1. Валютийн
Ханш
Бэлтгэл Магистр Г.Зоригоо

2. Валют гэж юу вэ?
• Улс орон бүр өөрийн гэсэн мөнгөн
тэмдэгттэй байх бөгөөд мөнгөн тэмдэгт нь
тэр орны газар нутаг дээрх хүн бүрт хүлээн
зөвшөөрөгдсөн үнэ цэнэтэй зүйл.Өөрөөр
хэлвэл тухайн орны мөнгөн тэмдэгтээр тэр
улс дотор юуг ч худалдан авч,худалдах
баталгаан улс өөрөө байж чаддаг.
• Гэвч нэг орны мөнгөн дэсгэрт өөр нэг оронд
байлаа гээд шууд дотоодын гүйлгээнд нь
орох боломжгүй гэхдээ бас огт үнэ цэнэгүй
зүйл болчихгүй.Үүнийг Валют гэж нэрлэдэг.

3. Валют гүйлгээнд орох нь:
• Япон улс технологи хөгжсөн улс,Монгол улс
японоос тоног төхөөрөмж авахыг хүслээ гэж
бодъѐ.Гэтэл Монгол улсын төгрөгөөр тоног
төхөөрөмжөө өгөхгүй.Тэгвэл Монгол улс Япон
улсын иенийг олж авах шаардлагатай
болно.Яаж иентэй болох вэ гэхлээр Япон улсад
хэрэгцээтэй ямар бараа бүтээгдэхүүн байгааг
олж мэдэх,түүнийг Монголоос импортоор авах
эсэх, ж-нь:зэсийн баяжмал авахаар боллоо гэж
үзье.Төлөвлөсөн үйл явц амжилттай явагдаж
эхэлвэл олсон иенээрээ тоног төхөөрөмж авч
эхэлнэ.Энэ үйл явц аль алиндан ашигтай бол
цааш үрэгжилж гадаад худалдааны эргэлт
үүсэж Валют гүйлгээнд орно.

4. Валютын арилжааны хэрэгцээ
• Валютын арилжааны хэрэгцээ нь юуны
өмнө гадаад худалдаатай холбоотой гарж
ирсэнийг жишээн дээрээс харлаа.
• Импортлогч нь өөрийн орны валютыг гадаад
валютаар сольдог, ингэснээр гадаад
вальтын худалдан авагч болдог.Өөрийн
валютын орлогыг худалдагч болох
экспортлогч нь үндэсний мөнгөөр
үйлдвэрлэлээ явуулахын тулд
шаардлагатай болно.
.

5. Худалдааны Тэнцэл
• Гадаад худалдаа нь экспорт болон импортоос
бүрдэнэ.Экспорт, импортын баланс нь
ерөнхийдөө тухайн орны болон гадаад
ертөнцийн хоорондох санхүүгийн
урсгал,төлбөрийн тэнцэлийг харуулах гол
нөхцөл болдог.
• Экспорт нь импортоос давж байвал актив,
импорт нь экспортоос давж байвал пассив
үлдэгдэлтэй байна гэж үздэг.Актив бүхий
худалдааны тэнцэл нь гадаадаас валют
оруулах, пассив нь валютийг гадаадад гаргана
гэсэн үг.Тэнцэлийн алдагдал байна гэдэг нь
экспорт нь импортынхоо төлбөрийг хийж
чадахгүй байна гэсэн үг.

6. Худалдааны сөрөг байдалийг
зохицуулах
• Алдагдалыг нөхөхийн тулд гадаадаас зээл
авах,зарим активыг гадаадынханд худалдах
шаардлагатай болно.
• Цаашилбал төлбөрийн тэнцэтгэлийн алдагдалыг улс
оронд ирсэн капиталаас нөхөж болно.
• Улс бүр заавал байх валютийн нөөцтэй байх
шаардлагатай.Өөрөөр хэлбэл төлбөрийн
тэнцэтгэлийн сөрөг байдалыг зохицуулахын тулд
тодорхой тооны гадаад вальттай байх шаардлагатай.
Энэ талаар дэлгэрүүлэн үзэхийн тулд валютийн
ханш гэсэн ойлголтын талаар үзсэний дараа бүрэн
ойлгох болно.Ер нь бол Валютын ханшны хэлбэлзэл
нь экспорт ба импортын байдал сайжрах муудах
гэсэн 2 үр дагавараас хамаарна.

7. Валютын ханш гэж юу вэ?
• Нэг орны мөнгөн нэгжийг нөгөө орны
үндэсний мөнгөн нэгжтэй харьцуулсан
харьцаа юм.Өөрөөр хэлбэл гадаад валютыг
нэг нэгжийн төлөө үндэсний валютаар төлөх
үнэ юм.
• Ханшийг хөвөгч ба тогтмол гэж ангилдаг.
1. Тогтмол буюу хатуу тогтоосон ханшийг
төрөөс тогтооно.
2. Чөлөөтэй хөрвөх ханш нь валютын зах зээл
дээр эрэлт, нийлүүлтээр тодорхойлогдоно.

8. Тогтмол буюу хатуу тогтоосон
ханш
1. Хатуу тогтоосон ханш гэдэг нь тодорхой
түвшинд өөрийн валютын арилжааны
тэнцвэрт байдалыг хангах тухай сонирхогч
орнуудын хэлэлцээрийн үр дүн
мөн.Хэлэлцээрт оролцогч орны Төв Банк нь
үндэсний валютын ханш тогтоосон
хэмжээнээс хэлбэлзсэн тохиолдолд
валютын зах зээлд Интервэнц хийх
хэлэлцээ хийдэг.Интервэнц гэдэг нь Өөрийн
мөнгөн дэвсгэртийн хатуу тогтоосон
түвшинг сэргээх зорилгоор валютыг
худалдах ба худалдан авна.

9. Хөвөгч Ханш
• Валютын хөвөгч ханшны систэмийн үед
тухайн орны Төв Банк өөрийн үндэсний
валютийн ханш,эрэлт нийлүүлтээсээ
хамааран чөлөөтэй өөрчлөгдөж байхыг
зөвшөөрж байдаг юм.Уян хатан буюу хөвөгч
ханшны систэмийг дотор нь 2 ангилалдаг:
1. Зохицуулалттай (бохир хөвөгч ханш)
2. Зохицуулалтгүй (цэвэр хөвөгч ханш)

10. Зохицуулалттай буюу бохир
хөвөгч ханш
• Бохир хөвөгч ханшны систэмийн
үед Төв Банк өөрийн валютийн
ханшийг тодорхой дээд,доод
хязгаарын хооронд чөлөөтэй
хөвөхийг зөвшөөрж байдаг ба
чухам энэ хязгаараас халих үед
Интервенцийн бодлого явуулж
байдаг.

11. Зохицуулалтгүй буюу цэвэр
хөвөгч ханш
• Цэвэр хэлбэлзэгч ханшны систэмтэй
орны Төв Банк нь өөрийн валютын
ханшийг зах зээлүүд дээр чөлөөтэй
хэлбэлзэж байхыг хүлээн
зөвшөөрдөг.Өөрөөр хэлвэл ямарваа
нэгэн зохицуулах, нөлөөлөх бодлого авч
хэрэгжүүлэхгүй.
• Анхлан өндөр хөгжилтэй Европын
орнууд нэг хэсэг ийм байсан гэвч яг
амьдрал дээр зохицуулалт орох
болсоноор бохир хөвөгч ханшны
систэмтэй гэж болно.

12. Девизийн ба Арилжааны Ханш
• Улс орны хооронд хийх эдийн засгийн
харилцааг тогтоох үед валютийн ханшийг
тогтоодог.Энэ ханшаар үндэсний валют
харилцан солилцдог.Валютын ханш нь
девизийн ба арилжааны ханш гэсэн хоѐр
валютыг нэгтгэдэг.
• Девизийн ханш гэдэг нь өөрийн нэгж
валютаар гадаадын хэдэн нэгж валют авч
болох вэ гэдгийг
харуулна.En=1₮/1262($/₮)=0,00079239$
1₮= 0,00079239$

13. Девизийн ба Арилжааны Ханш
• Арилжааны ханш гэдэг нь өөрийн орны
хэдэн тооны валютын нэгжээр гадаад
нэгж валют худалдан авах вэ? Гэдгийг
харуулна.Энэ бол гадаад валютын үнэ
юм.
1$=1262₮