1. GLOBAL WARMING
Дэлхийн дулаарал

2. Дэлхийд тулгамдсан асуудал
Улс төрийн болон Соёл УУР АМЬСГАЛЫН
иргэншлийн асуудал: ӨӨРЧЛӨЛТ:
1. Цагаачлал 1. Цаг агаар.
2. Улс төр – Соёл 2. Цөлжилт.
3. Даяарчлал 3. Экологийн тэнцвэр.
4. Өлсгөлөн, Өвчин 4. Хомсдол
5. Терроризм

3. http://www.cosmographica.com/gallery/portfolio2007/content/bin/images/large/170_OurG
alaxy.jpg

4. http://www.heavens-above.de/astro_/sonnensystem/sonnensystem-s.jpg

5. ХҮЛЭМЖИЙН ХИЙ
Carbon Dioxide (CO2)
Greenhouse gases
(
Тү лшнүү д нүүрс, нефть, байгалийн хий)
нүүрс

8. Global Atmospheric Concentration of CO2

16. Дэлхийн Метаны гидратын ордууд

17. ДЭЛХИЙД ОДОО ГАДНААС БИШ ДОТРООС НЬ АЙМШИГТАЙ ГАМШИГ
УЧИРЧ МЭДЭХ ТУЛ ӨӨРӨӨ ӨӨРИЙГӨӨ ЭМЧЛЭХ ШИНЖТЭЙ БОЛЖ
БАЙНА.

19. Мөс арлын хэмжээтэй
Хайлж байна

20. Хүн төрөлхтөний түүхэнд тэмдэглэгдсэн
дэлхийн хамгийн халуун жилүүд сүүлийн 14
жилд болсон байна.
2003 оны хэт халалтаар Европд
Франц: 15000
Голланд: 1400
Португал:13000 гэх мэт нийт 32 000 хүн амь
насаа алдсан байна.

21. УС халж байна -
далайн хар салхи

22. 2005 онд АНУ-д болсон “Катрина” далайн хар салхины улмаас 1836
хүн амь үрэгдэж тус улсын эдийн засагт 81,2 тэр бум ам.долларын
хохирол гарсан байна.

23. Цаг агаар халж
түймэр хаа
сайгүй

24. Bureau of Land Management
John McColgan photo

26. Улсын хэмжээнд нийт 5128 гол горхи тоологдсоноос
устай бүртгэгдсэн нь 4276 байна.
Үүнээс 852 гол горхи тасарч, шургасан ба ширгэсэн
байна.

27. Улсын хэмжээнд нийт 5128 гол горхи тоологдсоноос
устай бүртгэгдсэн нь 4276 байна.
Үүнээс 852 гол горхи тасарч, шургасан ба ширгэсэн
байна.

29. цөлжилтийн ерөнхий механизм
Байгалийн шалтгаан
-цаг агаарын нөхцөл Байгалийн
(чийг, хур тунадас)
-газрын нөхцөл шалтгаан
(хөрс , газрын хэлбэр) -ган гачиг
-амьтан, ургамалын нөхцөл -дулаарал
(хоол унд, ургамалын бүтэц)
Нийгмийн байдал
-хүн амын өсөлт, хүнс
нэмэгдэх
-суурьшилт, хүн амын Цөлжилтийн төлөв
төвлөрөлт байдал
Хүн амын -хоол унд хомсдох
-ядуурал, орон нутгийн хөдөлгөөн
байдал доройтох -салхи , усны
-их хэмжээний хомсдол
газар тариалан -газрын хөрс
-их хэмжээний өөрчлөлт
бэлчээрлэлт
-үйлдвэржилт -газар тариалан
-газрын төвлөрөлт тэлэх
-хувийн газар -ой мод сүйтгэх
тариалан

30. ЗҮҮН ӨМНӨД АЗИРУУ ХӨДӨЛЖ БУЙ ТҮРЭН,
2006. 3. 9, NAСA
30

31. <ТҮЙРЭН-1>
Монгол (2007.3)
Сөүл (2007.4.1)
31

32. Монгол оронд: 1940-2006 оны жилийн дундаж
агаарын температурын олон жилийн явц
 Монгол орны ус цаг уурын 41 станцын мэдээг ашиглаж
тооцоолсон 1940-2006 оны жилийн дундаж агаарын
температурын олон жилийн явцаас үзвэл сүүлийн 65 жилд
1.940 С –аар дулаарч байна.
 1940-1975 онд буюу 35 жилд агаарын жилийн дундаж
температур 0.190С –аар нэмэгдсэн бол 1976 оноос хойш 2006
он хүртэл сүүлийн 30 жилд 1.550С-аар дулаарсан байна.
 Өөрөөр хэлбэл 1940-1975 онд 10 жил тутам 0.060С-аар
дулаарсан бол 1976-2006 онд 10 жил тутам 0.520С-аар
дулаарч дулааралтын эрчим нь арван жил тутам 8.6 дахин
нэмэгдсэн байна.

33. Монголын цөлжилтийн одоогийн байдал – 2006 он
<цөлжилтийн
<тайлбар> түвшин>
-аймгийн тө в -шинж тэмдэг
байхгүй
-нуур -Бага
-дунд
-аймг ийн хил
-их
-улсын хил -маш их

34. <ЦӨЛЖИЛТ БОЛЖ БУЙ МОНГОЛ>
Өвөрхангай аймаг явах замдаа 1 багийн нутаг
Намар эрт болж хавар уртсаж
7 сард байгаа хөдөө тал нутаг Цөлжсөн тал
2008 онд Монголын нутаг 90 хувь цөлжих шинж илэрч байна!
ЦӨЛЖИЛТТЭЙ ТЭМЦЭХ МОД ТАРИХ БИШ УРГУУЛАХ
34

35. <ТҮЙРЭН 3 – ЭДИЙН ЗАСГИЙН ТҮЙРЭН>
Цөлжилт, Түрэнг зогсоох гэж!!
Жил бүр 5,5 сая $
!
탕
!
탕
탕! 2005 онд “Ногоон хэрэм” бодлого
2003 он МУЗГ-аас Цөлжилтээс сэргийлэх
үндэсний хороог байгуулав.
2000 оноос жил бүр үр дүнгүй “мод
тарих” ажил хийв.
Гадаадын ТББ, хөдөлгөөн “Мод тарих”
Танхимын Экологийн сургалтууд.
• НҮБ-ын Байгаль орчны хөтөлбөр (UNEP): нийт цөлжсөн талбай нь
Азид 1 тэрбум 672 сая га, Африкт 1 тэрбум 286 сая га газар цөлжлөө.
• Цөлжилт, Түйрэн нь жил ирэх тусам олон улсын шинжтэй болнo.
• Цөлжилт, Түйрэнгээс гарах хохирол жил ирэх тусам ихэссээр байна.
35 • Харамсалтай нь ихэнх тохиолдолд үргүй зардал болж байна

36. <ТҮЙРЭН-2>
Элсний нүүдэл болж буй Замын-Үүд

37. <ТҮЙРЭНГИЙН ЭСРЭГ - ЭРЭЭНД>
Элсний нүүдэл болж буй Замын-Үүд,
Эрээн хотууд 5 км зайтай боловч
өдөр шөнө шиг ялгаатай.
Энэ нь нийгмийн хөгжлийн ялгаа
биш сэтгэлгээний хөгжлийн ялгаа
байх.
Эрээн хот дахь Экологийн хичээл

38. GLOBAL
WARMING

39. ШАР ГЭРЭЛ Өдрийн гэрэл
500 lbs. coal
•1,430 lbs. CO2 бохирдлоос зайлсхийнэ
$30 хэмнэнэ
•2000 lbs = 1 ton

40. Solar Power

41. nob a C
r
Goal:
Reductions in
oT c rt e M o s nolli B
2007
CO2 Per Year
i f i

42. БИДНИЙ ЗОРИЛГО
Produce electricity
nob a C
efficiently
r
Use electricity
efficiently
Vehicle
efficiency
Solar and
Wind Power
Biofuels
oT c rt e Mnobr a ClnioB g G
Reductions Carbon capture and
f o s no l t a i
2007 in CO2 storage
i
Per Year
i

43. БИЕИЙН ТАМИР – НИЙТИЙН ТЭЭВЭР

44. 100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
хялгана, агь, түнгэ, агь,
ерхөг хазаар хазаар, өвст
өвст бүлгэмдэл бүлгэмдэл
1972-1976 2007 он
он

46. Монголчуудын усны хэрэглээ
 5%-г Хоол хүнсэндээ
 20%-г Хувцас юм уу
гар нүүр угаахад
 30%-г Бүтэн бие
угаахад
 Үлдсэн 45%-г
суултуурын усанд
хэрэглэдэг байна

48. Монгол орны усны нөөц 609.5 шоо
1000 литр усны үнэ км буюу 609.5 тэрбум шоо метр.
Румынд 430, Орост Үүнээс гадаргын ус 20 хувь, газрын
643.5, Японд 3002, доорх ус 80 хувийг эзэлдэг.
Нидерландад 2944.5, Орон сууцны хүн өдөрт 250-280 литр
Германд 3900, Данид гэр хорооллын хүн өдөрт 8-10 литр
4875 төгрөг. Харин ус зарцуулдаг. Хүн өдөрт доод тал
Монголд 207-350 нь 20 литр ус хэрэглэж байж эрүүл
төгрөг. мэндийн шаардлагыг хангадаг
Манай улсын усны
хэрэглээний 12.05
хувийг газар тариалан,
8.25 хувийг үйлдвэрлэл,
21.62 хувийг уул
уурхай, 16.45 хувийг
хүн амын унд, ахуйд,
24.81 хувийг эрчим
хүчинд зарцуулдаг

50. Бид жилийнхээ усны хэрэглээгээ зохистой ашиглабал
ШУТИС-ийн ойр орчмын мод зүлэгийг услаад
зогсохгүй ба бусад зүйлийг усаар хангах боломжтой.
• КТМС хэдэн суултууртай ? Үүний хэд нь усны
алдагдалтай. 1почки- 5 л устай
 КТМС-ийн 3500 оюутан 00 өрөөг ашигладаг.
 11 сарын 19 Дэлхийн 00 өрөөний өдөр.
 Крантаа хаалгүйгээр шүдээ угаахад 5-10, почкины
усыг нэг удаа татахад 5-10, шүршүүрт ороход 180,
машиныг даралттай усаар угаахад цагт 500, онгоцонд
усанд ороход 200-300 литр ус зарцуулдаг

51. Засгийн газраас гаргасан судалгаагаар өдөрт
хэрэглэх усны хэмжээ нь өнөөгийн байдлаар
212 мян м3 байгаа бол энэ хэмжээ цаашид
2010 онд 286 мян м3, 2020 онд 438 мян м3, 2050
онд 708 мян м3 болж өснө.
2010 он гэхэд манай улс цэвэр усны хомсдолд
орж болзошгүй тухай анхааруулжээ

54. ар уу т
Гялг
Дэлхий нийтээр гялгар уутнаас Нийт экспортийн
татгалзаж, зарим улсад хуулиар хэмжээ - 11 300 тонн
хориглосон нимгэн гялгар уутанд
бараа савалж өгсөн худалдаачныг
10 хүртэл жилээр хорих ял оноох Экпортын мөнгөн
зэрэг арга хэмжээ авдаг.
дүн - 3.1 тэрбум төг

55. Гялга
р
байга уут нь
ль
жили д 50-100
йн ту
багаа р
р хорт ш бага
ялгар
уулан бодис
байга за
ль орч дарч
бохир н
дуула ыг
үүсвэр х эх
болдо
г.
Жилд дунджаар 10 мянган халим,
далайн нохой, яст мэлхий зэрэг
амьтад гялгар уут андууран
идсэнээс амь үрэгдэж байна.

56.  Судалгааны арга зүй.
 Rapid gas detector багажыг хэрэглэн гялгар уутны шаталтын явцад үүсдэг
CO2, CO, HCl, Cl2, C6H6 хийнүүдийг судалсан.
Давсны
хүчлийн уур
Бензол (HCl) Нүүрстөрөгчийн
(C6H6) диоксид
(CO2)
Нүүрстөрөгчийн
Хлор моноксид
Хлор
(CO)
(Cl22)
(Cl )

57. 57

58. Та бидний өдөр тутмын хэрэгцээ
болсон бохийг байгалийн гаралтай
каучук, нийлэг резин, амт болон
өнгө оруулагч зэргээр хийдэг.
Бохийг зажилж байх үед түүнд
агуулагдах амт болон өнгө оруулагч
нь хүний биед үлдэж шингэдэг.
Харин хүний биед шингэдэггүй,
үлдсэн хэсэгт нь агуулагдах
байгалийн гаралтай каучук нь агаар
дахь хүчилтөрөгчийн
тусламжтайгаар богино хугацаанд
задардаг бол нийлэг резиний задрах
хугацаа урт 5 жил болдог аж.

59. Цаасыг бүрдүүлэгч материал нь
ислэг бөгөөд 3 сарын дотор
задардаг. Харин цаасанд
агуулагдах чийгийн хэмжээ их
бол түүний задралтын хугацаа
уртсана. Чийг, гэрэл нь задралын
хугацааг уртасгадаг. Энэ нь хэрэв
цаас гэрэл, чийг багатай хөрсөнд
шигдсэн бол түүний задралын
хугацаа богино байна гэсэн үг.

60. Мод үндсэндээ ислэгээс тогтдог.
Хэрэв мод будагтай бол түүний
уусах хугацааны хэмжээгээр модны
задрах, ялзрах хугацаа уртасна. Мод
хэдий чинээ жижиг байна төдий
чинээ хурдан задарна. Жишээ нь:
шүдэнзний мод ойролцоогоор 6
сарын хугацаанд задардаг.

61. Хуванцар н
ь поливши
(PVC гэгдд л
эг) болон
полиэтилен
ээс тогтоно
Энэ төрлий .
н сав, лонх
маш өргөн уу д
хэрэглэгдэ
байна. Хэр ж
эв чийг, ду
үйлчлэхгүй лаан
бол хөрсөн
хаягдсан х д
уванцар са
хэдэн зуун в
ы турш тэн
хадгалагдд дээ
а г.

63. Таны сан
амсаргүй
иш нарн х
ы туяа, б аясан тамхины
биетүүди ороо бол
йн тусла он бичил
сарын до мжтайга
тор бүрэн ар 3
дуусдаг. задарч, я
лзарч

64. Сургууль дотроо
оюутнууд их цуглардаг
газар өөрсдийн хийсэн
хогийн савыг
байрлуулсан. Шат
болон хананд хүний гар
хүрэх ойр газар ухуулга
суртчилгаа тавьсан.

65. Цахилгаан хэмнэх – МАА
бага өсгөх Цахилгаан – МАА 2
шууд хамааралтай.

66. МОНГОЛЫН 5 ХОШУУ МАЛЫН ХУВЬ
말, 6.1
МОРЬ 6.1
ТЭМЭЭ 소, 6.2
Ү ХЭР 6.2
낙타, 0.7
0.7
염소, 44.4
ЯМАА 44.4
ХОНЬ , 42.6
양, 42.6

68. МОД ТАРИХ.

73. Dornogovi – Hamaryin hiid
여름 학교 45 중학생들이 참석

74. 1. Сургууль бүр өөрийн эзэмшлийн “НОГООН БҮС”-ийг
тогтоож хар шороо, хөрсөөр хучиж оюутнуудын мод
тарих ажилд бодит дэмжлэг үзүүлэх.
2. Сургууль бүр өөрийн оюутнуудаас мод тарих хүсэлтэй
оюутнуудын саналыг харгалзан сургуулийн орчин
тохирох мод, бут сөөгийг холбогдох байгууллагуудаас авч
бэлтгэх.
3. Жил бүрийн хонхны баярыг “Мод тарих өдөр” албан
ёсны өдөр болгож нийтийн аян зохион байгуулах. Жилд
бүр өмнө нь тариад ургуулж чадсан сургууль хамт олныг
шагнах.