petrit Zogaj

1. LËNDA DHE FUNKSIONI I SË DREJTËS PENALE
I.NOCIONI DHE KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË SË
DREJTËS PENALE
Shoqëria i kundërvehet kriminalitetit , meqë kriminaliteti rrezikon
rendin juridik dhe social, kushtet elementare të jetës së përbashkët ,
vlerave themelore të njeriut dhe shoqërisë.
Veprat me të cilat cenohet , dëmtohet apo asgjësohet vlerat juridike
të njeriut dhe të bashkësisë së caktuar, në të drejtën penale quhen
vepra penale apo me një term të përgjithshëm kriminalitet.E drejta
penale është një ndër mënyrat dhe mjetet me të cilat mbrohet
shoqëria dhe luftohet kriminaliteti.E drejta penale e ushtron mbrojtjen
nga kriminaliteti duke përcaktuar me ligj se cilat vepra apo sjellje të
rrezikshme konsiderohen vepra penale dhe të cilat lloje të dënimeve
apo të të sanksioneve të tjera penale mund t’u shqiptohet kryesve të
veprave penale.
Me termin e drejta penale nënkuptojmë një degë të legjislacionit
pozitiv të shtetit të caktuar dhe një degë të shkencave juridike ,
përkatsisht të shkencës së të drejtës penale.
Si degë e legjislacionit pozitiv, e drejta penale është sistem i normave
ligjore me të cilat përcaktohet se cilat vepra të njerëzve konsiderohen
vepra penale dhe far lloje të dënimeve apo të sanksioneve penale do
t’u shqiptohen kryesve të tyre.
Me nocionin e këtillë përcaktohet vetëm kuptim formal , ngase ceken
vetëm elementet apo tiparet formale( juridike) të së drejtës penale.
Në kuptimin material e drejta penale kufizohet duke pasur parasysh
veprat penale , qëllimin dhe funksionin e kësaj dege.
Së këndejmi e drejta penale në kuptimin material përkufizohet si
degë e drejtësisë me të cilën mbrohen nga veprat penale

2. 2
marrëdhënjet e caktuara të shoqërisë, të mirat juridike që i përkasin
shoqërisë dhe individit.
Duke i gershetuar elementet e kuptimit formal dhe material, e drejta
penale mund të përkufizohet si sistemi i normave juridike me të cilat ,
me qëllim të mbrojtjes të marrëdhënieve shoqërore , parashihen
veprat penale dhe sanksionet penale që do t’u shqiptohen kryesve të
vepprave penale.
E drejta penale e secilit vend ështe shprehje e atyre marrëdhënieve
shoqërore që ekzistojnë në atë vend.Mirëpo përkundër dallimeve që
ekzistojnë midis të drejtave penale të shteteve të caktuara ,
ekzistojnë edhe ngjashmëritë e konsiderueshme , sidomos lidhur me
mbrojtjen e të mirave që i përkasin individit .Kshtu psh. vrasja
plagosja , vjedhja , cënimi i nderit dhe autoritetit konsiderohen si
vepra penale në të gjitha të drejtat penale bashkohore , pa marrë
parasysh rregullimin shoqëroro-ekonomik që është i pranishëm në
vendin përkatës .
Si karakteristikë themelore e së drejtës penale është se kjo është e
drejtë ligjore .
Është ligjore meqë kjo degë e drejtësisë i rregullon cështjet nga lëmi
i saj vetëm me ligj , e jo me ndonjë akt tjetër nënligjor apo norma tjera
juridike. E drejta penale njeriun të drejta dhe liritë e tia si dhe
sistemin e caktuar shoqëroro-politik e mbron duke paraparë dënime
dhe sanksione tjera penale ndaj kryesve të veprave
penale.Sanksionet penale janë llojet më të rënda të sanksioneve të
cilat zbatohen duke përdorur dhunën dhe me to , kryesve të veprave
penale u kufizohet apo u merret liria, nderi, pasuria , të drejatt tjera ,
madje edhe jeta në rasate kur shqiptohet dhe ekzkutohet dënimi me
vdekje.Prej këtyre sanksioneve , dënimi është lloji më i rëndë i
sanksioneve penale me të cilin përvec qortimit publik të shoqërsië për
veprën e kryer, synohet që kryesi gjatë vuajtjes së dënimit të
përmirsohet dhe të kthehet si anëtarë i dobishëm i shoqërisë.
Ndërsa një ndër karakteristikat themelore e të drejtës penale është
parimi i ligjëshmërisë .Ky parim është garancion i progresit ,
humanizmit dhe demokracisë , nga se ky është njëkohsisht edhe një
instrument i fortë për mbrojtjen e qytetarëve nga arbitrariteti eventual i

3. 3
shtetit.Shteti, përkatsisht gjykata mund ta thirrin në përgjegjësi penale
qytetarin dhe mund t’i shqiptojnë sanksion të caktuar penal,vetëm
nëse ai ka kryer ndonjë vepër e cila më par , me norma penale
juridike është paraparë si vepër penale.
LËNDA E SË DREJTËS PENALE
Lëndë e së drejtës penale është vepra penale, kryesi i veprës penale
dhe sanksionet penale.E drejta penale është degë e legjislacionit
pozitiv të një shteti me të cilën përcaktohen se cilat vepra
konsiderohen vepra penale, kushtet që duhet përmbushen për të
konsideruar një person penalisht i përgjegjshëm dhe cili lloj i
sanksionit penal mund t’i shqiptohet. drejt penale pozitivie .
Veprat penale si dukuri negative kanë qenë të pranishme, dhe tani
kryhen në të gjitha formacionet shoqëroro-ekonomike .Vepra penale
përvec formës së saj juridike që është caktuar me ligj , në fakt është
edhe një ngjarje reale në botën e jashtme , me të cilën cenohet apo
asgjësohen të mirat juridike të bashkësisë shoqërore dhe të njeriut,
sic janë: rregullimi shoqëroro-ekonomik, siguria e vendit , të drejtat
dhe liritë e njeriut, integriteti i tij trupor, nderi, autoriteti, martesa ,
familja etj.
Mjetet me të cilat e drejta penale ushtron mbrojtjen jurdike nga vepra
penale janë sanksionet penale.Këto u shqiptohen personave të cilët
me veprat apo sjelljet e tyre i kanë cenuar apo i kanë dëmtuar të
mirat juridike që mbrohen me këtë degë të drejtësisë.Sanksionet
penale shqiptohen dhe aplikohen kundër vullnetit të kryesit dhe
konsistojnë në marrjen apo kufizimin e disa të drejatve të cilat i kanë
gëzuar gjer në momentin e kryerjes së veprës penale në bazë të
kushtetutës dhe normave tjera juridike.Në krahasim me të kaluarën
tani sanksionet penale që u shkaktohen kryesve të veprave penale
kanë më pak karakter retributiv(hakmarrës) dhe tani intenca e tyre
është përmirsimi i kryesve të veprave penale meqëllim që ai të
kthehet si anëtarë i dobishëm i shoqërisë.
FUNKSIONI MBROJTËS I SË DREJTËS PENALE
Funksioni mbrojtës i së drejtës penale manifestohet nëpërmjet
mbrojtjes së shoqërisë nga kriminaliteti dhe në kuadër të kësaj e

4. 4
drejta penale ka për detyrë që të mbroj rregullimin e caktuar
shoqëroro ekonomik dhe politik.
E drejta penale ka për detyrë që t’i mbroj edhe të mirat juridike të
posacme që i përkasin njeriut dhe qytetarit, sic janë: jeta e njeriut ,
integriteti trupor, liritë dhe të drejtat , nderin, autoritetin , barazinë dhe
sigurinë e qytetarëve etj.Këtë funksion mbrojtës e realizon duke i
paraparë se cilat vepra shoqërore konsiderohen vepra penale dhe
duke i paraparë dënimet dhe llojet tjera të sanksioneve penale ndaj
kryesve të veprave penale .Shqiptimi i dënimeve dhe i sanksioneve
tjera penale ushtrohet duke u respektuar forma e caktuar me ligjin e
procedurës penale në bazë të parimit “që askush i pafajshëm të
mos dënohet, kurse fajtorit t’i shqiptohet dënimi merituar.
Funksioni mbrojtës i së drejtës penale është fragmentar, nga se me
këtë degë të drejtësisë mbrohen vlerat më të rëndësishme , më
elemntare të individit dhe të bashkësisë.Mbrohen ato të mira apo ato
vlera të cilat janë të domosdoshme për ekzistencën e shoqërisë , dhe
të individëve, duke marrë parasysh intensitetin e rrezikshmërisë
shoqërore, mënyrën e kryerjes, shkallën e fajsisë etj.Psh.nuk
konsiderohet vepër penale dëmtimi nga pakujdesia e sendit të huaj ,
nuk ndëshkohet cdo tentim i ndonjë vepre penale, apo cdo lëshim i
detyrimeve familjare.Vlerat tjera të shoqërisë dhe të individit mbrohen
me norma tjera sic janë: normat e të drejtës civile, të drejtës familjare,
të drejtës administrative.Nga kjo rezulton se se funksioni mbrojtës i
së drejtë spenale është i karakterit subsidiar, ngase shprehet vetëm
në rastet kur vlerat e përmendura nuk mund të mbrohen me mjete
apo mënyra tjera, Ndërsa e drejta civile raportet e subjektëve juridik
në fushat e veta i rregullon në tërësi.
Funksioni mbrojtës i së drejtës penale shprehet edhe me rastin
shqiptimit , e vecmas gjatë fazës së ekzekutimit të dënimit dhe
sanksioneve tjera penale, ngase aplikimi i sanksioneve penale nuk
ka për qëllim vetëm të dënoj apo ti shkaktoj ndonjë të keqe kryesit të
veprës penale , por në radhë të parë ka për qëllim që të përmirsoj
atë që në të ardhëmen të mos kryej vepra penale dhe të bëhet
anëtarë i dobishëm për vete dhe për shoqërinë.

5. 5
MARRËDHËNJET E SË DREJTËS PENALE NDAJ DEGËVE TË
TJERA TË DREJTËSISË
E DREJTA penale degë e sistemit juridik dhe së bashku me degët
tjera juridike kj për qëllim mbrojtjen e shoqërisë dhe të individëve ,
nga kjo rezulton se e drejta penale ka marrëdhënje të caktuara me
degët tjera të drejtësisë, por megjithate ajo është një degë juridike
plotsisht e pavarur që lëndën e vet dhe metodat e veta për studimin
e cështjeve nga lëmi i saj.
1.E DREJTA PENALE DHE E DREJTA KUSHTETUESE
E drejta penale ka marrëdhënje të ngushta me të drejtën
kushtetuese,në kushtetutë gjenden parimet kryesore të legjislacionit ,
andaj të gjitha ligjet por edhe ligji penal, duhet domosdo të jenë në
përputhje me parimet e proklamuara kushtetuese.Cdo ndryshim i
plotsishëm apo i pjesërishëm i kushtetutës imponon edhe ndryshimet
apo plotsimin e legjislacionit , pra edhe të ligjit penal.
Dsipozitat parimore të kushtetutës , paraqesin platformë të qartë për
mbrojtjen që duhet ta ushtroj e drejta penale , kështu që cdo cënim
apo dëmtim i të mirave juridike apo të bashkësisë shoqërore, me
dispozitat e ligjit penal konsiderohet si vepër penale.
Në kushtetutë ndeshim edhe një varg dispozitash të karakterit
penalo juridik, të cilat në dsipozitat e legjislacionit penal parashihen
në mënërë të hollësishme dhe përcaktohen llojet e sanksioneve
penale që do tu shqiptohen personave që i dëmtojnë ato të mira që
janë të mbrojtura me kushtetutë.Në kushtetutë është paraparë parimi
i ligjshmërisë, me pas me kushtetutë parashihet parimi i ndalimi të
veprimit retroaktiv të ligjit penal, ABROGIMI i dënimit me vdekje.
Gjithashtu kushtetuta në shumë vende të saj i mbron të mirat juridike
konkrete, sic janë e drejta e lirisë së lëvizjes, e drejta e vendbanimit ,
paprekshmërisë së banesës , fshehtësisë së korrespondencës dhe
mjeteve tjera të komunikimit, barazisë së qytetarëve, të gjitha këto të
mira që garantohen me kushtetutë mbrohen edhe me të drejtën
penale dhe në rast të cënimit apo dëmtimit të tyre në legjislacion
penal janë parapara si vepra penale.

6. 6
2.E DREJTA PENALE DHE E DREJTA E PROCEDURËS
PENALE
Gjer në filim të shekullit XIX normat e së drejtës penale dhe të
procedurës penale kanë qenë të parapara në një ligj apo kod.Në
Kodin penal të austrisë i vitit 1803, kanë qenë të inkorporuara edhe
normat e së drejtës penale edhe ato të procedurës penale.Ndarja e
dispozitave penalo juridike në ato materiale dhe procedurale dhe
sistemi i tyre në ligj apo kod të posacëm, u shpreh duke u mbështetur
në njohuri të reja dhe në përgjithsi si rezultat i zhvillimit të shkencave
penale.
Në të drejtën penale parashihen se cilat vepra konsiderohen vepra
penale dhe sanksionet penale që mund të shqiptohen kryesve të
tyre.Kurse e drejta e procedurës penale parashef normat me të cilat
rregullohet veprimi dhe autorizimi i organeve shtetërore në
procedurën penale.
Me procedurën penale rregullohen marrëdhënjet midis gjykatave të
larta dhe të ulta , raportet në mes gjykatës prokurorit, të fajsuarit ,
mbrojtësit, të dëmtuarve dhe subjektëve tjerë në procedurë sic janë:
dëshmitarët , eksperti përkthyesi etj.........
Nëpërmjet të procedurës penale jetësohet e drejta penale
Sikurse në të drejtën pnale edhe në procedurën penale vlenë parimi i
ligjëshmërisë i cili shprehimisht është paraparë në nenin 2.të
KPPPK, ku thuhet: vetëm gjykata kompetente e pavarur dhe e
paanshme mund t’i shqiptoj sanksion penal kryerësit të veprës penale
në procedurë të filluar dhe të zbatuar sipas këtij Kodi.
Lidhëshmëria në mes të këtyre dy degëve të drejtësisë, rezulton edhe
nga qëllimi i përbashkët i tyre luftimi i kriminalitetit.
Duke u nisur nga përmbajtja dhe natyra e tyre nuk është vështirë të
dallohen normat e së drejtës penale nga ato të procedurës penale ,

7. 7
mirëpo në disa raste dallimi në mes tyre është mjaft i vështirë.Psh.në
shkencën juridiko penale dhe në praktikë , ekzistojnë akoma dilema
përkitazi me normat që i referohen parashkrimit të ndjekjes penale ,
se a janë norma të së drejtës penale apo të natyrës procedurale,kur
paraqiten dilema të këtilla nuk është me rëndësi se këto norma
gjenden në ligjet penale apo procedurale, por vendimtare është
natyrae këtyre normave, se me këto norma rregullohen kushtet për
shqiptimin e sanksionit penal apo procedura që duhen të zhvillohen
lidhur me veprën penale të kryer.
Në disa raste , në ligjet penale gjenden normat e lëmit të së drejtës
së procedurës penale (rastet kur përcaktohet se kur personi nuk do të
ndëshkohet pë veprën penale që e ka kryer jashtë vendit, apo në të
kundërtën, normat e së drejtës penale gjenden në kuadrin e
procedurës penale psh. në Kodin e procedurës penale parashihen
kushtet për zbutjen e jashtzakonshme të dënimit.
3.E DREJTA PENALE DHE E DREJTA CIVILE
Pikat takuese e këtyre dy degëve të së drejtës manifestohen vecmas
në dispozitat e tyre për deliktet dhe përgjegjësitë.Me shumë
inkriminime mbrohet pasuria, ushtrohet mbrojtja nga mashtrimet me
rastin e shitblerjes. E drejta penale parashef si vepër penale
dëmtimin e kreditorve , keqpërdorimi i autorizimeve në ekonomi,
lidhja e kontratave në dëm të organizatës.Te veprat penale kundër
jetës dhe trupit përpos sanksionint penal, në bazë të parimit të së
drejtës civile detyrohet të paguaj edhe dëmshpërblimin material nëse
i dëmtuari ka pësuar edhe dëm material.
Në të drejtën penale hasim një mori nocionesh të së drejtës civile sic
janë: nocioni i pronës, i pasurisë, marrja apo përvetsimi i sendit të
huaj etj.
Me cënimimin apo dëmtimin e të mirave të mbrojtura , sajohen
përgjegjësi civile dhe penale, në këto raste përgjegjësia penale është
komplementare (plotësuese) ngase vie në shprheje vetëm atëhere
kur nuk është e mjaftueshme përgjegjësia civile.

8. 8
Në procedurë penale përpos veprës penale dhe përfgjegjësisë
penale sqyrtohet edhe kërkesa penalo juridike.
4.E DREJTA PENALE DHE ADMINISTRATIVE
E drejta administrative rregullon organizimin dhe punën e
administratës e cila përfshinë në vehte një numër të madh të
shërbimesh publike, e drejta administrative parashef kundravajtje dhe
sanksione për rastet kur bëhet cënimi i normave të kësaj dege të
drejtësisë, mirëpo kur intenziteti i cënimit të këtyre normave nga
personat zyrtar apo nga qytetarët është i lartë konsiderohen si vepra
penale.
Kjo deg si edhe e drejta penale me norma të saja përcakton se cilat
vepra konsiderohen kundravajtje dhe cfar lloji i sanksionit mund tu
shqiptohet kryersve të tyre.
Lidhëshmëria në mes të këtyre degëve të drejtësisë vecmas
shprehet midis marrëdhënjeve të veprave penale, kundravajtjeve
dhe delikteve disiplinore.(10.pas.3).
Me vepra penale cënohet apo dëmtohet e mira juridike e mbrojtur që
konsiderohen shumë të rëndsishme për jetën shoqërore.
Kundravajtjet paraqesin vepra të tilla me të cilat cënohet apo
dëmtohen të mirat juridike me vlerë më të vogël, sic janë psh.rendi
publik dhe disiplina shoqërore.
Përkundër dallimit në mes të veprave penale dhe kundravajtjeve , në
lëminë e kundravajtjes hasim një varg nocionesh të së drejtës
penale ,sic janë: parimi i ligjëshmërisë; përgjegjshmëria dhe fajësia,
mbrojtja e nevojshme, nevoja ekstreme dhe vepra me rëndësi të
pakët si bazë për përjashtimin e kundravajtjes; ndalimi i veprimit
retroaktiv të ligjit, matja e dënimit dhe mundësia e zbutjes së tij,
bashkimi i veprave etj.

9. 9
Përgjegjësia penale dhe ajo për kundravajtje përjashtojnë njëra
tjetrën, nëse një person është dënuar për vepër penale ai nuk mund
të dënohet për të njëjtën cështje edhe për kundravajtje, nëse një
person është dënuar për kundravajtje e më pas për të njëjtën cështje
është inicuar edhe procedurë penale dënimi i shqiptuar në
procedurën për kundravajtje i llogaritet edhe në dënimin e shqiptuar
në procedurë penale.
Mardhënjet në mes të drejtës penale dhe të drejtës administrative
shprehen në pjesën e posacme ku është parapar kaptina veprave
penale kundër detyrës zyrtare.
5.E DREJTA PENALE DHE DEGËT TJERA TË DREJTËSISË
E drejta penale si degë e sistemit juridik të caktuar, përvec degëve
juridike që i përmendëm, ka marrëdhënje apo lidhje edhe me degë
tjera të drejtsisë, madje këto marrësdhënje janë edhe më të
theksuara.
A.E drejta penale dhe e drejta ekonomike.
Në pjesën e posacme të së drejtës penale janë paraparë një mori
veprash penale me të cilat synohet të mbrohen organizatat nga
veprimtaria e pandërgjegjshme, keqpërdorimet e ndryshme, sic janë
lidhja e kontratave të dëmshme,shkaktimi i falimentos, konkurenca
jolojale etj.
B.E drejta penale dhe e drejta e punës
E drejta penale me dispozita të caktuara penale sanksionon
keqpërdorimet në marrëdhënjet e punës.(psh.kapitulli XVII).
C.E drejta penale dhe e drejta familjare
Marrëdhënjet midis këtyre degëve të drejtësisë manifestohen me
faktin se e drejta penale i mbron vlerat dhe institucionet e së drejtës
familjare ( kapitulli XX).

10. 10
6.AUTONOMIA E SË DREJTËS PENALE
Funksioni i së drejtës penale është i natyrës specifike .Andaj në
literaturën e së drejtës penale janë paraqitur mendime të ndryshme
lidhur me cështjen se a është e drejta penale degë autonome e
sistemit juridik, apo kjo është degë sekondare apo akcesore,
përkatsisht komplementare në raport me degët tjera juridike të shtetit
përkatës.
Pëkrahësit e mendimit se e drejta penale nuk është degë e pavarur
theksojnë se kjo degë ëhtë e natyrës sekundare, nga se kjo aplikohet
kur marëdhëniet e caktuara juridike që janë të rregulluara në degët
tjera të drejtësisë, nuk mund të mbrohen në mënyrë adekuate vetëm
me masat që i parashohin , këta idhëtar njëkohsisht theksojnë se e
drejta penale është e natyrës akcesore , ngase kjo është plotsisht e
varur prej nocioneve dhe institucioneve të degëve tjera të drejtësisë,
sic janë nocioni dhe institucioni i pasurisë, pronës, martesës, familjes,
liria dhe të drejtat e njeriut dhe qytetarit etj.
Mirëpo ky lloj dualizmi i mbrojtjes juridike nuk mund ta mohoj
autonominë e së drejtës penale dhe këto paralelizma nuk mund ta
shpiej të drejtën penale në relacion të subordinimit ndaj degës tjetër
juridike.Marrëdhënja dhe lidhërmëria e së drejtës penale me degët
tjera të drejtsisë si dhe natyra sekundare dhe akcesore e së drejtës
penale ndaj degëve tjera , rezulton nga fakti se të gjitha degët
juridike të një shteti kanë një qëllim unik-mbrojtjen e marrëdhënieve
shoqëroro ekonomike të bashkësisë së caktuar dhe të mirave që i
përkasin individëve.
Autonomia e së drejtës penale shihet në rastet kur vet i sanksionon
cënimet apo dëmtimet e vlerave juridike që janq të mbrojtura me
degët tjera të drejtësisë, sepse ajo vet i cakton kushtet për shqiptimin
e llojeve të sanksioneve penale.
Autonomia e së drejtës penale shihet edhe po që se kihet parasysh
qëllimi i posacëm që synohet të arrihet me rastin e shqiptimit të
sanksioneve penale( individualizimi i dënimit) dhe qasjes specifike të
mirave juridike.

11. 11
Autonomija e së drejtës penale shihet edhe nga fakti se, duke u
mbështëtur në funksionin specifik dhe mjetet me të cilat shërbehet
për luftimin e kriminalitetit.E drejta penale në mënyrë të pavarur i
cakton nocionet e veta, kështu fjala vjen , në mënyrë të pavarur e
përcakton nocionin e personit zyrtar, nocionin e fëmijës dhe personit
të mitur, përgjegjsisë penale etj.
E drejta penale gjithashtu në mënyrë autonome rregullon një mori
cështjesh pa u mbështetur në degët tjera të drejtsisë, psh. vetëm me
të drejtën penale sigurohet mbrojtja e posacme e jetës dhe trupit të
njeriut, liria, nderi autoriteti etj.
Kundër tezave të natyrës joautonome të së drejtës penale flasin edhe
arsyet historike: e drejta penale nuk është paraqitur pas degëve tjera
të drejtësisë me qëllim që atyre tu ofroj mbrojtje juridike penale, por
kjo është degë më e vjetër e drejtësisë.
II.NDARJA E SË DREJTËS PENALE
1.E drejta penale materiale dhe e drejta penale procedurale.
E drejta penale në kuptimin e gjërë përmbanë në vete norma penale-
juridike të natyrës materiale dhe të natyrës formale apo
procedurale.Sëkëndejmi rezulton edhe ndarja e së drejtës penale në
atë materiale dhe procedurale.
Me normat e natyrës materiale përcaktohen se cilat vepra të njerëzve
konsiderohen vepra penale dhe cfar lloje të sanksioneve penale
mund t’u shqiptohen kryesëve të tyre.
Me normat e procedurës penale rregullohet procedurae gjykatës dhe
organeve të tjera shtetërore për tu konstatuar se se aka kryer ndonjë
person vepër penale dhe se a janë plotsuar kushtet për shqiptimin e
sanksionit penal.

12. 12
2.E drejta penale dhe e drejta penale ekzekutive, apo e
drejta e ekzekutimit ta sanksioneve penale
Cështja e ekzekutimit të sanksioneve penale është e rregulluar me
ligj të posacëm.
3.E drejta penale e përgjithshme dhe e posacme
E drejta penale e përgjithshme është ajo e cila vlenë për të gjith
qytetarët .Ndërkaq e drejta e posacme penale është ajo e cila vlenë
për një grup qytetarësh që gjenden në marrëdhënje të caktuara apo i
përkasin grupit të caktuar të shoqërisë( E drejta penale ushtarake, e
cila aplikohet ndaj personave ushtarak, e drejta penale ndaj të
miturve që aplikohet vetëm ndaj kryesëve të miturve të veprave
penale.
4.E drejta penale e rregullt dhe e jashtëzakonshme
E drejta penale e rregullt aplikohet në kushtet normale, të
rregullta të jetës shoqërore(gjatë kohës së paqës).
E drejta penale e jashtzakonshme nënkupton normat
penolo-juridike që nxirren dhe aplikohen në kushtet dhe
rrethanat të jashtzakonshme( gjat luftës , apo rrezikut të
drejtpërdrejt nga lufta).
5.E drejta penale federative dhe e drejta penale e republikavee
përkatsisht krahinave.
6.E drejta penale kombëtare dhe e drejta penale
ndërkombëtare
E drejt penale kombëtare konsiderohet ajo e drejt penale apo
legjislacion penal i një shteti të caktuar, që vepron apo zbatohet në
teritorin e tij.

13. 13
Me të drejtën ndërkombëtare përcaktohet nocioni i krimeve
ndërkombëtare, koncepti i lirive dhe të drejtave të njeriut, imuniteti
diplomatik, procedura e gjykatave ndërkombëtare, pastaj
përcaktohen normat e së drejtës penale që postulatet e tyre i
mbështesin në konventat bilatarale apo multiraterale lidhur me
rrëmbimin e aeroplanëve, tregëtisë me drogë, falsifikimin e parasë së
huaj , cështja e ndëshkimit të personave për veprat e kryera jashtë
vendit, cështja e ekstradimit, e drejta e azilit dhe format tjera të
bashkpunimit të shteteve kundërr kriminalitetit në arenën
ndërkombëtare.
III.FILLET DHE ZHVILLIMI I SË DREJTËS PENALE
NDËRKOMBËTARE
-zhvillimi i së drejtës ndërkombëtare gjer në luftën e parë
botërore
Përkitazi me fillet e së drejtës penale ndërkombëtare ka mendime të
ndara , disa mendojnë se e drejta penale ndërkombëtare është
paraqitur në gjysmën e parë të shekullit XVI, ndërsa të tjerët
mendojnë se e drej.pen.ndërk.daton nga gjysma e parë e
shek.XVII(f.19.pas.1.).
E drej.pen.nderk.zhvillimin e saj e shënon sidomos me paraqitjen e
ideve dhe tendencave të shteteve dhe bashkësisë ndërkombëtare që,
në kuadrin e mundësive të humanizohet lufta.
Zhvillimi i hovshëm i së drejtë p.ndër.erdhi në shprehje me nxjerrjen e
konvenatve të hagës në vitin 1899 dhe 1907 që faktikisht paraqesin
një lloj kodifikimi i së drejtës ndërkombëtare të luftës.Me këto
konventa u përcaktuan rregullat për mbrojtjen e popullsisë civile, për
sjelljen ndaj të zënëve rob, si duhej vepruar ndaj të smurëve dhe të
plagosurve, janë ndaluar mënyrat apo mjett barbare të luftimit,
mirëpo me këto konventa në vend të sanksioneve penale u parapanë
vetëm përgjegjësi civile juridike e shtetit që i ka shkelur këto
rregulla.Në bazë të këtyre konventave , u bë gjykimi i kriminelëve të
luftës së porë dhe të dytë botërore.

14. 14
-zhvillimi i së drejtës ndërkombëtare penale midis dy luftrave
botërore
Pas luftës së parë shënohet një fazë e re dhe shumë e rëndsishmë
në zhvillimin e së drejtës penale ndërkombëtare.Krimet shumë të
rënda që u kryen gjatë luftës së parë botërore sidomos shtetet që
luftuan kundër agresorit gjerman dhe aleatëve të tij mobilizuan
opinionin botëror për të ndëshkuar kriminelët e luftës e posacërisht
të perandorit gjerman Vilhelmit II dhe udhëheqësve të tjerë ushtarak
dhe civil.Kështu , në Konferencën e paqës në Versajë u formua
komisioni i posacëm që kishte për detyrë të konstatoj përgjegjsinë e
shteteve dhe udhëheqësve të tyre për shkak të fillimit të luftës.Në
bazë të raportit të komisionit, me Kontratën e Versajës është pararë
të formohet gjykata speciale për gjykimin i Vilhemit II, mirëpo Holanda
ka penguar zbatimin e kësaj dispozite duke refuzuar që Vilhemin tua
dorzoj aleatëve me arsyetim se cënimi i moralit ndërkombëtar me
ligje holandeze nuk është paraparë si vepër penale e as që Holanda
është e obliguar në bazë të ligjit për ekstradimin tua dorzoj aleatëve
për veprat e tilla, përpos kësaj atëbotë nuk ekzistonte asnjë akt
ndërkombëtar që ndalonte luftën agresive.
-zhvillimi i së drejtës ndërkombëtare gjatë luftës së dytë botërore
Zhvillimi i hovshëm i së drejtës penale ndërkombëtare është shprehur
pas luftës së dytë botërore. Nga kriminelët nazist dhe aleatët e tyrë
pësuan me miliona njerëz, kështu që nga krimet e llahatarshme
mobilizuan vetëdijen ndërkombëtare që fajtorë e kësaj lufte të
tmerrshme të mos ngelin pa u dënuar dhe Kështu me 8.gusht 1945
në Londër u arritë marrëveshja e forcave të mëdha aleate që të
formojnë Gjykatën ushtarake e cila do ti gjykonte kriminelët e luftës
së dytë botërore , krahas marrëveshjes u nxorr edhe statuti I
Gjykatës Ndërkombëtare Ushtarake me të të cilin u përcaktua
kompetenca dhe funksioni i gjykatës.Me Statutë u parapa se si krime
ndërkombëtare konsiderohen: krimet kundër paqës, krimet e luftës
dhe krimet kundër njerzimit.

15. 15
Me Statutë të Gjykatës Ndërkombëtare Ushtarake të Nurembergut u
përcaktuan disa parime me të cilat u rregullua përgjegjësia penale
për krimet e luftës.Ndër parimet kryesore janë këto:
1.udhëheqsit, organizatorët, shtytësit ose bashkpuntorët që kanë
marrë pjesë në përpilimin ose ekzkutimin e ndonji plani apo komploti
me qëllim që të kryhet ndonjë krim i paraparë me Statutin, janë
përgjegjës për të gjitha veprat që janë kryer në realizimin e atij
plani( neni 6.al.3);
2.pozita zyrtare e kryesit të veprës penale ndërkombëtare , qoft
kryetar shteti apo udhëheqës tjetër i lartë shtetëror apo ushtarak,
sipas të drejtës ndërkombëtare( neni 7), nuk mund të merren si
rrethana për përjashtimin e përgjegjësisë penale apo zbutjen e
dënimit;
3.fakti që kryesi i veprës penale ndërkombëtare ka vepruar sipas
urdhërit të qeverisë së tij ose eprorit të tij, nuk do ta liroj nga
përgjegjësia penale, por kjo mund t’i merret si rrethnaë
lehtësuese(neni);
4.me rastin e gjykimit të cilitdo person të ndonji grupi apo organizate,
gjykata ka autorizime që grupin apo organizatën anëtar i së cilës ka
qenë kryesi i veprës penale ndërkombëtare ta shpallë si organizatë
kriminale( neni 9), në rastet e tilla cdo shtet që ka nënshkruar
Mrrëveshjen ka të drejtë që, që për shkak të anëtarsisë në
organizatat e përmenduara , individët e këtillë t’i nxjerrë para
gjykatës.Në të gjitha rastet e këtilla , karakteri kriminal i grupit ose i
organizatës konsiderohet si i provuar(i vërtetuar) edhe nuk mund të
mohohet(neni10).
Gjykata ushtarake Ndërkombëtare e Nurembergut, në procesin i cili
zgjati një vit, me 1.tetor 1946 nxorri aktgjykimin me të cilin 12.kriminel
lufte me në krye Geringun u dënuan me vdekje, 3. me burg të
përjetshëm, 4.me dënim me burg prej 10 e gjer më 20 vjet, ndërsa 3.
u liruan nga akuza.
Ngjashëm me gjykatën e Nurembergut , me 15.janar 1946 u formua
Gjykata Ndërkombëtare Ushtarake e cila gjykoi kriminelët kryesor
japonez.

16. 16
-zhvillimi i së drejtës penale ndërkombëtare pas Luftë
së Dytë Botërore
Në dhjetor të vitit 1946 Ansamblea e përgjithshme e OKB nxorri
rezolutën me të cilën verifkoi parimet e Statutitt të Gjykatës
Ushtarake të Nurenbergut.Në dhjetor të vitit 1948 e nxorri Konventën
në të cilën prezentoi nocionin e ri të krimit të gjenocidit, ndërsa
shteteve anëtare të OKB, në legjislacionet e tyre penale të
parashohin krimin e gjenocidit si vepër penale.
Në muajin gusht 1949 në Gjenevë u nxrrën 4.konventa
ndërkombëtare të rëndësishme për të drejtën penale ndërkombëtare.
-Konventën se si duhet vepruar ndaj të zënëve rob, Konventën mbi
mbrojtjen e personave civilgjatë kohës së luftës,Konventa për
përmirsimin e të palgosurve , të smuarve dhe personave të cilëve u
është fundosur anija luftarake dhe Konventa për përmirësimin e
gjendjes së të palgosurve dhe të smuarve në forcat e armatosura në
luftë.
Edhe në Kosovë sipas Kornizës kushtetuese të gjitha konventat e
përmenduar janë drejpërsëdrejti të aplikueshme në Kosovë.Veprat
penale të parapara në këto konventa janë inkorporuar në kodet
penale të shteteve bashkohore.Në Kodin penale të Kosovës, në
kapitullin XIV janë të sanksionuara 30 vepra penale të cilat janë të
parapara me këto konventa.Ndër veprat më të rëndësishme të
parapara, të parapara në këtë kapitull, janë krimet e gjenocidit ,
krimet kundër njerëzimit , krimet e luftës në kundërshtim të rëndë me
konventat e Gjenevës, përdorimi i mjeteve ose metodave të ndaluara
të luftimit.
E drejta penale ndërkombëtare mori një mbështetje të fortë me
dokumentin përfundimtar të Helsinkit, në vitin 1975, me të cilin të
drejtat e njeriut më nuk konsiderohen vetëm cështje e brendshme e
një shteti , por këto konsiderohen edhe cështje ndërkombëtare,
mbarënjerëzore.Këtij dokumenti iu bashkua edhe Këshilli i Sigurimit i
Kombeve të Bashkuara(1992) dhe Bashkimi Evropian(1994.

17. 17
5.THEMELIMI I GJYKATËS PENALE NDËRKOMBËTARE NË HAGË(1993)
Për shkak të krimeve të llahatarshme që u kryen në ish jugosllavinë
në luftrat e zhvilluar nga hegjemonistët sërb, si në Bosne, Kroaci dhe
Kosovë , vetdijsoi opinionin ndërkombëtar që është e domosdoshme
që të ndërntohen mekanizma ligjor me qëllim që kryerësit e këtyre
krimeve të mos ngelin të pandëshkuar.Kështu që Këshili i Sigurimit
KB me rezolutën 827.dt.22.2.1993 themeloi Gjykatën penale
ndërkombëtare në Hagë për gjykimin e personave për krimet e
luftës që i kryen në teritorin e Jugosllavisë si:Tribunal për ndjekjen e
personave përgjegjës për shkelje të rënda të së drejtës
ndërkombëtare, të kryera në teritorinish Jugosllavisë në kohën prej
vitit 1991 që njihet si Tribunal i Hagës .
Pas krimeve makabre që u bënë edhe në Kosovë , nga regjimi
hegjomonist sërb Tribunali i Hagës vendosi që t’i zhvilloj hetimet edhe
në Kosovë, që si rezultat pati inicimin e procedurës penale ndaj ish
udhëheqësve të sërbisë , si ato civil ashtu edhe udhëheqësve
ushtarak.
6.THEMELIMI I GJYKATËS SË PËRHERSHME PENALE NDËRKOMBËTARE
Qysh nga prfundimi i luftës së dytë botërore nuk kanë rreshtur
përpjeket për themelimine Gjykatës penale ndërkombëtare të
përhershme, e të gjitha këto përpjekje janë kurorizuar me sukses në
vitin 1998, përkatsisht me 18.korrik 1998, në Konferencën e OKB, të
mbajtur në Romë, me pjesmarrjen e 160 shteteve , me shumicën
apsolute me 120 vota për,u nënshkrua marrëveshja për themelimin e
Gjykatës së Përhershme Penale Ndërkombëtare, selia e së cilës u
vendos në Hagë.
Sipas marrëveshjes së nënshkruar GJPPN do të ketë 18.gjyqtarë
dhe do të jetë kompetente t’i gjykoj personat e akuzuar për krimet e
gjenocidit, krimet e luftës, për agresion dhe në përgjithsi për krimet
kundër njerzimit.Me rastin e nënshkrimit të marrveshjes u aprovua
edhe Statuti i gjykatë që i ka 128.nene, ku janë të përfshira
dispo.penale të procedurës penale dhe të ekzekutimit të dënimeve.
Me këto dispozita janë përcaktuar struktura e gjykatës, kompetencat
për llojet e krimeve, llojet e sanksioneve penale, të cilat mund të

18. 18
shqiptohen, si dhe mënyra dhe shteti ku mund të ekzukutohen
dënime e shqiptuara.
Sipas Marrëveshjes GJPPN do të mund të fillonte punën pasi këtë
marrëveshje ta ratifikojnë së paku 6o.shtete.Në vitin 1998 kur është
arritur marrveshja atë e kanë nënshkruar 55.shtete, ende pa u
mbushur 4.vite më 11.o4.2002 marrëveshjen e ratifikuan edhe
10.shtete dhe me këtë datë hyri në fuqi Statuti i kësaj gjykate.
Me 18.shkurt 2003, në Hagë dhanë betimin 18.gjykatësit e emruar
nga të gjitha kontinentet e botës, 7.prej të cilave janë femra.
Gjykata filloi punën më 1.janar 2003, ndërsa jurisdiksioni i saj u
vendos të jetë retroaktiv prej 1.janarit të vitit 2003, gjer më 11.mars
2003 kësaj gjykata e kanë arritur 200 paraqitje penale.
IV. E DREJTA PENALE KOMPARATIVE
E drejta penale komparative merret me studimin e legjislacioneve
penale të vendeve të botës.E drejta penale komparative nuk
përmbanë kurfar rregullash për zgjidhjen e cështjeve ndërkomëtare
penale , por shërben vetëm si metodë shkencore për njohjen e
drejtave penale të shteteve tjera.
E drejta penale ndërkombëtare ka rëndësi për një vend , meqë me
rastin e nxjerrjes, plotësimit apo ndryshimeve të ligjeve penale
krahas rrethanave shoqërore ekonomike të pranishme , merren
parasysh edhe zgjidhjet ekzistuese në të drerjtën penale e shteteve
tjera.

19. 19
SHKENCA E SË DREJTËS PENALE DHE SHKENCAT TJERA
PENALE
1.E DREJTA PENALE DHE SHKECA E SË DREJTËS PENALE
Me termin e drejt penale sic u tha disa , nëkuptojmë një degë të
legjislacionit pozitiv të shtetit të caktuar.Si degë e legjislacionit e
drejta penale është sistem i normave me të cilat përcaktohet se cilat
vepra konsiderohen vepra penale, kur personi konsiderohet penalisht
dhe cfar lloji të sanksionit penal mund t’i shqiptohet.Kurse shkenca e
së drejtës penale është sistem i nocioneve dhe i institucioneve të së
drejtës penale.
Shkenca e së drejtës penale , marrë në përgjithësi , është degë e
shkncave shoqërore, e cila ka lëndën,metodën dhe sitemin e vet,
mirëpo kjo shfrytëzon edhe rezultatet e shkencave të tjera natyrore,
sidomos shkencat mbi njeriun, sic janë mjekësia, ë, psikiatria etj.
2.DETYRA E SHKENCËS SË TË DREJTËS PENALE
Detyrë primare e shkencës së të drejtës penale është studimi dhe
avancimi i së drejtës penale apo legjislacionit penal që është në fuqi
në vendin e caktuar.Shkenca e së drejtës penale merret me sdudimin
e kuptimit juridik të veprës penale, të llojeve të formave të veprave
penale, gjithashtu studion kryesin dhe përgjegjsinë penale të tij, si
dhe sanksionet penale.Pra kjo i shpjegon institucionet e së drejtës
penale , ndërlidhjen e tyre, i përcakton dhe i nxjerr parimet themelore
duke i ngritur në një shkallë të caktuar të përgjithsimit.Në këtë
mënyrë formon sistemin e shkencës së të drejtës penale.
Shkenca e së drejtës penale është e domosdoshme , ngase
mundëson njohjen dhe kuptimin e drejt të isntitucioneve, nocioneve
dhe në përgjithësi të normave penaolo juridike që gjenden në fuqi.
Në kuptimin e gjërë shkenca e së drejtës penale ka për detyrë të
studioj kriminalitetin dhe masat që duhet ndërmarr për parandalimin

20. 20
e tij.Vecmas shkenca e së drejtës penale merret me studimin e
cështjeve themelore të politikës kriminale, ose me fjalë tjera , cfar
janë efektet e politikës së ndjekes penale dhe politikës ndëshkuese
në praktikë , si veprojnë organet e ndjekjes penale me rastin e
aplikimit të normave penalo-juridike dhe propozon masa dhe
institucione të reja.
Nga përkufizimi dhe detyra del se shkenca e së drejtës penale e
studion ashtu sic është rregulluar me legjislacionin penal, ose ajo e
studion të drejtën penale de lege lata(ashtu cfar është)dhe de lege
ferende(cfar duhet të jetë )duke dhënë propozime dhe sugjerime për
zgjidhje , masa dhe institucione të reja, të cilat do t’i kontribonin
luftës më të suksesshme kundër kriminalitetit.
3.Sistemi i shkencës së drejtës penale
Edhe shkenca e së drejtës penale ndahet në pjesën e
përgjithshme dhe pjesën e posacme.
A/ Pjesa e përgjithshme e shkencës së të drejtës penale
studion parimet dhe institucionet themelore të së drejtës
penale.Lidhur me cështjet që shqyrtohen në pjesën e përgjithshme të
shkencës së drejtës penale ekzistojnë dy drejtime apo
sisteme:Sistemi bipartit( sipas këtij mendimi në pjesën e përgjithshme
të së drejtës penale studijohen vetëm dy nocione themelore vepra
dhe sanksioni penal dhe sitemi tripartit( vepra penale,fajtori dhe
sanksioni penal).
B/.Pjesa e posacme e shkencës së të drejtës penale merret me
studimin e veprave penale vec e vec, elemntet e tyre, formën e fajit
me të cilën kryhen ato dhe sanksionet penale që mund t’u shqiptohen
kryesve të tyre.
Pjesa e posacme e shkencës së të drejtës penale i studion nocionet
e veprave penale sic janë: vrasja, plagosja, vjedhja etj.
Veprat penale rradhiten sipas ngjashmërisë së tyre në kapituj, madje
kapitujt rradhiten sipas shkallës së apo pasojave që shkaktojnë ato
dhe ngjashmërisë së tyre, dhe kështu formohet sistemi i pjesës së
posacme të shkencës së drejtës penale.

21. 21
II.SHKENCAT TJERA PENALE
Në luftën kundër kriminalitetit përpos të së drejtës penale merren
edhe shkencat tjera penale dhe jopenale, të cilat në aspekte të
ndryshme krahas shkencës së të drejtës penale , merren me studimin
e kriminalitetit.Pa ndihmën e shkencave të tjera , shkenca moderne e
së drejtës penale nuk mund të mendohet.Shkenca e së drejtës
penale shënoi rritje të hovshme prej kur filloi të zhvillohet shkenca e
kriminologjike dhe shkencat tjera shoqërore dhe natyrore.
Pra për të mundur e drejta penale dhe shkenca e së drejtës penale
ta realizoj funksionin e vet duhet t’i shfrytëzojnë të mbërrimet e
teknikës , mjekësisë, psikologjisë, pedagogjisë dhe shkencave tjera
shoqërore dhe natyrore.
Në kuadrin e të gjitha shkencave , që në ndonjë mënyrë mund ta
ndihmojnë të drejtën penale në luftë kundër kriminalitetit, disa prej
tyre janë më afër kësaj dege të drejtësisë ngase vecmas merren me
sdudimin e kriminalitetit.
Si shkenca penale konsiderohen:shkenca e procedurës penale,
kriminologjia, politika kriminale,penologjia ,kriminalistike, mjekësia
gjyqësore dhe psikiatria gjyqësore.
1.Shkenca e procedurës penale (60)
Shkenca e procedurës penale merret me studimin e të drejtës së
procedurës penale të shtetit të caktuar.Kjo studion sistemin e
normave juridike të përcaktuar me ligjin e procedurës penale, me të
cilin është rregulluar veprimataria , e prokurorisë publike dhe
personave tjerë që marrin pjesë në procedurën penale me me qëllim
që të zbulohet vepra penale, kryesi i saj dhe administrohen prova të
rëndësishme për aplikimin e drejt të normave të legjislacionit penal.
Shkenca e së drejtës penale duke bërë studimin e normave të
procedurës penale, ashtu sic janë paraparë me ligj dhe duke përcjellë
praktikën gjyqësore lidhur me aplikimin e tyre , vështërsitë mangësitë
eventuale dhe dilemat, shkenca e së drejtës penale me sugjerimet e
veta kontribon që të gjenden zgjidhje më adekuate në aspektin
normativ dhe aplikativ.

22. 22
2.Kriminologjia
Krminologjia është shkencë shoqërore e cila merret me studimin e
fenomenollogjisë dhe shkaqeve (etiologjisë) të kriminalitetit si dukuri
shoqërore dhe individuale.Nga kjo rezulton se kriminologjia ndahet në
dy pjesë në FENOMENOLGJINË KRIMINALE dhe në ETIOLOGJINË
KRIMINALE
Fenomenologjia kriminale studion format nëpërmjet të cilave
manifestohet krimin., sic janë vëllimi, strukrura, ecuria etj, kurse
etiologjia studion shkaqet dhe faktorët e kriminalitetit.
Kriminologjia studion kriminalitetin në aspektin
sociologjik,biologjik,psikologjik dhe në aspektet tjera me qëllim të
zbulimit të shkaqeve apo faktorët e përgjithshëm dhe të posacëm të
tij.Për këtë shkak në kuadër të kriminologjisë janë formuar displina të
posacme sic janë:
1.sociologjia kriminale(stud.fakt.social të krimi.)
2.antropologjia kriminale (që studion shkaqet biofizike të kriminalitetit)
3.psikologjiaë kriminale( që studion shkaqet psikologjike të
kriminalitetit)
4.viktimologjia ( që studin marrëdhëniet në mes të viktimës dhe
kryesit) etj.
3.Politika kriminale
Politika kriminale është shkencë e cila studion kriminalitetin dhe
masat që ndërmerren me qëllim të luftimit të tij dhe dukurive
antisociale.
Këto masa ndahen në ato të karakterit preventiv dhe represiv.
1.Masat e karakterit preventiv janë:masat konkrete ekonomike,
sociale, edukative, të terapisë së punës dhe masat tjera të ngjashme
me të cilat synohet të sigurohet një zhvillim i drejtë dhe resocializimi i

23. 23
delikuentit në mënyrën që ai në të ardhmën të apstonoj nga veprimet
kriminale.
2.Masat e karakterit represiv, janë në fakt sistemi i dënimeve dhe
sanksioneve tjera penale të shtetit të caktuar dhe mënyra e aplikimit
të tyre.
Pra politika kriminale i studion të gjitha llojet e sanksionev penale të
legjislacionit penal të shtetit të caktuar, minimumet dhe maksimumet
e tyre të parapara me ligj, politikën e ndjekjes penale, politikën
ndëshkuese etj dhe jep sugjerime lidhur me përsosjen e këtyre
masave nbë aspektin normativ dhe aplikimin e tyre.
Politika kriminale interesimin e saj e shtrinë edhe në fazën e
ekzekutimit të sanksioneve dënimeve dhe sanksioneve tjera penale.
Politika kriminale në mënyrë kritike studion cështjet nga lëmi i së
drejtës penale dhe aplikimit të saj dhe në bazë të njohurive
shkencore kontribon në gjetjen e zgjidhjeve dhe metodave adekuate
në luftën kundër kriminalitetit.Ndikimi i P.K.shprehet në lëminë e
inkriminimeve (parashikimi i veprave penale), në lëminë e parimeve
të së drejtës penale,verifikimin e arsyeshmërisë së legjislacionit
penal, pastaj në llojin dhe ashpërsimin e sanksioneve penale për disa
grupe të veprave penale.
Për derisa shkenca e së drejtës penale është shkencë normative,
politika kriminale është shkencë deontologjike, ngase cështjen e
kriminalitetit e studion de lege ferende(qfar duhet të jetë)
4.P e n o l o gj i a
Penologjia është degë e re e cila është paraqitur në shekullin
XIX.Penologjia përkufizohet si shkencë e cila merret me studimin e
cështjeve teorike dhe praktike të aplikimit(ekzekutimit) dhe efikasitetit
të sanksioneve penale.Në kuptim e ngusht fjala penologji do të thot
shkenca mbio dënimet, mirëpo ky nocion është i kapërcyer meqë
penaologjia përpos me dënimet rëndësi të vecant i kushton
ekzekutimit të dënimit, sidomos të dënimit me heqje të lirisë , dënimit
me burgim, mirëpo kjo degë e shkencës merret me efikasitetin të
ekzekutimit të sanksioneve tjera penale, sic janë: masat edukuese,
dënimet alternative,dënimet plotësuese si dhe të ashtquajturat
sansionet parapenale(vrejtja gjyqësore).Penologjia merret edhe me

24. 24
studimin e personalitetit të kryesit të veprës penale dhe
individualizimin e dënimit gjatë fazës së ekzekutimit të tij, si dhe me
organizimin e jetës dhe punës në shtëpinë ndëshkuese
përmirsuese.Edhe penologjia konsiderohet si shkencë interdisiplinare
ngase në përmbushjen e misionit të saj ajo shfrytëzon njohuritë dhe
rezultatet e shkencave tjera e vecmas të kriminologjisë, sociologjisë
dhe statistikës.
Nga lënda e studimit dhe qëllimet e saja, del qartë se penaologjia
dhe shkenca e së drejtës penale kanë marrëdhënje të ngushta.Madje
për nga natyra njëra ndaj tjetrës janë kompementare.
5.K r i m i n a l i s t i k a
Kriminalistika është shkencë e cila merret me zbulimin e veprave
penale dhe kryesëve të tyre, duke aplikuar metoda të ndryshme
shkencore dhe teknike.
Objekt i kriminalistikës është prefeksionimi i masave dhe metodave
të policisë dhe gjykatës me qëllim të zbulimit të veparve penale dhe
kapjes së kryerësve të tyre.
Krimi.ka rëndësi për të drejtën penale materiale si shkencë.Për
shkencën e së drejtës penale është me rëndësi sepse i ofron të
dhëna për ngjarjen që ndodhin në jetën shoqërore dhe shërben si
piknisje në formësimin e veprave penale, në përcaktimin e e figurave
të veprave penale me ligj.Rëndësia e kriminalistikës shprehet
sidomos në veprimtarinë praktike të organeve të ndjekjes penale.
Për ta ushtruar funksionin e vet kriminalistika i përdor
1.Teknikën kriminalistike,
2.taktikën kriminalistike dhe,
3. metodikën e kriminalistikës.
Teknika kriminalistike përcakton mënyrën më adekuate për zbulimin,
sigurimin, fiksimin dhe interpretimin e gjurmëve të veprave penale
dhe provave materiale në përgjithsi dhe në kuadër të teknikës
kriminalistike bëjnë pjesë:
a.daktiloskopia, studimi i gjurmëve të gishtërinjëve

25. 25
b.trasologjia, studimi i gjurmëve të këmbëve
c.grafologjia, studimi i dorshkrimit dhe identifikimi i dokumenteve
d.balistika gjyqësore (studimi i armëve të zjarrta dhe lëvizja e
projektilit, fotografia gjyqësore , regjistrat penalë e tj.
Taktika kriminalistike merret me studimin dhe përcaktimin e
metodave të kryerjes së hetimeve, si dhe metodat e zbatimit të disa
provave dhe formimin e disa mjeteve provuese (ndëgjimi i
dëshmitarit,ndëgjimi i të pandehurit,ballafaqimi,kqyerja ekspertiza etj).
Metodika kriminalistike merret me studimin dhe përcaktimin e
mënyrave dhe metodave më të përshtatshme për zbulimin e grupeve
apo llojeve të pasacme të veprave penale dhe kryesve të tyre.Kësisoi
, met.kri.stud.dallimet që shprehen gjatë fazës së bërjes së hetimeve
midis veprave penale të vrasjes dhe faktkeqsive në komunikacion,
ose dallimet e marrjes në pyetje të kryerësve të veprave penale të
vjedhjes, të mashtrimeve, të sabotimeve dhe diversioneve të
falsifikimit të dokumeteve etj.
6.Mjekësia gjyqësore apo forenzike
Me ndihmën e mjeksisë gjyqësore konstatohen shkaqet e vdekjes në
raste kur dyshohej se vdekja është shkatuar me dhunë, pastaj
hulumtohen gjurmët që janë shkaktuar me rastin e kryerjes së veprës
penale,siq janë gjurmët e gjakut,të pështymës, qimeve etj.Me
ndihmën e mjeksië gjyqësore në të drejtën penale konstatohet se a
është fjla për lëndimin e lehtë apo të rëndë trupore, a është dëmtuar
rëndë shëndeti i njeriut etj.Kjo është shkencë ndihmëse e të drejtës
penale meqë me ndihmën e saj bëhet konstatimi dhe kualifikimi i drejt
i veprës penale.
Mjeksia është shkencë interdisiplinare në kuadër të së cilës bëjnë
pjesë:
1. tanatologjia,me ndihmën e së cilës konstatohet se vdekja ishte
natyrale apo e dhunshme(vrasje),
2. Traumatologjia është shkencë e cila merret me sdudimin e
llojeve të lëndimeve,

26. 26
3. Toksikologjia merret me studimin e helmeve dhe efektin e tyre
në organizmin e njeriut,
4. Seksologjia është shkenca e cila meret me studimin e
marrëdhënieve seksuale, në vecanti të delikteve seksuale që
janë me rëndësi për të drejtat penale.
7.Psikatria gjyqësore
Psikiatria gjyqësore studion smundjet psikike dhe qrregullimet tjera
shpirtërore, të cilat kanë lidhëshmëri me të drejtën penale ngase në
disa raste këto qregullime psikike janë shkatar i kriminalitetit.
8.Psikologjia gjyqësore
Në aspektin penal psikologjia gjyqësore përkufizohet si degë e
shkencës, e cila merret me studimin e proceseve psikike të
pjesmarrësve në procedurën penale(të fajsuarit, të dëshmitarit,
ekspertit etj.) dhe në bazë të njohurive të saj i ofron të dhëna të
cmueshme gjykatës për saktësinë e dëshmive të këtyre personave.
Kjo degë e shkencës në literaturë emërtohet dhe si psikologji e
procedurës penale.Psiklogjia gjyqësore në lëmin e së drejtës penale
merret edhe me studimin e cështjeve psikologjike të kryesit të veprës
penale, të përmirsimit dhe riedukimit të tij, madje merret merret me
studimin e problemeve të psikologjisë së burgut, me psikologjinë e
parandalimit të kriminalitetit, me psikologjinë e nxjerrjes së ligjeve ,
me psikologjinë e interpretimit tyre etj.
Ë gjyqësore është degë ndihmëse dhe aplikative dhe ka rëndësi të
madhe praktike në lëminë e së drejtës penale në përgjithsi, në
vecanti të procedurës penale dhe gjatë fazës së ekzekutimit të
sanksioneve penale.
Gjithashtu me ndihmën e psikologjisë dhe degëve të saja përcaktohet
niveli i zhvillimit psikik i të miturve, si kategori e posacme e personave
që kryejnë vepra penale etj.
Psikologjia , me njohuritë e saj i ndihmon legjislacionit penal dhe
gjykata me rastin përcaktimit të veprave penale, përgjegjësisë penale
dhe sanksioneve penale

27. 27
Kapitulli IV.
ZHVILLIMI I SË DREJTËS PENALE
I.DISA KARAKTERISTIKA TË PËRGJITHSHME TË ZHVILLIMIT
TË SË DREJTËS PENALE
E drejta penale është rezultat i zhvillimit të gjthmbarshëm e të gjatë
historik të njerzimit.Për këtë arsye disa autorë pohojnë me vend se
historia e së drejtës penale është në fakt historia e civilizimit të
njerëzimit.Zhvillimi i shoqërisë ka kushtëzuar që e drejta penale ta
modifikoj përmbajtjen dhe principet e saja.Gjatë zhvillimit historik në
të janë inkorporuar institute dhe instrumente të reja, të cilat gjithnjë e
më tepër këtë degë të drejtësisë e kanë bërë më humane dhe krahas
kësaj e ka ruajtur funksionin e saj në mbrojtjen e të mirave juridike të
shoqërisë dhe të individit.Kësisoi në krahasim me të drejtën penale
të kohës së lashtë dhe të mesjetës , e cila është karakterizuar për
nga arbitrariteti,vrazhdësia dhe dënimet shumë të rënda , e drejt
penale e mëvonshme ,e sidomos ajo e tansihmja , është më
racionale dhe më humane.
Në zhvillimin e së drejtës penale në të kaluarën dhe tani ndikojnë
faktorët të shumtë dhe të natyrës së ndryshme, sic janë karakteri
irregullimit shoqëror dhe politik, shkalla e zhvillimit dhe forcat e
shtetit, raportet e klasave e tj, gjithashtu në zhvillimin e së drejtës
penale ndikojnë edhe zhvillimi i teknikës dhe i civilizimit, religjioni,
filozofia, idelogjia dhe tradita e në vecanti shkenca e së drejtë s
penale dhe shkencat tjera që merren me studimin e kriminalitetit.
Përndryeshe , fillet e së drejtës penale ndeshen që në bashkësinë e
parë njerëzore, sepse që atëhere njerëzit e kanë paraë të nevojshme
se duhet reaguar kundër atyre personave që i kanë dëmtuar interesat
e përbashkëta.
II.PERIUDHA E BASHKËSISË SË PARË NJERËZORE DHE FILL
ET E SË DREJTËS PENALE
Bashkësia e parë shoqërore shfaqet me formimin e njeriut dhe zgjatë
gjer me paraqitjen e shteteve të para.edhe në këtë periudh ngjanin
ekcese që i cenonin rregullat e jetës shoqërore të bazuara në të

28. 28
drejtën zakonore,është dashur patjetër të reagohet në këto ekcese,
meqense akoma nuk ishte e formuar shteti dhe e drejta , përkatsisht
e drejta penale, këtë reagim e kryente familja apo fisi dhe kishte për
qëllim që të mbrohet shoqëria nga veprat e këtilla të dëmshme.
Ndaj cenuesve të këtyre rregullave bashkësia më së shpeshti bëhej
dëbimi nga bashkësia, hakmarrja, në vecanti gjakmarrja dhe
kompozicioni.
1.Dëbimi apo përzënia nga bashkësia
D.është forma e parë dhe më e lashtë e reagimit ndaj sjelljeve të
ndaluara.Është shqiptuar vetëm ndaj anëtarëve të bashkësisë dhe
vetëm për raste më të rënda të delikteve.
Për shkak të kushteve që kanë mbizotruar atë kohë , disa autor
dëbimin nga bashkësia e kanë barazuar me dënimin me vdekje,
sepse personi që i shqiptohej kjo masë nuk gzonte kurfarë
mbështetje dhe mbrojtje nga bashkësia e vet, kështu që cdo moment
i kanosej rreziku nga uria, të ftohtit, nga egërsirat.Ndërsa reagimet e
bashkësive tjera ndaj të huajve kanë qenë të pamshirshme.
2.Hakmarrja dhe gjakmarrja
Kjo form e reagimit qëndron në faktin se personi i dëmtuar apo të
afërmit e tij, reagonin kundër kryesit të delliktit apo anëtarëve të
familjes së tij, fisit, përkatsisht bashkësisë së fajtorit,duke i shkaktuar
ndonjë të keqe e cila duhej të ishte ekuivalente ose e keqe më e
madhe se e keqja e shkaktuar viktimës.
Gjakmarrja dhe në përgjithsi hakmarrja është aplikuar jo vetëm gjatë
bashkësisë së parë njerëzore por edhe me lindjen e shtetit dhe
drejtësisë, mirëpo ajo është kufizuar gradualisht dhe gjithnjë shkohej
duke u ngushtuar rrethi i personave ndaj të cilëve mund të kryhej
gjakmarrja përkatsiht hakmarrja.Sipas të drejtës zakonore shqiptare ,
të afërmit e personit që jetonin ndaras nga kryesi , janë detyruar të
ruhen 24.orë pas kryerjes së vrasjes, pas ktij afati ata kanë lëvizur
lirisht.
Gjakmarrja u kufizua edhe me institucionin e talionit i cili nënkupton
“Sy për sy dhemb për dhëmb”, kjo është faza e parë e aplimit të një
lloj proporcioni në mes të keqës së pësuar dhe dënimit të

29. 29
shkaktuar.Edhe pse sot tmerrohemi nga vrazhdësia e talionit, në atë
kohë kur gjakmarrja nuk njihte kurfar limiti, ky ishte një progres i
madh në drejtim të individualizimit dhe humanizimit të dënimit.
Përndryshe parimin e talionit e hasim edhe në të drejtat e shkruara
në Kodin e Hamurabit i cili u nxorr në shekullin XVII .
3.Kompozicioni apo shpagimi gjakut
K.konsiston në dhënjen e dëmshpërblimit të caktuar viktimës ose
familjes së tij, më që rast kërkohej falje, përkatsisht shprehej
keqëardhje që ndodhi ajo e keqe.Së pari kompozicioni është aplikuar
vetëm për veprat penale të vrasjes e më vonë zgjerohej edhe për
vep.p. sic janë lëndimet trupore,fyerjet e nderit dhe autoritetit e
tj.Paraqitja e k.shënon një progres të madh dhe si një formë e
kufizim të gjakmarrjes .
K. në fillim ishte fakultativ, mirëpo më vonë duke i parë vetitë pozitive
të tij institucioni edhe shteti e përvetësoi këtë dhe me ligj e
parashikoi si të obligueshëm.
Edhe në të drejtën zakonore shqiptare kanë ekzistuar dy lloje të
pajtimit të gjakut : i vullnetëshëm dhe ai sipas urdhërit të pushtetit turk
apo të bajrakut, në fillim tër.komp.i jepej viktimës mirëpo më vonë
gjysma i jepej shtetit, këtu fillojnë edhe fillet e dënimit me gjobë.
III.KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË SË DREJTËS PENALE
TË SHTETEVE SKLLAVOPRONARE
Shtetet skll.kanë ekzistuar gjatë një periudhe 4.mij vjecare.
E drjeta skll. I ka kushtuar rëndësi të madhe mbrojtjes së pronës
private dhe asaj të shtazëve, prodhimeve bujqësore, e në vecant
skllevërve të cilat janë konsideruar si pronë e skllavopronarit.
Në këtë formac.shoqër-ekonomik, edhe në lëmin ë e së drejtës
penale shprehen dallime në mes të njerëzve të lirë dhe skllevërve, si
në pikpamje të përgjegjësisë së tyre penale ashtu edhe në mbrojtjen
e personaitetit të tyre.Psh.nëse skllovopronari ka kryer vep.penale,
në raste më të shpeshta ndaj tij është aplikuar parimi talionit apo
kompenzimi i dëmit, ndërsa skllavi edhe për delikte të imta janë

30. 30
dënuar me dënime të rënda dhe të vrazhda, skllavi është konsideruar
jo njeri por send. Dhe vrasja e tij është konsideruar si delikt kundër
pasurisë.
E drejta pena.në këtë periudhë ka pasur karakter teologjik, ashtuqë e
drejta penale njeh një numër të vp.të karakterit fetar.
E drejt.pena.skll.nuk është njohur parimi i ligjshmërisë përkitazi me
veprat penale dhe dënimet, një numër shumë i vogël i cështjeve janë
rregulluar me ligj, kurse numri më i madh i marrëdhënieve shoqërore
ka qenë i rregulluar me të drejtën zakonore.
E drejta pena.skll.ka njohur lloje të shumta të dënimeve , të cilat për
ka natyrat ishin mjaft të rënda, të vrazhda dhe johumane, më së
shpeshti janë shqiptuar dënume me vdekje dhe lloje të ndryshme të
dëmtimeve fizike.
Dënimi me vdekje është ekzekutuar me prejen e kokës, duke e
djegur në grumbullin e drunjëve , duke e qar me anën e
kuajëve.Dënim.me vdekje dhe ato fizike janë ekzekutuar publikisht
me qëllim që të ushtroj frikësim te të tjerët.
E drej.pen. e kësaj kohe nuk e ka njohur dënimin me heqje të
lirisë( në kuptimin e tanishëm) .
Periu.skll.karakteriz.për mungesë të burimeve të shkruara, burim
kryesor ka qenë e drejta zakonore, burime të shkru.apo ligje ka pasur
pak, si më i rëndsishëm ka qenë Ligji i Hamurabit që u nxor në
shekullin XVII par epok.son.
Në sist.skllav.nuk është shënuar ndonjë përparim në lëmin e
shkencës së drejtës penale.
IV.KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË SË DREJTËS PENALE
TË SHTETEVE FEUDALE
Epoka e feudal.fillon në shek.V dhe zgjatë derinë shek.XVIII.
Karakter. E të gjitha shte.feudal. është se kanë siguruar eksploatimin
e fshatarit nëpërmjet pushtetit të feudalit ndaj fshatarit.Këto dallime
janë shprehur edhe nëprmjet të ligjeve që nxirreshin në feudalizëm,
në vecanti lidhur me ndëshkimin.Për të njetën vep.shumë më rënd

31. 31
ndësh.fshatari( bujkrobi) sesa feudali. E drej.pen.feud.kishte karakter
klasor ngase shprehte haptas interesin klasor e të klasës së
sunduese feudale dhe shtresave tjera të larta, sic ishin :
kastat, fisnikria dhe kisha.Përkundër karakterit kla.e drejta
penal.feu.në krahasim me të drej.pen.skll, ishte përparimtare, ngase
Mandej fshatarit përkatsisht bujkrobit i ishte garantuar integriteti
trupor dhe jeta, feudali nuk kishte të drejt ta vriste bujkrobin.
Edhe në të drej.pena.feu.burim kryesor i së drej.ishte e drejta
zakonore,
Vetëm një numër i vogël i cështjeve ishte rregulluar me ligj,
edhe në këtë sist.nuk ekzistonte parimi i ligjshm.
Lidhur me vepr.penal.dhe dënimet dhe kjo ka mundësuar arbitraritein
e gjykatave dhe ato mund të shqiptonin dënime të rënda apo të lehta
sipas bindjes së tyre.
Jurispondenca në përgjithsi ka qenë në anarki, cdo feudal synonte që
në teritorin e vet të siguroj jurispondencë vetanake ti parashef
vepr.pen.dhe dënim.sipas vullne. Të tij.
Në të drej.pen.feud.franceze përvec të drejtës zakonore , si burim
kryesor ishin e drejta romake, e drejta kanonike (kishtare ), praktika
gjyqësore si dhe dhe një numër i konsiderueshëm i dekreteve –
urdhëresave të mbretërve.
Si karakt.tjetër e ligj.feud. ishte mbroj.primare e pronës,
rëndësi të madhe u kushtohej llojeve të ndryshme të vjedhjeve,
grabitjeve dhe vjedhjeve grabitcare.
Gjithashtu ligjet parash.një numër të madh të vep.pen.kundër
sunduesit dhe shtetit, kundër religjionit, moralit dhe personalitetit të
njeriut.
Sa i takon dënimeve ato nuk kanë ndryshuar shumë nga
sist.skll.edhe në shtet feud.vend dominant kishte dënimi me vdekje

32. 32
dhe llojet tjer.të dën.fizike si psh.preja e veshëve, duarve ose hundës,
nxjerrja e syve etj.
E drej.pen.feud.nuk e ka njohur dënimin me burg në kuptimin e
tanishëm.
Gjatë mesjetës dënimet me vdekje ishin shqip.ndaj një numri të
veprave pen.kundër fesw.,kundër moralit madje edhe për lloje të
vjedhjeve të rëndomta.
Dënimet me vdekje janë shqiptuar mjaft shpesh, ku nga një
dokument i arkivit të Spanjës, sipas të cilave vetëm gjatë shek.XVI
janë dënuar më se 300.000 veta me dënim me vdekje .
Dënimet me vdekje janë ekzekutuar në mënyrë shumë të vrazhdë
dhe barbare,nëpërmjet varjes, prerjes së kokës , coptimi i të
dënuarit,mbytja në rrota , djegja në grumbull. E drunjëve., varrosja
për së gjalli, duke e lënë të vdes nga uria, duke e futur në ujë të valë
etj.
Ka ekzistuar edhe dënimi me dëbim pastaj dënimet kundër
pasuriswore, sic janë dënimi me konfiskim të pasurisë dhe dënimi me
të holla dhe këto paraqitnin burim të rëndsishme të ardhurash për
pasurimin e e arkës së sunduesve dhe të feudalëve të asaj kohe.
Në feudalizmin e hershëm që përfshinë periudhën prej shek.V-XI e
drej.pen.kryes.bazohet në të drejtën zakonore dhe në dispozi.ligj.që i
nxjerrnin perandor. Në shtet gjermane, sic ishte Perandoria e
Burgundëve,Ostrogotëve,Viziogotëve,Langobardëve etj..ligjet
quheshin “Leges Barborum” “të drejta popullore” që përmbanin edhe
të drejta penalo juridike.Në francë u nxor ligji Salik” Lex Salicia”,
pastaj ligjet Kapitullarie që i nxirrnin perandorët.Në këto ligje kishte
dhe dispo.penale.
Në periudhën e mesjetës ose feudalizmit të zhvilluar shek.IX-XV
edrejta penale karakt. Përnga partikularizimi.Në këtë kohë në vend të
përgjegjsië objektive aplikohej përgjegjsia subjektive-përgjegjësia në
bazë të fajit.
Në periudhën e shthuarrjes së feudalizmit ishin të shpeshta
kryengritjet mes fshatrëve, në luft kundër tyre feudalët ashpërsuna
represionin ndaj tyre de në këtë periudhë u bënë kodifikime të

33. 33
rëndsishme në lëmin e së drejtës penale më të rëndsishëm ishin Kodi
i përgjithshëm gjerman “Constitutio Criminalis Carolina në vitin 1532,
Kodi penal i Bavarisë në vitin 1751, Kodi Pen.i Austrisë i Maria
Terezes në vitin 1768 dhe Kodi Penal i Prusisë në vitin 1794.
E drejt.penale =sikundër edhe shkencat tjera shënon stagnim në
feudalizmin e hershëm, mirëpo duke filluar nga shek.XII kur edhe u
paraqitën shkollat glosatore dhe postglasatore, e sidoms në
shek.XVII u zhvillua dukshëm.Gjatë shek.XVII u bënë kodifikIme të
rëndësishme në lëmin e së drej.pen.
Njiherit e drej.pen.filloi të përpunohej në mënyrë sistemat, me që rast
lindën nocion.lidhur me vep.pen dhe tipa. e saj.themelore.
Shkenca e së drejtës penale e kësaj periudhe arriti ti përkufizoj
institucionet themelore të së drejtës penale dhe ti sistemoj ato.-
Me këto të mbërrime u krijuan parakushte të volitshme për një
zhvillim të hovshëm të së drejtës penale
V.IDETË PENALO JURUDIKE NË VEPRAT E FILOZOFËVE
DHE ILUMINISTËVE GJATË SHEKULLIT XVII DHE XVIII.
Periudha prej shek.XV-XVII karakterizohet për nga procesi i
shthuarjes së sistemit feudal dhe lindje e sistemit kapitalist, duke
filluar nga shek.XVI vërehen marrëdhënje shoqëroro ekonomike
kapitaliste në kuadrin e sistem.feudal.
Këto marrëdhënjë të reja u penguan nga sitemi feudal dhe
instutucionet e tia.Zhvillimi i forcave të reja prodhuese kishte arritur
në nivel që nuk përkonte më me sistemin feudal ekzistues gradualisht
por në mënyrë të sigurt e dobësonte bazën e ekzistencës të sitemit
feudal..Kështu edhe pse akoma nuk u formua sistemi kapitalist,

34. 34
në gjiun e sistem.feud. u formua një klasë e re e cila me forcën e saj
ekonomike që dispononte , i siguroi vetit pozita të forta edhe para se
të vinte në pushtet.
Aleatë të klasës së re që u formua në feudalizim, ishin filozofia dhe
teoria politike.Kësisoji mendimtarët më progresiv , filozofët dhe
juristët si përfaqsues të renesancës dhe humanizmit, me veprat e
tyre ngritën zërin kundër vrazhdësisë së jurispondencës feudale,
kundër arbitraritetit të feudalëve dhe gjyyatave të tyre dhe kundër
pabarazisë së njerëzve.
Filozofët, iluministët shkenctarët duke e sulmuar vrazhdësinë e
sist.feud., me mendimet e tyre progresive kontribuan në mas të
madhe që e drejta penale dhe shkenca e së drejtës penale të
zhvillohet më shpejt.Në mesin e filoz.ilumin.që më së tepërmi
kontribuan që shkenca të lirohej nga teologjia, që të mbrohen të
drejtat natyrore të njeriut, që të sigurohet barazia, ligjëshmëria,të
humanizohen dënimet e tj. Janë Grociusi,Beconi,
Monteskio,Hopsi,Volteri, Ruspoi etj.
HUGO GROCIUSI KA THEMELUAR TË ASHTQUAJTURËN
SHKOLLË NATYROrE të drejësisë.Sipas tij duhet bërë dallimin në
mes të drejtës natyrore dhe të drejtës hyjnore, e ka kritikuar ashpër
ndikimin teologjik të mesjetës, shumë veprave penale të karakterit
fetar ua mohon karakterin e veprave penale dhe sipas tij duhet
konsideruar si vepra penale vetëm ato që dëmtojnë të drejtat të
njeriut,është angazhuar që të bëhën kufizime në procesin e
ndëshkueshmërisë .
2.Koncepcionet e Monteskies, Volterit dhe Rusos
M. në veprën e tij të mirnjohur “Fryma e ligjit”(L’espirt des lois) që u
publikua në vitin 1748, si jurist filozof dhe sociolog ngriti zërin kundër
arbitraritetit vrazhdësisë dhe pabarazisë që ekzistonet ne gjykatat
feudale,Mont.lanson teorinë e ndarjes së pushtetit politik nga ai
ekzekutiv.Në lëminë e së drejtës penale ka përfaqsuar mendimet që
edhe sot janë aktuale, se krimi më mir është të parandalohet.Sipas tij
në parandalimin e krimit efekt më të madhë do të ketë ndjenja e
kryesit se ai me siguri do të ndëshkohet për veprën penale , sesa
ashpërsia e dënimit të shqiptuar.që masa e dënimit të jetë sipas

35. 35
peshës së krimit, duhet braktisur torturën, aplikimi i dënimit me vdekje
duhet kufizuar, se në rrethana normale dënimet më të buta ushtrojnë
efek më të mirë se dënimet e rënda.
RUSO (80) , në veprën e tij kapitale “Mbi kontratën shoqëore”( le
contrat social 1762), ku sipas tij me formimin e shtetit e drejta e
ndëshkimit i është besuar shtetit , i cili nëpërmjet gjykatës dhe në
inters të individit dhe shoqërisë e ndëshkon kryesin e veprës
penale.Sipas këtij koncepti me kryerjen e veprës penale individi
shkakton reagimin e bashkësisë shoqërore – shtetit , kurse shteti e
realizon këtë reagim në bazë të autorizimeve që i janë besuar me
kontratë.Sipas tij të gjith qytetarët kanë të drejtë të trajtohen në
mënyrë të barabart pranë gjykatës dhe organeve tjera të shtetit .Në
pikpamje të ndëshkueshmërisë , të gjith njerzit janë të barabart.Rusoi
kontriboi në të drejtën penale që të respektohet parimi i ligjshmërsisë
lidhur me veprat penale dhe dënimet.
VOLTERI, EDHE V.SIKUNDËR EDHE Becario e kritikoi rrept të
drejtën penale dhe jurispondencën penale feudale, për shkak të
arbitraritetit, vrazhdësisë dhe keqpërdorimit,
vecmas kritikoi procedurën penale e cila mbështetej në parimet e
inkuzicionit dhe sipas tij procedurat e tilla ishin shkatare të
arbitraritetit, vrazhdësisë , torturës dhe sjelljes arbitrare ndaj të
akuzuarit.
V.ishte kundër dënimeve të vrazhda dhe ekzekutimit të tij publik,
shqiptimin e dënimit me vdekje lejonte vetëm përjashtimisht për vepra
jashtzakonisht të rënda, ai është angazhuar që në vend të dënimit me
vdekje të aplikohej dënimi me
heqje lirie me punë të dhunshme., ai gjithashtu angazhohej që
gjykata të bëjë diferencimin e e veprave penale dhe në bazë të kësaj
të caktoj llojin dhe lartësisnë e dënimit dhe V. Është i pari në histori
që e shtroi preventivën në këtë bazë.
3.IDETË E CEZARO BEKARIOS dhe ndikimi i tyre në legjislacionet
Penale të shekullit XVIII

36. 36
C.B. konsiderohet autori më i madh i shek.XVIII që më së teprërmi
kontriboi që t’i vehen themelet e së drejtës penale bashkohore.Me
veprën e tij “Mbi krimet dhe dënimet”( Dei delliti e delle pene) që e
shkroi në moshën 26. vjecare (1764) bëri një kthesë radikale në të
drejtën penale të atëhershme, ne vecanti në politikën kriminale.Për
shkak të ideve progresiste vepra e tij u përkthye në shumë gjuhë të
botës dhe fitoi popullaritet të madhë në Evropë , e sidomos në
Francë.
Cez.Bek.idetë e tia progresive në lëmin e së drejtës penale i mbësh.
Në teorinë mbi kontratën shoqërore të Rusos, duke kritukuar
jurispondencën dhe legjislacionin e atëhershëm ai proklamoi këto ide:
-Dënimi duhet t’i përgjigjet nevojave të mbrojtjes së shoqërisë nga
kriminlitetit.Poqëse ai nuk është fare i nevojshëm ai shëndrrohet në
aktë dhune i cili zbatohet nga ana e shtetit;
-Dënimet duhet të jenë në proporcion me veprën.Poqëse vepra është
e rëndë edhe dënimi duhet të jetë i rëndë;
-Dënimet e rënda,që nuk janë të nevojshme edhe në rastet kur nuk
janë të dëmshme, prap janë në kundërshtim me arsyeshmërinë dhe
drejtësinë;
-Në përgjithsi dënimi duhet t’i përshtatet gjendjes në popull, e jo të
shëndrrohet në dhunë, ai duhet të jetë publik, i shpejtë, i
domosdoshëm dhe sa është e mundur i lehtë;
-Dënimi duhet të shqiptohen në interesin e mbarë të shoqërisë, e jo
vetëm në interesin e ndonjë grupi;
-Qëllimi dënmit nuk duhet të jetë mundimi dhe hakmarrja për shkak
të veprës së kryer, por preventiv në mënyrë që kryesi në të ardhmën
të mos e përsërisë veprën penale.
Njiherit dënimi dhet të ketë efekt preventiv ndaj personave të tjerë;
-Sa më i lartë të jetë niveli i zhvillimit kultural, njerzit janë më të
ndjeshëm, andaj edhe dënimet mund të jenë më të buta;
-
Ligjet duhet të jenë të qarta dhe t’i kuptoj populli.Andaj gjykatat nuk
kanë të drejtë t’i interpretojnë ligjjet, këtë mund ta bëjnë vetëm

37. 37
ligjdhënësi.Gjykata mundet vetëm në bazë të përfundimeve logjike t’i
aplikojnë ligjet;
-Veprat penale dhe dënimet mund të përfshihen vetëm me ligj(parimi
i ligjshmërsië);
-Procedura penale duhet të zhvillohet duke e kufizuar burgun hetues,
duke i vlerësuar në mënyrë të lirë provat, gjykimi duhet të jetë publik ,
të pandehurit duhet t’i sigurohet mbrojtja , kurse tortura duhet
braktisur;
-Dënimet me vdekje , pëvevc rasteve të jashtzakonshme , nuk është i
nevojshëm, por është i dëmshëm.Ky nuk është i drejtë , por ky në
fakt është luftë e kombit kundër një qytetari.
Një seri ligjesh apo kodesh penale që u nxorrën kah fundi i shekullit
XVII , në masë të konsiderueshme i përqafuan idetë penalo juridike të
Bekarios ,Monteskieut , Rusos dhe filozofëve të tjerë.
Kështu në Toskani në vitin 1786 u nxorr kodi penal i ashtëquajjtur
Codice leopoldine, që e përpiloi komisioni në krye me Bekarion.Në
këtë kod u obrogua tortura, damkosja me hekur të skuqur, prerja e
gjymtyrëve dhe dënimi me vdekje, i cili pas disa viteve prap u
parapa.Në këtë kod të miturit konsideroheshin kategori e posacme të
cilët gjer në moshën 12.vjecare fare nuk mund të dënoheshin, por
mund tiu shqiptoheshin vetëm masa edukuese , kurse personat prej
moshës 12-14 vjec, mund të dënoheshin vetëm në raste kur ishintë
aftë të kuptojnë rëndësinë e veprës dhe t’i kontrollojnë sjelljet e
tyre.Kodi Leoopoldin i Italisë ishte kodifikimi i parë i së drejtës penale
në të cilin u shprhën idetë përparimtare të Bekarios dhe filozofe të
tjerë.
Idetë e Cezario Bekario dhe filozofëve të tjerë u shprehën edhe në
Kodin penal të Austrisë( i ashtëquajturi Jozefina 1787).Edhe me këtë
kod u abrogua dënimi me vdekje , por ai u zavendësua me formë
shmë më të rëndë të heqjes së lirisë me pranga , gjatë së cilës kohë
i ndëshkuariedhe rrahej, gjithashtu u abroguan dënimet fizike me anë
të gjymtimeve, mirëpo edhe me këtë kod u parapa damkosja me
hekurtë skuqur dhe rrahje me thupër dhe kamxhik.Me këtë kod u
ndalua analoogjia dhe për herë të parë në historinë e së drejtës
penale u paraparë parimi i ligjshmërisë së veparve penale dhe
dënimeve.

38. 38
VI.ZHVILLIMI I SË DREJTËS PENALE TË SHTETEVE KAPITALISTE
Me revulucionin Francez të viti 1789 u përmbys sistemi feudal në
Francë,pas revulucionit Francez filloi periudha e shkatërrimit të
feudalizmit në tërë Evropën dhe në botë,
Revulucion Borgjez i abrogoi privilegjet e feudalëve, afirmoi parimin e
lirisë, barazisë së të gjithë qytetarëve dhe aprimin e sovranitetit të
popullit Ndryshimet e mëdha që u bënë në demokratizimin dhe
humanizimin e marrëdhëniet shoqëroro-ekonomike , pati jehonë edhe
në të drejtën penale.
Idetë e filozofëve Montesk,Ruso,Volte e sidoms Cez.Bec, gjetën
shprehje në aktet e para ligjore të Revulucionit Francez, Kështu në
Deklaratën mbi të drejtat e njeriut dhe qytetarit të vitit 1789 u
formësuan parime me interes të posacëm të së drejtës
penale,Vecmas është i rëndsish.neni 6. i Deklaratës ku thuhej”Ligji
mund të t’i parashoh vetëm dënimet e domosdoshme.Asksuh nuk
mund të dënohej për vepër , e cila para se të kryhej nuk është
përcaktuar me ligj si vepër e ndëshkueshme dhe për të cilën nuk
është përcaktuar dënimi.Me këtë për herë të parë me një dokument
politik në mënyrë precize u shpreh parimi i legalitetit.
Kodi i parë penal borgjez u nxor në Francë në vitin 1791
Në këtë kod u realizuan të gjitha parimet e Deklaratës mbi të drejtat e
njeriut dhe qytetarit .
Në këtë kod për herë të parë shprhete ndarja në mes të drejtës
penale në dy pjesë; në pjesën e përgjithshme dhe në pjesën e
posacme.Këto ndarje i përvetsuan të gjitha kodet që u nxorrën pas tij,
si në vendet kapitaliste ashtu edhe ato socialiste .
Në këtë kod u përvetsua parimi i ligjëshmërisë së veprave penale dhe
dënimeve, parimi barazisë së të gjith qytetarëve para ligjit, në mas të
madhe u bë humanizimi i dënimeve., mundësia e shqiptimit të dënimit
me vdekje u reduktua dukshëm.Sipas këtij kodi , dënimet janë
personale , mund të godasin vetëm kryesin e vepr.penale, dominuese
janë dënimet me heqje të lirisë, kurse dënimet fiizike kryesisht u
abroguan.

39. 39
Me qëllim të evitohej arbitrariteti i gjykatave dënimet u parapanë në
mënyrë fikse , kjo ishte e meta më e madhe e këtij kodi, ngas ebëri të
pamundur cfardo lloji të individualizimit të dënimit nga ana e
gjykatave.
Në këtë kod për herë të parë shprehen zgjidhje parimore dhe
progresive që janë aktuale edhe sot e kësaj dite.
KODI PENAL I NAPOLEONIT 1810
Quhet Ko.i Napol.sepse vet Napol. E dekretoi, Ky kod së bashku me
Kodin e procedurës penale , në Francë hyri në fuqi më 1.janr të vitit
1811.
K.P.i N.parashihte dënime më të ashpëra .
Dukshëm u rrit numri i veprave penale politike për të cilat mund të
shqiptohet dënimi me vdekje dhe dënimi me burg të përjetshëm,
por në këtë kod u përvetsuan një varg zgjidhjesh nga kodi i vitit
1791, edhe ky aprovoi parimin e legalitetit të veprave penale dhe
dënimeve ,
qëllimi i dënimit ishte mbrojtja e shoqërisë duke ushtëruar efekt
frikësimi,
dënimet nuk ishin të parapara në mënyrë apsolute por
relative(minimumi max),
parashihte institucionin e faljes si e drejtë e shefit të shtetit,
veprat penale i ndante sipas peshës , në krime. dhe delikte.
KPN. ushtroi ndikim të madh në kodet penale që u nxorrën pas tij dhe
ky shërbeu si mostër për shumë kode që u nxorrën në Evropë gjer në
vitet shtaëdhjetë të shek.XIX, Kodi i Napol me disa ndryshime
ndodhet në fuqi edhe sot në Francë.
Në vitin 1813 në Gjermani u nxorr Kodi penal i Bavarisë(86)
Edhe në këtë Kod sikundër në kodin e Napol. Njihej parimi i
ligjshmërisë së veprave dhe dënimeve,

40. 40
gjykatave u lehej mundësi e vogël e matjes së dënimit, ngase
parashihte suaza të vogla të minimumit dhe maksimumit.
Karakterizohej me dënime të ashpëra ,
Në bazë të konceptit të Fojerbahut se dënimi duhet të ushtroj
preventivën gjenerale me anë të frikësimit,
dënimet me vdekje ishin të shpeshta
njihte edhe dënimin me burg të përjetshëm me pranga.
Kodi Napol.dhe ai i Bavarisë shërbyen si mostra të kodeve tjera që u
nxorrën ne Evropë.
Ndikim i madh i Kodit penal të Napoleonit u shpreh edhe në Kodin
penal të Spanjës(1822 dhe 1824, Greqisë(1824), Brazilit (1830),
Japonisë (1880), Prusisë (1851) Portugalisë( 1852) Turqisë
(1858)Belgjikës(1867),Austrisë(1852) dhe Italisë (1889).
Kodi penal i Bavarisë ushtroi ndikim në Kodin penal të Gjermanisë
(1871) në disa legjislacione të Zvicrës dhe në Kodin Penal të
Suedisë(1864)
VII.SHKOLLAT NË TË DREJTËN PENALE
Zhvillimi i shkencave shoqërore dhe atyre ekzakte, e vecmas zhvillimi
i shkencës së të drejtës penale dhe paraqitja e legjislacionit penal në
Evropë, në gjysmën e dytë të shek XVII dhe në shekullin XIX,
kontribuan në formimin e shkollave në të drejtën penale.
Si shkolla kryesore në të drejtën penale konsiderohen: shkolla
klasike, antropologjike, pozitive, sociologjike, shkolla neoklasike dhe
shkolla e mbrojtjes së re shoqërore.Këto shkolla në përgjithsi
kontribuan në mënyrën e vet në zhvillimin e shkencës së drejtës
penale dhe legjislacionin e vet penale.
1.SHKOLLA KLASIKE

41. 41
Kjo shkollë paraqitet në gjysmën e dytë të shek.XVII.Quhet klasike
ngase kundërshtarët e kësaj shkolle janë munduar që konceptet e
saja t’i trajtojnë si të vjetruara- klasike.
Sholla klasike me koncepcionet e tyre kishin reaguar ashpër kundër
shkencës së drejtës penale,legjislacionit dhe jurispondencës së
atëhershme feudale.Si themelues dhe pëqrfaqsues të kësaj shkolle
konsiderohen Cezario Becario dhe Anselm Fojerbah.
Cezario Bekario në veprën e tij mbi krimet dhe dënimet formoi
platformën e kësaj shkolle, ngase në të drjetën penale shprehu në
mënyrë të qartë idetë e borgjezisë.
Kontribut të madh në lindjen e kësaj shkolle dha edhe gjermani Ansel
Fojerbah, ky me veprën e tij “Revizioni i parimeve dhe nocioneve
themelore të së drejtës penale pozitive “(1800), Libri i drejtësisë së
tërë gjermane dhe disa punime tjera dha kontribut të madhë në
zhvillimin e shkencës juridike.
Juristi anglez Bentam përpunoi teorinë e dobisshmërisë shoqërore të
dënimit të ashtquajturën “Teori utilitare” dhe ky autor prezentoi idetë
lidhur me qëllimin e dënimit në luft kundër kriminalitetit.Kontributi më i
madh i tij është në reformën e enteve ndëshkuese dhe legjislacionit
mbi ekzekutimin e dënimeve, në drejtim të humanizmit të
ekezekutimit të dënimit me heqje të lirisë, duke u mbështetuar në
idetë e
Xhonë Huardit i cili konsiderohet reformator më i madh i enteve
ndëshkuese gjatë gjysmë së dytë të shek.XVIII.
Kjo shkollë përkundër të metave të saja meqë ajo u shfaq në kohën
kur akoma ishte në fuqi sistemi feudal,
u angazhua që të evitohet pabarazia, arbitrariteti dhe tortura, kjo
shkollë u ungazhua që të sigurohet liria dhe barazia e qytetarëve,
sipas tyre kjo mund të arrihej me përcaktimin e veprave penale dhe
dënimeve me ligj, pra me aplikimin e parimit të legalitetit “nullum
poena nullum crimena sine lege”,

42. 42
kjo shkollë gjithashtu preferonte që në të drejtën penale të aplikohej
parimin e përgjegjësisë penale personale dhe subjektive,
që dënimet të shqiptohen në pajtueshmërinë me peshën e veprës
penale dhe shkallën e përgjegjësisë penale.Nën ndikimin e ideve të
shkollës klasike u nxorrën një numër i madhë i kodeve penale të
vendeve të Evropës dhe botës në përgjithsi.
Nocionet kryesor të së drejtës penale sic janë vepra penale, kryesi
dhe dënimi janë trajtuar vetëm si nocione logjike apstrakte dhe
juridike, e jo si dukuri reale në jetën shoqërore,
sipas tyre dënimi është vetëm si pasojë juridike e veprës së kryer,
edhe kryesin e veprës penale e trajton si qenie apstrakte, sipas kësaj
shkolle vullneti i kryesit për të kryer një veprër penale është i lirë nuk
është i detyrminuar nga faktorët tjerë, subjektiv dhe objektiv.,
në idetë e këtilla gjenë mbështetje kërkesa që dënimi duhet të ketë
karakter retributiv(hakmarrës),
sipas tyre përgjegjsia penale dhe dënimi duhet përcaktuar sipas
veprës penale e jo sipas personalitetit të kryesit, sipas kësaj filozofie
të gjith kryesit e veprës penale duhet të trajtohen njësoj para ligjit dhe
kryesisht njësoj të dënohen.Këto janë të metat kryesore të kësaj
shkolle , ngase edhe në rastet kur kryhen veprat penale të njëjta,
rrezikshmëria shoqërore e tyre është e ndryshme,varësisht prej
motiveve nga të cilat është kryer, rrethanat personale të kryesit si dhe
nga një varg rrethanash tjera objektive dhe subjektive.
Sipas kësaj shkolle dënimi është sanksioni themelor dhe i vetmi dhe
ai duhet të kishte karakter hakmarrës ku kryesi i veprs penale me
dënim dhet të pendohet dhe t’i paguaj mëkatet dhe në këtë mënyrë
do të rivehet rendi moral që është cënuar me kryerjen e veprës
penale.
Shkolla klasike në masë të madhe ka kontriibuar në formimin e së
drejtës penale bashkohore, këtë e bërë duke formuar nocione dhe
institucionet e kësja dege të drejtësisë .

43. 43
Si e metë e shkollës klasike konsiderohet se mendimet e veta nuk i
bazonte në jetën reale , por mbështetej në koncepcionet metafizike të
logjikës apstrakte, nuk e merrte parasyshë personalitetin e kryesit të
veprës penale dhe hulumtimet shkencore të shkencës së
kriminologjisë lidhur me faktorët e kriminalitetit.
Kurse vecmas si anë pozitive e kësaj shkolle konsiderohej se forcoi
parimin e legalitetit në të drejtën penale dhe
përpunoi në baza shkencore institucionet e së drejtës penale.
2.SHKOLLA ANTROPOLOGJIKE
Në gjysmën e shek.XIX u shënua një zhvillim i hovshëm i shkencave
natyrore dhe atyre shoqërore , vecmas shkencës së biologjisë,
mjeksisë dhe sociologjisë.Ky zhvillim i shkencave natyrore dhe
shoqërore , krijoji kushte edhe për zhvillimin e shkencës së të drejtës
penale në bazë të postulateve të reja.
Me arritjen e njohurive të reja shkencore , u kritikuan koncepcionet e
shkollës klasike për arsye se nuk i kushtoi shumë kujdes studimit të
shkaqeve të kriminalitetit.Në bazë të këtyre kritikave dhe të
mbrrimeve të reja të shkencave nnatyrore dhe shoqërore u konkludua
se vepra penale dhe kryesi i saj duhet të studijohen në aspektin
bilogji,psikologjik, psikiatrik dhe sociologjik, kështu me aplikimin e
metodave të reja dotë zbulohen faktorët e përgjithshëm dhe të
posacëm të kriminalitetit.
Shkollat e para që janë marrë me studimin e shkaqeve apo faktorëve
të kriminalitetit shfaqn në itali.Këto shkolla quhen kriminologjike dhe
në kuadrin e tyre në fillim paraqiten shkollat antropologjike, e më pas
ajo pozitive.
Themelues i shkollës antrologjike është Cezaro Lombrozo(1835-
1909) ai ishte mjek , psikiatër, e më vonë edhe profesor i mjeksisë
gjyqësore, vepra e tij më e rëndsishme është “Njeriu kriminel” dhe
“Antropologjia kriminale”
Koncepcionet themelore të shkollës antropologjike C.L. i shtroi në
veprën e tij “Njeriu kriminel” (L’uomo deliquente) që u botua në vitin
1876.Lombroze ishte mjek në burgun e torinos dhe profesor i
mjekësisë gjyqësore dhe për një kohë të gjatë studioi të dënuarit me

44. 44
anë të metodva të ndryshme, ai më parë studioi kafkat e mijra të
dënuarve e pastaj studioi antropometrinë dhe fizigoneminë e disa
mmijra kriminelëve në burgun e torinos, në bazë të këtyre studimeve
LL. Konstatoi se një numër i konsiderueshëm personave të dënuar
posedojnë anomali fizike dhe psikike. Dhe erdhi në përfundim se
kriminelët janë një lloj i posacëm i gjinisë njerëzore(species generis
humani) dhe kështu nxorri tezën e ashtëquajtur “Kriminel i
lindur”(Deliquente nato) i cili mund të njihet nga të tjerë për nga
tiparet të natyrës anatomike,ngase kokën e ka shumë të madhe apo
shumë të vogël, ballin e ngushtë, nofullat e qitura, fiturën egjatë dhe
të gjërë, sytë e shtrembër dhe të thelluar, buzët e holla, flokët
eshpeshta, dhëmbët e rrallë dhe të mdhenjë, duart egjata, kurse
sipas karakteristikave fiziologjike dhe psikologjike njeriu kriminel
mund të njihet ngase tek ai shfaqen anomali të ndryshme sic janë :
mungesa e ndjenjës për dhembje( prandaj tatuazhohen-vizatojnë
shkronja apo shkrenja në trup duke prerë apo shkuar lëkurën dhe
duke ngjyrosur vendin me ndonjë lëndë) u mungon ndjenja normale
janë mizorë, ndjejnë knaqsi pas kryerjes së penale janë të
pakujdesshëm etj.Këto anomali sipas LL . janë të trashiguara nga të
parët (stërgjyshit) e tyre, për këtë shkak janë të natyrës atavike .
Në bazë të këtyre karaktersitikave Llomb.kriminelët i radhitë në
5.grupe 1.Fajtorët e lindur, 2.Fajtor.e smurë psikik, 3.Fajtorët nga
shprehia, 4.Fajtorët nga pasioni, 5.Fajtorëte e rastit.
1.Fajtorët e lindur. Karakterizohen nga mungesa e ndjenjës
morale.Këta sipas LL.i posedojnë të gjitha tiparet e natyrës
degjeneruese anatmike, biologjike dhe psikologjike dhe ky grupi
participon në rreth 40% të numrit të gjithmbarshëm të krimeve dhe si
të këtillë janë shumë të rrezikshëm, heret e fillojnë veprim. Krimin.dhe
janë të papërmirsueshme.
2.Fajtorët e smurë psikik, karakterizohen me të gjitha tiparet e
kriminelve të llindur, mirëpo këto persëona lëngojnë edhe nga disa
smundje psikike, nën ndikimin e të cilave ata kryejnë vepra penale
dhe këto i ndanë në 3.grupe: në fajtorë të smurë psikik në kuptim të
plotë, në të marr moralë dhe gjysëm të marrë apo të ashtquajtur
matoid.

45. 45
3.Fajtorët nga shprehia, nuk posedojnë tiparet e kriminelëve të lindur,
mirëpo veprat penale i kryejnë për shkak të ndikimit të faktorve social
dhe për shkak të dobësive të tyre morale.
4.Fajtorët nga pasioni, për nga natyra janë shumë të ndieshëm dhe
për shkak të provkimeve të ndryshme shpejtë shqetsohen, dhe nën
ndikimin e shqetësimit apo tronditjes kryejnë vepra penale.këto
persona nuk kanë tipare të kriminelit të lindur, përkundrazi kanë
tipare antikriminale dhe janë të pashëm, verat penale i kryejnë nën
ndikimin e pasionit dhe ndjenjave fisnike(dashuria prinërore, nderit të
cënuar etj), pas kryerjes së vepr.pena.pendohen.Kjo kateg.e
krim.merr pjesë në numrin e përgjith. Të krimin rreth 5-6%, në këtë
kateg.hynë edhe fajtorët politik.
5.Fajtorët e rastit, sipas LLO.nuk posedojnë veti të linduar e as të
fituara,por këtë e bëjnë nën ndikimin e faktorëve të jashtëm të
mjedisit shoqëror në të cilin jetojnë, këta persona sipas LLOm.janë
më pakë të rrrezikshëm dhe nuk duhet dënuar.
Mendimet e tilla të Llom.u kritikuan ashpër ngase sipas kritikëve
ekzistojnë individ të cilët i posedojnë të gjitha tiparet të njeriut
kriminel të lindur, por asnjë her nuk kanë kryer vepra penale
përkundrazi janë shumë të ndershëm,Llombrozo nën ndikimin e
këtyre kritikave i korigjoi qëndrimet e tia, mirëpo edhe më tej si faktor
kryesor për kriminalitet i konsideron vetitë biopsiqike të njeriut, ndërsa
ai mohon ndikimin e faktorëve social në formimin e personaliteit të
cdo njeriu andaj edhe të delikuentit.
Për kundër të metave edhe kjo shkollë pati ndikim të madhë në
zhvillimin e shkencës së drejtës penale dhe legjislacionin penal,
ngase ua tërhoqi vëmendjen shkencëtarve dhe gjykata se duhet
kushtuar rëndësi edhe personalitetit të kryesit.
3.Shkolla pozitive ( 94 ) , shkolla pozitive paraqitet në fund të
shek.XIX në Itali, themelues të kësaj shkolle janë:
1. Enriko Feri profesor i së drejtës penale, me veprën e tij “Sociologjia
kriminale” (1884) dhe,
Rafael Garafalo gjykatës, me veprën e tij “Kriminologjia",
konsiderohet edhe si themelues i shkencës së kriminologjisë , si
disiplinë e pavarur nga e drejta penale dhe sociologjia.

46. 46
Shkolla pozitive si dhe ajo antropologjike. E kritikoi ashpër shkollën
klasike, duke ia mveshur fajin për shtimin e kriminalitetit.Sipas Ferit
shkolla klasike fare nuk i kushtoi rëndësi shkaqeve të kriminalitetit,
por më tepër u përqëndruar në vënien e një sistëmi ndëshkimor që
kishte karakter hakmarrës.
Sipas Ferit ekzistojnë tri kategori të faktorëve që ushtrojnë ndikim
dominant në gjenezën e kriminalitetit edhe ate:
A).Faktorët antropologjik ose individual: ato janë konstrukcion organik
i fajtorit, nëpërmjet të cilit shprehen anomalitë e kafkës, trurit,
sensibilitetit apo ndieshmërisë dhe të gjitha vecoritë tjera
fizike.Konstitucioni psikik i kryesit karakterizohet për nga anomalitë e
intelegjencës dhe të ndieshmërisë, kurse vetitë personale që shfaqen
si faktorë të kriminalitetit janë raca, mosha arsimimi dhe edukimi
profesioni etj.
B).Faktorët fizikë ;janë : klima, stina vjetore, tempratura vjetore
kushtet atmosferike etj.
C). Faktorët social, janë kushtet e mjedisit shoqëror në të cilat jeton
delikuenti, si faktor socila që ndikojnë në kriminalitet janë :dendësia e
popullsisë, rregullimi i raporteve në familje, sistemi i edukimit,
prodhimi industrial, alkolizmi, mënyra e organizimit ekonomik dhe
politik, organizimi i administratës publike, manddej organizimi i
jurispondencës dhe sitemi i legjislacionit penal.
Nga kjo rezulton se shkolla poz.përpos anomalive antropologjike si
shkaktar që ndikojnë në kriminalitet i potencon edhe faktorët social
dhe këto risi konsiderohen si përparim i shkencës së të drejtës
penale.
Shkolla pozitive faktorët kriminogjen i ndanë në dy grupe a).
A.Në grupin e faktorëve te të cilët rol dominant kanë faktorët
individual apo të brendshëm(endogjenë) dhe
b).grupin e fajtorëve ku rol dominant kanë faktorët e jashtëm-social
( egzogjen).

47. 47
Edhe shkolla pozitive sikundër ajo antropologjike e bën ndarjen e
fajtorëve në pesë kategori
1.fajtorët e lindur,
2.fajtorët e smurë psikik
3.fajtorët nga shprehia,
4.fajtorët nga pasioni dhe
5.fajtorët e rastit.
Krahas ndarjes së fajtorëve shkolla pozitive bënë edhe ndarjen e
kriminalitetit të gjithmbarshëm në dy grupe;
1.Grupin e veprave penal.natyrore apo ataviste sic janë
morali,ndjenjat religjioze dhe patriotike dhe;
2.Grupi i veprave penale ligjore apo evolutive.ku bëjnë pjesë veprat
penale politike dhe ato kundër ekonomisë.Konsiderohen evulutive
apo ligjore ngase me ndryshimin e marrëdhënieve shoqëroro
ekonomike dhe politike, këto vepra penale e ndryshojnë figurën e tyre
apo nuk konsiderohen fare vepra penale.
Sipas shkollës pozitive vepra penale është rezultat i ndikimit të
faktorëve antropologjik, fizik dhe social,
Vullneti i njeriut është i determinuar(kushtëzuar), andaj njeriu sipas
tyre sillet ashtu sic është i detyruar e jo sic dëshiron,
vullneti i tij nuk është i lirë sic pretendonin përfaqsuesit e shkollës
klasike.
Përgjegjsia penale të cilën e kanë pretenduar përfaqsuesit e shkollës
klasike është konstruksion juridik që duhet hequr nga e drejta penale
dhe në vend të saj duhet aplikuar përgjegjësinë shoqërore apo
ligjore,Sipas këtij koncepti kryesi i veprës penale domosdo duhet
përgjigjur për veprën e kryer, pa marr parasysh gjendjen e tij psikike.
Dënimet janë masa të dobëta madje edhe të padobishme në luftë
kundër kriminalitetit, nga se me dënime nuk mund të ushtrohet kurfar
ndikimi në faktorët që e kushtëzojnë kriminalitetin.
Përfaqsuesit e shkoll.Poz. në vend të dënimeve propozojnë masa
siguruese dhe këto masa i radhisin në 4.kategori:

48. 48
1.Masat preventive, apo substitute të dënimve, që konsistojnë në
ndërmarrjen e masave ekonomike, sociale dhe pedagogjike ;
2.Masat e kompensimit të dëmit ;janë të karakterit civilo-juridik dhe
konsistojnë në kompenzimin e dëmit viktimës;
3.Masat represive, parashihen për vepra penale të lehta dhe
konsistonin në shqiptimin e dënimt me burg, detyrimin e ushtrimit të
punës së dhunshme, ndalimin e ushtrimit të profesionit të caktuar apo
zejes etj;
4.Masat eliminatore, këto masa duhet aplikuar ndaj kryesve trë
veprave penale më të rënda dhe më të rrezikshme.Ndaj kryesve të
këtillë të veprave penale propozohej internimi në kolonitë e
koperativave bujqësore, vendosja e tyre në spitale psikiatrike dhe
dënimi me vdkje .
Eneriko Feri formësoi këto përfundime që duhet aplikuar në lëmin e
së drejtës penale:
a) nocionin e veprës penale, që sipas shkollës klasike dhe neoklasike
ishte nocion kryesor, duhet zavendsuar me nocionin e rrezikshmërisë
së kryesit;
b).nocionin e përgjegjësisë morale, i cili ishte bazë e përgjegjësisë
penale dhe fajësisë , duhet zavendsuar me nocionin e përgjegjësisë
sociale apo shoqërore,
c) nocioni e dënimit, i cili është institucion i pakuptimt dhe i
padobishëm, duhet zavendsuar me sistemin e masave sociale,
preventive dhe individuale si dhe me masat terapeutike represive dhe
eliminatore.
Nëse i bëjmë një vështrim kritik ideve të shkollës pozitive , mund të
konkludojmë se edhe përkundër ca të metave,
ajo dha kontribut të madhë në zhvillimin e shkencës së të drejtës
penale dhe legjislacionit penal.

49. 49
Kontribut i posacëm i shkollës pozitive në të drejtën penale
konsiderohet përpunimi i sistemit të masave të mbrojtjes së
shoqërisë nga kriminalitetit, me c’ërast ajo e para vuri në pahë rolin
dhe rëndësinë e masave preventive në luft kundër kriminalitetit,
Sipas shkolle në luftë kundër kriminalitetit duhet aplikuar masat
preventive e jo represive.
Kjo shkollë kontriboi në paraqitjen e masve siguruese si lloj i
posacëm i sanksioneve penale, të cilat i njohin të gjitha të drejtat
penale të tanishme.
Si e metë e shkollës pozitive , sikundër edhe të asj antropologjike,
është se mbivlerësoi vetitë apo anomalitë antropologjike si faktor
kryesor të kriminalitetit.
Edhe kjo shkollë e përvetsoi koncepsionin e kriminelit të lindur,
pohimi i cili shkenctarisht nuk mund të vërtetohet.
Edhe më i papranueshëm është koncepcioni i shkollës pozitive se
ndaj personave që posedojnë anomali anatomike dhe biopsiqike
duhet të aplikohen masa mbrojtëse para se ata të kryejnë vepra
penale ( ante delicktum) ngase si të tilla paraqesin rrezik për
shoqërinë, sepse mundëson arbitraritetin dhe keqpërdorimin e
organeve shtetërorë dhe aplikimi i këtij koncepcioni do të cënonte të
drejta dhe liritë e njeriut,
shkolla pozitive vullnetin e njeriut e konsideron si automat i cili i
nënshtrohet ndikimit të faktorve social, aplikimi i këtij koncepcioni do
të thotë mohimi i fajsisë, veprës penale dhe dënimit, pra mohimi i
institucioneve kryesore të së drejtës penale.
Për këtë arsye koncepcionet e së drejtës pozitive u konsideruan tepër
ekstreme, joreale dhe të papranueshme.
4.SHKOLLA SOCIOLOGJIKE