1. E DREJTA PENALE
Borisllav Petroviq
SARAJEVË / PRISTINË 2006
FSK/S - 14/06

2. PËRMBAJTJA
Parathënie
PYETJET E PËRGJITHSHME TË SË DREJTËS PENALE
I. NOCIONET THEMELORE TË SË DREJTËS PENALE
1. Nocioni i së drejtës penale
2. Emri i së drejtës penale
3. Lënda e së drejtës penale
4. Funksioni i së drejtës penale
5. Ndarja e së drejtës penale
II. RAPORTET E SË DREJTËS PENALE NDAJ DEGËVE TË TJERA TË DREJTËSISË
1. E drejta penale dhe e drejta kushtetuese
2. E drejta penale dhe e drejta civile
3. E drejta penale dhe e drejta familjare
4. E drejta penale dhe e drejta administrative
5. E drejta penale dhe e drejta e punës
6. E drejta penale dhe e drejta ekonomike
7. E drejta penale dhe e drejta e procedurës penale
8. E drejta materiale dhe e drejta e ekzekutimit të sankcioneve penale
III. BURIMET E SË DREJTËS PENALE
1. Nocioni dhe llojet e burimeve të së drejtës penale
2. Ligji penal (Kodi penal)
3. Interpretimi i ligjit penal
4. Analogjia
5. Vlefshmëria kohore e ligjit penal
6. Vlefshmëria hapësinore - territoriale e ligjit penal
7. Imuniteti penal
VEPRA PENALE
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E VEPRES PENALE
1. Nocioni i veprës penale
2. Elementet e përgjithshme të veprës penale dhe klasifikimi i tyre
3. Elementi qenësor i veprës penale
II. OBJEKTI DHE SUBJEKTI I VEPRËS PENALE
1. Objekti dhe llojet e objekteve të veprës penale
2. Subjekti i veprës penale
III. KRYERJA E VEPRËS PENALE
1. Akti i veprës penale
2. Pasoja e veprës penale
3. Shkaqet
2

3. 4. Vendi dhe koha e kryerjes së veprës penale
IV. RREZIKSHMËRIA SHOQËRORE, KUNDËRLIGJSHMËRIA, DHE PËRCAKTIMI I
VEPRËS PENALE ME LIGJ
1. Nocioni i rrezikshmërisë shoqërore
2. Llojet e rrezikshmërisë shoqërore
3. Kundërligjëshmëria
4. Përcaktimi i veprës penale me ligj
V. BAZAT QË E PËRJASHTOJNË VEPRËN PENALE
1. Vepër e rëndësisë së vogël
2. Mbrojtja e nevojshme
2.1. Elementet e mbrojtjes së nevojshme
2.1.1. Sulmi dhe kushtet e ekzistimit të tij
2.1.2. Mbrojtja dhe kushtet e ekzistimit të saj
2.1.3. Tejkalimi i kufijve të mbrojtjes së nevojshme
3. Nevoja ekstreme
3.1. Elementet e nevojës ekstreme
3.1.1. Rreziku dhe kushtet për ekzistimin e tij
3.1.2. Eliminimi i rrezikut dhe kushtet për eliminimin e tij
3.1.3. Tejkalimii kufijve të nevojës ekstreme
VI. TENTIMI I VEPRËS PENALE
1. Stadiumet në kryerjen e veprës penale
2. Tentimi
2.1. Llojet e tentimit
2.2. Natyra juridike e tentimit
3. Tentimi i papërshtatshëm
3.1. Llojet e tentimeve të papërshtatshme
3.2. Natyra juridike e tentimit të papërshtatshëm
4. Heqja dorë (braktisja) vullnetarisht
VII. BASHKIMI I VEPRAVE PENALE
1. Përbashkësia e veprës penale dhe bashkimi
2. Nocioni i bashkimit të veprave penale
3. Llojet e bashkimit të veprave penale
4. Bashkimi i rrejshëm (i imagjinuar) i veprave penale
4.1. Bashkimi i rrejshëm (i imagjinuar) ideal i veprave penale
4.2. Bashkimi i rrejshëm (i imagjinuar) real i veprave penale
5. Vepra e përbërë penale
6. Vepra e vazhdueshme penale
7. Vepra penale kolektive
PËRGJEGJËSIA PENALE
I. NOCIONI DHE ELEMENTET E PËRGJEGJËSISË PENALE
1. Nocioni i përgjegjësisë penale
3

4. 2. Elementet e përgjegjësisë penale
3. Aftësia mendore (përgjegjshmëria)
3.1. Nocioni i aftësisë mendore dhe paaftësisë mendore
3.2. Metodat e përcaktimit të paaftësisë mendore
3.3. Përcaktimi i paaftësisë mendore sipas Ligjit Penal të Kosovës
3.4. Çrregullimet mendore
3.5. Mundësia e gjykimit dhe e vendosjes
4. Përgjegjësia e zvogëluar dukshëm
5. Kryerja e veprës penale në gjendje të dehur (Actiones liberae in causa)
II. FAJËSIA
1. Nocioni i fajësisë
2. Teoritë mbi fajësinë
3. Fajësia në të drejtën tonë penale
III. FORMAT E FAJËSISË
1. Dashja
1.1. Dashja e drejtpërdrejtë (dolus directus)
1.2. Dashja jo e drejtpërdrejtë (dolus eventualis)
1.3. Llojet e veçanta të dashjes
2. Pakujdesia
2.1. Pakujdesia me vetëdije (luxuria)
2.2. Përkufizimi i dashjes së drejtëpërdrejtë dhe pakujdesisë me vetëdije
2.3. Pakujdesia pavetëdije (negligentia)
IV. PËRGJEGJËSIA PËR FORMAT E KUALIFIKUARA TË VEPRËS PENALE
1. Nocioni dhe llojet e veprës së kualifikuar penale
2. Vepra penale, e kualifikuar, me pasojë të rëndë
V. BAZAT QË E PËJASHTOJNË FAJËSINË
1. Shqyrtimi i përgjithshëm
2. Detyrimi, forca dhe kërcënimi
3. Lajthitja reale
4. Lajthitja juridike
VI. BASHKËFAJËSIA
1. Nocioni i bashkëfajësisë dhe kushtet për ekzistimin e tij
2. Format e bashkëfajësisë
3. Natyra juridike e bashkëfajësisë
4. Përgjegjësia penale e bashkëfajtorit
5. Kryerja dhe bashkëkryerja e veprës penale
5.1. Kryerja e veprës penale
5.2. Kryerja e veprës penale jo drejtpërdrejtë
5.3. Bashkëkryerja e veprës penale
5.4. Përkufizimi i bashkëkryerjes nga bashkëpjesëmarrja
5.5. Nocioni dhe llojet e bashkëkryerjes sipas së drejtës tonë penale
5.6. Bashkëkryerja e nevojshme
4

5. 6. Nxitja
7. Ndihma
SANKCIONET PENALE
I. NOCIONI DHE LLOJET E SANKCIONEVE PENALE
1. Nocioni i sanksioneve penale
2. Elementet e përgjithshme të sanksioneve penale
3. Llojet e sanksioneve penale
II. DËNIMI
1. Nocioni dhe elementet e dënimit
2. Baza juridike e dënimit
3. Qëllimi i dënimit
4. Sistemi i dënimeve
5. Llojet e dënimeve në Të Drejtën Penale të Kosovës
5.1. Dënimet kryesore në Të Drejtën Penale të Kosovës
5.1.1. Dënimi me burg
5.1.2. Dënimi me burg në kohë të gjatë
6. Dënimi me të holla
7. Dënimet alternative në Të Drejtën Penale të Kosovës
7.1. Dënimi me kusht
7.1.1. Kushtet për shqiptimin e Dënimit me kusht
7.1.2. Revokimi i Dënimit me kusht
8. Gjysëmliria
9. Dënimet plotësuese
9.1. Ndalimi i ushtrimit të profesionit, veprimtarisë dhe funksionit
9.2. Ndalimi i ngasjes së mjetit motorik
9.3. Konfiskimi mjeteve
III. LLOGARITJA E DËNIMIT
1. Nocioni dhe llojet e llogaritjes së Dënimit
1.1. Llogaritja ligjore e Dënimit
1.2. Llogaritja gjyqësore e Dënimit
1.3. Llogaritja administrative e Dënimit
2. Individualizimi i Dënimit
3. Rrethanat lehtësuese dhe renduese
3.1. Rrethanat lehtësuese dhe renduese në Të Drejtën Penale të Kosovës
4. Zbutja e Dënimit
5. Falja ose lirimi nga Dënimi
6. Kthimi
7. Llogaritja e Dënimit për veprat e bashkuara penale
8. Llogaritja e Dënimit të personit të gjykuar
9. Përfshirja e paraburgimit dhe Dënimet e më hershme
5

6. IV. VËREJTJA GJYQËSORE
1. Kushtet për shqiptimin e vërejtjes gjyqësore
V. MASAT MJEKIMIT TË DETYRUESHËM
1. Mjekimi i detyrueshëm rehabilitues i të varurve nga droga ose alkooli
VI. LIRIMI ME KUSHT
VII. KONFISKIMI I PËRFITIMEVE MATERIALE TË FITUARA ME KRYERJEN E VEPRËS PENALE
1. Nocioni dhe baza e konfiskimit të përfitimeve materiale
2. Mënyra e konfiskimit të përfitimeve materiale
3. Mbrojtja e të dëmtuarit
4. Konfiskimi i përfitimeve materiale nga personi juridik
VIII.REHABILITIMI DHE KUSHTET PËR T’ I MARRË TË DHËNAT NGA EVIDENCA E TË
DËNUARËVE
1. Rehabilitimi
2. Dhënia e shënimeve nga evidencat e të dënuarëve
IX. PARASHKRIMI (VJETËRSIMI)
1. Parashkrimi i ndjekjes penale
2. Parashkrimi i ekzekutimit të Dënimit
3. Mos parashkrueshmëria e ndjekjes penale dhe e ekzekutimit të Dënimit
X. AMNISTIA DHE FALJA
1. Amnistia
2. Falja (falja e Dënimit)
6

7. PARATHËNIE
Kjo skriptë është hartuar me qëllim që studentëve të Universitetit AAB në Prishtinë t’ u
shërbejë për ta studiuar materien e pjesës së përgjithshme të së drejtës penale.
Destinimit themelor i janë përshtatur sistemi dhe metoda e ligjërimit. Me qëllim që studentëve t’
u lehtësohet puna për absorbimin e materies si dhe përgatitjen e provimit nga kjo lëndë, autorët
kanë dashur që të krijojnë qasje të thjeshtë por njëkohësisht edhe në mënyrë bashkëkohore t’ i
shtjellojnë karakteristikat, elementet dhe të dhënat themelore e të përgjithshme të institutit të së
drejtës penale që janë: vepra penale, përgjegjësia penale, dhe sanksionet penale.
Nocionet themelore dhe institutet e pjesës së përgjithshme të së drejtës penale autori i ka
shpjeguar në bazë të zgjedhjeve juridike pozitive që i përmban Kodi i përkohshëm penal i
Kosovës i vitit 2004. Tekstin e shoqërojnë teoritë e shumta vendore dhe të huaja, si dhe
zgjedhjet komparative të ligjeve penale bashkëkohore, ose kodeve që janë nxjerrë veçanërisht
kohëve të fundit, dhe me këtë është arritur niveli i aktualitetit dhe mendimit serioz shkencor.
Përndryshe teksti, përmban strukturën tradicionale të literaturës shkollore nga lëmia e së drejtës
penale, pjesa e përgjithshme, që e mundëson shfrytëzimin e tij edhe nga ana e personave të
tjerë që janë në procesin e shkollimit ose të perfeksionimit profesional si dhe në punën e
përditshme ku takohen me materien e së drejtës penale.
Prishtinë, tetor 2006. Autori
7

8. PYETJET E PËRGJITHSHME TË SË DREJTES PENALE
I. NOCIONET THEMELORE TË SË DREJTES PENALE
1. Nocioni i së drejtës penale
E drejta penale mund të thuhet dhe të shqyrtohet në kuptim të dyfishtë – si degë e së drejtës
pozitive juridike dhe si degë e shkencës juridike. Kuptuar mënyrën e parë e drejta penale 1 është
sistem i të drejtave dhe rregullave ligjore me të cilin përcaktohen veprat penale dhe sanksionet
penale si dhe kushtet për zbatimin e tyre ndaj kryerësve të veprave penale me qëllim të
mbrojtjes së të mirave materiale të vlerave më të rëndësishme të shoqërisë. Një definicion i atillë
sipas të cilit e drejta penale është sistem i të gjitha dispozitave ligjore me të cilat një shtet i
rregullon dhe përcakton sjelljet që konsiderohen vepra penale, dhe cilat dënime dhe sanksione të
tjera penale, dhe në çfarë kushtesh mund të zbatohen ndaj kryerësve të tyre.
Nga këto definicione del se nocioni i së drejtës penale përmban elementin formal dhe material.
Elementin material, respektivisht përmbajtjen e së drejtës penale e përbëjnë definimi i veprës
penale, përgjegjësisë penale dhe sanksionit penal, me qëllim të realizimit të mbrojtjes –
funksionit garantues. Elementi formal na pasqyrohet që vepra penale si dhe sanksioni penal
bashkë me kushtin për zbatimin e tyre mund të definohen vetëm me ligj, që do të thotë se e
drejta penale është e drejtë ligjore. Pasi që rregullimi juridik është i definuar me një varg ligjesh
që me tërësinë e tyre e përbëjnë legjislacionin e një shteti, dhe se edhe e drejta penale si e
drejtë ligjore mund të vështrohet si degë e legjislacionit, respektivisht si degë e së drejtës
pozitive të një shteti.
Karakteristika materiale e së drejtës penale është e përbërë nga funksioni i tij i mbrojtjes së të
mirave shoqërore dhe e vlerave më të rëndësishme të shtetit të caktuar. Ajo mbrojtje realizohet
duke normuar, duke shqiptuar dhe duke i ekzekutuar sanksionet që kanë karakter detyrimi, që
zbatohen ndaj kryerësve të veprave penale me të cilat lëndohet ose rrezikohen vlerat e
mbrojtura. E drejta penale, i shpall disa sjellje të njerëzve si vepra penale duke paraparë për
kryerësit e tyre llojin e caktuar të masës së Dënimit ose sanksionit tjetër penal. Nga kjo del edhe
qëllimi i kësaj dege të drejtësisë. Dhe se në të vërtetë përbëhet nga ndikimi në sjelljet njerëzore
duke i orientuar se çka është e pa lejueshme dhe e ndaluar të veprohet, a çka jo, që do të thotë,
ndikon që njerëzit të sjellën në harmoni me ligjet dhe rregullat juridike. Sipas kësaj, qëllimi i së
drejtës penale nuk është vetëm në zbatimin e Dënimit ndaj të padëgjueshmëve.
Edhe përkundër këtij definicioni materialo-formal të nocionit të së drejtës penale, në teorinë e së
drejtës penale, na paraqiten definicione të njëanshme formale ose materiale. Definicionet
formale e definojnë të drejtën penale si tërësi ligjesh ose norma penale juridike në bazë të së
cilave organet e caktuara shtetërore – gjykatat i shqiptojnë dhe i zbatojnë sanksionet penale ndaj
kryerësve të veprave të ndaluara. Definicionet materiale megjithatë bazohen në atë se e drejta
penale është degë e drejtësisë me të cilën mbrohen interesat e caktuara, respektivisht të mirat
materiale ose vlerat tjera shoqërore.
Përzierja e definicioneve formalo – materiale i jep një shprehje universale të drejtës penale, që
bazohet në parimet e përgjithshme të përbashkëta, në shprehjet dhe institutet që e përcaktojnë
karakterin e kësaj të drejte sipas të cilave ajo dallon nga çdo e drejtë tjetër pozitive. Megjithatë e
drejta penale e secilit shtet veç e veç i ka karakteristikat e veta që janë pasqyrë e raporteve
politike dhe shoqërore – ekonomike të atij vendi në periudhën e caktuar kohore. Sepse, e drejta
1
Të drejtën penale si degë e së drejtës pozitive juridike në Kosovë e përbën Kodi i përkohshëm penal i Kosovës.
8

9. penale, që shërben si mjet për ruajtjen e të mirave shoqërore dhe vlerave më të rëndësishme të
një vendi, duhet të jetë e atillë çfarë janë edhe raportet dhe sistemi i vlerave të mbrojtura në atë
shoqëri. Nga aty na del dallimi në mes të së drejtës penale dhe shteteve të ndryshme
respektivisht të drejtës penale në atë shtet në periudha të ndryshme kohore.
E drejta penale e Kosovës është pjesë përbërëse e sistemit unik – juridik i cili në këtë sistem e ka
detyrën e veçantë. Detyra e saj është që ta sigurojë mbrojtjen, përforcimin dhe zhvillimin e
marrëdhënieve shoqërore – ekonomike dhe rregullimit shoqëroro – politik të vendit.
Në bazë të këtyre karakteristikave e drejta penale e Kosovës mund të definohet si sitem i
normave juridike me të cilat definohen veprat penale dhe sankconet penale si dhe kushtet
themelore për zbatimin e sankcioneve penale ndaj kryersve të veprave penale me qëllim të
mbrojtjes së lirive dhe të drjetave themelore të njeriut dhe të drejtave të tjera dhe vlerave
shoqërore të garantuara dhe të mbrojtura me të djretën vendore dhe ndërkombëtare.
2. Emri i së drejtës penale
Në kuptim të emërtimit të kësaj dege të së drejtës pozitive, duhet thënë se sot është e
zakonshme që ajo të quhet e drejta penale. Në bazë të këtij emri këtu është edhe nocioni
qendror, fajësia.
Në shumë vende bashkëkohore për këtë degë të drejtësisë është i zakonshëm edhe emri E drejta
ndëshkuese (strafrecht – gjerm., droit penal – frengj., penal law – ang.) ose nakazatelno
pravo (në bullgarisht). Nga e cila na del se nocioni themelor ose instituti në këto sisteme
juridike është Dënimi (edhe pse Dënimi nuk është sanksioni i vetëm penal). Në bazë të
këtyre emrave të zakonshëm në sistemet bashkëkohore të drejtësisë, në sistemin rus (më
herët sovjetik) kjo degë e drejtësisë është quajtur ugolovnoe pravo. Ky emër rrjedh nga
fjala golova – koka, sepse konsideron se dënimi me vdekje (dmth. Dënimi kapital me të
cilin i merret jeta dikujt) ishte dënimi më i rëndë dhe sanksioni penal që shqiptohej.
Por, edhe në drejtësinë tonë, krahas termit e drejta penale shfrytëzohet termi e drejta
ndëshkuese. Ky emër i përfshinë të gjitha degët e drjtësisë që kanë të bëjnë me deliktet
publike – juridike – veprën penale kundërvajtjen ekonomike ose gabim ekonomik. Ashtu që
nocioni e drejta ndëshkuese përfshin të drejtën penale kundërvajtjen ekonomike ose
gabimin ekonomik ose të drejtën ndëshkuese administrative.
3. Lënda e së drejtës penale
E drejta penale si e drejtë e legjislacionit të një vendi merret me përcaktimin e veprave penale
dhe sankconeve penale si dhe me bazën e kushteve për përgjegjësinë morale dhe zbatimin e
sanksioneve penale ndaj kryerësve të veprave të atilla. Sipas asaj vepra penale, përgjegjësia
penale, dhe sanksioni penal, na paraqiten si termet themelore dhe institucioni me të cilat merret
e drejta penale si degë e legjislacionit pozitiv por edhe si disiplinë shkencore. Me definimin e
veprave penale, e drejta penale i mbron vlerat më të rëndësishme shoqërore.
Mjtete për mbrojtjen e shoqërisë nga veprat penale si akte të rrezikshme shoqërore me të cilat
sulmohen, lëndohen, ose rrezikohen vlerat e mbrojtura janë sankconet penale. Sanksionet penale
kanë karakter të detyrueshëm sepse zbatohen përkundër dëshirës së kyerësve të veprave
penale. Ato përbëhën nga kufizimi ose heqja e lirisë dhe të drejtave të kryerësve të veprave
penale të cilat u takojnë si qytetarë në bazë të rregullave juridike. Por për t’ u aplikuar sanksioni,
duhen të përcaktohen bazat dhe kushtet që e arsyetojnë zbatimin e saj. Përcaktimi i bazës dhe
kushteve për zbatimin e sanksionit penal, e në rend të parë përgjegjësisë penale, gjithashtu ka
9

10. për bazë rregullimin e së drejtës penale.
Kjo do të thotë se e drejta penale është degë pozitive e legjislacionit të një vendi që ka për lëndë
rregullimin e definimit të veprës penale, rregullimin e definimit të sankcionit penal si dhe bazat
dhe kushtet për aplikimin e sankcionit penal , e në rend të parë përgjegjësinë penale si bazë për
aplikimin e dënimit.
Pra, e drejta penale nuk është vetëm degë e legjislacionit, por edhe disciplinë shkencore, degë e
shkencës juridike. E drejta penale si degë shkencore merret me hulumtimin e nocioneve dhe
institutit që e përbën rregullativën e tij: veprën penale, përgjegjësinë penale dhe sanksionet
penale. Ky hulumtim është i nevojshëm që këto nocione dhe institute të mund të përdoren në
mënyrën më efikase në rastet konkrete të kryerjes së veprës penale nga ana e një ose më
shumë personave. Por vepra penale, sankcioni penal si dhe institutet tjera të së drejtes penale
nuk janë vetem dukuri, para së gjithash ato janë dukuri shoqërore të cilat përmes formës
juridike e pasqyrojnë përmbajtën e vet. Ndërsa si dukuri shoqërore u nënshtrohen ndryshimeve
në strukturat e zhvillimit të shoqërisë, gjë që kërkon analizë, spjegim dhe interpretim adekuat.
4. Funksioni i së drejtës penale
Funksioni themelor i së drejtës penale është mbrojtja e vlerave më të rëndësishme shoqërore
nga kriminaliteti. Ky funksion duhet që të sigurojë ekzistimin e shoqërisë por edhe zhvillimin e
mëtejshëm të saj. Ky është funksioni i përgjithshëm dhe i përbashkët i së drejtes penale, pa
marrë parasyshë shoqërinë ose shtetin konkret që i shërben si mjet mbrojtjeje. Njëkohësisht
këtu është edhe dallimi bazë në mes të së drejtes penale të vendeve të ndryshme. E drejta
penale është për mbrojtjen e rregullimit të caktuar shoqëror dhe ekonomik të një shteti në
shkallën e caktuar të zhvillimit dhe si i atillë është specifik sepse posedon karakteristika sipas
të cilave dallon nga e drejta penale e vendeve të tjera.
Pra, e drejta penale ka për qëllim realizimin e këtyre dy funksioneve, së pari , mbrojtjen dhe
ruajtjen e të mirave dhe vlerave më të rëndësishme shoqërore nga shkeljet ose rreziku që u
kanoset me kryerjen e veprave penale nga personat ose grupet që do të thotë ruajtje e
raporteve ekzistuese dhe paraqet funkcion statik. E drejta penale e përcjell dinamikën dhe
zhvillimin e raporteve shoqërore si dhe është pjesëmarrëse në ndryshimin dhe përparimin e
tyre. Ky është funksioni dinamik i së drejtës penale.
Funksioni mbrojtës i së drejtes penale nuk është gjithëpërfshirës por i pjesërishëm ose parcial.
Dmth e drejta penale nuk i mbron të gjitha të mirat dhe vlerat në një shoqëri, por vetëm ato që
janë të rëndësishme për personin si njeri, si qytetar dhe shoqërinë si bashkësi njerëzore. Me fjalë
të tjera, mbrohen të mirat dhe vlerat pa të cilat nuk do të jetë e mundur ekzistenca dhe
zhvillimi as i njeriut e as i shoqërisë së caktuar si bashkësi e veçantë njerëzore.
Në kuptimin e kësaj mbrojtjeje dallohen dy lloje vlerash, që janë, së pari ato vlera dhe të mira
shoqërore për ruajtjën e të cilave veçanërisht angazhohet pjesa e caktuar e shoqërisë
(strukturat e pushtetit), dhe së dyti, janë ato vlera dhe të mira shoqërore të cilat kanë rëndësi
universale të pëgjithshme njerëzore, që mbrohen në të gjitha shoqëritë dhe në të gjitha fazat e
zhvillimit pa marrë parasysh formën e organizimit shoqëror. Madje, edhe këtyre të mirave dhe
vlerave, e drejta penale nuk u ofron mbrojtje të plotë por mbrojtje të pjesërishme – parciale, që
dmth mbrojtje me karater fragmentar e që kufizohet në mbrojtje nga sulmet e caktuara që
paraqesin rrezik të veçantë për të mirat respektivisht për vlerat që mbrohen: nga dhuna, nga
arbitrarizmi, nga shkelja e kushtetutshmërisë dhe nga veprat e tjera të rrezikshme për
shoqërinë. Funksoni i mbrojtjes, i definuar në këtë mënyrë, të drejtës penale i jep karakter
utilitarist.
Kjo mbrojtje e fragmentizuar jo vetëm që është e arsyeshme por është edhe e vetmja mbrojtje
e mundshme, sepse mbrojtja totale – gjithëpërfshirëse do të shkaktonte negacionin e lirisë dhe
10

11. pamundësinë e zhvillimit që do të thotë negacionin e arsyes së mbrojtjes. Mbrojtja e këtyre
vlerave shoqërore nuk reallizohet vetëm përmes së drejtës penale por edhe përmes degëve të
tjera të drejtësisë, dmth. me tërë sisitemin juridik. Mbrojtja që realizohet përmes degëve të tjera
të drejtësisë ka karakter primar dhe të përgjithshëm, ndërsa mbrojtja juridiko-penale ka
karakter special, karakter sekundar dhe karakter subsidiar. Mekanizmi i mbrojtjes juridiko-penale
të vlerave të caktuara shoqërore hyn në veprim vetëm atëherë kur konstatohet se mekanizmi i
mbrojtejs së një dege tjetër të drejtësisë nuk është në gjendje t’ i sigurojë ato të mira ose ato
vlera. Në atë kuptim këtu na paraqitet si ultima ratio e sistemit juridik, si siguruesi ose roja më
e rëndësishme dhe e fundit për te.
Edhe pse mbrojtja juridiko-penale e vlerave shoqërore realizohet kryesisht përmes Dënimit si
sankcioni më i rëndësishëm dhe për këtë shkak i jepet edhe karakteri represiv dhe retributiv.
Dënimi nuk realizohet vetëm përmes retribucionit dhe hakmarrjes por gjithashtu edhe si
preventivë ndaj kriminalitetit me resocializimin dhe përmirësimin e kryerësve të veprave penale.
Megjithatë, qëllimi i së drejtës penale është që në mënyrë edukative të ndikojë në sjelljen e
njerëzve që ata të përmbahen nga shkelja e dispozitave, veprimi dhe sjelljet që për shoqërinë
janë të rrezikshme dhe me ligj të definuara si vepra penale. Kjo na jep të kuptojmë se qëlimi
kryesor i së drejtës penale nuk është zbatimi i sanksioneve penale – represionit.
Roli i së drejtës penale i definuar kështu, realizohet me përcaktimin e veprave që paraqesin vepra
penale, përcaktimi i dënimit dhe sankcioneve të tjera penale për ato vepra si dhe shqiptimi i
sanksioneve kryerësve të veprave penale në procedurën e caktuar me ligj.
Mbrojtja juridiko-penale e këtyre vlerave shoqërore është specifike. E drejta penale nuk i
rregullon raportet shoqërore në mënyrë të drejtëpërdrejtë, dmth ajo nuk i përcakton rregullat e
sijelljes, por vetëm i përcakton sanksionet për mosrespektimin e normave ekzistuese e para së
gjithash normave juridike të sjelljes. Me fjalë të tjera ruajtja e atyre vlerave realizohet në atë
mënyrë që përcaktohen sjelljet e rrezikshme shoqërore të cilat paraqesin vepra penale dhe se për
ato sjellje janë të përcaktuara sanksionet penale për kryerësit e tyre me qëllim të pengimit të
kriminalitetit.
Dmth mbrojtja juridiko-penale realizohet post-faktu, atëherë kur e mira e mbrojtur është e
dëmtuar ose e rrezikuar. Për këtë fakt duket që funksioni mbrojtës, që më së shpeshti realizohet
me zbatimin e dënimit shpeshherë ka karakter represiv. Përmes dënimit, krahas represionit,
realizohet edhe preventiva individuale dhe e përgjithshme.
5. Ndarja e së drejtës penale
Edhe pse e drejta penale na paraqet degë të veçantë të së drejtës pozitive, por varësisht nga
kriteret e ndryshme mund të shihen ndarje të ndryshme të kësaj dege të drejtësisë. Ndarja
themelore e së drejtës penale në të drejtën materiale, drejtën procesore dhe të drejtën
ekzekutive.
E drejta meteriale paraqet sistem të dispozitave ligjore judiike me të cilat përcaktohen nocioni
dhe karakteristikat e veprave penale, sistemi i sankcioneve penale si dhe bazat dhe kushtet për
përcaktimin e përgjejgësisë penale dhe denueshmërisë. Kjo mund të manifestohet, dhe realizohet
vetëm me ndërmjetësimin e së drejtës së procedurës penale.
Megjithatë e drejta e procedurës penale si sistem i dispozitave ligjore – juridike i përcakton
llojet e subjektit të procesit, parimet e procesit, arcitektoniken dhe rrejedhën e procedurës
penale.
E drejta ekzekutive penale e përcakton procedurën, mënyrën dhe kushtet e ekzekutimit të
sankcioneve penale të shqiptua nga ana e gjykatës penale.
11

12. E drejta penale – materijale, mund të ndahet edhe në të drejtën e përgjithshme dhe të
përveçshme. Por këto dy pjesë janë të ndërlidhura dhe e kushtëzojnë njera tjetrën. Kjo ndarje
është në bazë të strukturës së ligjeve dhe kodeve bashkëkohore penale.
Pjesa e përgjithshme e së drejtës penale – materiale i përcakton nocionet themelore dhe
institutin e së drejtës penale, e përgjithshmja i prëcakton: veprën penale, përgjegjësinë penale
dhe sankcionet penale.
Ndërsa pjesa e veçantë e së drejtës penale – materiale i përcakton nocionin dhe
karakteristikat themelore dhe format e privilegjuara të kvalifikimit të pasqyrimit të disa veprave
penale.
Mvarësisht nga burimi e drejta penale ndahet në të drejtën penale nacionale (interne) dhe
ndërkombëtare. Burimi i së drejtës penale nacionale është ligji penal vendor i shtetit të caktuar
(momentalisht në Kosovë kodi i përkohshëm penal, në tekstin e mëtejmë KPP, ndërsa burim i së
drejtës ndërkombëtare penale janë aktet juridike ndërkombëtare (Statuti i Tribunalit të Hagës;
Statuti i Tribunalit për: Ruandën, Sierra Leone, Timorin Lindor, Irakun respektivisht satuti i
përhershëm i Romës i Gjykatës Penale Ndërkombëtare).
E drejta penale (nacionale), mëtej mund të ndahet edhe në të drejtën themelore dhe plotësuese.
E drejta penale është e përfshirë në kondin penal, ndërsa plotësuesja, është ndihmëse ose e
dorës së dytë. Të drejtën penale e përbëjnë dispozitat juridiko-penale të prëfshira në ligje të tjera
të cilat i rregullojnë raportet në lëmitë tjera të drejtësisë.
2. RAPORTET E SË DREJTES PENALE NDAJ DEGËVE TË TJERA TË DREJTËSISË
Edhe pse e drejta penale është degë e pa varur, autonome e drejtësisë që ka karakter dhe
mënyrë specifike të rregullimit , ajo njëkohësisht është edhe pjesë unike e sistemit juridik. Si
pjesë e atij sistemi juridik ka raporte të caktuara me degët e tjera të drejtësisë si në mënyrën e
rregullimit ashtu edhe në maradhëniet shoqërore dhe dokuritë që i rregullon. Prandaj eksisiton
nevoja që të përcaktohet raporti ndaj këtyre degëve të së drejtës.
1. E drejta penale dhe e drejta kushtetuese
Raportet në mes të së drejtës penale dhe të drejtës kushtetuese dalin nga raporti në mes të ligjit
penal dhe Kushtetutës. Në sistemet juridike të atyre vendeve që akti kushtetues është akti bazë i
shkruar, të gjitha ligjet duhet të dalin nga Kushtetuta, dmth. duhet të jenë të hartuar në
parimet e proklamuara në kushtetutë. Kushtetuta si akti themelor rigjor i përcakton bazat e
rregullimit shoqëror ekonomik dhe shtetëror si she i përcakton dhe i garanton liritë dhe të drejtat
qytetare, i proklamon parimet e kushtetutshmërisë dhe ligjshmërisë, parimet e punës së
gjykatave dhe prokurorive si dhe kryerjen e funkcioneve të tjera publike.
Kushtetutat, përmbajnë edhe disa parime themelore të së drejtës sonë penale, si dhe normat
kushtetutare në lidhje me mbrojtjen e të drejtave dhe lirive të njeriut dhe qytetarit. Kusthetuta
përcaktaon që personit mund ti hiqet liria në bazë të vendimit të gjykatave por vetëm për rastet
e përcaktuara me ligj, dhe se veprat dhe sankcionet penale mund të caktohen vetëm me ligj.
Askush nuk mund të gjykohet për vepër penale para se të ishte e përcaktuar me ligj si vepër
penale dhe për të cilën nuk ishte i paraparë sankcioni penal (parimi i ligjshmërisë së veprës dhe
dënimit penal). Ato edhe më tej i parashofin edhe një varg veprimesh të cilat në realitet,
paraqesin vepra të veçanta penale kundër lirive themelore dhe të drejtave të njeriut dhe
qytetarit.
Sipas kësaj, e drejta kushetuese është burim juridik për të drejtën penale. Ajo i përcakton bazat
12

13. e politikës ndëshkimore dhe i përcakton vlerat mbrojtëse. E drejta penale e realizon mbrojtjen e
atyre vlerave duke i përcaktuar veprat penale dhe sankcionet. Në atë mënyrë e drejta penale na
paraqitet si mjet për mbrojtjen e rregullimit kushtetutar. E drejta kushtetuese përmbanë ndorma
deklarative dhe se detyrueshmëria e tyre realizohet me mjete politike dhe me normat e degëve
të tjera të drejtësisë, deri sa e drejta penale përmbanë ndorma imperative që realizimin e të
cilave e siguron aplikimi i sankcionit.
2. E drejta penale dhe e drejta civile
E drejta penale dhe e drejta civile i rregullojnë raportet shoqërore. Derisa e drejta penale i
rregullon vetëm ato raporte që krijohen me rastin e veprës penale në mes të shoqërisë,
respektivisht organeve të saja dhe personave të dëmtuar nga një anë, dhe kryersit të veprës
penale në anën tjetër, e drejta civile i rregullon raportet që krijohen në mes të personave dhe
personave juridik.
Krahas kësaj e drejta civile rregullon një varg çështjesh siç janë: nocioni, llojet dhe krijimi i
pasurisë, trashëgimin, karakterin zyrtarë, pengun, nocionin dhe llojet e kontratave , aftësinë
juridike dhe dhe afariste të subjekteve të së drejtës etj. Vëllimi i marrëdhënieve që i rregullon e
drejta civile është dukshëm më i madhë se sa vëllimi i marrëdhënieve që i rregullon e drejta
penale.
Por dallimi nuk është vetëm në vëllimin e raporteve që i rregullojnë këto dy degë të drejtësisë
por edhe në mënyrën e rregullimit të tyre. Raportet civile juridike themelohen dhe ndërpriten me
dëshirë, me dispozitat e palëve. Nëse në ato raporte ndodhin konflikte në mes palësh p.sh. për
mos kryerjen e obligimeve të kontrakturara, shkaktimit të dëmeve për shkak të kryerjes së
obligimeve me vonesë, për shkak të ndërprerjes së njëanshme të kontratës etj. Intervenimi i
gjykatës mvaret gjithashtu nga vullneti i palës së dëmtuar. Më në fund edhe vetë kontesti para
gjykatës mund të jetë i përfunduar me vullnetin e palëve (p.sh. me tërheqjen e aktakuzës, me
marrëveshje ose në mënyrë tjetër), dhe me atë rast intervenimi i gjykatës bëhet i pa lëndë. Të
gjitha këto flasin për karakterin dispozitiv të së drejtës civile, ku palët j i zotrojnë raportet e veta.
Kjo është e kuptueshme sepse kemi të bëjmë me raportet private juridike.
Përkundër karakterit dispozitiv të së drejtës civile, është edhe karakteri inhibidor imperativ i së
drejtës penale. Raportet penalo juridike janë raporte publike juridike. Kjo do të thotë se inicimi
dhe rrjedha e procedurës penale nuk varen nga vullneti i palëve por nga normat imperative që e
detyrojnë inicimin e procedurës kur kemi të bëjmë me veprat penale, që ndiqen sipas detyrës
zyrtare. Të tilla janë një numër më i madhë i veprave penale. Një numër shumë i vogël i
veprave penale janë ku inicimi i procedurës varet nga vullneti i paditësit privat. Ndikim edhe më
të vogël ka pëlqimi i të lënduarit – dëmtuarit në përfundimin e procedurës penale dhe nxjerrjes
së vendimit.
Megjithatë edhe krahas këtyre ndryshimeve në karakterin e këtyre degëve të drejtësisë dalin nga
raportet e ndryshme që i rregullojnë e drejta penale dhe e drejta civile, kanë disa ngjashmëri.
Të dy këto degë të drejtësisë i njohin insistucionet juridike siç janë: delikti, vepra, pasoja, lidhja
shkaktare, përgjegjësia dhe zbatimi i sanksionit për deliktin, dëmi dhe kompenzimi i dëmit. Me
fjalë të tjera e drejta civile e njeh zbatimin e sanksionit për deliktin në parimin e përgjegjësisë.
Por sanksionet qytetare juridike nuk kanë karakter represiv. Në bazë të asaj në rastet e delikteve
të rënda të cilat dalin nga raportet civile juridike, ato mund të jenë të pamjfatueshme për
mbrojtjen e rendit juridik. Në ato raste ndodh që të aplikohet e drejta penale dhe sanksionet e
saja. Sipas kësaj e drejta penale mund të na paraqitet si mjet për sigurimin dhe detyrimin e
ekzekutimit të obligimeve që janë krijuar nga marrëdhëniet civile juridike.
Më në fund, me kryerjen e veprës penale shumë herë shkaktohet dëm material dhe se për këtë
13

14. shkak në procedurën penale, nga ana e personave të dëmtuar na parqiten kërkesa materiale, për
të cilat mund të vendoset në mënyrë meritore nëse me këtë nuk do të ndikohej në zgjatjen e
procedurës penale. Gjithashtu e drejta penale i njeh sanksionet penale siç janë: Dënimi me të
holla dhe masa e sigurisë së konfiskimit të gjërave si dhe masa e veçantë penalo juridike, masa e
konfiskimit të fitimit të realizuar me veprën penale.
3. E drejta penale dhe e drejta familjare
Në mes të së drejtës penale dhe së drejtës familjare gjithashtu ekziston një lidhje e ngushtë në
lëmin e rregullimit dhe mbrojtjes së martesës dhe familjes.
E drejta familjare i përcakton kushtet dhe procedurën për lidhjen e martesës dhe
ndërprerjen e saj, i përcakton raportet në familje në mes të bashkëshortëve dhe në mes të
prindërve dhe fëmijve si dhe i përcakton institutet në lidhje me familjen siç janë: adoptimi,
kujdestaria, mbajtja – ushqyerja etj. Martesa dhe familja si bazë ose si fille të bashkësisë
shoqërore janë gjithashtu lëndë që e rregullojnë të drejtën familjare, por edhe janë objekt i
mbrojtjes nga e drejta penale.
E drejta penale në realizimin e mbrojtjes, e ofron mbrojtjen dhe funksionet garantuese të
instituteve të së drejtës bashkëshortore dhe familjare dhe këtë me kapitull të veçantë në ligjin
penal: “Veprat penale kundër maratesës dhe familjes” duke shfrytëzuar me këtë rast
definicionet, shënimet dhe karakteristikat e këtyre instituteve të përcaktuara me degët e
theksuara të së drejtës pozitive me rastin e kualifikimit të veprave të caktuara penale nga ky
grup. Krahas kësaj, vetinë e anëtarit të familjes ose të të afërmit mund ta përjashtojë
denueshmëria te disa vepra penale (p.sh. mosparaqitja e veprës penale ose kryersit të saj,
mosparaqitja e përgatitjes së saj, ndihmë kryersit të veprës pas kryerjes së saj), që respektivisht
ndikojnë në ndjekjen e kryersit të veprës së të ashtuquajtur veprave penale “familjare” ose
paraqesin bazë për kualifikimin e veprës penale (p.sh. dhunë në familje ose në bashkësitë
familjare).
4. E Drejta Penale dhe e Drejta Juridike
Raporti në mes të drejtës penale dhe të së drejtës administrative i përcakton raportet në mes të
dy gjërave publike juridike delikate pra të veprës penale dhe kundërvajtëse/veprës së
denueshme adminsitrative. Në disa vende (Franca dhe Zvicra) veprat kundërvajtëse
konsiderohen si delikte penalo juridike dhe rregullohen me pjesën e veçantë të ligjit penal. Në
vende të tjera ku hynë edhe Kosova, kundërvajtja është lëndë që rregullohet me të drejtën
adminsitrative juridike. Në atë mënyrë e drejta adminsitrative i përcakton ndalesat e caktuara të
sjelljes si forma kundërvajtëse, i përcakton edhe bazat e përgjegjësisë kundërvajtëse dhe
sistemin e sanksioneve si dhe procedurën para organeve kundërvajtëse ku shqiptohen këto
sanksione.
Raporti në mes së drejtës penale dhe së drejtës administrative varet nga raporti në mes të
veprave penale dhe veprave kundërvajtëse. Vepra penale janë vepra të rrezikshme shoqërore me
të cilat sulmohen ato vlera që konsiderohen të rëndësishme për jetën shoqërore, ndërsa
kundërvajtja paraqet sjellje të atilla të dëmshme me të cilat rrezikohen të mirat me vlera më të
vogla siç janë: disiplina shoqërore, rendi dhe qetësija publike dhe nuk paraqesin lëndim të
kushteve të rëndësishme për ekzistimin e shoqërisë. Rreziku shoqëror te kundërvajtja paraqitet
me intensitetin shumë më të vogël se sa te rasti i veprave penale.
Këtu na paraqitet dallimi kualitativ në mes të veprave kundërvajtëse dhe vepave penale. Ai
dallim kualitativ sjell që normimi i veprave penale të bëhet ndaras nga kundërvajtja. Meqenëse
ekziston dallimi i tillë atëherë është e qartë se një sjellje e tillë nuk mund të kualifikohet në të
njëjtën kohë si vepër penale dhe vepër kundërvajtëse. Kjo do të thotë se personi që në
14

15. procedurë penale është dënuar për vepër penale nuk mund të dënohet edhe për vepër
kundërvajtëse për pasojën e njëjtë ose në të kundërtën nëse një person është dënuar fillimisht
për kundërvajtje dhe përshkrimi faktik përfshinë edhe një vepër penale atëherë dënimi i
shqiptuar dhe sanksioni i ekzekutuar kundërvajtës do të hyjë më vonë në sanksionin e shqiptuar
penal.
Sipas kësaj e drejta penale dhe e drejta adminsitrative i përshkruajnë sjelljet e ndaluara, por të
cilat sipas rëndësisë dhe natyrës së tyre janë të ndryshme. Edhe njëra edhe tjetra parashohin
sanksione të ngjashme madje edhe të njëjta që kanë karakter detyrimi por që dallojnë nga
rëndësia dhe karakteri i veprimit, edhe raportet penale juridike dhe administrative juridike kanë
karakter juridiko publik, sepse kryesit e veprave penale dhe veprave kundërvajtëse në numrin
më të madhë të rasteve duhet të gjenden në raportet ndaj organeve ndëshkuese shtetërore pa
marrë parasysh dëshirën e tyre. Disa prej parimeve themelore për definimin e veprave penale
dhe veprave kundërvajtëse janë të njëjta. Gjithashtu edhe në procedurën adminsitrative në bazë
të konstatimit të ekzistimit të kundërvajtjes dhe aplikimit të sanksionit zbatohen disa nga parimet
e procedurës penale. Sanksionet kundërvajtëse ekzekutohen në të njëjtën mënyrë dhe procedurë
sikurse edhe sanksionet penale.
Më në fund duhet thënë se lënda e së drejtës amdinsitrative nuk është vetëm nominimi i
kundërvajtjes por edhe rregullimi i orgnaizimit dhe funksionimit të organeve të adminstratës dhe
shërbimeve publike me qëllim të realizimit të detyrave të tyre, si dhe raportin e ndërsjellë të
atyre shërbimeve dhe organeve të tyre, raporti i tyre ndaj qytetarëve për zgjedhjen e kërkesave
të tyre, mënyra e realizimit të së drejtave nga ana e qytetarëve ndaj organeve të caktuara etj.
Përcaktimi i kundërvajtjeve dhe sanksioneve paraqitet si nevojë për tu mbrojtur funksionimi i
drejtë dhe i pa penguar i shërbimeve publike. Por edhe këtu do të veprojë e drejta penale kur
ndodhin raste të rënda të rrezikimit të funksioneve të caktuara nga ana e personave zyrtar ose
nga ana e qytetarëve. Me parashikimin e veprave penale kundër detyrës zyrtare, e drejta penale
na paraqitet si mjet i fundit për ta siguruar mbrojtjen e funksionimit të shërbimit publik.
5. E Drejta Penale dhe e Drejta e Punës
Me të drejtën e punës rregullohen marrëdhënia e punës, të drejtat dhe obligimet e punëtorëve në
lidhje me punën në vijim dhe punën e kaluar si dhe të drejtat në bazë të sigurimit social,
sigurimit shëndetësor dhe sigurimit pensional e invalidor si dhe procedura e realizimit dhe e
mbrojtjes së tyre. Mu marrëdhënia e punës dhe të drejtat që dalin nga puna në vijim dhe puna e
kaluar janë lëndë rregullative e së drejtës së punës por edhe objekt i mbrojtjes penalo juridike.
Krahas kësaj disa nga sanksionet penale shkaktojnë edhe ndërprerjen e marrëdhënie së punës
ose kufizimin e saj, respektivisht e pamundësojnë themelimin e marrëdhënies së punës në kohë
të caktuar, dmth. shkakton pra ndalimin e ushtrimit të shërbimit të caktuar, profesionit,
veprimtarisë ose detyrës.
6. E Drejta Penale dhe e Drejta Ekonomike
Krahas delikteve që i bëjnë personat, ekzistojnë edhe deliktet që i bëjnë personat juridik a
veçanërisht në afarizmin ekonomik dhe financiar. Për këtë shkak Ligji Penal i BH, parasheh
përgjejgësinë morale të personave juridik dhe sistemin e sanksioneve penale. Por krahas këtyre
personave për këto vepra penale përgjigjen edhe personat përgjegjës fizikë në ato institucione.
Në procedurën e përcaktimit të përgjegjësisë së personit juridik dhe personit të tij përgjegjës,
shqiptimi i sanksionit, të drejtës penale do ti ndihmojnë edhe nocionet nga e drejta ekonomike,
veçanërisht për format, mënyrën e themelimit, për funksionimin dhe shuarjen e personit juridik
respektivisht për sistemin e organeve dhe mënyrën e vendosjes në to.
15

16. Më në fund të gjitha ligjet penale i përmbajnë grupet e veçanta të veprave penale kundër
eknomisë dhe sistemit të pagesave respektivisht kundër detyrës zyrtare të personave zyrtar ose
përgjegjës dhe tentojnë të sigurojnë mbrojtje efikase dhe kualitative të ekonomisë në tërësi dhe
në segmentet e saja si dhe funksionimin nga format e ndryshme të keqpërdorimit.
7. E Drejta Penale dhe e Drejta e Procedurës Penale
E drejta penale është më së ngushti e lidhur me të drejtën e procedurës penale. Ndërlidhja e tyre
del nga detyra e njëjtë që e kanë këto dy degë të drejtësisë, që ka të bëjë me mbrojtjen e të
mirave dhe vlerave shoqërore nga kriminaliteti. Për realizimin e kësaj detyre ato nuk mund të
paramendohen pa njëra tjetrën sepse e drejta penale mund të realizohet vetëm përmes veprimit
së drjetës së procedurës penale, ndërsa e drejta e procedurës penale mund të veprojë
ekskluzivisht vetëm nëse paraprakisht janë caktuar veprat penale, sanksionet penale dhe kushtet
për aplikimin e tyre.
E drejta penale, e cila i përcakton veprat penale, sanksionet dhe kushtet për zbatimin e tyre
mund të realizohet vetëm me veprimin e organit të drejtësisë në procedurë të paraparë me
dispozitat e ligjit së procedurës penale. Në atë mënyrë e drejta e procedurës penale si sistem i
rregullimit të procedurës penale e mundëson zbardhjen dhe zgjidhjen e problemit penal, a me
këtë edhe realizimin e mbrojtjes penale juridike me çdo rast të kriminalitetit të zbuluar.
Për shkak të kësaj ndërlidhje, e drejta penale dhe e drejta e procedurës penale deri te
Revolucioni Francez kanë përbërë një degë unike të drejtësisë. Ndarjen e kësaj dege të veçantë
në degën materiale dhe formale e ka bërë Kodi penal Revolucionar Francez i vitit l791 për shkak
të nevojës që t’u ofrohet mbrojtje më e madhe qytetarëve nga keqpërdorimet e mundshme të
organeve gjyqësore, veçanërisht mbrojtja e personalitetit të të akuzuarit në procedurë, si dhe
nevoja që të ofrohen garanca dhe mjete për realizimin e asaj mbrojtje. E drejta penale dhe e
drejta e procedurës penale kanë shumë karakteristika të përbashkëta siç janë: normat e këtyre
dy degëve kanë karakter publiko juridik, të cilat mund të caktohen vetëm me ligj; parimi i
legalitetit është parimi i tyre themelor; të dy këto degë të drejtësisë kanë rëndësi të njëjtë për
mbrojtjen e shoqërisë në luftë kundër kriminalitetit.
Është rast i shpeshtë që normat e së drejtës penale dhe së drejtës së procedurës penale të
ndërthuren në mes vete të rregullimi i instituteve të caktuara. Ky është edhe shkak që ndodhë që
në lëminë e së drejtës penale të gjenden edhe norma e së drejtës së procedurës penale (p.sh.
përcaktimi i rasteve kur nuk do të ndiqet për vepra penale të kryera jashtë vendit) dhe
anasjelltas dhe se lëmia e së drejtës së procedurës penale mund të përmbajë dispozita nga e
drejta penale. (p.sh. kushtet për zbutjen e jashtëzakonshme të dënimit). Lidhja e tyre organike
vjen në shprehje veçanërisht te institutet e caktuara siç janë: amnistimi, falja, lirimi me kusht që
janë të rregulluara me dispozitat që njëkohësisht kanë karakter penal dhe karakter të procedurës
penale juridike.
8. E Drejta Materiale dhe e Drejta e Ekzekutimit të sankcioneve penale.
E drejta materiale penale përcakton qëllimin, llojin dhe zgjatjen e sanksioneve penale,
veçanërisht dënimin dhe kushtet për shqiptimin e tij, deri sa e drejta ekzekutive penale i
përcakton metodat, mënyrat dhe procedurën e ekzekutimit të tyre. Sipas kësaj na del qëllimi i
çdo sanksioni penal, veçanërisht qëllimi i dënimit që është i përcaktuar në bazë të së drejtës
penale materiale mund të realizohet vetëm përmes së drejtës ekzekutive penale. Kjo lidhje e
pandashme del nga fakti se këto dy degë të së drejtës penale nuk mund të ekzistojnë pa njëra
tjetrën. Me fjalë të tjera e drejta ekzekutive penale është në funksion të së drejtës penale
materiale . Për tu ekzekutuar sanksioni duhet të jetë e përcaktuar dhe e shqiptuar, kurse
16

17. sanksioni i shqiptuar nëse nuk është i ekzekutuar ose nëse nuk mund të jetë i ekzekutuar
nuk mund ta arrijë qëllimin e për të cilin është paraparë me të drejtën penale materiale.
3.BURIMET E TË DREJTËS PENALE
1. Nocioni dhe llojet e burimeve
Burimi i të drejtës penale mund të kuptohet në dy mënyra:në atë formale dhe materiale. Me
burimin e të drejtës penale në kuptimin formal nënkuptohen aktet juridike që përmbajnë norma
penale- juridike , me të cilat përcaktohen veprat penale dhe sanksionet penale. Në kuptimin
material, burimin e të drejtës penale e përfaqësojnë marrëdhëniet shoqërore të rregulluara
përmes normave penale juridike. Megjithatë, edhe pse nocioni burim i të drejtës penale shprehet
në kuptimin formal dhe material, zakonisht me nocionin burim i së drejtës nënkuptohet burimi
formal, d.m.th. aktet juridike në të cilat shprehen normat si rregulluese të marrëdhënieve
shoqërore.
Burim themelor dhe kryesor i të drejtës bashkëkohore penale që bazohet në parimin e
ligjshmërisë së veprës penale është ligji. Megjithatë, krahas ligjit, si burim themelor dhe i
drejtëpërdrejt i të drejtës penale, si burime të veçanta dhe të drejtëpërdrejta, në raste të veçanta
mund të jenë edhe: aktet normative të organeve shtetërore , marrëveshjet ndërkombëtare, e
drejta kanunore, praktika gjyqësore dhe shkenca juridike( doktrina).
Burimet e drejtpërdrejta kanë karakter të burimeve të së drejtës penale, vetëm atëherë kur ligji
bazohet në to.
Ligji
Në të drejtën penale të Kosovës, burim kryesor dhe themelor është ligji.Veprat penale dhe
sanksionet penale duhet të jenë të përcaktuara me ligj.Sipas rregullës, veprat penale dhe
sanksionet penale përcaktohen me ligjet penale, që kanë mbështetje në aktet kushtetuese, si
akte themelore dhe më të larta juridike të shtetit, ku janë të përmbledhura parimet themelore
për të gjitha të drejtat, pra edhe për të drejtën penale. Prandaj , aktet kushtetuese janë burim i
të gjithave, pra edhe i të drejtës penale.
Burim bazë i të drejtës penale është ligji penal, përkatësisht kodi penal , atje ku ai ekziston. Ky
burim bazë në Kosovë është Ligji i përkohshëm penal i Kosovës.
Krahas të drejtës penale themelore , ekziston edhe e drejta penale plotësuese , burim i së cilës
janë ligjet nga lëmi tjetër, që përmbajnë dispozita penale- juridike. D.m.th. ligjet penale nuk i
përfshijnë të gjitha veprat penale, kështu që disa vepra janë të klasifikuara në ligje të tjera të
cilat rregullojnë një lëmë të posaçëm. Me këto ligje janë paraparë veprat penale dhe dënimet me
të cilat sigurohet respektimi i këtyre dispozitave, përkatësisht mbrojtja e atyre marrëdhënieve
shoqërore që janë lëndë e kësaj rregullative. Përmbledhja e të gjitha këtyre ligjeve paraqet një
ligjshmëri, plotësuese dhe ndihmëse penale. Nocioni “sekondar” kurrsesi nuk do të thotë se këtu
kemi të bëjmë me një rëndësi të dorës së dytë të këtyre dispozitave. Në mes tyre ka edhe aso
ligjesh të cilat parashohin vepra shumë të rënda penale me dënime të rrepta. Raporti i
dispozitave në mes të ligjshmërisë sekondare dhe themelore penale është i përcaktuar në atë
mënyrë që dispozitat e ligjit të përgjithshëm penal vlejnë për të gjitha veprat penale të
përcaktuara me ligjet sekondare .
Ligjet themelore penale në kuadër të veprimtarisë së përgjithshme përcaktohen me nocionin dhe
17

18. elementet e veprës penale, si bazë e përgjegjësisë penale dhe sistem i sanksioneve penale si
parakushte dhe parime të përgjithshme për shqiptimin e sanksioneve penale, kushteve për
shuarjen e tyre ose rehabilitim. Në kuadër të veprimtarisë së veçantë, ky ligj përmban dispozita
për vepra penale të sistemuara sipas objektit grupor mbrojtës.
Aktet normative të organeve shtetërore dhe organeve tjera
Aktet nënligjore të organeve të administratës shtetërore paraqiten si burim i të drejtës penale
vetëm në ato raste kur dispozitat nga ligjet penale udhëzojnë në zbatimin e tyre. Ky rast
reflektohet te të ashtuquajturat normat penalo-juridike bankete (veprat kundër shëndetit të
njerëzve, kundër mjedisit ose kundër ekonomisë dhe qarkullimit të pagesave). Të cilat nuk
parashohin të gjitha përcaktimet e veprës penale apo sanksioneve, por japin kuadër të
përgjithshëm për përcaktimin e të dhënave themelore dhe plotësuese, si dhe sanksioneve të cilat
na udhëzojnë në ndonjë akt nënligjor. Këto vepra penale do të ekzistojnë, gjegjësisht do të
zbatohen nëse paraqitet cenimi i dispozitave ligjore dhe nënligjore.
Prej akteve nënligjore, si burim i të drejtës penale, në të shumtën e rasteve paraqiten
urdhëresat e Qeverisë, të organeve të administratës, si dhe aktet normative të organeve të tjera,
të organizatave ose bashkësive. Në raste të tilla aktet e këtyre organeve plotësojnë lëndën e
veprës penale, kështu që nga cenimi i tyre varet edhe ekzistimi i veprës penale.
Marrëveshjet ndërkombëtare
Si burime të së drejtës penale paraqiten edhe marrëveshjet ndërkombëtare d.m.th konventat kur
ato rregullojnë materien penalo juridike. Këto marrëveshje mund të paraqiten si burim direkt dhe
jo direkt i të drejtës penale. Si burim jo direkt, marrëveshjet ndërkombëtare mund të paraqiten
kur ratifikohen dhe shpallen si ligj i posaçëm që ka veprim të drejtpërdrejtë. Rast i tillë është
edhe Konventa për mosvjetrimin e krimeve të luftës dhe krimeve kundër njerëzimit. Në të gjitha
rastet tjera, qoftë kur shteti ndërmerr obligim që materien penalo juridike ta rregulloj në mënyrë
të caktuar, qoftë atëherë kur lënda e veprës penale është e harmonizuar me Konventën dhe
siguron sanksion penal, marrëveshjet ndërkombëtare paraqiten si burim i drejtpërdrejtë i të
drejtës penale.
Zakoni si burim i të drejtës (ius non scriptum)
Zakonet si burim i pa shkruar i të drejtës ka pasur rëndësi në kohën e shoqërisë skllavopronare,
si i vetmi rregullues i marrëdhënieve shoqërore. Edhe sot kur shteti fillon me akte ligjore dhe
nënligjore t’i rregullojë marrëdhëniet shoqërore, shumë zbrazësi në dispozitat juridike plotësohen
me rregullat zakonore. E drejta zakonore edhe sot paraqitet si burim kryesor i të drejtës me
rastin e themelimit të shteteve të reja deri në momentin kur rregullohet ligjshmëria pozitive.
Është i njohur gjykimi sipas kuptimit të popullit për të drejtën dhe drejtësinë në periudhat
revolucionare, të cilat në masë të caktuar kanë gjetur shprehje në periudhën e luftës
nacionalçlirimtare të popujve të Jugosllavisë gjatë luftës së dytë botërore. Në Angli dhe SHBA e
drejta zakonore, e njohur me nocionin Common Law, edhe ost paraqet krahas praktikës
gjyqësore, burimin themelor të të drejtës penale.
Në Bosnje dhe Hercegovinë si dhe në të gjitha shtetet tjera të cilat e miratojnë parimin e
legalitetit, e drejta zakonore nuk është burim në të drejtën penale. Përjashtimisht, zakoni mund
të paraqitet si burim plotësues te përcaktimi i rëndësisë së disa nocioneve, sidomos të atyre që
janë të rregulluara vetvetiu, e të cilat janë të rëndësishme te përcaktimi i rrethanave te të cilat
mund të kryhen disa vepra kundër pasurisë, përkatësisht ekonomisë.
Gjithashtu, te veprat penale kundër njerëzimit dhe vlerave të mbrojtura me të drejtën
18

19. ndërkombëtare, disa vepra të caktuara penale hyjnë në “cenimin e ligjit dhe zakoneve të luftës”,
prandaj për kualifikimin e këtyre veprave, me rëndësi është njohja dhe zbatimi i të drejtës
zakonore ndërkombëtare.
Praktika gjyqësore
Në të drejtën e vjetër romake dhe mesjetare, praktika gjyqësore ka pasur rëndësi të madhe si
burim i së drejtës. Në Angli dhe SHBA kjo edhe sot është burim kryesor i të drejtës, krahasuar
me të drejtën zakonore. Praktika gjyqësore edhe për të drejtën tonë penale ka rëndësi penale.
Duke i zbatuar dispozitat penale juridike, gjykatat i shprehin qëndrimet e veta, mendimet dhe
vlerësimet në plotësimin e dispozitave ekzistuese me përmbajtjen e re shoqërore. Zbatimi
gjyqësor i dispozitave ligjore nuk është mekanik por krijues dhe dinamik.
Praktika gjyqësore së bashku me shkencën e të drejtës penale kanë ndërtuar një varg nocionesh
dhe institutesh të cilat ligji nuk i njeh e që kanë zbatim të gjerë si p.sh: Vepra afatgjatë penale,
kryerja indirekte e veprës , pakujdesia profesionale, ndikimi i pakujdesisë, tentimi i kualifikuar.
Njëanshmërinë e identifikimit dhe interpretimit të zbatimit të ligjit e sigurojnë gjykatat më të
larta të shtetit. Ato japin të drejtat parimore për kuptimin dhe zbatimin sa më të drejtë të këtyre
dispozitave ligjore dhe njëtrajtshmërinë e praktikës përkatëse. Të drejtat parimore të kuptimit të
gjykatave, mund të jenë edhe obliguese për gjykatat e ulëta në kontekst të zbatimit të ligjit
penal në raste të caktuara.
Mirëpo, edhe krahas asaj që u tha më lartë, praktika gjyqësore tek ne nuk është burim formal i
të drejtës penale. Asnjë gjykatë nuk mund të gjykoj në bazë të udhëzimeve të gjykatave të larta
as në bazë të vendimeve të tyre, por kryesisht në bazë të ligjit. Qëndrimet parimore dhe kuptimi
i gjykatave të larta kanë rëndësi juridike, për shkak se paraqesin ndihmën profesionale për
gjykatat e ulëta, por vetëm aq sa kanë mbështetje në ligj.
2. Ligji penal
Me ligjin penal nënkuptojmë përmbledhjen e dispozitave me të cilat përcaktohen kushtet për
përgjegjësi penale, vepra penale dhe sanksione penale. Ky grumbull i dispozitave ligjore është
dhënë përmes një radhitjeje, e cila paraqet sistemin e rregullimit të institucionit. Lidhur me këtë,
ligjin penal mund ta përcaktojmë si sistem i dispozitave penale – juridike, me të cilat
përcaktohen kushtet e përgjegjësisë, veprat penale dhe sanksionet penale për një lëmë të tërë
penalo – juridik.
Kodi penal është përmbledhje sistematizuese e të gjitha dispozitave penalo- juridike, të cilat e
përbëjnë të drejtën penale materiale të një shteti, duke përjashtuar disa dispozita penalo –
juridike, të cilat gjenden në ligjshmërinë plotësuese dhe sekondare. Kjo do të thotë se ligji penal
dhe kodi penal sipas rëndësisë juridike nuk dallohen, por dallohen sipas vëllimit të rregullimit
penalo-juridik, sepse deri sa ligji penal rregullon një lëmë penal, kodi penal rregullon materien e
tërësishme penalo-juridike. Për këtë shkak kodi penal quhet edhe kodeks, përkatësisht
përmbledhje e të gjitha ligjeve penale, ku dispozitat janë të sistemuara sipas një kriteri që
shpreh edhe rëndësinë shoqërore të disa dispozitave dhe ligjshmërinë e tyre logjike.
Prej ligjit penal dhe kodit penal duhet dalluar ligjshmërinë penale , e cila përfshinë të gjitha
dispozitat penalo-juridike të një shteti pa marrë parasysh se a bëjnë pjesë në të drejtën
materiale, procesore apo përmbaruese penale.
19

20. Struktura e ligjeve penale
Sipas strukturës, Ligji penal i Kosovës përbëhet nga dy pjesë: Asaj të përgjithshme dhe asaj të
veçantë.
Pjesa e përgjithshme paraqet një sistem të dispozitave materiale penalo-juridike me të cilat
përcaktohen parimet e politikës ndëshkuese dhe përcaktohet nocioni i veprës penale, si bazë dhe
parakushte për përgjegjësi penale në sistemin e sanksioneve penale. Duke pasur parasysh se
këto parime dhe institucione janë me rëndësi për të gjitha veprat penale, dispozitat e pjesës së
përgjithshme vlejnë edhe për të gjitha veprat penale të cilat në tërësi janë të parapara me ligj.
Nga aspekti i zbatimit, pjesa e përgjithshme e Ligjit të Përkohshëm Penal të Kosovës, është pjesë
përbërëse e pjesës së veçantë të këtij ligji. Nga kjo del se pjesa e përgjithshme dhe e veçantë,
në mënyrë organike, janë të ndërlidhura dhe të varura njëra me tjetrën. Janë të varura për
shkak se dispozitat e pjesës së përgjithshme nuk mund të zbatohen pavarësisht, por së bashku
me veprimet konkrete të disa veprave penale të parapara në pjesën e veçantë të ligjeve penale,
kurse dispozitat e pjesës së veçantë mund të zbatohen vetëm nën kushtet e parapara me pjesën
e përgjithshme.
Dispozitat e përfshira në pjesën e përgjithshme të ligjeve penale janë të natyrës së dyanshme:
Të asaj deklarative dhe konstituive. Të natyrës deklarative janë ato dispozita me të cilat
proklamohen parimet e politikës ndëshkuese dhe parimet tjera të cilat janë të një rëndësie të
veçantë për ligjshmërinë e gjithmbarshme penale.
Të natyrës konstituive janë të gjitha ato dispozita me të cilat konstituohen disa institute,
përcaktohen kushtet e përgjegjësisë penale dhe sistemi i sanksioneve penale. Të tilla janë
dispozitat me të cilat përcaktohen nocionet dhe elementet e veprës penale, bazat e përjashtimit
të veprës penale, stadet e kryerjes së veprave penale, sistemi i sanksioneve penale, format e
fajësisë dhe të ngjashme.
Pjesa e veçantë përmban dispozitat me të cilat përcaktohen disa vepra penale dhe dënime për
shkaktarët e këtyre veprave penale. Kjo do të thotë që dispozitat e pjesës së veçantë kanë
karakter konstituiv. Norma deklarative këtu mund të paraqitet përjashtimi edhe atëherë kur ka
veprim përkufizues çka do të thotë është e lidhur me vepër të caktuar penale.
Llojet e dispozicioneve dhe sanksioneve
Normat të përmbledhura në dispozitat e pjesës së përgjithshme të ligjeve penale kanë vetëm
diapozitivin, kurse normat e përfshira në dispozitat e pjesës së veçantë kanë diapozitivin dhe
sanksionin. Edhe diapozitivi edhe sanksioni në dispozitat e pjesës së veçantë të ligjeve penale
mund të jenë të ndryshme.
Dispozitivi është ajo pjesë e normës penalo-juridike me të cilën përcaktohen të dhënat e veprës
penale. Sipas mënyrës së përcaktimit të formës së disa formave penale, dispozitivi mund të jetë
i thjeshtë, përshkrues, udhëzues dhe blanket.
1) Dispozitivi i thjeshtë nuk përcakton disa të dhëna të veprës penale, por shënon atë pjesë
sipas karakterit të veprimtarisë së përgjithshme që përbën lëndën e saj. Me diapozitiv të
thjeshtë janë të përcaktuara p.sh veprat penale të vrasjes. Dispozitivi i thjeshtë përdoret
rrallë dhe këtë kryesisht te përcaktimi i veprave të njohura penale.
2) Dispozitivi përshkrues përcakton elementet e veprës penale të cilat e përbëjnë lëndën e
saj. Numri më i madh i veprave penale është i përcaktuar me diapozitivin përshkrues, si
20

21. p.sh vjedhjet, dhunimet etj.
3) Dispozitivi udhëzues në shikim të disa të dhënave rreth veprës penale na drejton në një
përshkrim tjetër të të njëjtit ligj penal si p.sh veprime të marra. Dispozitivi udhëzues
ekziston tek të gjitha rastet e rënda të disa veprave penale si p.sh veprat të rënda kundër
shëndetit të njerëzve, veprat e rënda kundër sigurisë së gjithmbarshme të njerëzve dhe
pasurisë etj.
4) Dispozitivi blanket jep vetëm një vlerësim të përgjithshëm të veprës penale, kurse për
caktimin detaj të përmbajtjes dhe elementeve të veprës penale ja lejon dikujt tjetër apo
përshkrimit jo penal i cili mund të jetë përmbajtjesor në një ligj tjetër ose akt nënligjor.
Prandaj, zbatimi i normës blanket varet nga ekzistimi i një norme tjetër, e cila duhet t’i
përcaktojë elementet e veprës penale, në mënyrë që përmbajtja e normës blanket të
përkufizohet në dispozitën penalo-juridike. Te veprat penale me një diapozitiv të tillë,
veprimi përbëhet duke vepruar në kundërshtim me dispozitat, vendimet ose urdhëresat e
organeve shtetërore të mbështetura në aktet nënligjore, si p.sh. përhapja e sëmundjeve
ngjitëse, mosveprimi sipas dispozitave shëndetësore në kohën e epidemisë, përhapja e
sëmundjeve të jashtme etj.
Sipas strukturës, dispozitivët mund të jenë të thjeshtë dhe të ndërlikuar. Dispozitivi i thjeshtë
përmban materien e vetëm një pjese penale, përkatësisht vetëm një formë të veprës penale, si
p.sh. të veprës penale vjedhje. Dispozitivi i ndërlikuar përmban në vete formën e më shumë
veprave penale, përkatësisht shumë forma të një vepre penale si p.sh. të veprës penale vjedhja e
rëndë.
Gjithashtu, dallohen dispozitivët alternativ dhe ata kumulativ. Dispozitivët alternativ janë ata
dispozitivë ku një apo më tepër shënime për veprën penale janë të hartuara asi soji, që
pavarësisht realizimi i ndonjërës prej këtyre alternativave si p.sh. te vjedhjet e rënda apo
spiunimi, zbatohen rëndom në praktikë. Te dispozitivi kumulativ për realizimin e veprës penale
duhet t plotësohen të gjitha të dhënat e përcaktuara kumulative apo kushtet si p.sh. te dhunimi
dhe plaçkitja.
Sanksioni është pjesë e normës në të cilën është përcaktuar dënimi për kryerësin e veprës së
theksuar në dispozitiv. Në sanksionim dënimi i përshkruar mund të jetë absolutisht i pa
përcaktuar, absolutisht dhe relativisht i përcaktuar. Se si do të përcaktohet sanksioni, varet nga
sistemi i përcaktimit të politikës ndëshkuese si dhe parimeve në të cilat ndërtohet ligjshmëria
penale.
Dënimi i pa përcaktuar absolut ekziston atëherë kur ligji nuk parasheh se cila nga llojet e
dënimeve dhe në çfarë shkalle do t’i shqiptohet kryerësit për veprën e caktuar penale, veç se kjo
i lihet gjykatës të vendosë sipas besimit të lirë.
Dënim i përcaktuar absolut ekziston kur për veprën penale të përcaktuar me ligj është paraparë
lloji konkret dhe lartësia e dënimit, në atë mënyrë që gjyqit nuk i është dhënë kurrfarë lirie para
shqiptimit të dënimit. Gjykata është obliguar ta kualifikoj veprën penale dhe tek atëherë
kryerësit t’ia shqiptoj dënimi e përcaktuar me ligj. Certifikata e gjykatës për rrethanat lehtësuese
dhe rënduese nuk ndikon në lartësinë e shqiptimit konkret të dënimit në qoftë se këto rrethana
nuk janë të parapara me ligj si shënim i veprës.
Dënimi i përcaktuar relativ ekziston atëherë kur ligji përcakton llojin e dënimit dhe kufirin
minimal e maksimal të dënimit, duke i dhënë kësaj hapësirë në të cilën gjykata në rastin konkret
mund të vlerësoj lartësinë e dënimit duke u mbështetur në të gjitha rrethanat në të cilat është
kryer vepra, si dhe shkallën e rrezikut shoqëror të veprës dhe personalitetin e kryerësit.
21

22. Te përcaktimi relativ i dënimit, sipas rregullës, në pjesën kryesore të ligjit penal përcaktohen
llojet e dënimit, si dhe kufijtë e poshtëm dhe të epërm të tij, nën të cilat, gjegjësisht mbi të cilat
ato nuk mund të shqiptohen. Këta kufij përbëjnë të ashtuquajturit minimumin dhe maksimumin
e përgjithshëm të përcaktimit të llojit të dënimit. Krahas minimumit dhe maksimumit të
përgjithshëm, ekziston edhe maksimumi i veçantë i dënimit i cili parashihet në pjesën e veçantë
penale për disa vepra penale.
Caktimi i minimumit dhe maksimumit të veçantë në pjesën e veçantë të Ligjit Penal është i
mundur në disa mënyra: 1) Për vepër penale mund të caktohet lartësia minimale dhe maksimale
e dënimit; 2) Mund të caktohet vetëm minimumi i veçantë e jo edhe maksimumi i veçantë, para
së cilës ai përputhet me maksimumin e përgjithshëm të llojit të dënimit; 3) Mund të jepet vetëm
maksimumi i veçantë e jo edhe minimumi i veçantë, i cili përputhet me minimumin e
përgjithshëm të llojit të dënimit dhe 4) Mund të caktohet vetëm lloji i dënimit, pa caktimin e
minimumit dhe maksimumit të veçantë, rast ky te paraqitja e dënimit në të holla. Në këtë rast
edhe minimumi edhe maksimumi i veçantë përputhen me minimumin e përgjithshëm.
3. Interpretimi i Ligjit Penal
Interpretimi paraqet operacionin ideor me të cilin përcaktohet kuptimi i drejtë dhe rëndësia e
dispozitave të një ligji kur përmbajtja e tij është e paqartë. Çdo ligj kërkon interpretimin, rasti i
njëjtë është edhe me ligjin penal me qëllim të zbatimit të tij të drejtë dhe të plotë. Nevoja për
interpretim del nga fakti se çdo tekst i ligjit, si p.sh. teksti i disa dispozitave të tij mund të
kuptohet në mënyra të ndryshme për shkak të: Jo përsosshmërisë së gjuhës, përdorimit të
shprehjeve joadekuate ose shprehjeve me kuptim të shumëfishtë, të mos përcaktimit të
nocioneve që përdoren në tekst dhe shkallës së lartë të abstraksionit.
Duke interpretuar normën juridike abstrakte, jepet përmbajtja sociale nga jeta, për shkak se ajo
zbatohet në ngjarje të vërtetë, në rast konkret të kryerjes së veprës penale. Me ndihmën e
interpretimit i jepet kuptim i drejtë ligjit , çka do të thotë se përcaktohet dëshira e ligjdhënësit.
Ky kuptim e ka burimin te qëllimi të cilin dëshirojmë ta arrijmë duke i zbatuar dispozitat ligjore.
Kufijtë e interpretimit i përcakton parimi i ligjshmërisë. Përmes interpretimit nuk guxon të
zgjerohet ligji në rastet të cilat nuk janë përfshi me dispozita përkatëse, gjithashtu nuk guxon të
ndryshohet kuptimi dhe qëllimi i ligjit.
Kemi disa lloje të interpretimeve: 1) Organi i cili e bën interpretimin, 2) Mënyra e interpretimit
dhe 3) Vëllimi i interpretimit.
Duke pasur parasysh organin i cili e bën interpretimin e ligjit dallohen: Interpretimi autentik,
gjyqësor dhe doktrinar.
Interpretimin autentik, ligjor dhe të obligueshëm e kryen organi që e ka nxjerrë ligjin i cili
interpretohet. Ky interpretim është i detyrueshëm për organet dhe personat si dhe për vetë ligjin.
Rëndësi të posaçme në këtë interpretim paraqet caktimi i njohurive rreth shprehjeve të përdorura
në ligj, siç është paraparë në nenin 107 të Ligjit të përkohshëm penal të Kosovës.
Interpretimin gjyqësor e bën Gjykata me rastin e zbatimit të ligjit në rastin konkret të bërjes së
veprës penale nga kryesi. Kjo do të thotë që çdo gjykatë duhet ta interpretojë ligjin për ta
zbatuar në rastin përkatës. Një interpretim i tillë nuk i obligon gjykatat tjera. As interpretimet e
gjykatave të larta nuk kanë fuqi obliguese. Ato më tepër kanë karakter bindës dhe forcë
argumentuese juridike.
Interpretimin shkencor apo doktrinar e bëjnë disa institucione shkencore apo punëtorë
22

23. shkencorë. Ai gjithashtu nuk ka fuqi obliguese, por ndikon në praktikën e gjykatave, në drejtim
të zbatimit të së drejtës në rastet konkrete, përkatësisht te ligjvënësi me rastin e ndryshimit të
dispozitave ekzistuese dhe nxjerrjes së dispozitave të reja.
Sipas mënyrës së interpretimit dallohen: Interpretimi gramatikor, logjik, historik, sistematik dhe
krahasues.
Me interpretim gramatikor kuptimi i tekstit ligjor gjendet me ndihmën e rregullave gramatikore
dhe sintaksës. Kjo kryesisht bëhet me analizën e disa nocioneve të caktuara dhe pjesëve të
tekstit për të ardhur deri te caktimi i kuptimit të drejtë të përmbajtjes së tërë tekstit.
Instrumentet e këtij interpretimi janë rregullat gjuhësore si: Gramatikore e sintaksore, ndarja
dhe lidhshmëria e veçantë e nocioneve, si dhe mendimet me ndihmën e shenjave
interpunksionale.
Me interpretim logjik përcaktohet kuptimi i ligjit me ndihmën e rregullave logjike si: Mendimet,
gjykimet dhe konkludimet. Interpretimi logjik është i lidhur ngushtë me interpretimin gramatikor
dhe praktikisht këto zbatohen së bashku. Si mënyra specifike të interpretimit logjik paraqiten:
Argumentum a contrario i argumentum a fortiori.
Argumentum a contrario është metodë e konkludimit logjik përmes së cilës zbatimi i një dispozite
përjashtohet në rastet tjera nëse ai rast është parapa si përjashtim për rastin e caktuar dhe
tjetërsohet nga dispozitat e përgjithshme që e rregullojnë këtë materie.
Kështu që te disa vepra penale përjashtimet janë me përgjegjësi të bashkëshortëve, të të
afërmve në lini të drejtë, vëllait e motrës, të adoptuarit dhe adoptuesit. Me rastin e zbatimit të
argumentum-a a contrario konstatohet se të gjithë të afërmit e tjerë përgjigjen për mosparaqitje
me rastin e përgatitjes së veprës penale nëse për këtë janë në dijeni.
Argumentom a fortiori paraqitet në dy aspekte: Argumentum a maiore ad minues dhe
argumentum a minore ad maius. Argumentum a maiore ad minus d.m.th. Kush mundet më tepër
mundet edhe më pak, përkatësisht nëse është lëshuar diçka më tepër ose në rastin më të rënd,
mund të merret se është lëshuar edhe diçka më pak ose në rastin më të butë. Kështu që p.sh
kryesi i cili ka tentuar ta kryej një vepër penale, por vullnetarisht është tërhequr nga tentimi
ndëshkues, mund të lirohet nga dënimi, prandaj është e logjikshme që gjykata, nëse nuk e liron
nga dënimi, të njëjtin mund t’ia zbus (neni 22 i LP) Argumentum a minore ad maius ka këtë
rëndësi: Kush mundet më pak mundet edhe më shumë, përkatësisht diçka që vlen për rast më
të butë duhet të vlejë edhe për rast më të rëndë. P.sh në qoftë se ndonjë lëndë e ndonjë vepre
penale ka qen e konstruktuar në atë mënyrë që të përfshij vetëm pa kujdesinë e kryesit atëherë
është krejtësisht logjike se përgjegjësia për këtë vepër ekziston edhe atëherë kur ajo është
realizuar me paramendim. Asnjëra prej këtyre mënyrave specifike të konkludimit logjik nuk kanë
zbatim të madh në të drejtën penale, për shkak të parimeve të ligjshmërisë. Ato mund të
zbatohen përjashtimisht në dobi të kryesit të veprës penale. Në disa raste vet ligjvënësi jep
mundësi për një konkludim të tillë.
Interpretimi historik paraqet interpretimin e përmbajtjes së një ligji në bazë të analizës së
kushteve dhe rrethanave nën të cilat është nxjerrë një ligj i tillë. Me qëllim të njohjes së këtyre
kushteve shfrytëzohen materialet për nxjerrjen e ligjit siç janë: Para projektet, projektet,
amendamentet, diskutimet, shqyrtimi publik etj. Ky interpretim shfrytëzohet kur dëshirohet të
konstatohet qëllimi i nxjerrjes së dispozitës së caktuar dhe aktualiteti i saj.
Interpretimi sistematik mbështetet në krahasimin e dispozitave interpretim i të cilave dëshirohet
të konstatohet me dispozita tjera të atij ligji apo ligjeve të tjera, si dhe me sistemin e tërësishëm
juridik, duke pasur parasysh se çdo dispozitë paraqet një pjesë të sistemit si tërësi dhe duhet të
23

24. ketë harmoni përmbajtjesore dhe vlerë me disa akte të tjera apo me grupe dispozitash në
sistemin juridik.
Interpretimi krahasues apo komparativ, mbështetet në krahasimin e dy apo më tepër teksteve
autentike të të njëjtit ligj, të shpallur në gjuhë të ndryshme të kombeve dhe kombësive, me
qëllim të përcaktimit të rëndësisë së disa shprehjeve dhe nocioneve.
Ekziston ndryshimi në mes të interpretimit të rregullt dhe të jashtëzakonshëm. Interpretim i
rregullt ekziston kur “kuptimi i ligjit përputhet me dëshirën e ligjdhënësit”. Interpretim i
jashtëzakonshëm mundëson kuptim të ngushtë apo të gjerë të një shprehje apo nocioni.
Interpretim i ngushtë apo restriktiv, do të thotë ngushtimi i rëndësisë së një shprehjeje apo
nocioni, kurse interpretimi i gjerë apo ekstensiv do të thotë zgjerimi i rëndësisë së një
shprehjeje apo nocioni. Te interpretimi i gjerë apo i ngushtë mund të arrihet për shkak të jo
përsosshmërisë së gjuhës kur një shprehje nuk i përgjigjet nocionit ,si kategori ideore, prandaj
është e nevojshme të jepet kuptimi më i gjerë apo më i ngushtë, në mënyrë që të përcaktohet
përmbajtja e normës të një dispozite ligjore. Shih për këtë, zbatimi i interpretimeve të tilla
është i lejuar dhe nuk është në kundërshtim me parimin e legalitetit.
Interpretimi i ngushtë më tepër i përgjigjet të drejtës penale, prandaj në rastet e paqartësive
edhe përdoret shpesh, kurse interpretimi i gjerë zbatohet në përjashtime. Interpretimi i gjerë
paraqitet te veprat penale vjedhje, ku me sendet lëvizëse nënkuptohet rryma elektrike, plini,
energjia atomike, por edhe të dhënat kompjuterike të cilat gjithashtu mund të jenë lëndë e
vjedhjes. Sipas disa autorëve ky është interpretim dinamik, përkatësisht evolutiv. Interpretimi i
gjerë përfshin në vete interpretimin evolutiv, për shkak se nevoja për një kuptim më të gjerë del
nga zhvillimi i hovshëm i marrëdhënieve shoqërore dhe shoqërisë në tërësi, si dhe zgjerimit të
nocioneve.
4. Analogjia
Analogjia është metodë e konkludimit dhe zgjidhjes së rasteve konkrete në bazë të ngjashmërisë.
Në të vërtetë me dispozitat juridike nuk mund të përfshihen të gjitha situatat dhe rastet që
paraqiten në zhvillimin e marrëdhënieve shoqërore. Dispozitat juridike janë statike, kurse
marrëdhëniet shoqërore dinamike. Ky mosharmonizim sjellë deri te antagonizmat në jetën
shoqërore ku lindin raste dhe situata të reja që nuk janë të rregulluara me dispozita juridike, e të
cilat kërkojnë të zgjidhen. Edhe pse nuk ekzistojnë dispozitat që rregullojnë raste të tilla, për
zgjidhjen e tyre merren dispozitat që rregullojnë raste të ngjashme. Një mënyrë e tillë e zgjidhjes
së problemeve quhet zgjidhje e problemeve sipas ngjashmërisë apo analogjisë.
Ekzistojnë dy lloje analogjish: analogjia ligjore dhe juridike. Analogjia ligjore (analogija leges)
ekziston atëherë kur rasti i paparaparë zgjidhet me zbatimin e dispozitave ligjore që parasheh
rasti i ngjashëm. Analogjia juridike (analogija iuris) ekziston atëherë kur rasti i pa rregulluar
zgjidhet me zbatimin e parimeve në të cilat mbështeten dispozitat e atij lëmi juridik, ku është
paraqitur rasti apo thënë shkurt me zbatimin e parimeve në të cilat mbështetet e drejta e
tërësishme e një shteti. Përfshirja e rasteve jo të rregullta në dispozitat me të cilat rregullohen
rastet e ngjashme dhe zgjidhja e tyre në bazë të këtyre dispozitave, paraqet analogjinë si
mënyrë e krijimit të së drejtës (creativan analogique).
Krahas këtyre, ekziston edhe analogjia si mënyrë e interpretimit të së drejtës (interpretation
analogique). Me analogji si mënyrë e interpretimit të ligjit në bazë të ngjashmërisë, zgjidhet rasti
konkret në kuadër të ligjit (intra legem), me zgjerimin e kuptimit të atyre dispozitave të cilat
rregullojnë rastet më të ngjashme. Ky lloj i analogjisë është i njëjtë me interpretimin ekstensiv,
24

25. kështu që është vështirë të bëhet dallimi ku përfundon interpretimit ekstensiv dhe prej ku
zgjerimi i kuptimit të një dispozite paraqet analogji. Dallimi në mes të këtyre dy mënyrave të
interpretimit ekziston aty, sepse interpretimi ekstensiv mbetet në korniza të fjalëve dhe të
nocioneve të përdorura (me një rëndësi të gjerë përdoruese), kurse analogjia e përcaktimit logjik
të operacionit dhe ngjashmërisë largohet nga rëndësia juridike e shprehjeve dhe nocioneve të
përdorura, me qëllim që të mbetet me dëshirën ligjdhënëse dhe dëshirat e saj.
Analogjia me të cilën krijohet e drejta është në kundërshtim me parimin e ligjshmërisë. Ajo
përjashtimisht zbatohet në të drejtën penale dhe atë në periudhën e ndërtimit të saj, kur
ekzistojnë shumë zbraztësi , të cilat plotësohen me këtë analogji deri në momentin kur
ligjdhënësi nuk i rregullon me nxjerrjen e dispozitave të reja. Kjo ka qenë e lejuar me të drejtën
penale të ish RSFJ-së deri në nxjerrjen e kodit penal të vitit 1951. Në të drejtën penale të BRSS-
së zbatimi i tij ka vazhduar deri në vitin 1959, kur është miratuar legjislacioni që bazohet në
parimin e legalitetit, kurse në disa raste të drejtës penale ajo edhe sot e kësaj dite zbatohet si
mjet teknik.
Legjislacioni penal që miraton parimin e legalitetit, si parim themelor, e përjashton zbatimin e
analogjisë si mjet për krijimin e së drejtës. Prandaj në qoftë se lajmërohet ndonjë sjellje e
rrezikshme shoqërore e ngjashme me ndonjë vepër penale ekzistuese, ajo nuk do të mund të
futet nën dispozitë me të cilën është caktuar kjo vepër. Një sjellje e tillë nuk mund të dënohet
sipas ligjit deri në momentin kur ndryshimi dhe plotësimi i tyre nuk mund të përkufizohet si vepër
penale.
Nga kjo del që përmes analogjisë nuk mund të krijohen as vepra të reja penale, e as të zgjerohen
lëndët e veprave ekzistuese. Gjithashtu, nuk mund të zbatohen dënimet që nuk janë paraparë
me pjesën e caktuar.
Analogjia si metodë e interpretimit të së drejtës , zbatohet në të drejtën penale në rastet kur
vetë ligji udhëzon në zbatimin e saj në disa vepra penale, duke përdorur nocionin “edhe në
ndonjë rast tjetër të ngjashëm”. Konsiderohet se në teorinë juridike ky interpretim mund të
zbatohet kur përmes tij krijohet pozitë e volitshme për kryesin e veprës penale (in bonam
partem).
5. Vlefshmëria kohore e Ligjit penal
Është rregull themelore që, ligjet, dispozitat tjera, si dhe aktet e përgjithshme hyjnë në fuqi më
së voni 8 ditë pas shpalljes në “Fletoren Zyrtare”. Ky është një rregull i përgjithshëm që vlen për
të gjitha ligjet. Mirëpo kur ka të bëjë me ligjin penal dispozitat e të cilit janë të natyrës
imperative, inhibitore dhe represive, rregullisht lihet një periudhë më e gjatë kohore nga dita e
shpalljes deri në ditën e hyrjes në fuqi (vacatio legës), me qëllim që qytetarëve t’ua mundësoj të
njihen më për së afërmi me këto dispozita. Hyrja në fuqi e ligjit penal apo ndryshimi dhe
plotësimi i tij, thjesht përcaktohet me ligjin hyrës (apo me dispozitat kalimtare dhe të fundit).
Ligji penal pushon së vepruari në këto raste: 1) Në bazë të dispozitave ligjore të cilat e caktojnë
ditën e pushimit të vlefshmërisë së tij. Ndërprerja e vlefshmërisë mund të jetë e caktuar edhe
para sjelljes së ligjit (Ligji me afat të kufizuar të mëhershëm vlefshmërie) apo me dispozita të
miratuara më vonë që kushtimisht hedhin jashtë përdorimit ligjin e caktuar penal apo klauzulën
gjenerale me të cilën mbeten jashtë përdorimit të gjitha rregullat që janë në kundërshtim me
dispozitat e ligjit të ri dhe 2) Me hyrjen në fuqi të ligjit të ri penal, i cili në mënyrë tjetër rregullon
materien e njëjtë të cilën e ka rregulluar më herët edhe ligji penal në fuqi. Në këtë rast ligji i
mëparshëm heshtazi pushon së vepruari.
Ligji i Përkohshëm Penal i Kosovës parasheh që te kryerësi i veprës penale të zbatohet ligji i cili
25

26. ka qenë në fuqi në kohën e kryerjes së veprës penale (neni 2). Për t’u zbatuar kjo rregull është e
domosdoshme që të përcaktohet koha kur është kryer vepra penale dhe pastaj edhe ligji penal që
ka qenë në fuqi në atë kohë. Përcaktimi i afatit të kryerjes së veprës penale, është çështje
faktike, kurse përcaktimi i vlefshmërisë kohore të ligjit penal është çështje juridike, e cila zgjidhet
sipas rregullave të theksuara më lartë. Rëndësia e kësaj rregulle ekziston në parimin e zbatimit
parimor të ligjshmërisë në të drejtën penale.
Veprimi retroaktiv i ligjit do të thotë zbatimi i ligjit në rastet që kanë ndodhur para nxjerrjes së
tij, përkatësisht para hyrjes në fuqi. Retroaktiviteti në të drejtën penale do të thotë zbatimi i ligjit
të ri penal në veprimet e ndodhura para hyrjes së të njëjti në fuqi, d.m.th për kohën e zgjatjes së
vlefshmërisë së ligjit të vjetër. Çështja e retroaktivitetit shtrohet në rastet kur vepra penale është
kryer në kohën e vlefshmërisë së ligjit të vjetër, kurse kryerësi gjykohet në kohën e
vlefshmërisë së ligjit të ri, a duhet përcaktuar cili ligj në këtë rast duhet të zbatohet: i vjetri apo i
riu.
Nga rregulla e theksuar më lartë del se në veprën penale zbatohet ligji penal i cili ka qenë në fuqi
në kohën e kryerjes së veprës. Kjo rregull del nga parimi i ligjshmërisë së veprës penale –
dënimet. Nga kjo mund të nxirren dy konkludime: I pari se ligji penal i cili ka pushur së vepruari
mban edhe më tej të drejtën juridike për të gjitha ato vepra penale që janë shkaktuar në kohën
derisa ky ligj ka qenë në fuqi, dhe e dyta që ligji i ri penal nuk mund të zbatohet në ato pjesë që
janë shkaktuar para hyrjes së tyre në fuqi, por vetëm në ato pjesë që janë kryer pas hyrjes në
fuqi.
Nga kjo rregull e përgjithshme ekziston përjashtimi i paraparë në nenin 2 paragrafi 2 të Ligjit
penal sipas të cilit nëse pas kryerjes së veprës penale, njëherë apo më tepër ndryshohet ligji,
zbatohet ligji i cili është më i butë për kryesin. Kjo mundësi përjashtuese e zbatimit të ligjit të ri
jepet për shkaqe kriminalo-politike, dhe nuk është në kundërshtim me parimin e ligjshmërisë. Në
mënyrë që kjo rregull të zbatohet në jetë, është e nevojshme që vepra penale e kryer në kohën
e vlefshmërisë së ligjit të vjetër, kurse kryesi i veprës të gjykohet në kohën e vlefshmërisë së
ligjit të ri. Në këto raste duhet konstatuar se cili është ligji më i butë: i vjetri apo i riu dhe në këtë
kuptim të bëhet krahasimi i dispozitave të njërit dhe tjetrit ligj lidhur me: veprën penale,
përgjegjësinë penale dhe dënimit.
Dhe tek atëherë në bazë të një krahasimi të tillë mund të përcaktohet se cili ligj është më i
volitshëm (më i but) për kryesin e veprës penale, e ai ligj është:
1) Ligji i cili nuk e kualifikon veprën e kryer si vepër penale. Në qoftë se të dy ligjet e
parashohin veprën e kryer si vepër penale, më i butë është ai ligj i cili e parasheh ndonjë
bazë për përjashtimin e kundërligjshmërisë në përgjithësi apo në kuadër të kësaj vepre.
2) I cili përjashton përgjegjësinë penale në tërësi apo parasheh ndonjë bazë për përjashtimin
e paramendimit.
3) Përjashton dënimin, në qoftë se të dy ligjet në mënyrë të njëjtë parashohin ekzistimin e
veprës penale dhe përgjegjësisë penale të kryesit.
4) Parasheh lirimin nga dënimi në qoftë se sipas njërit ligj dhe tjetrit ekziston dënimi.
5) Parasheh mundësin e zbutjes së dënimit, në qoftë se kryesi sipas asnjërit ligj nuk mund të
lirohet nga dënimi. Nëse asnjëri prej ligjeve nuk e parasheh mundësinë e posaçme për
zbutjen e dënimit të kryesit, atëherë më i butë është ai ligj i cili parasheh një lloj më të
butë të dënimit. Në qoftë se të dy ligjet parashohin të njëjtin lloj të dënimit, më i butë
është ai ligj i cili parasheh shkallën më të ulët të dënimit.
26

27. 6) Nuk parasheh zbatimin e dënimeve sekondare, nëse të dy ligjet parashohin të njëjtin
dënim kryesor. Në qoftë se të dy ligjet parashohin edhe dënime sekondare, më i butë
është ai ligj i cili sipas vlerësimit të gjykatës parasheh dënim më të ulët sekondar.
Në rastin kur të dy ligjet janë identike për kryerësin e veprës penale në vështrim të elementeve
të theksuara më lartë, atëherë zbatohet ligji i cili ka qenë në fuqi në kohën e kryerjes së veprës
penale, duke pasur parasysh se ligji i ri mund të zbatohet nëse është më i butë. Nëse ligji penal
shumë herë është ndryshuar nga momenti i kryerjes së veprës penale e deri te gjykimi
(nënligjet) atëherë të gjitha këto ligje duhet marrë në konsideratë kur është fjala te përcaktimi i
dënimit dhe cili është më i buti në rastin konkret për kryesin e veprës.
Te zbatimi i ligjit më të butë nuk lejohet kombinimi i rregullave të buta nga ligji i vjetër, i cili ka
qenë në fuqi në kohën e kryerjes së veprës dhe të riut i cili është në fuqi në kohën e gjykimit.
Këtu vlen parimi i alternativitetit. Në raport me veprën konkrete penale me të gjitha rrethanat e
kryerjes së saj, duhet të zbatohet vetëm një ligj për të cilin konstatohet se është më i butë për
kryerësin e veprës në tërësi. Mundësia e zbatimit të ligjit më të butë ekziston deri në nxjerrjen e
aktgjykimit të plotfuqishëm. Edhe nëse ka ardhur deri te hyrja në fuqi e ligjit të ri pas shpalljes
së aktgjykimit të plotfuqishëm, i cili është më i butë për kryerësin (të gjykuarin) i njëjti duhet të
zbatohet nga gjykata e lartë kur vendoset sipas ankesës në aktgjykimin e shkallës së parë.
Te përcaktimi se cili ligj është më i butë për kryerësin, gjykata duhet t’i merr parasysh rregullat
jo penale, sepse edhe ato ndikojnë në kualifikimin e drejtë të veprës (rregullat të cilat nuk janë të
karakterit penalo-juridik, por përmbajnë norma të cilat plotësojnë lëndën e veprës penale te
blanket dispozitat).
6. Shtrirja hapësinore e ligjit penal
Me shtrirje hapësinore të ligjit penal, nënkuptohet zbatimi i Ligjit të Përkohshëm Penal të Kosovës
sipas asaj se vepra penale a është kryer në vend apo jashtë vendit. Çështja e shtrirjes
hapësinore të legjislacionit penal nuk është vetëm çështje juridike, por edhe çështje politike, për
shkak se me përcaktimin e kufirit të shtrirjes së ligjshmërisë penale, caktohen edhe kufijtë e
shtrirjes së pushtetit shtetëror në lëmin e dënimeve. Shtrirja hapësinore e ligjit penal pra ka edhe
karaktere ndërkombëtar, për shkak se parashtrohet pyetja e dënimit jo vetëm të shtetasve të
vendit, por edhe të huajve; dënimet për vepra që janë shkaktuar në vend por edhe jashtë vendit
kundër Kosovës dhe qytetarëve të saj, a në raste të jashtëzakonshme kur janë kryer edhe
shtetasve të huaj. Duke pasur parasysh mundësinë e përzierjes së kompetencave në mes të
shteteve, kjo çështje zgjidhet në pajtim me rregullat ndërkombëtare. Meqenëse këso rregullash
ndërkombëtare nuk ka, secili shtet, me rregullat e veta, e rregullon përkatësisht e zgjedh
shtrirjen hapësinore të ligjshmërisë së vetë penale, duke llogaritur elementin e huaj.
Parimet e shtrirjes hapësinore
Rregulla se ligji penal vlen në territorin e shtetit e cila edhe e ka nxjerrë dhe kështu edhe
gjykatat si dhe organet tjera i zbatojnë vetëm ligjet e shtetit të vetë. Mirëpo, krahas kësaj
rregulle të përgjithshme, në raste të caktuara, paraqitet nevoja që ligjeve të një shteti t’iu jepet
mundësia e veprimit jashtë territorit të vetë, atëherë kur vepra penale është kryer jashtë vendit
nga shtetasi vendor apo i huaj. Që të mundësohet një veprim i tillë i ligjeve penale, me qëllim të
luftës së përbashkët kundër kriminalitetit, ekzistojnë katër parime të shtrirjes hapësinore të
ligjshmërisë penale: Parimi territorial, personal, real dhe universal.
Parimi territorial
27

28. Sipas këtij parimi, ligji penal i një shteti zbatohet në të gjithë kryerësit e veprave penale të cilat
janë kryer në territorin e atij shteti pavarësisht se a janë ata vendor apo të huaj apo persona pa
nënshtetësi. Parimi territorial është parim themelor i zbatimit të Ligjit të përkohshëm penal të
Kosovës në pajtim me nenin 99 paragrafi 1 i Ligjit penal, kurse parimet tjera plotësuese kanë
karakter substidiar. Territori i Kosovës në kuptim të nenit 107 pika 25 të LP është territor
kontinental, me sipërfaqe ujore brenda kufijve të saj si dhe hapësirë ajrore mbi të.
Përjashtim nga zbatimi i parimit territorial parasheh e drejta ndërkombëtare sipas së cilës
ligjshmëria penale vendore nuk mund të zbatohet te personat të cilët gëzojnë imunitet
diplomatik (imunitet për shkak të shkaqeve ndërkombëtare juridike): shefat e shteteve të huaja,
funksionarët e huaj diplomatik dhe konsular të organizatave ndërkombëtare, anëtarët përcjellës
të tyre dhe anëtarët e familjes.
Parimi personal
Sipas këtij parimi, LP i një shteti zbatohet te qytetarët e saj kur të njëjtit kryejnë vepër penale në
territorin e shtetit të huaj. Parimi personal mund të paraqitet në dy forma si: pasive dhe aktiv.
Parimi personal pasiv do të thotë që LP i një shteti zbatohet në qytetarët e saj vetëm atëherë kur
me kryerjen e veprës penale jashtë vendit janë lënduar të mirat e saj apo të qytetarëve të saj.
Parimi personal aktiv ekziston atëherë kur LP zbatohet në qytetarët e saj kur me vepër penale të
kryer në shtetin e huaj janë lënduar edhe të mirat e shtetit të huaj e edhe të shtetasit të huaj.
Meqë edhe shtetet e tjera e njohin zbatimin e LP sipas parimit territorial, dhe kështu qytetari i
Kosovës mund të dënohet sipas LP të vendit, për veprën e kryer në shtetin e huaj, atëherë kur i
njëjti ndodhet në territorin e Kosovës apo nëse i dorëzohet organeve gjyqësore të vendit.
Shkaku kryesor për zbatimin e këtij parimi është se shtetasi vendor nuk mund t’i depërtohet
shtetit të huaj për tu gjykuar atje ku edhe është kryer vepra penale, kurse sipas parimit të
drejtësisë rastet e tilla nuk mund të mbeten pa u dënuar, për fatin se ia ka arritur të kthehet në
vendin e vet para se të zbulohet, përkatësisht para se kundër tij të ngritët procedura.
Dënimi sipas këtij parimi është i kushtëzuar me identitetin e normës apo me dënimin e dyfishtë.
Kjo do të thotë se është e nevojshme që vepra e kryer është e dënueshme edhe sipas ligjit të
Kosovës dhe ligjeve të shteteve të huaja.
Parimi real
Sipas parimit real apo mbrojtës, ligji penal i një shteti zbatohet ndaj të gjithë personave, pa
marrë parasysh shtetësinë, të cilët kryejnë vepër penale kundër të mirave juridike të ati shteti
dhe qytetarëve të saj, pavarësisht se ku është kryer vepra.
Ky parim është i përcaktuar edhe me nenin 101 paragrafi 1 i LP, sipas të cilit LP i Kosovës
zbatohet në dy raste: a) Si parim themelor për secilin i cili jashtë territorit të Kosovës kryen
vepër penale nga neni 116 – 121, 125 – 128, 132 – 137, 139 dhe 141 e 143 të LP dhe b) Si
parim plotësues në shtetasin e huaj i cili jashtë territorit të Kosovës, kundër saj apo qytetarit të
saj kryen çfarëdo vepre penale dhe nëse i njëjti ndodhet në territorin e saj apo depërtohet.
Parimi universal
Sipas parimit universal apo parimit të eksterritorialitetit absolut, LP i një shteti zbatohet te të
gjithë kryesit e veprave penale, të cilët ndodhen në territorin e saj, pa marrë parasysh shtetas se
të kujt janë, ku është kryer vepra penale dhe cila e mirë juridike është rrezikuar lënduar.
28

29. Krahas rasteve të theksuara më lartë, ky parim mund të zbatohet edhe në rastin e kryerjes së
veprave të rënda penale në të ashtuquajturat territore të askujt siç janë ujdhesat Atole apo
ujdhesa vullkanike në oqeanet mbi të cilat asnjë shtet nuk ka juridiksion, në territoret
kontestuese apo në territoret nën sovranitetin e OKB-së, në anijet e kusarëve dhe ujërat
ndërkombëtare, nëse këtu vepra janë kryer nga personat pa shtetësi apo me shumë shtetësi ose
nga personat për depërtimin e të cilëve nuk ekziston kërkesa e shtetit të cilit i përkasin apo nëse
e njëjta nuk është miratuar, me kusht që nuk ka hyr në fuqi vjetërsia e lëndës. Në praktikë ky
parim rrallë vjen deri te zbatimi. Parimi universal si parim plotësues i zbatimit të ligjeve penale,
shpreh solidaritet të shteteve në planin ndërkombëtar për luftë kundër kriminalitetit. Ky parim
mundëson dënimin e kryerësit i cili me zbatimin e parimeve të tjera do të mbetej i pa dënuar.
Miratimi i tij i kontribuon parimit të drejtësisë: Që askush të mos mbetet i pa dënuar për veprën
e kryer penale.
7. Imuniteti penal
Është rregull i përgjithshëm që LP vlen për të gjithë personat të cilët kryejnë vepra penale në
territorin e atij shteti. Mirëpo, nga ky rregull i përgjithshëm i shtrirjes hapësinore të ligjit penal
për të gjithë personat, ekziston përjashtimi në raport me disa persona të caktuar. Në të vërtetë,
ekzistojnë disa persona të caktuar ndaj të cilëve nuk zbatohet ligjit penal për shkaqe politiko –
juridike, sepse gëzojnë imunitet penal. Shkaqet për të cilat jepet imuniteti penal mund të jetë dy
llojesh: Të brendshme (juridike shtetërore) dhe të jashtme (ndërkombëtare juridike), dhe për
këtë shkak ekzistojnë dy lloje imunitetesh penale.
Imuniteti penal ka të bëjë me pamundësinë e dënimit për veprën e kryer gjatë kryerjes së
funksionit i mbrojtur me imunitet. Ky imunitet ka të bëjë me veprat penale të kryera lidhur me
zgjedhjet dhe votimet si dhe mendimet e dhëna lidhur me ushtrimin e funksionit përkatës. Me
fjalë të tjera ky ka të bëjë me delikte verbale, vepra kundër nderit dhe personalitetit, ruajtja e
fshehtësive dhe vepra penale të natyrës agjitativo-propaganduese. Imuniteti penal nuk ekziston
jashtë punës së Kuvendit. Fjalimet dhe deklaratat në tubime të ndryshme politike nuk janë
përfshirë me imunitetin. Imuniteti nuk ka të bëjë as me veprimet e mëhershme që janë kryer
para dhënies së betimit, përkatësisht votimit në Kuvend apo në trupat tjera të tij.
Arsyeja kryesore për dhënien e imunitetit penal të këtyre personave, si bartës të funksioneve të
rëndësishme shoqërore – politike në zbatimin e ligjit të një shteti, është nevoja që t’ju
mundësohet liri dhe pavarësi sa më e madhe në punë. Sigurimi i lirisë së plotë pa frikë nga
dënimi për shkak të pasimit të mendimeve, vërejtjeve dhe kritikave lidhur me problemet që
shqyrtohen nga ana e organeve kompetente dhe dhënies së propozimeve për zgjidhjen e tyre,
është një garanci e votimit dhe vendosjes demokratike. Dhënia e imunitetit penal bartësve të
funksioneve më përgjegjëse shoqërore – politike nuk do të thotë vetëm garancë për liri të plotë
në punën e tyre, veç se edhe dhënie e besimit të plotë shoqëror për realizimin dhe angazhimin
më të madh në ushtrimin e këtyre funksioneve në kuadër të autorizimeve.
Imuniteti penalo procesor shihet në pamundësinë e arrestimit apo ndjekjes së personave që
gëzojnë imunitet penal, si bartës të funksioneve më të rëndësishme shoqërore – politike, deri sa
për këtë nuk merret leja e organit kompetent d.m.th Parlamentit të nivelit përkatës të pushtetit.
Kështu që këta persona nuk mund të arrestohen dhe kundër tyre, nëse thirren në imunitet, nuk
mund të fillohet procedura penale pa lejen e organist në punën e të cilit marrin pjesë.
Dallimi në mes të imunitetit penal dhe atij penalo procesor është në atë se i pari e përjashton
përgjegjësinë dhe dënimin në raport me veprën e kryer në afat të pacaktuar, d.m.th edhe pas
skadimit të mandatit, por vetëm lidhur me deklaratat e dhëna dhe votimin në Kuvend, kurse i
dyti përjashton ndjekjen për çfarëdo vepre penale në kohën sa zgjatë mandati, pa lejen
29