Bahasa Jawa
TEMBANG
MACAPAT
SABILLA RAHMA / 29 / XI-IPS 1
SMA NEGERI 1 PASURUAN

DAFTAR ISI
Halaman judul
Daftar isi
Pengertian Tembang
Macapat
Filosofil Tembang Macapat
Ancase Tembang Macapat
Peugerane Tembang
Macapat
Tabel Guru Gatra, Guru
Wilangan, lan guru lagu
Unsur Kebahasaan
Tembang Macapat
i
ii
01
02
03
04
05
06
ii

Tembang macapat yaiku karya sastra Jawa
kang awujud tembang utawa geguritan
tradhisional Jawa. Tembang kang mujudake
salah sawijine karya sastra Jawa Kuna ing
jaman Mataram Anyar biyasane ditulis
nganggo macapat metrum, yaiku awujud
prosa utawa gancaran.
PANGERTEN
TEMBANG MACAPAT
Apa sih Tembang Macapat iku?
01

MASKUMAMBANG
1.
nuli kedadeane proses kelahiran
menungso sing karan yaiku laire
bayi nduwe jeneng menungsa lan
tangisan pisane kuwi dilekatkanlah
kapapat nafsu
minangka nom noman
seneng amarga boca
bisa nyusup, mlaku. ing
uga fradisi kanggo bayi
umur 7 sesi amarga wis
mudhun lemah
FILOSOFI TEMBANG MACAPAT
Tembang macapat nduwe XI jenis, tembang macapat dipercaya dening
akeh wong Jawa minangka kumpulan tembang kang nduweni teges
proses uripe manungsa, prosese Gusti Allah maringi roh, nganti
manungsa bali marang Panjenengane.
dijarwani manifesto bibit insan saka lanang
sing luwih ing ajang wedok ding rahim
hawa banjur kedadeane pembentukan
jasad sing mengambang ding alam
kandungan
2. MIJIL
3. SINOM
02

Asmara jarwane demam
dadine ilustrasi fase Iki
ngisahna arep masa-
masa kisah Amara
demenan / larut ing
Segaran demen asih
4. Kinanthi
tuntun sing jarwa menawa
awake dhewe mbutuhake
tuntunan utawa ratan sing
bener, supaya cita-cita awake
dhewe isa terwujud
5. Asmaradana
6. Gambuh
Ditegesi minangka
menungso kulit menika
palakrama kanthi Prasetya
bibirayan LAN saling
ngelengkapi kanggo
mbangun rumah tangga
03

8. Durma
Saben menungso cawise
kudu nglakoke kebecikan
tingkah payu lan menetu
marang pepadha ing Urip
bersosialisasi nek diluwihake
elmu mula sedekah ilmu
7. Dhandanggula
Minangka lorotawane
lar sosial ngranbah Urip
papan, pangan, lan
sandhang
9. Pangkur
Manungsa sing Liya uga
nglembutake jiwa
menungsa nganti edoh
saka sifat nepsu Lan
anggaran
04

10. Megatruh
Fase pisahne nyawa saka
Javad awake dhewe
kecocole roh / menuju
alam keabadean
11. Pocung
Sesampingan
perpisahan sangking
jasa lan lajeng
menungsa sing
dibantus ing tahap
fase ishad laganana
kara loh nelika urip
piturut tumindak ing
donya
05

ANCASE
TEMBANG
MACAPAT
Tembang macapat ngandhut piweling
supaya ing jaman biyen wong tuwa
nggunakake tembang macapat kanggo
pitutur marang
Tembang macapat digunakake ing urip
bebrayan antara Liya minangka
panglipur, estetika, pendidikan
pangelaran, lan tradhisional
Ana uga kang nggunakake agelaran tradhisional, piranti
korespondensi, tembang macapat, mantra kanggo ngusir
bala, kumpul-kumpul adat Jawa kanca, upacara kegiyatan
Pangestu LAN filosofisiklus urip
06

PAUGERANE
TEMBANG
MACAPAT
Pranatacara ngenani panganggone cacahing gatra ing
saben gatra utawa larik diarani guru wilangan. Dene
paugeran ngenani panganggone vokal pungkasan ing
saben gatra utawa rangkep diarani guru lagu. Mula kanthi
rinci bisa didudut kaya ing ngisor iki.
07
1. Guru Gatra, yaiku cacahing larik (larik) ing
saben bait.
2. Guru lagu, yaiku swara vokal ing pungkasaning
gatra saben larik (larik).
3. Guru wilangan, yaiku cacahing wanda (wanda)
saben larik (larik).

TABEL GURU GATRA, GURU
WILANGAN, LAN GURU
LAGU
Tabel cacahing guru gatra, guru
lagu, lan guru wilangan tembang
macapat adhedhasar metrum
kanthi tliti ing tabel ngisor iki.
08

Tembung Kawi
Tembung kawi yaiku tembung – tembung kang sale
saka basa Jawa Tengahan utawa Jawa Kuna. Tembung
kawi menika ketan sanget amargi dhasaripun
rinengga caranipun tembung kawi inggih menika basa
rineng. Basa rinngga, yaiku, dhasar kang digunakake
kanggo gambarake karya lan kawibawan.
Tuladha :
• Sira = kowe
•Samirana = angin
• Ratri = Dalu
UNSUR KEBAHASAAN
tembang Macapat
1. Tembung Kawi
2. Tembung Garba
Tembung Garba Tembung garba yaiku tembung loro kang digandheng
dadi siji tegese kanggo nyuda cacahe wanda, kanggo nyokokake
cacahe wanda ing sajroning tembang, lan kanggo ngringkes tembung
ing sajroning ukara.
Tuladha :
> Maharsi saka tembung maha + resi
> Jalwestri saka tembung jalu + estri
> Papeki saka tembung papa + iki
Tembung garba karang dadi 3, yaiku:
1. Tembung loro utawa luwih menawa ing banjur garba katon aksara
“y”.
2. Tembung loro utawa luwih menawa ing garba banjur katon aksara
“w”.
3. Tembung loro utawa luwih sing kagarba nganggo tembung maha,
ananging tembung maha diarani mung muni “mah”.
09
3. Dasanama
Dasanama yaiku wong siji duwe jeng ganti sepuluh,
malah rada luwih, kang padha tegese utawa meh padha
tegese.
Tuladha :
> Sira = kowe, kowe, kowe, kowe
> Rina = rinten, siyang, awan
> Sudra = papa, cilaka, sengsara, sengsara
> Misuwur = kawentar, kaloka, kondhang, kasub, komuk,
kajanapriya, lsp.
> Anak = suta, sunu, siwi, tanaya, weka, atmaja, lsp.

yaiku tujuan, ancas, utawa karep kang sinamun
utawa sinamar ana ing tembang. Ana uga wong
kang nulis karsa kuwi sandi ukara yaiku ukara
(ukarane kanggo medharake hak cipta, gagasan,
rasa – pangrasa, utawa kekarepan).
Tuladha :
5. Sandi Karsa
10
4. Sandi Asma
Sandi Asma, yaiku jeneng, kang
sinamun, ana ing tembang macapat,
lumrahe, wujud asline, pangripta
tembang Utawa Panciptane.
Tuladha :
Sasangka kang nggambarake kaendhaning wengi
Bangsa indonesia sing birawa
Manungsa mung makhluk sing lara
Ratu tanpa dhampar iku bapakku
Mahameru legenda kiwa
Sandi Asma :
Sabilla Rahma
Dimen lebdeng kawruh
Ing pakaryan mrih trengginas
Nalar mulur rinengga ambeg berbudi
Anjrah mring para siswa
Pepinginan kang samya kae
Esthining tyas maujud
Naning mulya
Dina-dina kepungkur
Iku dadi landhasaneki
Dina kang bakal teka
Ing pangangkah tumus
Kita bangsa Indonesia
Anemahi jaman
Nyram Nuswantara
Sandi Karsa :
Dina Pendidikan

Penutup
Matur Suwun
11