e eshtrave

Janë qeliza më të mëdha se eritrocitet për 3 herë

Bërthama ka forma të ndyshme (ovale, elipse, e lobuar
etj)

Përbëjnë 3-9% të leukociteve. Jetojnë disa javë ose
muaj

Janë një ndër leukocitet më fagocitare dhe më aktive në
procesin e fagocitimit të grimcave të huaja

29. Limfocitet

Formohen në organe limfatike dhe palcë të eshtrave

Janë pak më të mëdha se eritrocitet

Kanë bërthamë të madhe me formacione buzore të
citoplazmës

Përbëjnë 25-33% të leukociteve.Jetojnë me vite

Janë shumë të rëndësishme për krijimin e imunitetit. Disa
krijojnë antitrupa të cilat sulmojnë agjensët e huaj që hyn
në organizëm

30. Numri i leukociteve në gjak

Në 1mm3 ose 1ml gjak të njeriut ka 5000-10000 leukocite

Numri i tyre mund të ndyshon në rastet të caktuara

- numri i tyre rritet gjatë infeksioneve

- Mbi 10000 në raste të infeksioneve psh te apendiksi
(zorra e verbët) =( leukocitoza)

Nën 5000 në rastet të influences,mejasilit,
gushave,AIDS, poliomelitit, lijës,ethet tifoide =
(leukopenia)

31. Dallimet numerike mbrenda leukociteve

Përqindja e tipeve të leukociteve në mostra të gjakut
tregon për ndonjë infekcion apo sëmundje

Ndyshimet në numër të tipeve tregojnë për sëmundje

Neutrofilet rriten gjatë infekcioneve

Euzinofilet rriten gjatë parazitozave

Një lloj i limfociteve bie numri i tyre gjatë infeksioneve me
AIDS

32. Pllakëzat e gjakut/ trombocitet

Nuk janë struktura qelizore komlete

Ndahen nga qelizat e mëdha të palcës së eshtrave
(megakariocitet) të cilat fragmentohen dhe lirojnë pjesë
të citoplazmës (pllakëzat) në gjak.

Megakariocitet zhvillohen nga hemocitoblastet si
përgjegjje ndaj hormonit trombopoetin

33. 
Nuk kanë bërtham

Janë sa ½ e eritrocitit

Lëvizin në mënyrë ameboidale

Jetëgjatësia e tyre është 10 ditë

Numri i trombociteve ndryshon nga 130.000-360.000 mm3 në
kushte normale

Ndihmojnë në kuagullimin e gjakut gjatë lëndimeve të enëve

34. Leukimia
Kanceri leukocitar

Simptomet:

Lodhje
Kokëdhimbje
Ftohje të shpeshta
Ethe
Të dridhuara
Djersitje
Kuagulim i ngadalshë
Dhimbje e eshtrave







Testi i gjakut tregon për numër të vogël të eritrociteve dhe
trombociteve, ndërsa numër të madh të leukociteve

35. A
B
Foto A) Qelizat normale të gjakut dhe
B) Qelizat jonormale me leukimi granuloze ose leukimia
mieloide.Numër i rritur i leukociteve

36. Leukimia mieloide

Palca e eshtrave prodhon numër të madh të
granulociteve të cilat janë jo të pjekura dhe të
pamundshme për ta luftuar infeksionin

Ndarjet e qelizave leukimike janë të shumta sa që nuk
mbesin sa duhet qeliza për prodhimin e eritrociteve duke
u shkaktuar anemia

Ka mungesë të eritrociteve dhe trombociteve

Dalja e qelizave kanceroze jashtë palcës së eshtrave në
numër të madh shkakton dobësimin e saj

37. Leukimia limfoide

Qelizat kanceroze dallohen nga limfocitet që prodhohen
në nyje limfatike

Kjo tregon se është prezente leukimia limfoide

Nganjëherë nuk ka simptome në mostrat e dhëna të
gjakut se eshtë prezente kjo sëmundje

38. Klasifikimi

Akute


-shfaqet papritëmas
-përparon shpejtë
-patretman vdekja vie për disa muaj

Kronike

-fillon ngadalë dhe nuk hetohet lehtë për disa muaj ose
vite
-patretman vdekja është e sigurtë
-50-80% pacientëve me tretman mund të kurohen
-kemoterapia i rritë gjasat për përmisime të sëmundjes





39. Trajtimi

Intervenimi:

- transfuzion i rregulltë i gjakut, trajtimi i infeksioneve,
marrja e ilaçeve që mbysin qelizat kanceroze

- translantimi i palcës eshtrore

- transplantimin e qelizave amë të kordonit kërthizor
mund ta kuroj leukimin

40. Origjina dhe krijimi i qelizave të gjakut nga qeliza amë
(hemocitoblastet)

41. Plazma

Është lëngë i cili ka ngjyrë verdhë, plazma fitohet nga
gjaku të cilit i janë larguar qelizat.

Përbërja e saj është 92% ujë

Përban materie organike dhe ineorganike

42. Funksioni i plazmës

Transporton lëndët ushqyese, gazrat dhe vitaminat

Rregullon lëngjet trupore dhe mban barazëpeshën e
elektoliteve

Bën mbajten e pH-së normale

43. Proteinat e plazmës

Shumë materie janë të tretura në plazmë

- Ato cilat mbesin në gjak dhe lëngë intersticiel

- zakonisht nuk shfrytëzohen për energji

Tre grupe të proteinave gjenden në plazmë:

- Albuminat
-Globulinat
-Fibrinogjeni



44. Albuminat

Janë proteina me peshë të vogël molekulare

Përbëjnë 60% të saj

Sintetizohen në mëlqi

Janë përgjegjëse për mbajtjen e presioni osmotik të
plazmës

- ndimojnë lëvizjen ujin në mënyrë që të kontrollohet
vëllimi i gjakut

- janë shumë të mëdha të kalojnë nëpër kapilar

- mundësojnë lëvizjen e ujit mbrenda dhe jashtë
membranave, në këtë mënyrë filtojnë ujin.

45. Globulinat

Përbëjnë 36% të plazmës

Dallojnë 3 tipe:

Alfa-globulinat : sintetizohen në mëlqi. Funksioni i tyre
është transporti lipideve dhe vitaminave të tretshme në
lipide

Beta-globulinat :janë të ngjajshme me alfat

Gamma-globulinat : prodhohen nga indet limfatike. Janë
antitrupa

46. Fibrinogjeni

Përbën 4% të plazmës

Ka peshë të madhe molekulare

Funksioni i tij është se merr pjesë në kuagullimin e
gjakut

Sintetizohet në mëlqi

47. Elektrolitet e plazmës

Elektrolit të ndryshëm mirren nga zorrët si dhe nga lirimi i
tyre gjatë metabolizmit

Natriumi, klori, kalciumi,magnezi, fosfatet, bibarbonatet,
sulfatet janë më të përhapura në organizëm.

Bikarbonatet janë të rëndësishme për mbajtjen e
presionit osmotik dhe pH-së së gjakut

48. Hemostaza

Mekanizëm i rregullimit dhe mbajtjes së ekuilibrit dinamik
të organizmit

Pengim të gjakderdhjes

Gjatë lëndimeve bëhen disa hapa që në mënyrë të
pengohet humbja e gjakut

Kur ena dëmtohet trombocitet bashkohen duke formuar
një konglomerat

49. Lëndimet e enëve të gjakut

Prerja ose thyerja e kapilarëve stimulon muskujt e
lëmuar në muret e tyre të kontraktohen

- Efekti i kontraktimit zgjatë disa minuta deri 30 minuta

Trombocitet lirojnë serotonin e cila stimulon
vazokonstrukcionin e enëve e cila ndihmon në mbylljen e
plagës.

50. Bashkimi i trombociteve

Bashkohen trombocitet të cilat pastaj lidhen me fijet e
kolagjenore të enëve të plagosura duke formuar droçkë
ose kuagullim

Kjo krijohet te lëndimet e vogla se te ato të mëdha duhet
të mbyllet plaga e pastaj formohet droçka e gjakut.

51. Kuagullimi i gjakut

Është mekanizëm i pengimit të gjakëderdhjes

Shkaktohet një droçkë e gjakut

Faktorët që formojnë droçkën:

-janë substancat biokimike të cilët stimulojnë ose
pengojnë gjakëderdhjet

Ekziston balancë në mes atyre që stimulojnë dhe
pengojnë gjakëderdhjen

- Në kushte normale antikuagullontët pengojnë që në
organizëm të kuagullohet gjaku (psh,heparina)

- Gjatë lëndimit substancat biokimike stimulojnë formimin
e droçkës kështu që gjaku trashet.

52. 
Një prej gjëra në kuagullim është shëndrrimi i
fibrinogjenit i cili është protein e tretshme në fibrin të
patretshme

Biokimia e kuagullimit

Aktivatori i protrombinës: alfa globulin pandërprer
krijohet në mëlqi. Ajo shëndrrohet në trombin nga
aktivatori protrombin në prani të kalciumit

Trombina katalizon fragmentimin e fibrinogjenit duke e
krijuar fibrinën

Fibrina krijon rrjetë në enët e dëmtuara duke i lidhur me
trombocite, kështu duke krijuar një droçkë e cila pegon
gjakëderdhjen

53. Foto. Rrjeta e fibrinës

54. Serumi

Është fluidi i cili krijohet pas kuagullimit të qelizave të
gjakut

Ka ngjajshmëri me plazmën, mirëpo është pa proteinat
që marrin pjesë në kuagullim (pa fibrinogjen)

Punon sipas principit të feed-backut pozitiv

Sasia e protrombinës është e kontrolluar, ajo është e
lidhur direkt me indin e lënduar

Nëse krijohet një droçkë atëherë ajo aktivizon edhe
formimin e të tjerave sepse trombina reagon direkt në
faktorët e kuagullimit

55. 
Në kushte normale ;

Organizmi në kushte normale mban të zvogëluar sasin e
trombinës për shkakun që të mos krijohen droçka
intravaskulare

Nëse gjaku është duke çarkulluar atëherë mundësia e
kuagullimit është e vogël

Testet laboratorike përdoren për ti matur mekanizmat e
kuagullimit psh, koha e protrombinës, dhe gjysmë koha e
tromboplastinës. Të dy këto kohëmatje bëhen për ta
ditur krijimin e rrjetës së fibrinës në mostrën e plazmës
së marrë.

56. Grupet e gjakut dhe transfuzioni

Herë është ditur se gjaku është i ndryshëm

Është vërtetuar se dhënia e gjakut te disa persona gjatë
trasfuzionit ka pas efekt negativ

Është konstatuar se gjaku nuk kompatibil për individ të
ndyshëm

57. Antigjenët dhe antitupat

Aglutinimi :

Marrja e eritrociteve shkakton reaksion në raste të
transfuzionit

Kjo ndodh për shkak të antigjeneve të eritrociteve dhe
antiprupave të plazmës

Vetëm disa antigjen të sipërfaqes së eritrocitit shkaktojnë
reaksion aglutinues psh, A B O dhe Rh faktori.

58. Transfuzioni i gabuar

Simptomet janë : ankthi, vështirësi në frymëmarrje,
kokëdhimbje, dhimbje qafe etj

Eritrocitet e lirojnë hemoglobinën

Makrofaget e fagocitojnë hemoglobinën duke e
shëndruar në bilirubin

Hemoglobina e lirë mund të dëmtoj veshkët

59. Grupet e gjakut A B O

Janë të bazuar në dy lloje të antigjenit atij A dhe B, si
kombinimet e këtyre duke krijuar edhe antigjenet AB së
bashku.

Në bazë të kësaj fitohet 4 grupe të gjakut. Grupi A, B, AB
si dhe grupi që nuk përmban asnjërin antigjen grupi O

Shumica e njërëzve përban grupin O=47%, A=41%,
B=9%, AB=3%

60. Grupet e gjakut sipas antigjeneve

61. Grupi Rh i gjakut




E ka marrë emrin përshkak se së pari është zbuluar te
majmuni (Maccacus Rezus)
Nëse antigjeni D ekziston atëherë grupi gjakut është Rh+
Nëse nuk ekziston antigjeni atëherë grupi i gjakut është
RhNëse gjatë transfuzionit pranuesi është Rh- ,ndërsa
dhënësi është Rh+ atëherë vie deri te reaksioni antigjen
Rh+
Rhantitrup
O
38.5%
6.5%
A
34.3%
5.7%
B
8.6%
1.4%
AB
4.3%
0.7%

62. 
Antitrupa Rh nuk humbin në mënyrë spontane. Form e
vetmë e personit Rh- është se ai ka një reagim special
ndaj stimulimit

Në raste kur femra është Rh-, ndësa mashkulli Rh+ në
raste kur ata kanë një fetus i cili trashëgon grupin Rhnga nëna atëherë nuk ka rrezik për fetusin.

Nëse gjatë shtatëzanisë femra është Rh-, ndërsa
mashkulli është Rh+ , kurse fetusi trashëgon Rh+ nga
babai atëherë fëmia i parë mund të ketë fat sepse gjaku i
nënës nuk është alarmuar nga gjaku i fetusit

Mirëpo në rastin e kur kemi shtatëzani të dytë gjatë
procesit të lindjes gjaku i nënës është i alarmuar, kështu
fetusi i dytë nuk ka gjasa të mira për mbijetesë

63. Grupi I gjakut
Gjenotipi
Reaksioni me
antitrup
Anti A
Gjaku përmban
Anti B
Antigjenet qelizore
-
-
Nuk ka
Antitrupat e serumit
O
O, O
Anti A
Anti B
A
AA, AO
+
-
A
Anti - B
B
BB, BO
-
+
B
Anti - A
AB
AB
+
+
A, B
Nuk ka
Rh+, Rh+ or Rh
Rh+
Rh+
Rh
none
Anti Rh
Rh-., Rh-
Rh-
none
None unless exposed to Rh+
antigens
No reaction to anti Rh

64. JU FALEMINDERIT