1.
Sacred Texts - 1 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
मनु ःमृित
Manu Smruti
(The Laws of Manu)

2.
Sacred Texts - 2 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
MANU SMRUTI : AN INTRODUCTION
Manusmruti (also known as Manusmriti or Manusmrti)
is the most important and foundational work of Hindu law. It
throws light on ancient Indian society, Hindu caste system, laws,
rules and codes of conduct for various entities and stages of life
for ashramvasi man. Assumed to be compiled and written
around 200 CE in India, Manu Smruti is one of the eighteen
Smritis of the Dharma Sastra (laws of righteous conduct). Smriti
means "what is remembered" and is applied in general to
traditional Indian epics, the Puranas, and science and grammar
treatises. Unlike the Vedas which are part of “Shruti” means
“what is heard” and are considered as eternal or of divine origin,
the Smritis are considered to be of human origin and are
susceptible to the flaws of humans.
Manu Smruti divides society into four classes - Brahmins
(teachers and priests), Kshatriyas (administrators and armymen),
Vaishyas (traders, farmers and herdsmen) and Shudras (slaves).
It defines the duties of four castes, their relative position and
determines the penalties to be indicted for any transgressions.
The text justify the sanctity of the caste system, authorize
Brahmin supremacy, and the lower status to the Shudras. It
offeres great concessions in fines and punishments to wrong
doing of Brahmin caste in comparision with that offered to the
members of the other caste, thus helping exaggerate dignity of
the Brahmins while debasing that of the Sudras.
Contained in 12 chapters, Manu Smruti is ascribed to
Manu, said to be the forefather of all human race. Manu,
Brahma’s son, the legendary first man and the Adam of the
Hindus, records Brahma’s words on law, polity, and pleasure.
He, then teaches it to his own students, including Bhrigu. Bhrigu
then relays this information in the Manu Smriti, to an audience of
his own pupils. The text begins with Manu detailing the creation
of the world and the society within it, structured around four
social classes.
The content of this book, can be divided into the
following:
• Origin of the World (1.1-119)
• Sources of the Law (2.1-24)
• Dharma of the Four Social Classes (2.25-11.266)
• Rules Relating to Law (2.25-10.131)
• Rules of Action in Normal Times (2.26-9.336)
• Dharma of a Brahmin (2.26-6.97)
• Rules of Action for a King (7.1-9.325)
• Rules of Action for Vaiśyas and Śūdras (9.325-36)
• Rules of Action in Times of Adversity (10.1-129)
• Rules Relating to Penance (11.1-265)
• Determination Regarding Engagement in Action (12.3-116)
• Fruits of Action (12.3-81)
• Rules of Action for Supreme God (12.83-115)
The stance of the Manu Smriti on position of women,
education of women (Vedic scriptures), child marriage etc. is
often debated yet most Hindus agree that it is authoritative text
on Hindu laws. Pominent among them are Swami Dayananda
Saraswati, A.C. Bhaktivedanta Swami, Annie Besant, and S.
Radhakrishnan. The text, known in English as the “Laws of
Manu” was first translated into English in 1794 by Sir William
Jones, judge of the British Supreme Court in Calcutta. Other
notable translations include one made by Professor George
Bühler, which appeared in the series Sacred Books of the East,
Volume 25, in 1886.
Find here the Sanskrit text of Manu Smrti. To read online
or download as PDF other Hindu scriptures like Mahabharata,
Ramayan, Srimad Bhagavat, Bhagavat Gita, Upanishads, etc.,
please visit www.swargarohan.org.
* * *

3.
Sacred Texts - 3 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
मनुःमृितः - ूथमोध्यायः
मनुमेकाममासीनमिभग य महषर्यः ।
ूितपू य यथा यायिमदं वचनमॄुवन ॥् १॥
भगवन सवर्वणार्नां यथावदनुपूवर्शः ।्
अ तरूभवानां च धमार् नो व ु महर्िस ॥२॥
वमेको ःय सवर्ःय वधानःय ःवयंभुवः ।
अिच यःयाूमेयःय कायर्त वाथर् वत ूभो ॥् ३॥
स तैः पृ ःतथा स यगिमतोजा महा मिभः ।
ू युवाचा यर् तान सवार्न महष ौूयतािमित ॥् ् ४॥
आसीिददं तमोभूतमू ातमल णम ।्
अूत यर्म व ेयं ूसु िमव सवर्तः ॥५॥
ततः ःवयंभूभर्गवान य ो यञ्जय नदम ।्
महाभूतािद वृ ोजाः ूादरासीत तमोनुदःु ् ॥६॥
योऽसावती ियमा ः सूआमोऽ य ः सनातनः ।
सवर्भूतमयोऽिच यः स एव ःवयमु भौ ॥७॥
सोऽिभध्याय शर रात ःवात िससृ ु वर् वधाः ूजाः ।् ्
अप एव ससजार्दौ तासु वीयर्मवासृजत ॥् ८॥
तद डमभव ैमं सहॐांशुसमूभम ।्
त ःमञ्ज े ःवयं ॄ ा सवर्लोक पतामहः ॥९॥
आपो नारा इित ूो ा आपो वै नरसूनवः ।
ता यदःयायनं पूव तेन नारायणः ःमृतः ॥१०॥
यत तत कारणम य ं िन यं सदसदा मकम ।् ् ्
ति सृ ः स पु षो लोके ॄ ैित क यर्ते ॥११॥
त ःम न डे स भगवानु ष वा प रव सरम ।्
ःवयमेवा मनो ध्यानात तद डमकरो ि धा ॥् १२॥
ता यां स शकला यां च िदवं भूिमं च िनमर्मे ।
मध्ये योम िदश ा ावपां ःथानं च शा तम ॥् १३॥
उ बहार् मन ैव मनः सदसदा मकम ।्
मनस ा यह कारमिभम तारमी रम ॥् १४॥
महा तमेव चा मानं सवार् ण ऽगुणािन च ।
वषयाणां मह तॄ ण शनैः पञ्चै िया ण च ॥१५॥
तेषां ववयवान सूआमान ष णाम यिमतौजसाम ।् ् ्
संिनवेँया ममाऽासु सवर्भूतािन िनमर्मे ॥१६॥
यन मू यर्वयवाः सूआमाःतानीमा याौय त ष ।्
तःमा छर रिम याहःतःय मूित मनी षणः ॥ु १७॥
तदा वश त भूतािन महा त सह कमर्िभः ।
मन ावयवैः सूआमैः सवर्भूतकृ द ययम ॥् १८॥
तेषािमदं तु स ानां पु षाणां महौजसाम ।्
सूआमा यो मूितर्माऽा यः संभव य यया ययम ॥् १९॥
आ ा ःय गुणं वेषामवा नोित परः परः ।
यो यो यावितथ ैषां स स ताव गुणः ःमृतः ॥२०॥
सवषां तु स नामािन कमार् ण च पृथक पृथक ।् ्
वेदश दे य एवादौ पृथक संःथा िनमर्मे ॥् २१॥
कमार् मनां च देवानां सोऽसृजत ूा णनां ूभुः ।्
साध्यानां च गणं सूआमं य ं चैव सनातनम ॥् २२॥
अ नवायुर व यःतु ऽयं ॄ सनातनम ।्
ददोह य िस ध्यथ ऋचु ्.यजुस ्.सामल णम ॥् २३॥
कालं काल वभ न ऽा ण महांःतथा ।
स रतः सागरान शैलान समािन वषमािन च ॥् ् २४॥

4.
Sacred Texts - 4 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
तपो वाचं रितं चैव कामं च बोधमेव च ।
सृ ं ससजर् चैवैमां ॐ ुिम छ नमाः ूजाः ॥२५॥
कमर्णां च ववेकाथ धमार्धम यवेचयत ।्
ैरयोजय चैमाः सुखदःखािदिभः ूजाः ॥ु २६॥
अ यो माऽा वनािश यो दशाधार्नां तु याः ःमृताः ।
तािभः साधर्िमदं सव संभव यनुपूवर्शः ॥२७॥
यं तु कमर् ण य ःमन स ययु ूथमं ूभुः ।्
स तदेव ःवयं भेजे सृ यमानः पुनः पुनः ॥२८॥
िहंॐािहंॐे मृदबू रे धमार्धमार्वृतानृते ।ु
य यःय सोऽदधात सग तत तःय ःवयमा वशत ॥् ् ् २९॥
यथतुर्िल गा यतर्वः ःवयमेवतुर्पयर्ये ।
ःवािन ःवा यिभप ते तथा कमार् ण देिहनः ॥३०॥
लोकानां तु ववृ ध्यथ मुखबाह पादतः ।ू
ॄा णं ऽयं वैँयं शूिं च िनरवतर्यत ॥् ३१॥
ि धा कृ वाऽ मनो देहमधन पु षोऽभवत ।्
अधन नार तःयां स वराजमसृजत ूभुः ॥् ३२॥
तपःत वाऽसृज यं तु स ःवयं पु षो वरा ।
तं मां व ाःय सवर्ःय ॐ ारं ि जस माः ॥३३॥
अहं ूजाः िससृ ुःतु तपःत वा सुद रम ।ु ्
पतीन ूजानामसृजं महष नािदतो दश ॥् ३४॥
मर िचम य गरसौ पुलः यं पुलहं बतुम ।्
ूचेतसं विस ं च भृगुं नारदमेव च ॥३५॥
एते मनूंःतु स ान यानसृजन भू रतेजसः ।् ्
देवान देविनकायां महष ािमतोजसः ॥् ३६॥
य र ः पशाचां ग धवार् सरसोऽसुरान ।्
नागान सपार्न सुपणा पतॄणां पृथ गणम ॥् ् ् ३७॥
व ुतोऽशिनमेघां रोिहतै िधनूं ष च ।
उ कािनघार्तके तूं योतींंयु चावचािन च ॥३८॥
िक नरान वानरान म ःयान व वधां वह गमान ।् ् ् ्
पशून मृगान मनुंयां यालां ो् ् भयतोदतः ॥३९॥
कृ िमक टपत गां यूकाम कम कु णम ।्
सव च दंशमशकं ःथावरं च पृथ वधम ॥् ४०॥
एवमेतै रदं सव म नयोगान महा मिभः ।्
यथाकमर् तपोयोगात सृ ं ःथावरज गमम ॥् ् ४१॥
येषां तु या शं कमर् भूतानािमह क ितर्तम ।्
तत तथा वोऽिभधाःयािम बमयोगं् च ज मिन ॥४२॥
पशव मृगा ैव याला ोभयतोदतः ।
र ांिस च पशाचा मनुंया जरायुजाः ॥४३॥
अ डजाः प णः सपार् नबा म ःया क छपाः ।
यािन चैवं.ूकारा ण ःथलजा यौदकािन च ॥४४॥
ःवेदजं दंशमशकं यूकाम कम कु णम ।्
ऊंमण ोपजाय ते य चा यत िकं िचद शम ॥् ् ४५॥
उ जाः ःथावराः सव बीजका डूरोिहणः ।
ओषध्यः फलपाका ता बहपुंपफलोपगाः ॥ु ४६॥
अपुंपाः फलव तो ये ते वनःपतयः ःमृताः ।
पु ंपणः फिलन ैव वृ ाःतूभयतः ःमृताः ॥४७॥
गु छगु मं तु व वधं तथैव तृणजातयः ।
बीजका ड हा येव ूताना व य एव च ॥४८॥
तमसा बह पेण वे ताः कमर्हेतुना ।ु
अ तःसं ा भव येते सुखदःखसम वताः ॥ु ४९॥
एतद ताःतु गतयो ॄ ा ाः समुदा ताः ।
घोरेऽ ःमन भूतसंसारे िन यं सततयाियिन ॥् ५०॥

5.
Sacred Texts - 5 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
एवं सव स सृं वैदं मां चािच यपराबमः ।
आ म य तदर्धे भूयः कालं कालेन पीडयन ॥् ५१॥
यदा स देवो जागितर् तदेवं चे ते जगत ।्
यदा ःव पित शा ता मा तदा सव िनमीलित ॥५२॥
त ःमन ःव पित तु ःवःथे कमार् मानः शर रणः ।्
ःवकमर् यो िनवतर् ते मन लािनमृ छित ॥५३॥
युगपत तु ूलीय ते यदा त ःमन महा म् ् िन ।
तदाऽयं सवर्भूता मा सुखं ःव पित िनवृर्तः ॥५४॥
तमोऽयं तु समािौ य िचरं ित ित सै ियः ।
न च ःवं कु ते कमर् तदो बामित मूितर्तः ॥५५॥
यदाऽणुमा ऽको भू वा बीजं ःथाणु च रंणु च ।
समा वशित संसृ ःतदा मूित वमुञ्चित ॥५६॥
एवं स जाम ःव ना यािमदं सव चराचरम ।्
सञ्जीवयित चाजॐं ूमापयित चा ययः ॥५७॥
इदं शा ं तु कृ वाऽसौ मामेव ःवयमािदतः ।
विधव माहयामास मर याद ंः वहं मुनीन ॥् ५८॥
एत वोऽयं भृगुः शा ं ौावियंय यशेषतः ।
एत िह म ोऽिधजगे सवर्मेषोऽ खलं मुिनः ॥५९॥
ततःतथा स तेनो ो मह षर्मनुना भृगुः ।
तानॄवी ऋषीन सवार्न ूीता मा ौूयतािमित ॥् ् ६०॥
ःवायंभुवःयाःय मनोः ष वंँया मनवोऽपरे ।
सृ व तः ूजाः ःवाः ःवा महा मानो महौजसः ॥६१॥
ःवारोिचष ो म तामसो रैवतःतथा ।
चा ुष महातेजा ववःव सुत एव च ॥६२॥
ःवायंभुवा ाः स ैते मनवो भू रतेजसः ।
ःवे ःवेऽ तरे सवर्िमदमु पा ापु राचरम ॥् ६३॥
िनमेषा दश चा ौ च का ा ऽंशत तु ताः कला ।्
ऽंशत कला मुहतर्ः ःयादहोराऽं तु तावतः ॥् ू ६४॥
अहोराऽे वभजते सूय मानुषदै वके ।
रा ऽः ःव नाय भूतानां चे ायै कमर्णामहः ॥६५॥
प ये रा यहनी मासः ू वभागःतु प योः ।
कमर्चे ाःवहः कृ ंणः शु लः ःव नाय शवर्र ॥६६॥
दैवे रा यहनी वष ू वभागःतयोः पुनः ।
अहःतऽोदगयनं रा ऽः ःया द णायनम ॥् ६७॥
ॄा ःय तु पाहःय यत ूमाणं समासतः ।्
एकै कशो युगानां तु बमशःत नबोधत ॥६८॥
च वायार्हः सहॐा ण वषार्णां तत कृ तं युगम ।ु ् ्
तःय ताव शती संध्या संध्यांश तथा वधः ॥६९॥
इतरेषु ससंध्येषु ससंध्यांशेषु च ऽषु ।
एकापायेन वतर् ते सहॐा ण शतािन च ॥७०॥
यदेतत प रस या् तमादावेव चतुयुर्गम ।्
एत ादशसाहॐं देवानां युगमु यते ॥७१॥
दै वकानां युगानां तु सहॐं प रस यया ।
ॄा मेकमह यं तावतीं रा ऽमेव च ॥७२॥
त वै युगसहॐा तं ॄा ं पु यमह वर्दः ।ु
रा ऽं च तावतीमेव तेऽहोराऽ वदो जनाः ॥७३॥
तःय सोऽहिनर्शःया ते ूसु ः ूितबुध्यते ।
ूितबु सृजित मनः सदसदा मकम ॥् ७४॥
मनः सृ ं वकु ते चो मानं िससृ या ।
आकाशं जायते तःमात तःय श दं गुणं वदः॥् ु ७५॥
आकाशात तु वकु वार्णात सवर्ग धवहः शुिचः ।् ्
बलवाञ्जायते वायुः स वै ःपशर्गुणो मतः ॥७६॥

6.
Sacred Texts - 6 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
वायोर प वकु वार्णा वरोिचंणु तमोनुदम ।्
योित प ते भाःवत त पगुणमु यते ॥् ७७॥
योितष वकु वार्णादापो रसगुणाः ःमृताः ।
अ यो ग धगुणा भूिम र येषा सृ रािदतः ॥७८॥
य ूाग ादशसाहॐमुिदतं दै वकं युगम ।् ्
तदेकस ितगुणं म व तरिमहो यते ॥७९॥
म व तरा यस यािन सगर्ः संहार एव च ।
ब ड नवैतत कु ते परमे ी पुनः पुनः ॥् ८०॥
चतुंपात सकलो धमर्ः स यं चैव कृ ते युगे ।्
नाधमणागमः क न मनुंयान ूित वतर्ते ॥् ् ८१॥
इतरेंवागमा धमर्ः पादशः ववरो पतः ।
चौ रकानृतमायािभधर्मर् ापैित पादशः ॥८२॥
अरोगाः सवर्िस ाथार् तुवर्षर्शतायुषः ।
कृ ते ऽेतािदषु ेषामायु॑र्सित पादशः ॥८३॥
वेदो मायुमर् यार्नामािशष ैव कमर्णाम ।्
फल यनुयुगं लोके ूभाव शर रणाम ॥् ८४॥
अ ये कृ तयुगे धमार् ेतायां ापरेऽपरे ।
अ ये किलयुगे नॄणां युग॑ासानु पतः ॥८५॥
तपः परं कृ तयुगे ऽेतायां ानमु यते ।
ापरे य मेवाहदार्नमेकं कलौ युगे ॥ु ८६॥
सवर्ःयाःय तु सगर्ःय गु यथ स महा ुितः ।
मुखबाह प जानां पृथ कमार् यक पयत ॥ू ् ८७॥
अध्यापनमध्ययनं यजनं याजनं तथा ।
दानं ूितमहं चैव ॄा णानामक पयत ॥् ८८॥
ूजानां र णं दानिम याऽध्ययनमेव च ।
वषयेंवूस ऽयःय समासतः ॥८९॥
पशूनां र णं दानिम याऽध्ययनमेव च ।
व ण पथं कु सीदं च वैँयःय कृ षमेव च ॥९०॥
एकमेव तु शूिःय ूभुः कमर् समािदशत ।्
एतेषामेव वणार्नां शुौूषामनसूयया ॥९१॥
ऊध्व नाभेमध्यतरः पु षः प रक ितर्तः ।
तःमान मेध्यतमं वःय मुखमु ं ःवयंभुवा ॥् ९२॥
उ मा गो वाज यें या ॄ ण ैव धारणात ।् ्
सवर्ःयैवाःय सगर्ःय धमर्तो ॄा णः ूभुः ॥९३॥
तं िह ःवयंभूः ःवादाःयात तपःत् वाऽिदतोऽसृजत ।्
ह यक यािभवा ाय सवर्ःयाःय च गु ये ॥९४॥
यःयाःयेन सदाऽ त ह यािन ऽिदवौकसः ।
क यािन चैव पतरः िकं भूतमिधकं ततः ॥९५॥
भूतानां ूा णनः ौे ाः ूा णनां बु जी वनः ।
बु म सु नराः ौे ा नरेषु ॄा णाः ःमृताः ॥९६॥
ॄा णेषु च व ांसो व सु कृ तबु यः ।
कृ तबु षु कतार्रः कतृर्षु ॄ वेिदनः ॥९७॥
उ प रेव वूःय मूितर्धर्मर्ःय शा ती ।
स िह धमार्थर्मु प नो ॄ भूयाय क पते ॥९८॥
ॄा णो जायमानो िह पृिथ यामिधजायते ।
ई रः सवर्भूतानां धमर्कोशःय गु ये॥९९॥
सव ःवं ॄा णःयेदं यत िकं िच जगतीगतम ।् ्
ौैं येनािभजनेनेदं सव वै ॄा णोऽहर्ित ॥१००॥
ःवमेव ॄा णो भु े ःवं वःते ःवं ददाित च ।
आनृशंःया ॄा णःय भुञ्जते ह तरे जनाः ॥१०१॥
तःय कमर् ववेकाथ शेषाणामनुपूवर्शः ।
ःवायंभुवो मनुध मािनदं शा मक पयत ॥् १०२॥

7.
Sacred Texts - 7 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
वदषा ॄा णेनैदमध्येत यं ूय तः ।ु
िशँये य ूव यं स यग़ ना येन के न िचत ॥् ् १०३॥
इदं शा मधीयानो ॄा णः शंिसतोतः ।
मनोवा देहजैिनर् यं कमर्दोषैनर् िल यते ॥१०४॥
पुनाित प ं वंँयां स स परावरान ।्
पृिथवीम प चैवेमां कृ ःनामेकोऽ प सोऽहर्ित ॥१०५॥
इदं ःवः ययनं ौे िमदं बु ववधर्नम ।्
इदं यशःयमायुंयं इदं िनःौेयसं परम ॥् १०६॥
अ ःमन धमऽ खलेनो ौ गुणदोषौ च कमर्णाम ।् ्
चतुणार्म प वणार्नामाचार ैव शा तः ॥१०७॥
आचारः परमो धमर्ः ौु यो ः ःमातर् एव च ।
तःमाद ःमन सदा यु ो िन यं ःयादा मवान ि जः ॥् ् १०८॥
आचारा व युतो वूो न वेदफलम ुते ।
आचारेण तु संयु ः स पूणर्फलभाग भवेत ॥् ् १०९॥
एवमाचारतो ं वा धमर्ःय मुनयो गितम ।्
सवर्ःय तपसो मूलमाचारं जगृहः परम ॥ु ् ११०॥
जगत समु प ं संःकार विधमेव च ।
ोतचय पचारं च ःनानःय च परं विधम ॥् १११॥
दारािधगमनं चैव ववाहानां च ल णम ।्
महाय वधानं च ौा क पं च शा तम ॥् ११२॥
वृ ीनां ल णं चैव ःनातकःय ोतािन च ।
भआयाभआयं च शौचं च ि याणां शु मेव च ॥११३॥
ीधमर्योगं तापःयं मो ं सं यासमेव च ।
रा धमर्म खलं कायार्णां च विनणर्यम ॥् ११४॥
सा ू वधानं च धम ीपुंसयोर प ।
वभागधम ूतं च क टकानां च शोधनम ॥् ११५॥
वैँयशूिोपचारं च स क णार्नां च संभवम ।्
आप म च वणार्नां ूाय विधं तथा ॥११६॥
संसारगमनं चैव ऽ वधं कमर्संभवम ।्
िनःौेयसं कमर्णां च गुणदोषपर णम ॥् ११७॥
देशधमार् जाितधमार्न कु लधमा शा तान ।् ्
पाष डगणधमा शा ेऽ ःम नु वान मनुः ॥् ११८॥
यथैदमु वांशा ं पुरा पृ ो मनुमर्या ।
तथैदं यूयम य म सकाशा नबोधत ॥११९॥
इित मानवे धमर्शा े भृगुूो ायां सिहतायां ूथमोध्यायः ॥

8.
Sacred Texts - 8 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
मनुःमृितः - ि तीयोध्यायः
व ः से वतः स िनर् यम ेषरािगिभः ।
दयेना यनु ातो यो धमर्ःतं िनबोधत ॥१॥
कामा मता न ूशःता न चैवैहाः यकामता ।
का यो िह वेदािधगमः कमर्योग वैिदकः ॥२॥
स क पमूलः कामो वै य ाः स क पसंभवाः ।
ोतािन यमधमार् सव स क पजाः ःमृताः ॥३॥
अकामःय िबया का िच ँयते नैह किहर् िचत ।्
य य िह कु ते िकं िचत तत तत कामःय चे तम ॥् ् ् ् ४॥
तेषु स यग वतर्मानो ग छ यमरलोकताम ।् ्
यथा स क पतां ैह सवार्न कामान सम ुते ॥् ् ५॥
वेदोऽ खलो धमर्मूलं ःमृितशीले च ति दाम ।्
आचार ैव साधूनामा मनःतु रेव च ॥६॥
यः क त कःय िच धम मनुना प रक ितर्तः ।्
स सव ऽिभिहतो वेदे सवर् ानमयो िह सः ॥७॥
सव तु समवेआयैदं िन खलं ानच ुषा ।
ौुितूामा यतो व ान ःवधम िन वशेत वै ॥् ८॥
ौुितःमृ योिदतं धमर्मनुित न िह मानवः ।्
इह क ितर्मवा नोित ूे य चानु मं सुखम ॥् ९॥
ौुितःतु वेदो व ेयो धमर्शा ं तु वै ःमृितः ।
ते सवार्थंवमीमांःये ता यां धम िह िनबर्भौ ॥१०॥
योऽवम येत ते मूले हेतुशा ाौया ि जः ।
स साधुिभबर्िहंकाय ना ःतको वेदिन दकः ॥११॥
वेदः ःमृितः सदाचारः ःवःय च ूयमा मनः ।
एत चतु वर्धं ूाहः सा ाु धमर्ःय ल णम ॥् १२॥
अथर्कामेंवस ानां धमर् ानं वधीयते ।
धम ज ासमानानां ूमाणं परमं ौुितः ॥१३॥
ौुित ैधं तु यऽ ःयात तऽ धमार्वुभौ ःमृतौ ।्
उभाव प िह तौ धम स यगु ौ मनी षिभः ॥१४॥
उिदतेऽनुिदते चैव समयाध्यु षते तथा ।
सवर्था वतर्ते य इतीयं वैिदक ौुितः ॥१५॥
िनषेकािदँमशाना तो म ऽैयर्ःयोिदतो विधः ।
तःय शा ेऽिधकारोऽ ःमन ेयो ना यःय कःय िचत ॥् ् १६॥
सरःवती श योदवन ोयर्द तरम ।्
तं देविनिमर्तं देशं ॄ ावत ूच ते ॥१७॥
त ःमन देशे य आचारः पार् पयर्बमागतः ।
वणार्नां सा तरालानां स सदाचार उ यते ॥१८॥
कु ेऽं च म ःया पञ्चालाः शूरसेनकाः ।
एष ॄ षर्देशो वै ॄ ावतार्दन तरः ॥१९॥
एत देशूसूतःय सकाशादमज मनः ।
ःवं ःवं च रऽं िश ेरन पृिथ यां सवर्मानवाः ॥् २०॥
िहमवि ध्ययोमर्ध्यं यत ूाग वनशनाद प ।् ्
ू यगेव ूयागा च मध्यदेशः ूक ितर्तः ॥२१॥
आ समुिात तु वै पूवार्दा समुिा च प मात ।् ्
तयोरेवा तरं िगय रायार्वत वदबुर्धाः ॥ु २२॥
कृ ंणसारःतु चरित मृगो यऽ ःवभावतः ।
स ेयो य यो देशो ले छदेशः वतः परः ॥२३॥
एता जातयो देशान संौयेरन ूय तः ।् ्
शूिःतु य ःमन क ःमन वा िनवसे वृ किशर्तः ॥् ् २४॥

9.
Sacred Texts - 9 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
एषा धमर्ःय वो योिनः समासेन ूक ितर्ता ।
संभव ाःय सवर्ःय वणर्धमार् नबोधत ॥२५॥
वैिदकै ः कमर्िभः पु यैिनर्षेकािदि र्ज मनाम ।्
कायर्ः शर रसंःकारः पावनः ूे य चैह च ॥२६॥
गाभह मैजार्तकमर्चौडमौञ्जीिनब धनैः ।
बै जकं गािभर्कं चैनं ि जानामपमृ यते ॥२७॥
ःवाध्यायेन ोतैह मै ै व ेने यया सुतैः ।
महाय ै य ै ॄा यं िबयते तनुः ॥२८॥
ूा नािभवधर्नात पुं् सो जातकमर् वधीयते ।
म ऽवत ूाशनं चाःय िहर यमधुस पर्षाम ॥् ् २९॥
नामधेयं दश यां तु ादँयां वाऽःय कारयेत ।्
पु ये ितथौ मुहत वा न ऽे वा गुणा वते ॥ू ३०॥
म ग यं ॄा णःय ःयात ऽयःय बला वतम ।् ्
वैँयःय धनसंयु ं शूिःय तु जुगु सतम ॥् ३१॥
शमर्व ॄा णःय ःया रा ो र ासम वतम ।्
वैँयःय पु संयु ं शूिःय ूेंयसंयुतम ॥् ३२॥
ीणां सुखौ मबू रं वःप ाथ मनोहरम ।्
म ग यं द घर्वणार् तमाशीवार्दािभधानवत ॥् ३३॥
चतुथ मािस कतर् यं िशशोिनर्ंबमणं गृहात ।्
ष ेऽ नूाशनं मािस य वै ं म गलं कु ले ॥३४॥
चूडाकमर् ि जातीनां सवषामेव धमर्तः ।
ूथमेऽ दे तृतीये वा कतर् यं ौुितचोदनात ॥् ३५॥
गभार् मेऽ दे कु व त ॄा णःयौपनायनम ।्
गभार्देकादशे रा ो गभार्त तु ादशे वशः ॥् ३६॥
ॄ वचर्सकामःय काय वूःय पञ्चमे ।
रा ो बलािथर्नः ष े वैँयःयैहािथर्नोऽ मे ॥३७॥
आ षोदशा ॄा णःय सा वऽी नाितवतर्ते ।
आ ा वंशात ऽब धोरा चतु वशते वर्शः ॥् ३८॥
अत ऊध्व ऽयोऽ येते यथाकालमसंःकृ ताः ।
सा वऽीपितता ोा या भव यायर् वगिहर्ताः ॥३९॥
नैतैरपूतै वर्िधवदाप प िह किहर् िचत ।्
ॄा ान यौनां संब धा नाचरे ॄा णः सह ॥् ४०॥
कांणर्रौरवबाःतािन चमार् ण ॄ चा रणः ।
वसीर नानुपू यण शाण ौमा वकािन च ॥४१॥
मौञ्जी ऽवृत समा आणा कायार् वूःय मे् खला ।
ऽयःय तु मौव या वैँयःय शणता तवी ॥४२॥
मुञ्जालाभे तु कतर् याः कु शाँम तकब वजैः ।
ऽवृता म थनैके न ऽिभः पञ्चिभरेव वा ॥४३॥
कापार्समुपवीतं ःया वूःयौध्वर्वृतं ऽवृत ।्
शणसूऽमयं रा ो वैँयःया वकसौ ऽकम ॥् ४४॥
ॄा णो बै वपालाशौ ऽयो वाटखािदरौ ।
पैलवौद बरौ वैँयो द डानहर् त धमर्तः ॥ु ४५॥
के शा तको ॄा णःय द डः कायर्ः ूमाणतः ।
ललाटस मतो रा ः ःयात तु नासा तको वशः ॥् ४६॥
ऋजवःते तु सव ःयुरोणाः सौ यदशर्नाः ।
अनु ेगकरा नॄणां स वचोऽन नद षताः ॥ू ४७॥
ूितगृ े सतं द डमुपःथाय च भाःकरम ।्
ूद णं पर या नं चरे भै ं यथा विध ॥४८॥
भव पूव चरे भै मुपनीतो ि जो मः ।
भव मध्यं तु राज यो वैँयःतु भवद रम ॥ु ् ४९॥
मातरं वा ःवसारं वा मातुवार् भिगनीं िनजाम ।्
िभ ेत िभ ां ूथमं या चैनं नावमानयेत ॥् ५०॥

10.
Sacred Texts - 10 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
समा य तु त भै ं यावद नममायया ।
िनवे गुरवेऽ ीयादाच य ूा ुखः शुिचः ॥५१॥
आयुंयं ूा ुखो भु े यशःयं द णामुखः ।
िौयं ू य ुखो भु े ऋतं भु े ुद ुखः ॥५२॥
उपःपृँय ि जो िन यम नम ात समािहतः ।्
भु वा चौपःपृशेत स यग ः खािन च संःपृशेत ॥् ् ५३॥
पूजयेदशनं िन यम ा चैतदकु सयन ।्
ं वा ंयेत ूसीदे च ूितन दे च सवर्शः ॥् ५४॥
पू जतं शनं िन यं बलमूज च य छित ।
अपू जतं तु त भु मुभयं नाशयेिददम ॥् ५५॥
नौ छ ं कःय िच द ा ना ादेतत तथाऽ तरा ।्
न चैवा यशनं कु यार् न चौ छ ः व िच ोजेत ॥् ५६॥
अनारो यमनायुंयमःव य चाितभोजनम ।्
अपु यं लोक वि ं तःमात तत प रवजर्येत ॥् ् ् ५७॥
ॄा ेण वूःतीथन िन यकालमुपःपृशेत ।्
कायऽैदिशका यां वा न प येण कदा चन ॥५८॥
अ गु मूलःय तले ॄा ं तीथ ूच ते ।
कायम गुिलमूलेऽमे देवं प यं तयोरधः ॥५९॥
ऽराचामेदपः पूव ि ः ूमृ यात ततो मुखम ।् ्
खािन चैव ःपृशेद रा मानं िशर एव च ॥६०॥
अनुंणािभरफे नािभर ःतीथन धमर् वत ।्
शौचे सुः सवर्दाऽचामेदेका ते ूागुद ुखः ॥६१॥
ािभः पूयते वूः क ठगािभःतु भूिमपः ।
वैँयोऽ ः ूािशतािभःतु शूिः ःपृ ािभर ततः ॥६२॥
उ ते द णे पाणावुपवी यौ यते ि जः ।ृ
स ये ूाचीनावीती िनवीती क ठस जने ॥६३॥
मेखलाम जनं द डमुपवीतं कम डलुम ।्
अ सु ूाःय वन ािन गृ ता यािन म ऽवत ॥् ६४॥
के शा तः षोडशे वष ॄा णःय वधीयते ।
राज यब धो ार् वंशे वैँयःय यिधके मतः ॥६५॥
अम ऽका तु काययं ीणामावृदशेषतः ।
संःकाराथ शर रःय यथाकालं यथाबमम ॥् ६६॥
वैवािहको विधः ीणां संःकारो वैिदकः ःमृतः ।
पितसेवा गुरौ वासो गृहाथ ऽ नप रिबया ॥६७॥
एष ूो ो ि जातीनामौपनायिनको विधः ।
उ प यञ्जकः पु यः कमर्योगं िनबोधत ॥६८॥
उपनीयं गु ः िशंयं िश ये शौचमािदतः ।
आचारम नकाय च संध्यौपासनमेव च ॥६९॥
अध्येंयमाणः वाचा तो यथाशा मुद ुखः ।
ॄ ाञ्जिलकृ तोऽध्या यो लघुवासा जतै ियः ॥७०॥
ॄ ार भेऽवसाने च पादौ मा ौ गुरोः सदा ।
संह य हःतावध्येयं स िह ॄ ाञ्जिलः ःमृतः ॥७१॥
य यःतपा णना कायर्मुपस महणं गुरोः ।
स येन स यः ःू यो द णेन च द णः ॥७२॥
अध्येंयमाणं तु गु िनर् यकालमत ितः ।
अधींव भो इित ॄूया वरामोऽ ः वित चारमेत ॥् ७३॥
ॄ णः ूणवं कु यार्दादाव ते च सवर्दा ।
ॐव यनो कृ तं पूव परःता च वशीयर्ित ॥७४॥
ूा कू लान पयुर्पासीनः प वऽै ैव पा वतः ।्
ूाणायामै िभः पूतःतत ओंकारमहर्ित ॥७४॥
अकारं चा युकारं च मकारं च ूजापितः ।
वेदऽया नरदह भूभुर्वः ःव रतीित च ॥ु ७६॥

11.
Sacred Texts - 11 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
ऽ य एव तु वेदे यः पादं पादमददहत ।ू ु ्
तिद यच ऽःयाः सा व याः परमे ी ूजापितः ॥७७॥
एतद रमेतां च जपन या ितपू वर्काम ।् ्
संध्ययोवद व वूो वेदपु येन यु यते ॥७८॥
सहॐकृ वः व यःय बिहरेतत ऽकं ि जः ।्
महतोऽ येनसो मासात वचैवािह वर्मु यते ॥् ७९॥
एतयाऋचा वसंयु ः काले च िबयया ःवया ।
ॄ ऽय व ोिनगर्हर्णां याित साधुषु ॥८०॥
ओंकारपू वर्का ःतॐो महा या तयोऽ ययाः ।
ऽपदा चैव सा वऽी व ेयं ॄ णो मुखम ॥् ८१॥
योऽधीतेऽह यह येतां ऽी ण वषार् यत ितः ।
स ॄ परम येित वायुभूतः खमूितर्मान ॥् ८२॥
एका रं परं ॄ ूाणायामः परं तपः ।
सा व याःतु परं ना ःत मौनात स यं विशंयते ॥् ८३॥
र त सवार् वैिद यो जुहोितयजितिबयाः ।
अ रं दंकरं ेयं ॄ चैव ूजापितः ॥ु ८४॥
विधय ाज जपय ो विश ो दशिभगुर्णैः ।्
उपांशुः ःया शतगुणः साहॐो मानसः ःमृतः ॥८५॥
ये पाकय ाः च वारो विधय सम वताः ।
सव ते जपय ःय कलां नाहर् त षोडशीम ॥् ८६॥
ज येनैव तु संिसध्ये ॄा णो नाऽ संशयः ।
कु यार्द य न वा कु यार्न मैऽो ॄा ण उ यते ॥् ८७॥
इ ियाणां वचरतां वषयेंवपहा रषु ।
संयमे य माित े व ान य तै् व वा जनाम ॥् ८८॥
एकादशे िया याहयार्िन पूव मनी षणः ।ु
तािन स यक ूवआयािम यथावदनुपूवर्शः ॥् ८९॥
ौोऽं वक च ुषी ज ा नािसका चैव पञ्चमी ।्
पायूपःथं हःतपादं वाक चैव दशमी ःमृता ॥् ९०॥
बु िया ण पञ्चैषां ौोऽाद यनुपूवर्शः ।
कम िया ण पञ्चैषां पा वाद िन ूच ते ॥९१॥
एकादशं मनो ेयं ःवगुणेनौभया मकम ।्
य ःमन जते जतावेतौ भवतः पञ्चकौ गणौ ॥् ९२॥
इ ियाणां ूस गेन दोषं ऋ छ यसंशयम ।्
संिनय य तु ता येव ततः िस ं िनग छित ॥९३॥
न जातु कामः कामानामुपभोगेन शा यित ।
ह वषा कृ ंणव मव भूय एवािभवधर्ते ॥९४॥
य ैतान ूा नुयात सवार्न य ैतान के वलांः यजेत ।् ् ् ् ्
छूापणात सवर्कामानां प र यागो विशंयते ॥् ९५॥
न तथैतािन श य ते संिनय तुमसेवया ।
वषयेषु ूजु ािन यथा ानेन िन यशः ॥९६॥
वेदाः याग य ा िनयमा तपांिस च ।
न वूद भावःय िस ं ग छित किहर् िचत ॥ु ् ९७॥
ौु वा ःपृं वा च ं वा च भु वा या वा च यो नरः ।
न ंयित लायित वा स व ेयो जतै ियः ॥९८॥
इ ियाणां तु सवषां य ेकं रती ियम ।्
तेनाःय रित ू ा तेः पादािदवोदकम ॥् ९९॥
वशे कृ वे ियमामं संय य च मनःतथा ।
सवार्न संसाधयेदथार्न वन योगतःतनुम ॥् ् ् १००॥
पूवा संध्यां जपं ःत ेत सा वऽीमाऽकर् दशर्नात ।् ्
प मां तु समासीनः स यग ऋ वभावनात ॥् ् १०१॥
पूवा संध्यां जपं ःत नैशमेनो यपोहित ।
प मां तु समासीनो मलं ह त िदवाकृ तम ॥् १०२॥

12.
Sacred Texts - 12 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
न ित ित तु यः पूवा नौपाःते य प माम ।्
स शूिव बिहंकायर्ः सवर्ःमा ि जकमर्णः ॥१०३॥
अपां समीपे िनयतो नै यकं विधमा ःथतः ।
सा वऽीम यधीयीत ग वाऽर यं समािहतः ॥१०४॥
वेदौपकरणे चैव ःवाध्याये चैव नै यके ।
नानुरोधोऽः यनध्याये होमम ऽेषु चैव िह ॥१०५॥
नै यके नाः यनध्यायो ॄ सऽं िह तत ःमृतम ।् ्
ॄ ाहितहतं पु यमनध्यायवष कृ तम ॥ु ु ् १०६॥
यः ःवाध्यायमधीतेऽ दं विधना िनयतः शुिचः ।
तःय िन यं र येष पयो दिध घृतं मधु ॥१०७॥
अ नी धनं भै चयार्मधःश यां गुरोिहर्तम ।्
आ समावतर्नात कु यार्त कृ तोपनयनो ि जः ॥् ् १०८॥
आचायर्पुऽः शुौूषु ार्नदो धािमर्कः शुिचः ।
आ ः श ोऽथर्दः साधुः ःवोऽध्या या दश धमर्तः ॥१०९॥
नापृ ः कःय िच ॄूया न चा यायेन पृ छतः ।
जान न प िह मेधावी जडव लोक आचरेत ॥् ११०॥
अधमण च यः ूाह य ाधमण पृ छित ।
तयोर यतरः ूैित व ेषं वाऽिधग छित ॥१११॥
धमार्थ यऽ न ःयातां शुौूषा वाऽ प ति धा ।
तऽ व ा न व या शुभं बीजिमवौषरे ॥११२॥
व यैव समं कामं मतर् यं ॄ वािदना ।
आप प िह घोरायां न वेनािम रणे वपेत ॥् ११३॥
व ा ॄा णमे याह शेविधःतेऽ ःम र माम ।्
असूयकाय मां मादाःतथा ःयां वीयर्व मा ॥११४॥
यमेव तु शुिचं व ा नयतॄ चा रणम ।्
तःमै मां ॄूिह वूाय िनिधपायाूमािदने ॥११५॥
ॄ यः वननु ातमधीयानादवा नुयात ।्
स ॄ ःतेयसंयु ो नरकं ूितप ते ॥११६॥
लौिककं वैिदकं वाऽ प तथाऽध्या मकमेव वा ।
आदद त यतो ानं तं पूवर्मिभवादयेत ॥् ११७॥
सा वऽीमाऽसारोऽ प वरं वूः सुय ऽतः ।
नाय ऽत वेदोऽ प सवार्शी सवर् वबयी ॥११८॥
श याऽऽसनेऽध्याच रते ौेयसा न समा वशेत ।्
श याऽऽसनःथ ैवेनं ू यु थायािभवादयेत ॥् ११९॥
ऊध्व ूाणा ु बम त यूनः ःथ वर आयित ।
ू यु थानािभवादा यां पुनःतान ूितप ते ॥् १२०॥
अिभवादनशीलःय िन यं वृ ोपसे वनः ।
च वा र तःय वधर् ते आयुधर्म यशो बलम ॥् १२१॥
अिभवादात परं वूो यायांसमिभवादयन ।् ्
असौ नामाहमःमीित ःवं नाम प रक तर्येत ॥् १२२॥
नामधेयःय ये के िचदिभवादं न जानते ।
तान ूा ोऽहिमित ॄूयात यः सवार्ःतथैव च ॥् ् १२३॥
भोःश दं क तर्येद ते ःवःय ना नोऽिभवादने ।
ना नां ःव पभावो िह भोभाव ऋ षिभः ःमृतः ॥१२४॥
आयुंमान भव सौ यैित वा यो वूोऽिभवादने ।्
अकार ाःय ना नोऽ ते वा यः पूवार् रः लुतः ॥१२५॥
यो न वे यिभवादःय वूः ू यिभवादनम ।्
नािभवा ः स वदषा यथा शूिःतथैव सः ॥ु १२६॥
ॄा णं कु शलं पृ छेत ऽब धुमनामयम ।् ्
वैँयं ेमं समाग य शूिमारो यमेव च ॥१२७॥
अवा यो द तो ना ना यवीयान प यो भवेत ।्
भोभव पूवर्कं वेनमिभभाषेत धमर् वत ॥् १२८॥

13.
Sacred Texts - 13 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
परप ी तु या ी ःयादसंब धा च योिनतः ।
तां ॄूया भवती येवं सुभगे भिगनीित च ॥१२९॥
मातुलां पतृ यां शुरान ऋ वजो गु न ।् ्
असावहिमित ॄूयात ू यु थाय यवीयसः ॥् १३०॥
मातृ सा मातुलानी ौूरथ पतृ सा ।
संपू या गु प ीवत समाःता गु भायर्या ॥् १३१॥
ॅातुभार्य पस मा ा सवणार्ऽह यह य प ।
वूोंय तूपस मा ा ाितसंब धयो षतः ॥१३२॥
पतुभर्िग यां मातु यायःयां च ःवसयर् प ।
मातृव वृ माित ेन माता ता यो गर यसी ॥् १३३॥
दशा दा यं पौरस यं पञ्चा दा यं कलाभृताम ।्
य दपूव ौो ऽयाणां ःव पेना प ःवयोिनषु ॥१३४॥
ॄा णं दशवष तु शतवष तु भूिमपम ।्
पतापुऽौ वजानीया ॄा णःतु तयोः पता ॥१३५॥
व ं ब धुवर्यः कमर् व ा भवित पञ्चमी ।
एतािन मा यःथानािन गर यो य यद रम ॥ु ् १३६॥
पञ्चानां ऽषु वणषु भूयांिस गुणव त च ।
यऽ ःयुः सोऽऽ मानाहर्ः शूिोऽ प दशमीं गतः ॥१३७॥
चिबणो दशमीःथःय रोिगणो भा रणः याः ।
ःनातकःय च रा प था देयो वरःय च ॥१३८॥
तेषां तु समवेतानां मा यौ ःनातकपािथर्वौ ।
राजःनातकयो ैव ःनातको नृपमानभाक ॥् १३९॥
उपनीय तु यः िशंयं वेदमध्यापये ि जः ।
सक पं सरहःयं च तमाचाय ूच ते ॥१४०॥
एकदेशं तु वेदःय वेदा गा य प वा पुनः ।
योऽध्यापयित वृ यथर्मुपाध्यायः स उ यते ॥१४१॥
िनषेकाद िन कमार् ण यः करोित यथा विध ।
संभावयित चा नेन स वूो गु यते ॥१४२॥
अ याधेयं पाकय ान न ोमािदकान मखान ।् ्
यः करोित वृतो यःय स तःय वर्िगहो यते ॥१४३॥
य आवृणो य वतथं ॄ णा ौवणावुभौ ।
स माता स पता ेयःतं न ि ेत कदा चन ॥ु ् १४४॥
उपाध्यायान दशाचायर् आचायार्णां शतं पता ।्
सहॐं तु पतॄन माता गौरवेणाित र यते ॥् १४५॥
उ पादकॄ दाऽोगर्र यान ॄ् दः पता ।
ॄ ज म िह वूःय ूे य चैह च शा तम ॥् १४६॥
कामान माता पता चैनं यद पादयतो िमथः ।् ु
संभूितं तःय तां व ा य योनाविभजायते ॥१४७॥
आचायर्ः वःय यां जाितं विधव वेदपारगः ।
उ पादयित सा व या सा स या साऽजराऽमरा ॥१४८॥
अ पं वा बह वा यःय ौुतःयौपकरोित यः ।ु
तमपीह गु ं व ा ौुतौपिबयया तया ॥१४९॥
ॄा ःय ज मनः कतार् ःवधमर्ःय च शािसता ।
बालोऽ प वूो वृ ःय पता भवित धमर्तः ॥१५०॥
अध्यापयामास पतॄन िशशुरा गरसः क वः ।्
पुऽका इित हौवाच ानेन प रगृ तान ॥् १५१॥
ते तमथर्मपृ छ त देवानागतम यवः ।
देवा ैतान समे यौचु यार् यं वः िशशु वान ॥् ् १५२॥
अ ो भवित वै बालः पता भवित म ऽदः ।
अ ं िह बालिम याहः पते येव तु म ऽदम ॥ु ् १५३॥
न हायनैनर् पिलतैनर् व ेन न ब धुिभः ।
ऋषय िबरे धम योऽनूचानः स नो महान ॥् १५४॥

14.
Sacred Texts - 14 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
वूाणां ानतो यैं यं ऽयाणां तु वीयर्तः ।
वैँयानां धा यधनतः शूिाणामेव ज मतः ॥१५५॥
न तेन वृ ो भवित येनाःय पिलतं िशरः ।
यो वै युवाऽ यधीयानःतं देवाः ःथ वरं वदः ॥ु १५६॥
यथा का मयो हःती यथा चमर्मयो मृगः ।
य वूोऽनधीयान यःते नाम बॅित ॥१५७॥
यथा ष ढोऽफलः ीषु यथा गौगर् व चाफला ।
यथा चा ेऽफलं दानं तथा वूोऽनृचोऽफलः ॥१५८॥
अिहंसयैव भूतानां काय ौेयोऽनुशासनम ।्
वाक चैव मधुरा आणा ूयो या धमर्िम छता ॥् १५९॥
यःय वा नसी शु े स यग गु् े च सवर्दा ।
स वै सवर्मवा नोित वेदा तोपगतं फलम ॥् १६०॥
ना ं तुदः ःयादात ऽ प न परिोहकमर्धीः ।
ययाऽःयोि जते वाचा नालो यां तामुद रयेत ॥् १६१॥
स माना ॄा णो िन यमुि जेत वषािदव ।
अमृतःयेव चाका ेदवमानःय सवर्दा ॥१६२॥
सुखं वमतः शेते सुखं च ूितबुध्यते ।
सुखं चरित लोके ऽ ःम नवम ता वनँयित ॥१६३॥
अनेन बमयोगेन संःकृ ता मा ि जः शनैः ।
गुरौ वसन स ञ्चनुया ॄ ािधगिमकं तपः ॥् १६४॥
तपो वशेषै वर् वधैोर्तै विधचोिदतैः ।
वेदः कृ ःनोऽिधग त यः सरहःयो ि ज मना ॥१६५॥
वेदमेव सदाऽ यःयेत तपःत यन ि जो मः ।् ्
वेदा यासो िह वूःय तपः परिमहौ यते ॥१६६॥
आ हैव स नखामे यः परमं त यते तपः ।
यः ॐ य प ि जोऽधीते ःवाध्यायं श तोऽ वहम ॥् १६७॥
योऽनधी य ि जो वेदम यऽ कु ते ौमम ।्
स जीव नेव शूि वमाशु ग छित सा वयः ॥१६८॥
मातुरमेऽिधजननं ि तीयं मौ ञ्जब धने ।
तृतीयं य द ायां ि जःय ौुितचोदनात ॥् १६९॥
तऽ य ॄ ज माःय मौञ्जीब धनिचि तम ।्
तऽाःय माता सा वऽी पता वाचायर् उ यते ॥१७०॥
वेदूदानादाचाय पतरं प रच ते ।
न ःमन यु यते कमर् िक ञ्चदा मौ ञ्जब धनात ॥् ् १७१॥
नािभ याहारये ॄ ःवधािननयना ऋते ।
शूिेण िह समःताव याव वेदे न जायते ॥१७२॥
कृ तौपनयनःयाःय ोतादेशनिमंयते ।
ॄ णो महणं चैव बमेण विधपूवर्कम ॥् १७३॥
य ःय विहतं चमर् यत सूऽं या च् मेखला ।
यो द डो य च वसनं तत तदःय ोतेंव प ॥् १७४॥
सेवेतैमांःतु िनयमान ॄ चार गुरौ वसन ।् ्
स नय यै ियमामं तपोवृ ध्यथर्मा मनः ॥१७५॥
िन यं ःना वा शुिचः कु यार् देव षर् पतृतपर्णम ।्
देवता यचर्नं चैव सिमदाधानमेव च ॥१७६॥
वजर्येन मधु् मांसं च ग धं मा यं रसान यः ।्
शु ािन यािन सवार् ण ूा णनां चैव िहंसनम ॥् १७७॥
अ य गमञ्जनं चाआणो पान छऽधारणम ।्
कामं बोधं च लोभं च नतर्नं गीतवादनम ॥् १७८॥
ूतं च जनवादं च प रवादं तथाऽनृतम ।्
ीणां च ूे णाल भमुपघातं परःय च ॥१७९॥
एकः शयीत सवर्ऽ न रेतः ःक दयेत व िचत ।् ्
कामा िह ःक दयन रेतो िहन ःत ोतमा मनः ॥् १८०॥

15.
Sacred Texts - 15 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
ःव ने िस वा ॄ चार ि जः शुबमकामतः ।
ःना वाऽकर् मचर्िय वा ऽः पुनमार्िम यृचं जपेत ॥् १८१॥
उदकु भं सुमनसो गोशकृ मृ काकु शान ।्
आहरे यावदथार्िन भै ं चाहरह रेत ॥् १८२॥
वेदय ैरह नानां ूशःतानां ःवकमर्सु ।
ॄ चायार्हरे भै ं गृहे यः ूयतोऽ वहम ॥् १८३॥
गुरोः कु ले न िभ ेत न ाितकु लब धुषु ।
अलाभे व यगेहानां पूव पूव ववजर्येत ॥् १८४॥
सव वा प चरे मामं पूव ानामसंभवे ।
िनय य ूयतो वाचमिभशःतांःतु वजर्येत ॥् १८५॥
दरादा य सिमधः स नदध्या वहायिस ।ू
सायंूात जुहयात तािभर नमत ितः ॥ु ् १८६॥
अकृ वा भै चरणमसिमध्य च पावकम ।्
अनातुरः स राऽमवक णर्ोतं चरेत ॥् १८७॥
भै ेण वतर्ये न यं नैका नाद भवे ोती ।
भै ेण ोितनो वृ पवाससमा ःमृता ॥१८८॥
ोतव देवदैव ये प ये कमर् यथ षर्वत ।्
कामम यिथर्तोऽ ीया ोतमःय न लु यते ॥१८९॥
ॄा णःयैव कमतदपिद ं मनी षिभः ।ु
राज यवैँययोः वेवं नैतत कमर् वधीयते ॥् १९०॥
चोिदतो गु णा िन यमूचोिदत एव वा ।
कु यार्दध्ययने य माचायर्ःय िहतेषु च ॥१९१॥
शर रं चैव वाचं च बु ियमनांिस च ।
िनय य ूाञ्जिल ःत े वी माणो गुरोमुर्खम ॥् १९२॥
िन यमु तपा णः ःयात साध्वाचारः सुसंवृतः ।ृ ्
आःयतािमित चौ ः स नासीतािभमुखं गुरोः ॥१९३॥
ह ना नव वेषः ःयात सवर्दा गु स नधौ ।्
उ ेत ूथमं चाःय चरमं चैव सं वशेत ॥् ् १९४॥
ूितौावणसंभाषे शयानो न समाचरेत ।्
नासीनो न च भुञ्जानो न ित न परा ुखः ॥१९५॥
आसीनःय ःथतः कु यार्दिभग छंःतु ित तः ।
ू यु य वाोजतः प ा धावंःतु धावतः ॥१९६॥
परा ुखःयािभमुखो दरःथःये य चा तकम ।ू ्
ूण य तु शयानःय िनदेशे चैव ित तः ॥१९७॥
नीचं श याऽऽसनं चाःय िन यं ःया गु स नधौ ।
गुरोःतु च ु वर्षये न यथे ासनो भवेत ॥् १९८॥
नौदाहरेदःय नाम परो म प के वलम ।्
न चैवाःयानुकु व त गितभा षतचे तम ॥् १९९॥
गुरोयर्ऽ प रवादो िन दा वाऽ प ूवतर्ते ।
कण तऽ पधात यौ ग त यं वा ततोऽ यतः ॥२००॥
पर वादात खरो भवित ा वै भवित िन दकः ।्
प रभो ा कृ िमभर्वित क टो भवित म सर ॥२०१॥
दरःथो नाचर्येदेनंू न बु ो ना तके याः ।
यानासनःथ ैवैनमव ािभवादयेत ॥् २०२॥
ूितवातेऽनुवाते च नासीत गु णा सह ।
असंौवे चैव गुरोनर् िकं िचद प क तर्येत ॥् २०३॥
गोऽ ौ यानूासादूःतरेषु कटेषु च ।
आसीत गु णा साध िशलाफलकनौषु च ॥२०४॥
गुरोगुर्रौ स निहते गु व वृ माचरेत ।्
न चािनसृ ो गु णा ःवान गु निभवादयेत ॥् ् २०५॥
व ागु ंवेवमेव िन या वृ ः ःवयोिनषु ।
ूितषेध सु चाधमार् िहतं चोपिदश ःव प ॥२०६॥

16.
Sacred Texts - 16 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
ौेयःसु गु व वृ ं िन यमेव समाचरेत ।्
गु पुऽेषु चायषु गुरो ैव ःवब धुषु ॥२०७॥
बालः समानज मा वा िशंयो वा य कमर् ण ।
अध्यापयन गु सुतो गु व मानमहर्ित ॥् २०८॥
उ सादनं च गाऽाणां ःनापनौ छ भोजने ।
न कु यार् गु पुऽःय पादयो ावनेजनम ॥् २०९॥
गु वत ूितपू याः ःयुः सवणार् गु यो षतः ।्
असवणार्ःतु स पू याः ू यु थानािभवादनैः ॥२१०॥
अ यञ्जनं ःनापनं च गाऽो सादनमेव च ।
गु प या न कायार् ण के शानां च ूसाधनम ॥् २११॥
गु प ी तु युवितनार्िभवा ैह पादयोः ।
पूणर् वंशितवषण गुणदोषौ वजानता ॥२१२॥
ःवभाव एष नार णां नराणािमह दषणम ।ू ्
अतोऽथार् न ूमा त ूमदासु वप तः ॥२१३॥
अ व ांसमलं लोके व ांसम प वा पुनः ।
ूमदा ु पथं नेतुं कामबोधवशानुगम ॥् २१४॥
माऽा ःवॐा दिहऽा वा न व व ासनो भवेत ।ु ्
बलवािन ियमामो व ांसम प कषर्ित ॥२१५॥
कामं तु गु प ीनां युवतीनां युवा भु व ।
विधव व दनं कु यार्दसावहिमित ॄुवन ॥् २१६॥
वूोंय पादमहणम वहं चािभवादनम ।्
गु दारेषु कु व त सतां धमर्मनुःमरन ॥् २१७॥
यथा खनन खिनऽेण नरो वायर्िधग छित ।्
तथा गु गतां व ां शुौूषुरिधग छित ॥२१८॥
मु डो वा जिटलो वा ःयादथ वा ःया शखाजटः ।
नैनं मामेऽिभिन लोचेत सूय ना युिदयात व िचत ॥् ् ् २१९॥
तं चेद युिदयात सूयर्ः शयानं कामचारतः ।्
िन लोचे वाऽ य व ानाज जप नुपवसे िदनम ॥् ् २२०॥
सूयण िभिनमुर् ः शयानोऽ युिदत यः ।
ूाय मकु वार्णो यु ः ःयान महतेनसा ॥् २२१॥
आच य ूयतो िन यमुभे संध्ये समािहतः ।
शुचौ देशे जपञ्ज यमुपासीत यथा विध ॥२२२॥
यिद ी य वरजः ौेयः िकं िचत समाचरेत ।् ्
तत सवर्माचरे यु ो यऽ चाःय रमेन मनः ॥् ् २२३॥
धमार्थार्वु यते ौेयः कामाथ धमर् एव च ।
अथर् एवैह वा ौेय वगर् इित तु ःथितः ॥२२४॥
आचायर् पता चैव माता ॅाता च पूवर्जः ।
नातना यवम त या ॄा णेन वशेषतः ॥२२५॥
आचाय ॄ णो मूितर्ः पता मूितर्ः ूजापतेः ।
माता पृिथ या मूितर्ःतु ॅाता ःवो मूितर्रा मनः ॥२२६॥
यं माता पतरौ लेशं सहेते संभवे नृणाम ।्
न तःय िनंकृ ितः श या कतु वषर्शतैर प ॥२२७॥
तयोिनर् यं ूयं कु यार्दाचायर्ःय च सवर्दा ।
तेंवेव ऽषु तु ेषु तपः सव समा यते ॥२२८॥
तेषां ऽयाणां शुौूषा परमं तप उ यते ।
न तैरन यनु ातो धमर्म यं समाचरेत ॥् २२९॥
त एव िह ऽयो लोकाःत एव ऽय आौमाः ।
त एव िह ऽयो वेदाःत एवौ ा योऽ नयः ॥२३०॥
पता वै गाहर्प योऽ नमार्ताऽ नदर् णः ःमृतः ।
गु राहवनीयःतु साऽ नऽेता गर यसी ॥२३१॥
ऽंवूमा नेतेषु ऽीन लोकान वजये गृह ।् ्
द यमानः ःववपुषा देवव िद व मोदते ॥२३२॥

17.
Sacred Texts - 17 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
इमं लोकं मातृभ या पतृभ या तु मध्यमम ।्
गु शुौूषया वेवं ॄ लोकं सम ुते ॥२३३॥
सव तःया ता धमार् यःयैते ऽय आ ताः ।
अना ताःतु यःयैते सवार्ःतःयाफलाः िबयाः ॥२३४॥
यावत ऽयःते जीवेयुःताव ा यं समाचरेत ।् ्
तेंवेव िन यं शुौूषां कु यार्त ूयिहते रतः ॥् २३५॥
तेषामनुपरोधेन पार यं य यदाचरेत ।्
तत त नवेदयेत ते यो मनोवचनकमर्िभः ॥् ् २३६॥
ऽंवेते ंवितकृ यं िह पु षःय समा यते ।
एष धमर्ः परः सा ादपधम ऽ य उ यते ॥ु २३७॥
ौ धानः शुभां व ामादद तावराद प ।
अ याद प परं धम ीर ं दंकु लाद प ॥ु २३८॥
वषाद यमृतं मा ं बालाद प सुभा षतम ।्
अिमऽाद प स ममेध्याद प काञ्चनम ॥ृ ् २३९॥
यो र ा यथो व ा धमर्ः शौचं सुभा षतम ।्
व वधािन च िश पािन समादेयािन सवर्तः ॥२४०॥
अॄा णादध्यायनमाप काले वधीयते ।
अनुो या च शुौूषा यावदध्यायनं गुरोः ॥२४१॥
नाॄा णे गुरौ िशंयो वासमा य तकं वसेत ।्
ॄा णे वाऽननूचाने का न गितमनु माम ॥् ् २४२॥
यिद वा य तकं वासं रोचयेत गुरोः कु ले ।
यु ः प रचरेदेनमा शर र वमो णात ॥् २४३॥
आ समा ेः शर रःय यःतु शुौूषते गु म ।्
स ग छ यञ्जसा वूो ॄ णः स शा तम ॥् २४४॥
न पूव गुरवे िकं िचदपकु व त धमर् वत ।ु ्
ःनाःयंःतु गु णाऽ ः श या गु थर्माहरेत ॥् २४५॥
ेऽं िहर यं गाम ं छऽौपानहमासनम ।्
धा यं शाकं च वासांिस गुरवे ूीितमावहेत ॥् २४६॥
आचाय तु खलु ूेते गु पुऽे गुणा वते ।
गु दारे स प डे वा गु व वृ माचरेत ॥् २४७॥
एतेंव व मानेषु ःथानासन वहारवान ।्
ूयुञ्जानोऽ नशुौूषां साधये देहमा मनः ॥२४८॥
एवं चरित यो वूो ॄ चयर्म व लुतः ।
स ग छ यु मःथानं न चैह जायते पुनः ॥२४९॥
इित मानवे धमर्शा े भृगुूो ायां सिहतायां ि तीयोध्यायः ॥

18.
Sacred Texts - 18 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
मनुःमृितः - तृतीयोध्यायः
ष ऽंशदा दकं चय गुरौ ऽैवेिदकं ोतम ।्
तदिधर्कं पािदकं वा महणा तकमेव वा ॥१॥
वेदानधी य वेदौ वा वेदं वाऽ प यथाबमम ।्
अ व लुतॄ चय गृहःथाौममावसेत ॥् २॥
तं ूतीतं ःवधमण ॄ दायहरं पतुः ।
ॐ वणं त प आसीनमहर्येत ूथमं गवा ॥् ३॥
गु णानुमतः ःना वा समावृ ो यथा विध ।
उ हेत ि जो भाया सवणा ल णा वताम ॥् ४॥
अस प डा च या मातुरसगोऽा च या पतुः ।
सा ूशःता ि जातीनां दारकमर् ण मैथुने ॥५॥
महा य प समृ ािन गोऽजा वधनधा यतः ।
ीसंब धे दशैतािन कु लािन प रवजर्येत ॥् ६॥
ह निबयं िनँपु षं िनँछ दो रोमशाशर्सम ।्
यामया यऽपःमा र ऽकु कु लािन च ॥् ७॥
नो हेत ् क पलां क यां नािधका गीं न रोिगणीम ।्
नालोिमकां नाितलोमां न वाचाटां न प गलाम ॥् ८॥
नऋ वृ नद ना नीं ना यपवर्तनािमकाम ।्
न पआयिहूेंयना नीं न च भीषणनािमकाम ॥् ९॥
अ य गा गीं सौ यना नीं हंसवारणगािमनीम ।्
तनुलोमके शदशनां मृ गीमु हेत ् यम ॥् १०॥
यःयाःतु न भवे ॅाता न व ायेत वा पता ।
नौपय छेत तां ूा ः पु ऽकाऽधमर्श कया ॥११॥
सवणार्ऽमे ि जातीनां ूशःता दारकमर् ण ।
कामतःतु ूवृ ानािममाः ःयुः बमशोऽवराः ॥१२॥
शूिैव भायार् शूिःय सा च ःवा च वशः ःमृते ।
ते च ःवा चैव रा ता ःवा चामज मनः ॥१३॥
न ॄा ण ऽययोराप प िह ित तोः ।
क ःमं द प वृ ा ते शूिा भाय पिदँयते ॥१४॥
ह नजाित यं मोहाद ह तो ि जातयः ।ु
कु ला येव नय याशु सस तानािन शूिताम ॥् १५॥
शूिावेद पत यऽे त यतनयःय च ।
शौनकःय सुतो प या तदप यतया भृगोः ॥१६॥
शूिां शयनमारो य ॄा णो या यधोगितम ।्
जनिय वा सुतं तःयां ॄा यादेव ह यते ॥१७॥
दैव प याितथेयािन त ूधानािन यःय तु ।
ना त पतृदेवाःत न च ःवग स ग छित ॥१८॥
वृषलीफे नपीतःय िनः ासोपहतःय च ।
तःयां चैव ूसूतःय िनंकृ ितनर् वधीयते ॥१९॥
चतुणार्म प वणार्नं ूे य चैह िहतािहतान ।्
अ ा वमान समासेन ी ववाहा नबोधत ॥् २०॥
ॄा ो दैवःतथैवाषर्ः ूाजाप यःतथाऽसुरः ।
गा धव रा स ैव पैशाच ा मोऽधमः ॥२१॥
यो यःय ध य वणर्ःय गुणदोषौ च यःय यौ ।
त वः सव ूवआयािम ूसवे च गुणागुणान ॥् २२॥
षडानुपू यार् वूःय ऽःय चतुरोऽवरान ।्
वँशूियोःतु तानेव व ा ध यार्नरा सान ॥् २३॥
चतुरो ॄा णःया ान ूशःतान कवयो वदः ।् ् ु
रा सं ऽयःयैकमासुरं वैँयशूियोः ॥२४॥

19.
Sacred Texts - 19 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
पञ्चानां तु ऽयो ध यार् ावध य ःमृता वह ।
पैशाच ासुर ैव न कतर् यौ कदा चन ॥२५॥
पृथक पृथग वा िमौौ वा ववाहौ पूवर्चोिदतौ ।् ्
गा धव रा स ैव ध य ऽःय तौ ःमृतौ ॥२६॥
आ छा चाचर्िय वा च ौुतशीलवते ःवयम ।्
आहय दानं क याया ॄा ो धमर्ः ूक ितर्तः ॥ू २७॥
य े तु वतते स यग ऋ वजे कमर् कु वर्ते ।्
अल कृ य सुतादानं दैवं धम ूच ते ॥२८॥
एकं गोिमथुनं े वा वरादादाय धमर्तः ।
क याूदानं विधवदाष धमर्ः स उ यते ॥२९॥
सहौभौ चरतां धमर्िमित वाचाऽनुभांय च ।
क याूदानम य यर् ूाजाप यो विधः ःमृतः ॥३०॥
ाित यो ि वणं द वा क यायै चैव श तः ।
क याूदानं ःवा छ ादासुरो धमर् उ यते ॥३१॥
इ छयाऽ यो यसंयोगः क याया वरःय च ।
गा धवर्ः स तु व ेयो मैथु यः कामसंभवः ॥३२॥
ह वा िछ वा च िभ वा च बोश तीं दतीं गृहात ।्
ूस क याहरणं रा सो विध यते ॥३३॥
सु ां म ां ूम ां वा रहो यऽोपग छित ।
स पा प ो ववाहानां पैशाच ा मोऽधमः ॥३४॥
अ रेव ि जा याणां क यादानं विशंयते ।
इतरेषां तु वणार्नािमतरेतरका यया ॥३५॥
यो यःयैषां ववाहानां मनुना क ितर्तो गुणः ।
सव शृणुत तं वूाः सव क तर्यतो मम ॥३६॥
दश पूवार्न परान वंँयाना मानं चैक वंशकम ।् ् ्
ॄा पुऽः सुकृ तकृ मोचय येनसः पतॄन ॥् ३७॥
दैवौढाजः सुत ैव स स परावरान ।्
आष ढाजः सुत ीं ीन ष ष कायौढजः सुतः ॥् ३८॥
ॄा ािदषु ववाहेषु चतुंववानुपूवर्शः ।
ॄ वचर् ःवनः पुऽा जाय ते िश स मताः ॥३९॥
पस वगुणोपेता धनव तो यश ःवनः ।
पयार् भोगा धिमर् ा जीव त च शतं समाः ॥४०॥
इतरेषु तु िश ेषु नृशंसाऽनृतवािदनः ।
जाय ते द वर्वाहेषु ॄ धमर्ि षः सुताः ॥ु ४१॥
अिन दतैः ी ववाहैरिन ा भवित ूजा ।
िन दतैिनर् दता नॄणां तःमा न ान ववजर्येत ॥् ् ४२॥
पा णमहणसंःकारः सवणार्सूपिदँयते ।
असवणार्ःवयं ेयो विध ाहकमर् ण ॥४३॥
शरः ऽयया मा ः ूतोदो वैँयक यया ।
वसनःय दशा मा ा शूियो कृ वेदने ॥४४॥
ऋतुकालािभगामी ःयात ःवदारिनरतः सदा ।्
पवर्वज ोजे चैनां त ोतो रितका यया ॥४५॥
ऋतुः ःवाभा वकः ीणां राऽयः षोडश ःमृताः ।
चतुिभर् रतरैः साधर्महोिभः सि गिहर्तैः ॥४६॥
तासामा ा तॐःतु िन दतैकादशी च या ।
ऽयोदशी च शेषाःतु ूशःता दशराऽयः ॥४७॥
यु मासु पुऽा जाय ते योऽयु मासु रा ऽषु ।
तःमा यु मासु पुऽाथ सं वशेदातर्वे यम ॥् ४८॥
पुमान पुंसोऽिधके शुबे् ी भव यिधके याः ।
समेऽपुमान पुं यौ वा ीणेऽ पे च वपयर्यः ॥् ४९॥
िन ाःव ासु चा यासु यो रा ऽषु वजर्यन ।्
ॄ चायव भवित यऽ तऽाौमे वसन ॥् ५०॥

20.
Sacred Texts - 20 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
न क यायाः पता व ान गृ यात शु कम व प ।् ्
गृ ंशु कं िह लोभेन ःया नरोऽप य वबयी ॥५१॥
ीधनािन तु ये मोहादपजीव त बा धवाः ।ु
नार यानािन व ं वा ते पापा या यधोगितम ॥् ५२॥
आष गोिमथुनं शु कं के िचदाहमृर्षैव तत ।ु ्
अ पोऽ येवं महान वाऽ प वबयःतावदेव सः ॥् ५३॥
यासां नाददते शु कं ातयो न स वबयः ।
अहर्णं तत कु मार णामानृशंःयं च के वलम ॥् ् ५४॥
पतृिभॅार्तृिभ ैताः पितिभदवरैःतथा ।
पू या भूषियत या बहक याणमी सुिभः ॥ु ५५॥
यऽ नायर्ःतु पू य ते रम ते तऽ देवताः ।
यऽैताःतु न पू य ते सवार्ःतऽाफलाः िबयाः ॥५६॥
शोच त जामयो यऽ वनँय याशु तत कु लम ।् ्
न शोच त तु यऽैता वधर्ते त िह सवर्दा ॥५७॥
जामयो यािन गेहािन शप यूितपू जताः ।
तािन कृ याहतानीव वनँय त सम ततः ॥५८॥
तःमादेताः सदा पू या भूषणा छादनाशनैः ।
भूितकामैनर्रैिनर् यं स कारेषू सवेषु च ॥५९॥
संतु ो भायर्या भतार् भऽार् भायार् तथैव च ।
य ःम नेव कु ले िन यं क याणं तऽ वै ीुवम ॥् ६०॥
यिद िह ी न रोचेत पुमांसं न ूमोदयेत ।्
अूमोदात पुनः पुंसः ूजनं न ूवतर्ते ॥् ६१॥
यां तु रोचमानायां सव त रोचते कु लम ।्
तःयां वरोचमानायां सवर्मेव न रोचते ॥६२॥
कु ववाहैः िबयालोपैवदानध्ययनेन च ।
कु ला यकु लतां या त ॄा णाितबमेण च ॥६३॥
िश पेन यवहारेण शूिाप यै के वलैः ।
गोिभर ै यानै कृ ंया राजोपसेवया ॥६४॥
अया ययाजनै ैव ना ःत येन च कमर्णाम ।्
कु ला याशु वनँय त यािन ह नािन म ऽतः ॥६५॥
म ऽतःतु समृ ािन कु ला य पधना य प ।
कु लस यां च ग छ त कषर् त च मह यशः ॥६६॥
वैवािहके ऽ नौ कु व त गृ ं कमर् यथा विध ।
पञ्चय वधानं च प ं चा वािहक ं गृह ॥६७॥
पञ्च सूना गृहःथःय चु ली पेष युपःकरः ।
क डनी चौदकु भ बध्यते याःतु वाहयन ॥् ६८॥
तासां बमेण सवार्सां िनंकृ यथ मह षर्िभः ।
पञ्च ा महाय ाः ू यहं गृहमेिधनाम ॥् ६९॥
अध्यापनं ॄ य ः पतृय ःतु तपर्णम ।्
होमो दैवो बिलभ तो नृय ोऽितिथपूजनम ॥् ७०॥
पञ्चैतान यो महाऽय ा न् हापयित श तः ।
स गृहेऽ प वस न यं सूनादोषैनर् िल यते ॥७१॥
देवताऽितिथभृ यानां पतॄणामा मन यः ।
न िनवर्पित पञ्चानामु वस न स जीवित ॥७२॥
अहतं च हतं चैव तथा ूहतमेव च ।ु ु ु
ॄाअ यं हतं ूािशतं च पञ्चय ान ूच ते ॥ु ् ७३॥
जपोऽहतो हतो होु ु मः ूहतो भौितको बिलः ।ु
ॄाअ यं हतं ि जा याचार् ूािशतं पतृतपर्णम ॥ु ् ७४॥
ःवाध्याये िन ययु ः ःया दैवे चैवैह कमर् ण ।
दैवकमर् ण यु ो िह बभत दं चराचरम ॥् ७५॥
अ नौ ूाःताऽहितः स यगािद यमुपित ते ।ु
आिद याज जायते वृ ंतवृर् े् र नं ततः ूजाः ॥७६॥

21.
Sacred Texts - 21 - Manu Smruti
www.swargarohan.org
यथा वायुं समािौ य वतर् ते सवर्ज तवः ।
तथा गृहःथमािौ य वतर् ते सवर् आौमाः ॥७७॥
यःमात ऽयोऽ याौिमणो ानेना नेन चा वहम ।् ्
गृहःथेनैव धायर् ते तःमाज ये ाौमो गृह ॥् ७८॥
स संधायर्ः ूय ेन ःवगर्म यिम छता ।
सुखं चेहे छताऽ य तं योऽधाय दबर्ले ियैः ॥ु ७९॥
ऋषयः पतरो देवा भूता यितथयःतथा ।
आशासते कु ट ब यःते यः काय वजानता ॥ु ८०॥
ःवाध्यायेनाचर्येतऋषीन होमैदवान यथा विध ।् ्
पतॄंौा ै नॄन नैभूर्तािन बिलकमर्णा ॥८१॥
कु यार्दहरहः ौा म ना ेनोदके न वा ।
पयोमूलफलैवार्ऽ प पतृ यः ूीितमावहन ॥् ८२॥
एकम याशये वूं प यथ पाञ्चय के ।
न चैवाऽाशयेत िकं िच वै देवं ूित ि जम ॥् ् ८३॥
वै देवःय िस ःय गृ ेऽ नौ विधपूवर्कम ।्
आ यः कु यार् देवता यो ॄा णो होमम वहम ॥् ८४॥
अ नेः सोमःय चैवादौ तयो ैव समःतयोः ।
व े य ैव देवे यो ध व तरय एव च ॥८५॥
कु ै चैवानुम यै च ूजापतय एव च ।
सह ावापृिथ यो तथा ःव कृ तेऽ ततः ॥८६॥
एवं स यग ह वहर् वा सवर्िद ु ूद णम ।् ्ु
इ िा तका पती दु यः सानुगे यो बिलं हरेत ॥् ८७॥
म य इित तु ा र पेद ःव य इ य प ।
वनःपित य इ येवं मुसलोलूखले हरेत ॥् ८८॥
उ छ षर्के िौयै कु यार् भिका यै च पादतः ।
ॄ वाःतोंपित यां तु वाःतुमध्ये बिलं हरेत ॥् ८९॥
व े य ैव देवे यो बिलमाकाश उ पेत ।्
िदवाचरे यो भूते यो न ञ्चा र य एव च ॥९०॥
पृ वाःतुिन कु व त बिलं सवार् मभूतये ।
पतृ यो बिलशेषं तु सव द णतो हरेत ॥् ९१॥
शूनां च पिततानां च पचां पापरोिगणाम ।्
वयसानां कृ मीणां च शनकै िनर्वर्पे भु व ॥९२॥
एवं यः सवर्भूतािन ॄा णो िन यमचर्ित ।
स ग छित परं ःथानं तेजोमूितर्ः पथाजुर्ना ॥९३॥
कृ वैत बिलकमवमितिथं पूवर्माशयेत ।्
िभ ां च िभ वे द ा विधव ॄ चा रणे ॥९४॥
यत पु यफलमा नोित गां द वा विधव गुरोः ।्
तत पु यफलमा नोित िभ ां द वा ि् जो गृह ॥९५॥
िभ ाम युदपाऽं वा स कृ य विधपूवर्कम ।्
वेदत वाथर् वदषे ॄा णायोपपादयेत ॥ु ् ९६॥
नँय त ह यक यािन नराणाम वजानताम ।्
भःमीभूतेषु वूेषु मोहा द ािन दातृिभः ॥९७॥
व ातपःसमृ ेषु हतं वूमुखा नषु ।ु
िनःतारयित दगार्ु च महत ैव िक बषात ॥् ९८॥
संूा ाय वितथये ूद ादासनौदके ।
अ नं चैव यथाश स कृ य विधपूवर्कम ॥् ९९॥
िशलान युञ्छतो िन यं पञ्चा नीन प जु तः ।
सव सुकृ तमाद े ॄा णोऽनिचर्तो वसन ॥् १००॥
तृणािन भूिम दकं वाक चतुथ च सूनृता ।्
एता य प सतां गेहे नो छ ते कदा चन ॥१०१॥
एकराऽं तु िनवस नितिथॄार् णः ःमृतः ।
अिन यं िह ःथतो यःमात तःमादितिथ यते ॥् १०२॥