Inleiding op fides et ratio van paus Johannes Paulus II

INSTITUTE FOR INTERDISCIPLINARY STUDIES
Zurich, Amsterdam

Inleiding op de encycliek
"Fides et Ratio"
Geloof en Rede
12e Encycliek van Johannes Paulus II,
over de verhouding van geloof en rede,
14-9-1998

Alfred Driessen, mei 1999
Inleiding op Fides et Ratio, A. Driessen, page 1

Zurich, Amsterdam

Inhoud:
 Inleiding
 Fides et ratio in vogelvlucht
 Uitgangspunten van de metafysica

voor de tekst van Fides et ratio, zie:
http://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=10

Indeling van Fides et ratio
Inleiding
Eerste hoofdstuk - De openbaring van Gods wijsheid
Tweede hoofdstuk - Credo ut intellegam
Derde hoofdstuk - Intellego ut Credam
Vierde hoofdstuk - De verhouding van geloof en rede
Vijfde hoofdstuk - De tussenkomsten van het Leergezag in
wijsgerige aangelegenheden
Zesde hoofdstuk - De wisselwerking tussen theologie en
filosofie
Zevende hoofdstuk - Actuele eisen en opgaven
Achtste hoofdstuk - Slot


Zurich, Amsterdam

Fides et ratio in vogelvlucht

Inleiding (1-6)
Ken jezelf (1-6)
Wie ben ik? Waar kom ik vandaan en waar ga ik heen?
Waarom is er het kwade? Wat zal er na dit leven zijn?(1)
rol van filosofie: vertrek punt: verbazing
er is impliciete wijsbegeerte
kritiek op moderne wijsbegeerte: vraag naar zijn
verwaarloosd, niet zo zeer waarheid kennen, maar meer de
grenzen en condities ervan (5)
wantrouwen tegen menselijke vermogen tot kennis (5)
doel van encycliek: noodzaak van het nadenken over de
waarheid opnieuw bekrachtigen (6) voortzetting van Veritatis
Splendor
De wijsbegeerte ..... moet met alle kracht haar oorspronkelijke
roeping herwinnen (6)

(1-6), (1), (5), ....: verwijzing naar het nummer van de encycliek.


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk I: De Openbaring van Gods
wijsheid (7-15)
Jezus, die de Vader openbaart (7-12)
Vaticanum I leert dus, dat de waarheid die verkregen is door
wijsgerig denken en de waarheid van de Openbaring noch zich
met elkaar vermengen, noch elkaar overbodig maken (9)
Centraal citaat: Alleen in het mysterie van het mens geworden
Woord licht het mysterie van de mens op, (12) Gaudium et Spes.

Het verstand vóór het mysterie (13-15)
Het concilie leert, dat "aan de zich openbarende God de
gehoorzaamheid van het geloof betracht moet worden (13).


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk II: Credo ut intellegam (16-23)
De Wijsheid weet en verstaat alles (16-20)
Men zou kunnen zeggen dat de mens met het licht van het
verstand zijn weg kan kennen, maar hem dan alleen snel en
zonder hindernissen ten einde kan gaan, wanneer hij met een
juist gestemd hart zijn zoeken kadert in het raam van het geloof
(16)

Verwerf u wijsheid, verwerf u inzicht (21-23)
Tegenstelling tussen de "wijsheid van deze wereld" en de in
Jezus Christus geopenbaarde wijsheid van God. (23)
Wijsheid van het kruis - dwaasheid van het kruis
De verhouding van geloof en wijsbegeerte stoot in de
verkondiging van de gekruisigde en opgestane Christus op de
klip waarop zij schipbreuk kan lijden (23)


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk III: Intellego ut credam (24-35)
Op de zoektocht naar de waarheid (24-27)
De mens heeft op verschillende manieren...bewezen dat hij in
staat is aan dit diepste verlangen (naar het oneindige te koersen)
uitdrukking te geven. Literatuur, muziek, schilderkunst,
beeldhouwkunst, architectuur... zijn geworden tot kanalen
waarin hij zijn verlangende zoeken uitdrukt. Op een speciale
manier heeft de wijsbegeerte zich dit streven eigen gemaakt. (24)

De verschillende gezichten van de waarheid
van de mens (28-35)
Mens is degene die naar de waarheid zoekt (28)
verschillende vormen van waarheid: evidentie, proefneming,
door speculatieve kracht verworven, religieuze waarheden,
maar omdat mens niet alleen is: vele waarheden, ook
natuurlijke, door geloof verkregen
gelovige mens vertrouwt zich toe aan de waarheid die de ander
hem verkondigt. (32)
voorbeeld martelaren, hoogste getuige: Jezus Christus.


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk IV: De verhouding van geloof
en rede (36-48)
Belangrijke stappen in de ontmoeting van
geloof en rede (36-42)
Filosofische taak van kerkvaders: laten zien hoe het van
uitwendige boeien bevrijde verstand uit de doodlopende straat
van de mythen kon raken om zich op passende wijze open te
stellen voor het transcendente. (41)
Scholastiek: Fundamentele eenheid van wijsgerige kennis en
geloofkennis wordt bevestigd: het geloof verlangt dat zijn object
met de hulp van het verstand begrepen wordt; het verstand
erkent op het hoogtepunt van zijn zoektocht dat, wat het geloof
aanbiedt, als noodzakelijk. (42)

De blijvende nieuwheid van het denken van de
H. Thomas van Aquino (43-48)
Thomas: Het licht van het verstand en het licht van het geloof
komen beide van God...zij kunnen elkaar dus niet tegenspreken
(43)
Zoals de genade de natuur veronderstelt en haar voltooit, zo
veronderstelt en voltooit het geloof het verstand (43)
Paulus VI: Het centrale punt ..die hij voor het probleem van de
nieuwe tegenstelling van rede en geloof vond, was de verzoening
tussen de seculariteit van de wereld en de radicaliteit van het
evangelie. (43).
Zijn filosofie is waarlijk de filosofie van het 'zijn' en niet louter
van de 'schijn'. (44)

Zurich, Amsterdam

Het drama van de scheiding van geloof en rede
(45-48)
tendens naar absoluut autonome wijsbegeerte, sceptisch
agnostisch wantrouwen
eenheid vernietigd door systemen die stonden voor een van het
geloof gescheiden en in zijn plaats tredende verstandskennis
(45)
rol van wijsbegeerte in moderne cultuur veranderd: Van
wijsheid en universele kennis is zij geleidelijk
ineengeschrompeld tot één van de vele gebieden van menselijke
kennis (47)
Nieuwe vormen van rationaliteit: doel niet waarheid, maar
utilitaristische doelen, het genot of de macht. (47)
Het is een illusie te menen dat het geloof grotere
overtuigingskracht bezit tegenover een zwakke rede:
integendeel, het loopt gevaar te verworden tot mythe
respectievelijk bijgeloof. (48)


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk V: De tussenkomst van het
leergezag in wijsgerige
aangelegenheden (49-63)
Het onderscheidingsvermogen van het
leergezag als dienst aan de waarheid (49-56)
De Kerk heeft geen eigen wijsbegeerte (49)
Het kerkelijk leergezag kan en moet daarom in het licht van het
geloof met gezag zijn taak van kritische onderscheiding
tegenover filosofieën en opvattingen uitoefenen, die niet
overeenstemmen met de christelijke leer. (50)
Maar ook al staat het geloof boven het verstand, toch kan er
nooit een echte divergentie zijn tussen geloof en verstand: want
dezelfde God die de geheimen openbaart en het geloof meedeelt,
heeft in de menselijke geest het licht van het verstand gelegd;
God echter kan zichzelf niet verloochenen, noch kan het ware
het ware tegenspreken. Vaticanum I (53)

De interesse van de kerk voor de wijsbegeerte
(57-63)
Daaruit ontstaat voor het leergezag de verplichting om een
wijsgerig denken te onderkennen en te stimuleren dat niet
vijandig staat tegenover het geloof. (63)


Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk VI: De wisselwerking tussen
theologie en filosofie (64-79)
De kennis van het geloof en de postulaten van
de wijsgerige rede (64-74)
Vandaar dat het verstand van de gelovige zich een natuurlijke ,
ware en consistente kennis van de geschapen dingen, van de
wereld en van de mens moet verwerven, die ook voorwerp van de
goddelijke openbaring zijn; meer nog: het verstand van de
gelovige moet in staat zijn deze kennis uit te drukken in een
begrippen-apparaat en te beargumenteren. De speculatieve
dogmatische theologie veronderstelt daarom impliciet een op de
objectieve waarheid gefundeerde filosofie van de mens, van de
wereld en, radicaler, van het zijn. (66).

De verschillende posities van de wijsbegeerte
(75-79)
autonome filosofie: vooral in tijd voor Christus (75)
christelijke filosofie: De term tracht eerder een christelijke
manier van filosofieren aan te duiden, een filosofisch
speculeren dat vervat is in een dynamische vereniging met het
geloof. (76)
filosofie in zekere zin ancilla theologiae, dan komt zij meer
rechtstreeks onder het leergezag (77)
H. Thomas van Aquino… authentiek voorbeeld voor allen die
naar de waarheid zoeken. Want in zijn denken hebben de eisen
van de rede en de kracht van het geloof de meest verheven
synthese gevonden. (78)

Zurich, Amsterdam


Hoofdstuk VII: Actuele eisen en opgaven
(80-99)
De essentiële eisen van het woord van God
(80-91)
een juiste filosofie zou de volgende elementen moeten
bevatten:
 Slechts God is de absolute
 mens is imago: beeld van God
 essentiële afhankelijkheid van schepsel voor God
 kwaad is wonde die is toegebracht door de ongeordende
uitoefening van de menselijke vrijheid
 zin van het leven (80)
Eisen aan de filosofie
 Om in harmonie te zijn met het woord van God moet de
filosofie allereerst haar wijsheidsdimensie hervinden. (81).
 II)… Een tweede vereiste: dat de wijsbegeerte het menselijk
vermogen om de waarheid te kennen verifieert (82)
 Er moet een wijsbegeerte van echte metafysische draagwijdte
zijn…die in staat is boven de empirische gegevens uit te
stijgen om …. iets absoluut te bereiken. (83).
…. opent zich de metafysische dimensie van de werkelijkheid
voor hem: in waarheid, in schoonheid, in morele waarden, in
andere personen, in het zijn zelf, in God. (83).


Zurich, Amsterdam

gevaren in sommige denkrichtingen:
 eclecticisme (86)
 historicisme (87)
 sciëntisme (88)
 pragmatisme (89)
 nihilisme (90)
 postmoderniteit (91)

Actuele taken voor de theologie (92-99)
Het hoofddoel dat de theologie nastreeft is begrip van de
openbaring en de inhoud van het geloof te verschaffen (93)
Moraaltheologie: Nadat de idee van een voor het menselijk
verstand kenbare universele waarheid over het goede verloren
was gegaan, is onvermijdelijk ook het begrip van het geweten
veranderd. (98)


Zurich, Amsterdam


Slot (100-108)
De Kerk blijft er ten diepste van overtuigd dat geloof en verstand
elkaar wederzijds steunen. (100)
Een filosofie die zich, uitgedaagd door de theologische
aanspraken, ontplooit in harmonie met het geloof, hoort tot die
evangeliesering van de cultuur, die Paulus VI tot een van de
hoofddoelen van de evangelisering verklaart. (103).
Het filosofisch denken is vaak het enige terrein van
overeenkomst en dialoog met hen die ons geloof niet delen.
(104).
Moge Maria, de Zetel der Wijsheid, een veilige haven zijn voor
allen die hun leven wijden aan het zoeken naar wijsheid. (108).


Zurich, Amsterdam

Uitgangspunten van de metafysica
Metafysica is de wetenschap van het zijnde als zodanig
veronderstelling (en empirisch gegeven):
realiteit is kenbaar
Aristoteles: scepticisme is tegenstrijdig met zichzelf
principe van niet tegenspraak:
het is onmogelijk voor iets tegelijk te zijn en niet te zijn in
dezelfde betekenis en in hetzelfde subject
principe van causaliteit
Datgene wat tot zijn komt of wordt bewogen, komt tot het zijn of
is bewogen door een andere.
Het zijnde is samengesteld, niet eenvoudig
want bestaat uit:
a) het subject dat act van zijn heeft, met zijn wezen
b) de act van zijn, dat het subject daadwerkelijk laat bestaan.
Alle dingen zijn beperkt door hun wezen, hebben niet volheid
van zijn, zijn dus van buiten veroorzaakt.
Er is dus een zijn nodig, dat niet door zijn wezen wordt
beperkt:
dit wezen wordt God genoemd: het wezen van God is het zijn:
geen samenstelling van zijn en wezen.
Jahwe: Ik ben die is.


Inleiding op fides et ratio van paus Johannes Paulus II

Empfohlen

Empfohlen

Weitere ähnliche Inhalte

Ähnlich wie Inleiding op fides et ratio van paus Johannes Paulus II

Ähnlich wie Inleiding op fides et ratio van paus Johannes Paulus II (11)

Mehr von Alfred Driessen

Mehr von Alfred Driessen (20)

Inleiding op fides et ratio van paus Johannes Paulus II