Ηπειρος

2. Γεια σας, με
λένε Όντι και
θα σας
ξεναγήσω
στην Ήπειρο.
Αυτός είναι
ένας χάρτης
της Ηπείρου.

3. Αρχικά θα σας
μιλήσω για τα
γεωγραφικά
στοιχεία της
Ηπείρου.
Νομοί Πρωτεύουσες
Ιωάννινα Γιάννενα
Θεσπρωτίας Ηγουμενίτσα
Άρτας Άρτα
Πρέβεζας Πρέβεζα

4. Όνομα Υψόμετρο
Σμόλικας 2.637 μ.
Τύμφη Γκαμήλα 2.497μ.
Γράμμος 2.461μ.
Κακαρδίτσα 2.429μ.
Περιστέρι ή Λάκμος 2.295μ.
Νεμέρτσικα 2.209 μ.
Μαυροβούνι - Φλέγγα 2.160μ.
Η Ήπειρος είναι το γεωγραφικό διαμέρισμα της Ελλάδας που βρίσκεται
στο βορειοδυτικό τμήμα της χώρας. Το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου
καλύπτεται από ογκώδη βουνά με πανύψηλες κορυφές που
τροφοδοτούν ποτάμια μεγάλου μήκους. Ανάμεσα τους κοιλάδες μικρές
και μεγάλες που κλείνουν μαζί με την βλάστηση και την πανίδα ενα
σύνολο άγριας ομορφιάς, πραγματικό θησαυρό για την Ήπειρο.

6. Η Ήπειρος προς το δυτικό της τμήμα
είναι μάλλον πεδινή, με την πεδιάδα
της Αλυκής - Άρτας - Φιλιππιάδας -
Πρέβεζας, την πεδιάδα της
Ηγουμενίτσας δυτικότερα, την
κοιλάδα του Καλαμά και το οροπέδιο
των Ιωαννίνων στο κέντρο.

7. Οι ποταμοί της Ηπείρου είναι οι εξής: Ο Άραχθος ο
οποίος πηγάζει από το βουνό Λάκμο και Μιτσικέλι και
χύνεται στον Αμβρακικό κόλπο. Ο Λούρος ο οποίος
πηγάζει από το βουνό Τόμαρος και χύνεται στον
Αμβρακικό Κόλπο. Ο Θύαμις (ή Καλαμάς), πηγάζει από
το βουνό Δούσκο και χύνεται στην Κερκυραϊκή
θάλασσα. Ο Αχέροντας (ή Μαυροπόταμος) πηγάζει
από το βουνό Τόμαρος και χύνεται στο Ιόνιο Πέλαγος .
Ο Αώος: Πηγάζει από το οροπέδιο Μετσόβου "Πέντε
αλώνια" και χύνεται στην Αδριατική θάλασσα. Ο
Αχελώος (ή Ασπροπόταμος). Πηγάζει από το βουνό
Λάκμος και χύνεται στη Λιμνοθάλασσα του
Μεσολογγίου.

9. Οι λίμνες της Ηπείρου είναι οι
εξής:
Δρακολίμνες
Λίμνη Αώου
Λίμνη Ζηρού
Λίμνη Λούρου
Λίμνη Πουρναριού
Λίμνη Παμβώτιδα

11. Το τιρκουάζ του Ιονίου μπλέκεται
αρμονικά με το πράσινο των πυκνών
ελαιώνων δημιουργώντας ένα τοπίο
μαγευτικό. Η ακτογραμμή της Ηπείρου
δεν χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις για
όσους γνωρίζουν. Αρκούν
μόνο μερικά σκόρπια ονόματα όπως
Πάργα, Σύβοτα, Νησάκι Παναγιάς,
Πισίνα και Μπέλλα Βράκα, για να
φέρουν στο νου τους τις
καρτποσταλικές εικόνες του
παρελθόντος.

13. Τώρα θα μιλήσουμε
για τα έθιμα της
Ηπείρου.
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς
γιορτάζονται οι "Τζαμάλες", δηλαδή
μεγάλες φωτιές, όπου οι μεταμφιεσμένοι
χορεύουν σε διπλές και τριπλές σειρές
γύρω τους. Οι εκδηλώσεις του
καρναβαλιού κορυφώνονται στην κεντρική
πλατεία των Ιωαννίνων, όπου στήνεται και
το περίφημο γαϊτανάκι.

14. Η προετοιμασία για τον εορτασμό
των Χριστουγέννων στην Ήπειρο
ξεκινούσε από τον Νοέμβριο και
συγκεκριμένα από την γιορτή του
Αγίου Ανδρέα,όπου οι
Ηπειρώτισσες έβραζαν τα
παραδοσιακά μπόλια, με
καλαμπόκι κι άλλα όσπρια. Τον
Δεκέμβριο οι νοικοκυρές της
Ηπείρου, συνήθιζαν να φτιάχνουν
τις τηγανίτες στην πλάκα. Πρόκειται
για ένα τοπικό γλύκισμα. Οι
τηγανίτες ήταν μελωμένες με
ζαχαρόνερο καρύδια. Aυτά κατά
την παράδοση είναι τα σπάργανα
του Χριστού. Ακόμη
έπλαθαν κουλούρια κι
έφτιαχναν γλυκά. Τις τηγανίτες τις
έτρωγαν το βράδυ της παραμονής
των Χριστουγέννων. Την παραμονή
κυρίως στις πόλεις της Ηπείρου τα
παιδιά έβγαιναν στις γειτονιές να
πούνε τα κάλαντα.

15.  Καθρέφτης του λαϊκού πολιτισμού της Ηπείρου τα ήθη και τα έθιμα του Πάσχα.
Στην Άρτα το Μεγάλο Σάββατο, γύρω στις 10 το πρωί, με το χτύπημα της
καμπάνας που αναγγέλλει την πρώτη Ανάσταση, οι ενορίτες σπάνε κεραμικά,
γυάλινα και πήλινα σκεύη, για να ξορκίσουν το κακό.
 Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην Αγία Θεοδώρα αναβιώνει το έθιμο του
καψίματος του Ιούδα. Από το πρωί οι νέοι της ενορίας συγκεντρώνουν ρούχα
και το μεσημέρι στο πηγάδι της εκκλησίας φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα, το
κρεμούν σε κρεμάλα και το βράδυ στην Ανάσταση ανάβουν φωτιά, για να
καεί.
 Παράλληλα στον ουρανό της πόλης αφήνονται πολύχρωμα φωτεινά
αερόστατα, που συμβολίζουν την άνοδο της ψυχής στον ουρανό.
 Στην Πρέβεζα αναβιώνει το έθιμο της πρώτης Ανάστασης στο Σαϊτάν Παζάρ,
στο γραφικό λιθόστρωτο δρομάκι στην καρδιά της πόλης. Πρόκειται για έθιμο
που έρχεται από την Τουρκοκρατία και τηρούν οι καταστηματάρχες, για να
στείλουν το χαρούμενο μήνυμα. Μόλις ο ιερέας του μητροπολιτικού ναού του
Αγίου Χαραλάμπους σημάνει την πρώτη Ανάσταση, οι ήχοι των κροτίδων
διαπερνούν την πόλη, ενώ αμέτρητα πήλινα κανάτια σπάζουν στο
πλακόστρωτο του Σαϊτάν.
 Από γενιά σε γενιά το έθιμο μεταφέρθηκε από την εποχή της τουρκοκρατίας
έως σήμερα. Τότε οι σκλαβωμένοι Πρεβεζιάνοι έφτιαχναν μόνοι τους κροτίδες,
για να κρατήσουν μακριά τους Τούρκους τις άγιες ημέρες του Πάσχα.


17. Τώρα θα
μιλήσουμε για
την ιστορία
της Ηπείρου.
Με τα ευρήματα στη σπηλιά του
Ασπροχάλικου, στο Λούρο ποταμό, στο
φαράγγι του Βίκου, στην Καστρίτσα και σε
άλλα σημεία, είναι βέβαιο πως η
ανθρώπινη παρουσία στην Ήπειρο
ανάγεται στα 40.000 χρόνια π.χ.
Πρόκειται για τον κυνηγό, που μένει σε
σπηλιές για προστασία του από το κρύο,
σε περάσματα των ζώων, επί αιώνες, και
μόνο το 6.000 π.χ. αγγίζει την κτηνοτροφία
και αργότερα τη γεωργία.
Κατά το 3.000 - 2.000 π.χ. εμφανίζονται οι
Πελασγοί που θεωρούνται πρόγονοι των
ελληνικών φυλών και των Ιλλυριών (Σελλοί,
Έλλοπες, Κασσωπαίοι, Μολοσσοί,
Αθαμάνες, Δρύοπες, κ.α. - περίπου 14
φυλές).
.

18.  Στα 800 - 600 π.χ. οι Κορίνθιοι ιδρύουν στα παράλια της Ηπείρου αποικίες. Μια
σημαντική εξέλιξη έχουμε στα 500 π.χ. με την ίδρυση της ομοσπονδίας των
Ηπειρωτικών φυλών από το βασιλιά των Μολοσσών Θαρύπα. Μετά τον
Αρύβα βασιλεύει ο αδελφός της Ολυμπιάδος Αλέξανδρος ο οποίος
σκοτώθηκε σε εκστρατεία στην Ιταλία.
 Ο Μέγας Αλέξανδρος που δημιούργησε τη μεγάλη Μακεδονική Αυτοκρατορία,
περιέλαβε και την Ήπειρο ως επαρχία του. Στα 307 π.χ. βασιλεύουν ο Πύρρος
και ο Νεοπτόλεμος και επικρατεί ο Πύρρος τελικά. Ο Πύρρος υπήρξε η
μεγαλύτερη φυσιογνωμία της τότε Ελλάδος. Με τα στρατηγικά του προσόντα
και τη φιλοδοξία του, ανέδειξε την Ήπειρο σε σπουδαίο Ελληνικό κράτος

19.  Υπέταξε τη Μακεδονία, έκανε μεγάλες εκστρατείες στην Ιταλία, Σικελία και στην
Πελοπόννησο (με χρησιμοποίηση στις μάχες ελεφάντων) όπου και το 272 π.χ.
βρήκε το θάνατο στο Άργος από κεραμίδι που του πέταξε η μάνα ενός
αντίπαλου στρατιώτη.
 Μετά το Θάνατο του Πύρρου, υπήρξε μεγάλη ανωμαλία (αντιπαλότητες,
επαναστάσεις). Στη διαμάχη Ρωμαίων - Μακεδόνων, η Ήπειρος ισοπεδώνεται.
Τελικά κατέληξαν στην ανακήρυξη δημοκρατίας που επέζησε μέχρι το 167 π.χ.
Από το 396 μ.χ. γίνονται στην Ήπειρο διαδοχικές εισβολές γερμανικών φυλών.
Το 1059 γίνεται νέα εισβολή Σλάβων - Νορμανδών και επαναστάσεις.
 Το 1204 Διαλύεται προσωρινά η Βυζαντινή Αυτοκρατορία (η
Κωνσταντινούπολη στους Φράγκους). To 1205 Ο Μιχαήλ Άγγελος ιδρύει το
Δεσποτάτο της Ηπείρου με πρωτεύουσα την Άρτα και με υπηκόους Έλληνες,
Σλάβους, Αλβανούς και άλλους. Ακολουθεί υποταγή στους Βουλγάρους και
το 1236 επανιδρύεται το Δεσποτάτο της Ηπείρου από τον Μιχαήλ Άγγελο τον Β'
, που επιζεί 100 χρόνια (1335 ξανά στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία η Ήπειρος).
Από το 1349 - 1431 έχουμε την περίοδο των μεγάλων ανταγωνισμών μεταξύ
Φράγκων, Βενετσιάνων, Αλβανών, Σέρβων, με κυριάρχηση των Τούρκων το
1431.

20.  Το 1699 οι Βενετσιάνοι παραδίδουν την Πρέβεζα στους Τούρκους (την κατείχαν
από το 1684). Μικροεπαναστάσεις δεν έφεραν σοβαρά αποτελέσματα. Το
1716 ο πόλεμος μεταξύ Τούρκων και Βενετσιάνων καταλήγει στην παράδοση
της ακτής από Βουθρωτό μέχρι Βόνιτσα στους Τούρκους. Το 1732 αποτυγχάνει
η επανάσταση των Σουλιωτών.
 Το 1788 αναλαμβάνει ο Αλί πασάς στα Γιάννενα και φτιάχνει κράτος με ίσα
δικαιώματα Χριστιανών - Μουσουλμάνων. Το 1797 οι Γάλλοι αντικαθιστούν
τους Βενετσιάνους. Το 1803 καταλαμβάνεται το Σούλι και τα παράλια (πλην της
Πάργας) από τους Τούρκους. (Την Πάργα αγοράζουν οι Τούρκοι από τους
Άγγλους το 1817). Το 1820 στην επέκταση του κράτους του Αλί πασά αντιδρά
η Πύλη και ο Μαχμούτ Β' εκστρατεύει κατά του Αλί. Οι Σουλιώτες επιστρέφουν
ξανά στο Σούλι. Το 1822 θανατώνεται ο Αλί πασάς. Ακολουθεί αναταραχή
μέχρι το 1830 που ιδρύθηκε κράτος στη Νότιο Ελλάδα. Το 1854 - 1878
αποτυγχάνουν επαναστάσεις στην Ήπειρο γιατί οι Αλβανοί δεν θέλουν τους
Έλληνες και βοηθούν τους Τούρκους.

21.  Το 1881 τα σύνορα του ελεύθερου Ελληνικού κράτους ορίζονται στον Άραχθο
ποταμό. Το 1912 - 1913 μετά από μεγάλες μάχες απελευθερώνεται η Ήπειρος
από τους Τούρκους. Το 1923 προσδιορίζονται τα σύνορα της Ελλάδας με την
Αλβανία όπως είναι σήμερα.
 Στις 28 Οκτωβρίου 1940 οι Ιταλοί επιτίθενται εναντίον της Ελλάδας με βάση την
Αλβανία. Ακολουθεί νικηφόρα αντεπίθεση του Ελληνικού Στρατού, αλλά το
1941 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Ελλάδα και δίνουν στους Ιταλούς τη
διοίκηση της Ηπείρου. Ακολουθούν αντίσταση, καταστροφές,
συνθηκολόγηση των Ιταλών το 1943 και το 1944 φεύγουν οι Γερμανοί από την
Ήπειρο. Νέες καταστροφές στην Ήπειρο από το 1946 - 1949 κατά τη διάρκεια
τραγικού εμφυλίου πολέμου με ερήμωση της Ηπείρου και τελικά νίκη των
στρατευμάτων της κυβερνήσεως της Ελλάδος.

Σήμερα η Ήπειρος είναι μια ολοζώντανη περιοχή της Ελλάδος παρά τα
προβλήματα σε συγκοινωνία και επενδύσεις. Το Πανεπιστήμιο στα Γιάννενα, το
λιμάνι της Ηγουμενίτσας με τη μεγάλη κίνηση προς και από την Ευρώπη, οι
όμορφες πόλεις και χωριά, οι ακτές της και το παρθένο φυσικό της
περιβάλλον, αποτελούν πόλο έλξης τόσο για τους Έλληνες όσο και για τους
επισκέπτες από το εξωτερικό.

22. Τώρα θα
μιλήσουμε για τα
προϊόντα της
Ηπείρου.

23.  Λικέρ, φτιαγμένο με τσίπουρο, κράνα ή βύσσινα.
 Γλυκά κουταλιού: κεράσι, βύσσινο, σταφύλι κλπ.
 Γαλακτοκομικά προϊόντα: τυρί φέτα, βούτυρο, ξινόγαλο, γιαούρτι, κλπ.
 Γεωργικά προϊόντα: φασόλια, πατάτες, κουκιά, αρακάς, καλαμπόκι κλπ.
 Κτηνοτροφικά προϊόντα: κρέατα, βούτυρο, από ζώα ελευθέρας βοσκής.
 Άλλα προϊόντα: σύκα λιασμένα, πασμάδες, κρασί, πετιμέζι, τραχανάς κλπ.

25. Τώρα θα μιλήσουμε
για τα αξιοθέατα της
Ηπείρου και τα μέρη
που αξίζει να
επισκεφθείτε.

26.  Τα δημοφιλέστερα αξιοθέατα της Ηπείρου
1. Ζαγοροχώρια: Πέτρινα κτίσματα στην άγρια ορεινή φύση, ένας μοναδικός
προορισμός. Επισκεφθείτε το Μικρό και Μεγάλο Πάπιγκο, την Αρίστη, το
Μονοδένδρι.
2. Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου: Το μοναδικό γεωλογικό φαινόμενο χαρίζει
αξέχαστές εμπειρίες μέσα από σημαντικά αξιοθέατα όπως το φαράγγι του
ποταμού Bίκου, τη χαράδρα του Aώου και τον ορεινό όγκο της Tύμφης.
3. Δρακολίμνες: Λίμνες σε υψόμετρο 2.000μ., υπολείμματα των παγετώνων.
Στον Σμόλικα και στην Γκαμήλα θα βρείτε τις μεγαλύτερες. Απλά εντυπωσιακές.
4. Γεφύρι της Κόνιτσας: Στο περίφημο γεφύρι της συναντιούνται ο Αώος και ο
Βοϊδομάτης.
5. Βόρεια της Κόνιτσας: Τα Μαστοροχώρια (Πυρσόγιαννη) προς τον
Σαραντάπορο. Επίσης, το Μπουραζάνι και η Μονή Μολυβδοσκέπαστης.
6. Μέτσοβο: Το πιο ονομαστό Βλαχοχώρι με έντονο παραδοσιακό χρώμα.
Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.160μ., σε εντυπωσιακό τοπίο της Πίνδου και φημίζεται
για τα έργα χειροτεχνίας –τα ξυλόγλυπτα και τα υφαντά.

27.  7. Ιωάννινα: Μια από τις ωραιότερες πόλεις της Ελλάδας. Εδώ είναι η λίμνη
Παμβώτιδα και το περίφημο Νησί με τα βυζαντινά μοναστήρια. Ζωντανή
ατμόσφαιρα, δεκάδες αξιοθέατα, πολλά στέκια για καφέ και ποτό, καλά
ξενοδοχεία και φαγητό, βόλτες στην παλιά πόλη, όλες τις εποχές του χρόνου.
8. Συρράκο & Καλαρρύτες: Δυο πανέμορφα πέτρινα χωριά, αντίκρυ το ένα
στο άλλο σαν καθρέπτης - προορισμοί ιδιαίτερης ομορφιάς στην Δυτική
Ελλάδα.
 9. Καταρράκτης, Τζουμέρκα: Δυο υγροί γίγαντες γκρεμίζονται από 125 μέτρα
ύψος. Σοκ και δέος.
10. Πρέβεζα: Κάντε μια βόλτα στην εξαιρετική εσπλανάδα αυτής της πόλης-
λιμανιού της Δυτικής Ελλάδας, στην είσοδο του Aμβρακικού κόλπου.

34. Και τέλος θα
μιλήσουμε για τους
χορούς της
Ηπείρου.

35.  Σε πολλές περιπτώσεις ο χορός αποτελούσε κριτήριο για την επιλογή του
γαμπρού και της νύφης, ενώ η συμμετοχή μιας κοπέλας σ’ αυτόν ήταν δείγμα
ότι έφτασε σε ηλικία γάμου και ήταν έτοιμοι να δεχθεί προτάσεις
 Στους δημόσιους αυτούς χορούς,, ο καθένας είχε την θέση του και η σειρά του
ήταν απόλυτα προκαθορισμένη, με βάση την κοινωνική θέση την ηλικία και το
φύλο του χορευτή.6
Μόνο στο Ζαγόρι επιτρεπόταν σε άνδρες και γυναίκες να
αναμιγνύονται στο χορό και αυτό ήταν ασφαλώς αποτέλεσμα του ανώτερου
μορφωτικού-οικονομικού επιπέδου του οποίου απολάμβανε το χωριό
 Όλοι οι ηπειρώτικοι παραδοσιακοί χοροί χορεύονται σε σχήμα «ανοιχτού»
κύκλου, με εξαίρεση τον «καγκελάρη» του χωριού Παπαδάτες και τον «χορό
των κοριτσιών» του Μέτσοβου και της Μηλιάς ο οποίος έχει σχήμα «κλειστού»
κύκλου.
 Κάποιοι από τους χορούς είχαν ιδιαίτερη χρήση, υπήρχαν για συγκεκριμένη
γιορτή ή ώρα και συγκεκριμένους θεατές. Για παράδειγμα το «Πώς το τρίβουν
το πιπέρι» χορευόταν μόνο από τους άνδρες, κυρίως στους γάμους, τις
πρωινές ώρες όταν κάποιοι έρχονταν σε μεγάλο κέφι. Επίσης μπορεί να
χορευόταν και στα καφενεία, υπό τις ίδιες συνθήκες, ποτέ όμως σε κοινή θέα,
κατά την διάρκεια μεγάλων πανηγυρικών εκδηλώσεων.

36.  Αυτό που χαρακτηρίζει γενικά τους Ηπειρώτικους χορούς σε ότι αφορά το
ύφος ήταν οι περιορισμένες και συγκρατημένες κινήσεις. Ο τρόπος όμως
εκτέλεσης διέφερε ανάμεσα στους άνδρες και τις γυναίκες. Τα βήματα των
γυναικών ήταν πιο στρωτά και μικρά. Λίκνισμα του σώματος δεν
συγχωρούνταν, ενώ το κεφάλι παρέμενε σκυμμένο ως ένδειξη σεμνότητας.
Επίσης δεν υπήρχαν για τις γυναίκες περιθώρια αυτοσχεδιασμού και τα
βήματα έπρεπε να ακολουθούνται αυστηρά. Αντίθετα οι άνδρες χορευτές είχαν
την άνεση να κινηθούν εντονότερα.
Τώρα δείτε πιο
κάτω, κάποιους
χορούς με τα
ονόματά τους.

37. 
Βασίλ' αρχόντισσα
Βλάχα Κονίτσης
Γάιτα διπλή και μονή
Γιάννης Κώστας
Γιατρός
Γκέκας
Δόντια πυκνά
Είμαι μικρό το μαύρο
Ζαγορίσιος
Η Πέρδικα
Καγκελάρης
Καγκέλια
Καραματιάτικος
Κλειδωτός
Κλέφτες
Μπουλονάσαινα
Ξενιτεμένο μου πουλί
Ο Μενούσης
Παλαμάκια
Πάπιγκο
Παραμυθιώτικος
Πουλάκι
Ρόβας
Σιαμάντακας
Στη βρύση στα Τσερίτσενα
Συγκαθιστοί χοροί
Συρτός στα δύο
Συρτός στα τρία
Τσίντζιρας
Φεζοδερβέναγας
Φυσούνι
Κοφτός
Μιμικοί χοροί
Μπεράτι

38. Κλέφτες
Κυκλικός χορός που χορευόταν κυρίως στην περιοχή του Σουλίου και των
Αγράφων. Είναι λεβέντικος αντρικός χορός. Το τραγούδι του χορού αναφέρεται
στην προσπάθεια του Αλή Πασά να εξαγοράσει τους κλέφτες δίνοντάς τους
ανταλλάγματα.
Κοφτός
Ο χορός χορευόταν σε ανοιχτό κύκλο από γυναίκες και άντρες, κυρίως στα
Ζαγοροχώρια αλλά και στην υπόλοιπη Ήπειρο. Πήρε το όνομά του από το
απότομο σταμάτημα της μουσικής, σε κάθε φράση που επαναλαμβάνεται δύο
φορές.
Γκέκας
Κυκλικός χορός που χορευόταν στα Ιωάννινα, τα Ζαγοροχώρια και την
περιοχή της Παραμυθιάς.

40.  Ευχαριστούμε για την προσοχή σας.