1. "Ultra Solutions": How to Fail Most
Successfully
Υπάρχουν λφςεισ για τισ οποίεσ δεν ζχουμε
ακόμα βρει μια κατάλλθλθ ονομαςία και κα
μποροφςαμε να τισ ποφμε "Ultra Solutions»
υπερ-λφςεισ.
Η ονομαςία ορίηει ζνα τρόπο να
αντιμετωπίηουμε τα προβλιματα μασ και
παρόλο που βαςίηεται ςτισ καλφτερεσ
προκζςεισ καταλιγει πάντα ςε αντίκετα
αποτελζςματα, όπωσ το bon mot των
γιατρϊν :θ εγχείρθςθ πζτυχε, ο αςκενισ
πζκανε.
Mια φορά και ζνα καιρό, uπιρχε κάποιοσ,ασ
τον ονομάςουμε «ο άνκρωπόσ μασ» που
ηοφςε ευτυχιςμζνοσ και ικανοποιθμζνοσ
μζχρι που μια μζρα, ίςωσ από περιζργεια,
ίςωσ από ελαφρότθτα, αναρωτικθκε αν θ

2. ηωι ρυκμίηεται από κανόνεσ, απόλυτουσ και
ςτακεροφσ.
Δεν τον ενδιζφεραν οι κανόνεσ και οι νόμοι
που οι άνκρωποι φτιάχνουν για άλλουσ
ανκρϊπουσ. Αυτό που ικελε απεγνωςμζνα
να μάκει ιταν, αν θ ίδια θ ηωι , ανεξάρτθτα
από τουσ ανκρϊπουσ, ρυκμίηεται από δικοφσ
τθσ κανόνεσ.
Από τθν ςτιγμι που ζκεςε αυτό το ερϊτθμα
ζχαςε τθν θρεμία του και βρζκθκε ςτθ ίδια
κζςθ με τθν ςαρανταποδαροφςα που όταν
ρωτικθκε πωσ και καταφζρνει να ςυντονίηει
όλα αυτά τα πόδια τθσ για να περπατιςει:
άρχιςε να το ςκζφτεται με αποτζλεςμα από
κείνθ τθν ςτιγμι και μετά να μθν μπορεί να
περπατιςει. Ο άνκρωπόσ μασ ιταν ζνασ
τίμιοσ ςκεπτικιςτισ και ιξερε πωσ θ
απάντθςθ ςχετικά με τθν τάξθ του κόςμου κα
πρεπε να είναι ζνα ναι ι ζνα όχι.
Αν ιταν ζνα όχι, πωσ είχε καταφζρει μζχρι
εκείνθ τθν ςτιγμι να ηει ςε ζνα κόςμο χωρίσ

3. τάξθ; Βάςει ποιϊν παραμζτρων ζπαιρνε τισ
αποφάςεισ του;
Δεδομζνου πωσ του ιταν δφςκολο να
αποδεχτεί το ‘όχι’ ςαν απάντθςθ ςτο
ερϊτθμά του άρχιςε να ψάχνει αποδείξεισ
που να τον βεβαιϊςουν για ζνα ‘ναι’.
Απευκφνκθκε ςε ζνα μακθματικό που τον
βεβαίωςε πωσ ζνα πεδίο των μακθματικϊν
πράγματι δίνει απαντιςεισ ξεκάκαρεσ ςτθν
ερϊτθςι του. Ρρόκειται για τθν κεωρία των
πικανοτιτων και τθν ςτατιςτικι.
Ο μακθματικόσ του εξιγθςε με ςχεδόν
απόλυτθ βεβαιότθτα πωσ οι πικανότθτεσ να
μθν ζχουν οι επιβάτεσ των αεροπλάνων ζνα
ατφχθμα είναι τθσ τάξεωσ του 99,2%. Πταν «ο
άνκρωπόσ μασ» τον ρϊτθςε αν μπορεί να του
απαντιςει ςε πιο ποςοςτό ανικε ο ίδιοσ
προςωπικά, ο μακθματικόσ ζχαςε τθν
υπομονι του και τον ζδιωξε.
Συνζχιςε να αναηθτά τθν απάντθςι του μζςα
από τθν φιλοςοφία, τθν κοινωνιολογία, τθν

4. λογικι, τθν κεολογία χωρίσ να μπορεί να
πάρει τθν απάντθςι του. Πλο αυτό τον ζκανε
να νοιϊκει όλο και πιο αβζβαιο και
αναςφαλι και θ ηωι του κάκε μζρα γινόταν
όλο και πιο δφςκολθ .Άρχιςε να διαβάηει το
ηϊδιό του και ζνα πρωί πλθροφορικθκε πωσ
όςοι ιταν ίδιο ηϊδιο με αυτόν (πάνω κάτω
350 εκατ) κινδφνευαν εκείνθ τθν θμζρα να
ζχουν ζνα ατφχθμα.
Ο άνκρωπόσ μασ αποφάςιςε να πάει με τα
πόδια ςτθν δουλειά μιασ και όλοι ξζρουμε
πωσ το αυτοκίνθτο είναι πιο επικίνδυνο από
τα πόδια ,όπωσ και πωσ το πιο επικίνδυνο
ςκαλί μιασ ςκάλασ είναι το δζκατο τρίτο. Ζτςι
όταν χρειάςτθκε να κατζβει τα ςκαλιά για
περάςει τθν υπόγεια διάβαςθ ςτθν
προςπάκειά του να πθδιξει το 13ο ςκαλί
……ζςπαςε το πόδι του. Ο «άνκρωπόσ μασ»
δυςτυχϊσ αγνοοφςε ζνα φθμιςμζνο πρόγονό
του τον Οιδίποδα που για να διαψεφςει τθν
προφθτεία κατζλθξε να τθν επιβεβαιϊςει.(Εκ
των υςτζρων μποροφμε να ποφμε πωσ όλο

5. αυτό κα είχε αποφευχκεί αν οι γονείσ του
είχαν απλά αγνοιςει τθν προφθτεία τθσ
Ρυκίασ). Τον «άνκρωπό μασ» κα τον
ςυναντιςουμε και πάλι ςτο τζλοσ.
Μεγαλφτερη ποςότητα = καλφτερη
ποιότητα?
Ο γιατρόσ είναι πράγματι αξιόλογοσ, είπε ο
Hypochon ςτθν γυναίκα του. «Ραίρνω αυτό
το φάρμακο εδϊ και μια μζρα μόνο και ιδθ
νοιϊκω πολφ καλφτερα»
Η ικανοποίθςι του είναι δικαιολογθμζνθ
μια και μζχρι τότε οι γιατροί δεν κατάφερναν
και πολλά πράγματα ςτθ βελτίωςθ των
αςκενϊν τουσ. Δικαιολογθμζνθ φαίνεται και
θ απόφαςι του να επιςπεφςει τθν κεραπεία
του. Αλλά είναι ακριβϊσ αυτι θ απόφαςθ
που τον κυματοποιεί και ςτθρίηεται ςτθν

6. πεποίκθςθ πωσ μια μεγαλφτερθ ποςότθτα
ενόσ πράγματοσ μεταφράηεται ςε καλφτερθ
ποιότθτα. Ραίρνοντασ λοιπόν μια διπλι δόςθ
από το φάρμακο κατζλθξε ςτο νοςοκομείο με
ςυμπτϊματα δθλθτθρίαςθσ.
Αυτι ακριβϊσ θ ςυμπεριφορά μασ τυφλϊνει
μπροςτά ςτον κίνδυνο. Κάποια δεδομζνθ
ςτιγμι τα πράγματα κάνουν ζνα άλμα όχι
μόνο ποςοτικό αλλά και ποιοτικό. Είναι
αναμενόμενο πωσ αν τρϊμε κάκε μζρα γλυκό
κάποια ςτιγμι αργά θ γριγορα κα το
βαρεκοφμε. Μια δεδομζνθ ςτιγμι κάτι
γίνεται «πάρα πολφ». Αναρωτιόμαςτε λοιπόν
πια είναι θ ςχζςθ με τθν ποιότθτα, δθλαδι το
διαφορετικό.
Ασ δοφμε ζνα παράδειγμα:
Είναι πιο οικονομικό να μεταφζρουμε τθν
διπλάςια ποςότθτα πετρελαίου με ζνα
τάνκερ παρά να μοιράςουμε τθν ίδια
ποςότθτα ςε 2 μικρότερα. Ρροσ μεγάλθ
ζκπλθξθ των ειδικϊν όμωσ ,μια μεγαλφτερθ

7. ποςότθτα ενόσ πράγματοσ δεν είναι πια θ
ίδια: από μια ποςότθτα και πάνω αυτά τα
γιγάντια πλοία ςυμπεριφζρονται με ζνα
εντελϊσ διαφορετικό τρόπο ςε ςχζςθ με τα
μικρότερα. Μερικά από τα μεγαλφτερα
ατυχιματα των τελευταίων δεκαετιϊν, ζχουν
γίνει ςε ςτιγμζσ απρόςμενεσ , όταν είναι
άδεια και το πλιρωμα κακαρίηει με τεράςτιεσ
ποςότθτεσ νεροφ τισ δεξαμενζσ.
Από το καλό ςτο χειρότερο
Αν ζνα πράγμα είναι καλό το αντίκετό του
είναι κακό .Φιλόςοφοι και ιςτορικοί
αποδίδουν αυτι τθν ςφλλθψθ τθσ ιδζασ ςτον
Μάνθ(216-277), ο οποίοσ ιταν υποςτθρικτισ
του δυαδιςμοφ: φωσ-ςκοτάδι, πνεφμα-φλθ,
κεόσ-δαίμονασ, μια αντίκεςθ που μπορεί να
επιλυκεί μόνο με τθν απόλυτθ νίκθ του
Καλοφ.
Αλλά δυςτυχϊσ ι ευτυχϊσ τα πράγματα δεν
είναι ζτςι ακριβϊσ .Στο προθγοφμενο

8. κεφάλαιο είδαμε πωσ μια μεγαλφτερθ
ποςότθτα δεν ανταποκρίνεται πάντα ςε
καλφτερθ ποιότθτα. Εδϊ γεννιζται θ υποψία
πωσ το αντίκετο του κακοφ δεν είναι
απαραίτθτα το καλό , αλλά απεναντίασ το
χειρότερο.
Γιατί? Γιατί θ ιδζα πωσ το αντίκετο του κακοφ
είναι το καλό δε λειτουργεί: και όχι γιατί το
καλό δεν είναι αρκετά καλό ι γιατί το
αντίκετό του δεν ζχει ξεριηωκεί ακόμα;
Πποιοσ κζλει το summum bonum
αναπόφευκτα δεν μπορεί παρά να λάβει
υπόψθ του και το summum malum. Η πίςτθ
ςτο απόλυτο καλό- είτε αυτό είναι θ
αςφάλεια, θ πατρίδα, θ ειρινθ, θ ελευκερία,
θ τφχθ ι οτιδιποτε άλλο- είναι μία υπερλφςθ.
……………………………………………………………………
Tertium non datur
Οι δυςκολίεσ του νζου Franzl ξεκίνθςαν όταν
κάνοντασ βόλτα ςτο δθμόςιο πάρκο είδε

9. μπροςτά ςε ζνα παρτζρι με λουλοφδια μια
πινακίδα που ζλεγε: απαγορεφεται να
πατιςετε ςτο παρτζρι. Οι παραβάτεσ
τιμωροφνται από το νόμο. Η επιγραφι τον
προβλθμάτιςε. Η κατάςταςθ φαινόταν να του
προςφζρει μία μόνο δυνατότθτα επιλογισ
ανάμεςα ςε δφο εναλλακτικζσ που ιταν γι’
αυτόν και οι δφο μθ αποδεκτζσ: να πατιςει
το παρτζρι και να εναντιωκεί ςτθν εντολι
κινδυνεφοντασ να τιμωρθκεί ι να υπακοφςει
τθν απαγόρευςθ; Αλλά και μόνο θ ιδζα να
υποταχκεί τον κφμωνε.
Ζμεινε εκεί αναποφάςιςτοσ ςτο τι να επιλζξει
και ξαφνικά ςυνειδθτοποίθςε ότι
παρατθροφςε τα λουλοφδια: τα λουλοφδια
ιτανε πανζμορφα. Αυτι θ αίςκθςθ τον
κατζκλυςε ςαν ζνα κφμα και αντιλιφκθκε ότι
ζχει τθν δυνατότθτα μιασ ακόμα
εναλλακτικισ. Άλλαξε θ ματιά του για τον
κόςμο: είμαι εγϊ που κζλω τα λουλοφδια να
μείνουν ζτςι, εγϊ απολαμβάνω αυτιν τθν
ομορφιά, είμαι εγϊ ο ίδιοσ ο νόμοσ. Και από

10. τθν μια ςτιγμι ςτθν άλλθ θ απαγόρευςθ γι
’αυτόν δεν είχε πια καμία ςθμαςία.
Η μανιχαιςτικι αντίκεςθ ανάμεςα ςτθν
υποταγι- εναντίωςθ ζπαψε να ιςχφει γι’
αυτόν. Από κείνθ τθν ςτιγμι και μετά άλλαξε
όλθ του τθν φιλοςοφία για τθν ηωι και οι
παλιζσ καταςτάςεισ ςτισ οποίεσ ζπρεπε να
επιλζξει ανάμεςα ςε δφο αντίκετα του
φαίνονταν πια ςαν άςχθμα όνειρα.
Αυτι θ παρομοίωςθ είναι κατάλλθλθ γιατί
είναι γνωςτό πωσ όταν κάποιοσ βλζπει ζναν
εφιάλτθ οτιδιποτε προςπακεί να κάνει (να
ξεφφγει, να κρυφτεί, να αμυνκεί) δεν τον
απελευκερϊνει από τον εφιάλτθ του. Από
ζναν εφιάλτθ, μπορείσ να ξεφφγεισ μόνο εάν
ξυπνιςεισ, και το ξφπνθμα δεν είναι μζροσ
του ονείρου, ίςα ίςα είναι εντελϊσ
διαφορετικό, είναι ζξω από το όνειρο.
Μια ευεργετική αλυςιδωτή αντίδραςη
O κφριοσ Cacciavilliani ιταν θ
προςωποποίθςθ αυτοφ που με ορολογία τθσ

11. κεωρίασ των μακθματικϊν παιχνιδιϊν
ορίηεται ςαν «παιχνίδι με άκροιςμα μθδζν».
Η ζκφραςθ με άκροιςμα μθδζν αναφζρεται
ςε κείνα τα παιχνίδια όπου ςε κάκε
περίςταςθ τθσ ηωισ υπάρχουν μόνο δφο
δυνατότθτεσ: ι χάνεισ ι κερδίηεισ. Και ςε
αυτιν τθν περίπτωςθ δεν υπάρχει θ
περίπτωςθ του tertium . Ο κφριοσ
Cacciavilliani ηοφςε για να κερδίηει και
επομζνωσ με το ςυνεχι τρόμο μθ χάςει.
Ρριν από ενάμιςθ χρόνο ο κφριοσ
Cacciavilliani πάρκαρε το αυτοκίνθτό του για
να πάει ςτθ δουλειά του, δεν είχε καλά καλά
διαςχίςει 200 μ. όταν ζνασ άγνωςτοσ
τρζχοντασ προσ το μζροσ του, του φϊναξε:
ζχεισ αφιςει τα φϊτα ανοιχτά. Και μετά από
αυτό απομακρφνκθκε γριγορα.
Ο κφριοσ Cacciavilliani ζμεινε ζκπλθκτοσ.
Γιατί άραγε ζνασ άγνωςτοσ μπικε ςτον κόπο
να τον ακολουκιςει και να του πει για τα
φϊτα; Θυμικθκε ανάλογεσ περιπτϊςεισ που
είχε δει αυτόσ να ξεχνάν τα φϊτα αναμμζνα

12. και τθν ευχαρίςτθςθ που ζνιωκε όταν
ςκεφτόταν τον κυμό του ιδιοκτιτθ που
επιςτρζφοντασ κα είχε βρει τθν μπαταρία
άδεια.
Ο Cacciavilliani μζχρι εκείνθ τθν ςτιγμι
αγνοοφςε πωσ θ ευγζνεια του αγνϊςτου του
είχε επιβάλλει τουσ κανόνεσ ενόσ παιχνιδιοφ
εντελϊσ διαφορετικοφ. Ρροχωρϊντασ για να
ςβιςει τα φϊτα του αυτοκινιτου του άρχιςε
να νιϊκει ζνα αίςκθμα υποχρζωςθσ απζναντι
ςε οποιονδιποτε κα βριςκόταν ςε ανάλογθ
κατάςταςθ.
Μερικοφσ μινεσ αργότερα όταν βρικε ζνα
πορτοφόλι με αρκετά χριματα χάρθκε, μζχρι
που κυμικθκε τον άγνωςτο που τον είχε
ακολουκιςει. Αυτι θ ανάμνθςθ τον ςόκαρε
και τον οδιγθςε να ανζβει ςτο αυτοκίνθτο
και να κατευκυνκεί ςτο ςπίτι του ιδιοκτιτθ
του πορτοφολιοφ για να το επιςτρζψει.
Ο άγνωςτοσ είχε ενεργοποιιςει μια
αλυςιδωτι αντίδραςθ γιατί αυτι δεν

13. ςταμάτθςε ςτον Cacciavilliani και ςτον τφπο
με το πορτοφόλι αλλά ςυνζχιςε να διαδίδεται
από τον ζναν ςτον άλλο.
Παιχνίδια με άθροιςμα διαφορετικό από το
μηδζν
Το 1981 διεξιχκθ ςτθν Αμερικι, Ευρϊπθ,
Ιςραιλ μια ζρευνα από 2 ψυχολόγουσ που
απευκυνόταν ςε αυτοφσ που δεν ιταν
εβραίοι, και οι οποίοι είχαν ριςκάρει με
κίνδυνο τθσ ηωισ τουσ να ςϊςουν από βζβαιο
κάνατο εβραίουσ που οφτε καν τουσ
γνϊριηαν. Στθν ερϊτθςθ των ψυχολόγων γιατί
το ζκαναν αυτό οι απαντιςεισ που ζπαιρναν
ιταν: «τι εννοείσ;» , «μα τί άλλο κα
μποροφςα να είχα κάνει;» ι «ζκανα το
κακικον μου απζναντι ςτον πλθςίον».
Κςωσ πρόκειται για άτομα ι καταςτάςεισ
αςυνικιςτεσ, ςίγουρα όμωσ δεν είναι
ςπάνιεσ. Μποροφμε να τισ βροφμε παντοφ: ςε

14. ζνα γάμο, ςτθ δθμόςια ηωι ι ςε μία μεγάλθ
εταιρία. Με όρουσ τθσ κεωρίασ των
μακθματικϊν παιχνιδιϊν αυτζσ οι
καταςτάςεισ φτιάχνουν τα «παιχνίδια με
άκροιςμα διαφορετικό από το μθδζν».
Σε ςχζςθ με τον ςφντροφό μασ ι με τον
ανταγωνιςτι μασ ςτθ δουλειά θ ιττα του
ενόσ δεν ςθμαίνει απαραίτθτα τθν νίκθ του
άλλου. Μποροφν και οι δφο να είναι ι
θττθμζνοι ι νικθτζσ. Ζνασ πυρθνικόσ πόλεμοσ
είναι εξαιρετικό παράδειγμα ενόσ παιχνιδιοφ
«με άκροιςμα διαφορετικό από το μθδζν»
όπου όλοι κα είναι χαμζνοι. Αλλά είναι
δυνατό και το αντίκετο, δθλαδι μια
ςυμπεριφορά ςυμφιλιωτικι και
διαπραγματεφςιμθ όπου όλοι μπορεί να είναι
ωφελθμζνοι.
Ωραίοσ κόςμοσ αναλογικόσ
Υπάρχουν δφο γλϊςςεσ, θ ψθφιακι και θ
αναλογικι. Η μαγικι λζξθ πάνω ςτθν οποία
ακουμπάει θ ελπίδα μασ για μια ολικι

15. κατανόθςθ του κόςμου και που είναι
μακθματικι και ανεξάρτθτθ από τθν
ανκρϊπινθ κζλθςθ είναι θ ψθφιακι γλϊςςα.
Για να μπορζςει να αποκωδικοποιιςει το
computer μια πλθροφορία είναι απαραίτθτο
να μεταφραςτεί ςε μια μακθματικι γλϊςςα
που λζγεται ψθφιακι (digit). Η ιδζα μιασ
τζτοιασ επιςτθμονικισ κατανόθςθσ τθσ
αλθκινισ πραγματικότθτασ είναι του Lord
Kelvin ςτον οποίο οφείλουμε τθν ριςθ :
everything that exists, exists in a quantity and
can therefore be measured. Το computer
καταλιγει ςε λάκοσ ςυμπεράςματα μόνο
όταν οι πλθροφορίεσ που ζχουμε ειςάγει
περιζχουν ανκρϊπινα λάκθ. Στα αγγλικά
υπάρχει θ ακροςτιχίδα GIGO που ςθμαίνει
Garbage In, Garbage out με άλλα λόγια μια
λανκαςμζνθ πλθροφορία μασ δίνει ζνα
λανκαςμζνο αποτζλεςμα.
Υπάρχει όμωσ μια άλλθ γλϊςςα, αυτι θ
αναλογικι. Είναι γνωςτό πωσ θ αναλογία δεν
είναι μονάδα μζτρθςθσ αλλά εκφράηει τθν

16. ποιότθτα. Ζχουμε ιδθ κίξει αυτι τθ διαφορά
ςαν τθν διαφορά που υπάρχει ανάμεςα ςτο
«κι άλλο από το ίδιο» και ςτο «διαφορετικό».
Και αυτόσ είναι ο πυρινασ αυτισ τθσ κζςθσ:
πολλά φαινόμενα του κόςμου μασ δεν
μποροφν να κατανοθκοφν με τθν ψθφιακι
γλϊςςα όπωσ ςυναιςκιματα, ςφμβολα, ο
κόςμοσ των χρωμάτων και των αρωμάτων.
Πλα αυτά που με πολλοφσ και διαφορετικοφσ
τρόπουσ προςπακοφν να μασ μεταφζρουν οι
καλλιτζχνεσ και οι ποιθτζσ. Από τθν άλλθ
βζβαια πλευρά είναι πολφ πιο απλό να
ςυνάψεισ μια ςτακερι ςχζςθ με ζνα
computer παρά με τα ανκρϊπινα όντα. Το
computer δεν ζχει αλλαγζσ τθσ διάκεςθσ,
είναι απόλυτα τίμιο ,δεν λακεφει και δεν
μαλϊνεισ μαηί του.
Ξζρω πολφ καλά τι ςκζφτεςαι
Οι άνκρωποι είναι πεπειςμζνοι πωσ υπάρχει
μία και μόνο ςωςτι οπτικι τθσ
πραγματικότθτασ και αυτι είναι θ δικιά τουσ.
Ο κφριοσ Mac Nab φυςικόσ ςτο επάγγελμα,

17. είχε μια καταπλθκτικι ιδζα. Η ιδζα του δεν
ζμεινε ςτα χαρτιά αλλά δουλεφοντασ ςτο
υπόγειο γκαράη του ςπιτιοφ του καταςκεφαςε
το μθχάνθμα το οποίο είχε επινοιςει και
άρχιςε να το πουλάει. Το μζγεκοσ τθσ
επιτυχίασ του ιταν μεγαλφτερο από το
αναμενόμενο. Πςο όμωσ αυξάνονταν οι
παραγγελίεσ άρχιςαν να δθμιουργοφνται
προβλιματα ςτθν επαγγελματικι διαχείριςθ.
Ζτςι αποφάςιςε να προςλάβει κάποιον πολφ
ικανό που κα αναλάμβανε τθν διαχείριςθ τθσ
επιχείρθςισ του. Ακριβϊσ ςε αυτό το ςθμείο
άρχιςαν τα προβλιματα του κυρίου Mac Nab.
Η επιτυχία του κφριου Mac Nab οφειλόταν ςε
μεγάλο μζροσ ςτθν εκ γενετισ ικανότθτά του
να ελευκερϊνεται από τα παραδοςιακά
ςχιματα και να ζχει ιδζεσ πρωτότυπεσ. Ήταν
μία προςωπικότθτα ςτθν οποία κυριαρχοφςε
τα δεξί θμιςφαίριο του εγκεφάλου. Τϊρα
ιταν υποχρεωμζνοσ να ηει με ζνα άτομο που
ο κόςμοσ του ιταν αναγκαςτικά χτιςμζνοσ
από μικρζσ και ακριβείσ λεπτομζρειεσ που

18. ζβλεπε τα δζντρα και ζχανε το δάςοσ. Μια
προςωπικότθτα δθλαδι ςτθν οποία
κυριαρχοφςε το αριςτερό θμιςφαίριο του
εγκεφάλου.
Το μόνο κοινό που είχαν ιταν θ πλιρθσ
ανικανότθτα του ενόσ να καταλάβει τον
κόςμο του άλλου. Ο κακζνασ από τθν δικιά
του οπτικι γωνία είχε δίκιο και οι δφο
εφάρμοηαν τθν υπερ-λφςθ «ζχω περιςςότερο
δίκιο από ςζνα».
Ραρόμοιεσ ςυμπεριφορζσ μποροφμε να
δοφμε και ςτισ ςυγκροφςεισ που γεννιοφνται
ανάμεςα ςτα ηευγάρια. Θυμάμαι ακόμα με
ευγνωμοςφνθ μία αναλογία που
χρθςιμοποίθςε ζνασ κακθγθτισ μου κατά τθν
διάρκεια μακθμάτων και που παρομοίωςε
τον άντρα με ζλικα και με τθν ιδιότθτα του να
ζχει δφο πόλουσ ςτισ άκρεσ: το πρϊτο το
ονόμαηε Logos εννοϊντασ με αυτό τθν
αντικειμενικι πραγματικότθτα, τθν επιςτιμθ
και οτιδιποτε είναι ςυγκεκριμζνο. Το

19. δεφτερο το ονόμαηε Eros, τθ ςχζςθ δθλαδι
με το άλλο υποκείμενο.
Σε κάκε ςτιγμι ο άντρασ μπορεί να
τοποκετθκεί ςε ζναν από τουσ δφο πόλουσ
και αυτό του δθμιουργεί ζνα ιδιαίτερο
πρόβλθμα: ανάλογα με τισ απαιτιςεισ
μετακινείται αδιάκριτα από το ζνα ςθμείο
ςτο άλλο.
Αντικζτωσ θ γυναίκα παρομοιάηεται με ζνα
κφκλο όπου μποροφμε να κεωριςουμε ότι
και οι δφο πόλοι ςυμπίπτουν. Η γυναίκα
λοιπόν μπορεί με ευκολία να τοποκετθκεί
ταυτόχρονα και ςτο Logos και ςτο Eros.
Το πρόβλθμα είναι λοιπόν ότι οφτε ο άντρασ,
οφτε θ γυναίκα ζχουν τθν παραμικρι υποψία
ότι ο ςφντροφόσ τουσ μπορεί να είναι
φτιαγμζνοσ διαφορετικά και επομζνωσ να
δρα και να αντιδρά με διαφορετικοφσ
τρόπουσ.
-Γυναίκα: μου φαίνεται ότι αυτό το κζικ δεν
κα πετφχει γιατί το ηυμάρι δεν φουςκϊνει.

20. -Άντρασ: ίςωσ δεν ζβαλεσ αρκετι μαγιά,
ζλεγξεσ τθ ςυνταγι;
-Γυναίκα: να τα μασ πάλι…
-Άντρασ: να τα μασ πάλι, τι;
-Γυναίκα: θ μαγιά..
-Άντρασ: που κολλάει θ μαγιά;
-Γυναίκα: ξζρεισ πάρα πολφ καλά, ξζρεισ ότι
μου τθν δίνει ςτα νεφρα αλλά το κάνεισ
πάντα.
-Άντρασ: για όνομα του κεοφ, μπορϊ να
καταλάβω για ποιο πράγμα μιλάσ; Λεσ πωσ το
κζικ δεν φουςκϊνει και γω λζω πωσ ο
μοναδικόσ λογικόσ λόγοσ φαίνεται να είναι θ
ζλλειψθ μαγιάσ. Και ξαφνικά θ μαγιά δεν
κολλάει πουκενά και το φταίξιμο όλο
αποδίδεται ςτον χαρακτιρα μου.
-Γυναίκα: βζβαια, ςε ενδιαφζρει περιςςότερο
θ μαγιά από μζνα. Και γω το ξζρω πωσ
μπορεί να φταίει θ μαγιά. Αυτό που εςφ δεν

21. βλζπεισ είναι το γεγονόσ πωσ εγϊ το κζικ το
ζκανα για να ςε ευχαριςτιςω.
-Άντρασ: μα δεν αμφιβάλλω, ίςα ίςα
χαίρομαι. Εγϊ αναφερόμουν ςτθν μαγιά, όχι
ςε ςζνα.
-Γυναίκα: δεν μπορϊ να καταλάβω πωσ εςείσ
οι άντρεσ καταφζρνετε να κρατάτε τα
πράγματα ζτςι ξεχωριςτά.
-Άντρασ: όχι, αντικζτωσ το πρόβλθμα είναι
πϊσ εςείσ οι γυναίκεσ μπορείτε να
μετατρζψετε τθν μαγιά ςε κερμόμετρο
αγάπθσ.
Καμιά φορά νομίηουμε πωσ οι άντρεσ και οι
γυναίκεσ μιλοφν διαφορετικζσ γλϊςςεσ, ίςωσ
όμωσ είναι πιο κατάλλθλο κ αλθκινό να
ποφμε ότι αυτό που τουσ χωρίηει είναι μια
κοινι γλϊςςα. Δθλαδι το να ζχεισ μία κοινι
γλϊςςα γεννάει τθν αυταπάτθ πωσ ο
ςφντροφοσ πρζπει αναγκαςτικά να βλζπει τθν
πραγματικότθτα όπωσ αυτι είναι – που
ςθμαίνει όπωσ εγϊ τθν βλζπω. Και όταν

22. ανακαλφπτουμε πωσ δεν τθν βλζπει με τον
ίδιο τρόπο τότε είναι ι τρελόσ ι μθ ζμπιςτοσ.
Γυρνϊντασ λοιπόν ςτο ςχιμα του « ξζρω
πολφ καλά τι ςκζφτεςαι» κζλουμε να
αναφζρουμε τον Αυςτροκαναδό Anatol
Rapoport ο οποίοσ ιδθ το 1960 ςτο βιβλίο
του “ Fight, games and debates ’’ περιζγραψε
μια ενδιαφζρουςα τεχνικι επίλυςθσ
προβλθμάτων. Σε περίπτωςθ διαφωνίασ
ανάμεςα ςε δφο άτομα α και β, ο Rapoport
προτείνει να παρουςιάςει τθν κζςθ του ο α
παρουςία του β και μετά ο β πριν
παρουςιάςει τθν δικι του να αναλφςει
πρϊτα τθν κζςθ του α. Αυτι θ τεχνικι τθσ
διαπραγμάτευςθσ μείωςε ςτο ελάχιςτο τισ
αντικζςεισ ανάμεςα ςτα δφο μζρθ.
Αταξία και τάξη
Πλοι οι ηωντανοί οργανιςμοί βάςθ τθσ
δεφτερθσ κεμελιϊδουσ αρχισ τθσ
κερμοδυναμικισ, τείνουν να περνάνε από τθν
τάξθ ςτθν αταξία. Αυτι θ διεργαςία,
ονομάηεται εντροπία. Να προςκζςουμε ότι οι

23. επιςτιμονεσ γνωρίηουν και τθν αντίςτροφθ
διεργαςία όπου θ εξζλιξθ περνάει από μία
κατϊτερθ τάξθ ςε μία ανϊτερθ και αυτι θ
διεργαςία ονομάηεται ανωτροπία. Για να μθν
επιμείνουμε πολφ ςτθν κεωρία ασ δοφμε
πρακτικά παραδείγματα. Δφο άτομα
υδρογόνου και ζνα άτομο οξυγόνου όταν
αντιδροφν μεταξφ τουσ ςχθματίηουν H2O. το
νερό είναι κάτι το διαφορετικό, δεν είναι
απλά το άκροιςμα των ατομικϊν ιδιοτιτων
του κάκε ςτοιχείου και κάκε προςπάκειά μασ
να απομονϊςουμε αυτά τα ςτοιχεία είναι
χωρίσ νόθμα.
Αν πάρουμε τθν απλι περίπτωςθ ενόσ
ηευγαριοφ κα παρατθριςουμε ςυχνά ότι ςε
μία ςφγκρουςθ ο ζνασ αποδίδει τθν ευκφνθ
ςτον άλλον. Και πωσ αλλιϊσ να το δοφμε; Με
το να είναι δφο άτομα που εμπλζκονται ςε
μία ςχζςθ δεν υπάρχει tertium. Κι όμωσ
υπάρχει. Γιατί, κάκε ςχζςθ ( ανάμεςα ςε
άτομα, κφτταρα, οργανιςμοφσ, ανκρϊπουσ,
ζκνθ) είναι κάτι διαφορετικό από το

24. άκροιςμα των ςτοιχείων που οι δφο
ςφντροφοι φζρνουν μαηί τουσ μζςα ςε μια
ςχζςθ. Από τθν αλχθμεία προκφπτει μια
ποιότθτα πάνω από τα άτομα ι με όρουσ τθσ
ψυχολογίασ μία gestalt.
Το καινοφριο για να εκδθλωκεί χρειάηεται
τζτοιεσ ιδιότθτεσ που με τθν ςειρά τουσ
γεννιοφνται από ζναν κάποιο βακμό αταξίασ.
Ανθρωπότητα, θεότητα, κτηνωδία
Πποιοσ κζλει να κάνει το καλό, το κάνει με τα
μικρά πράγματα. Το κοινό καλό είναι θ
δικαιολογία των πατριωτϊν, των πολιτικϊν
ανδρϊν και των απατεϊνων λζει ο ςατυρικόσ
ςυγγραφζασ Samuel Batler. Η φφςθ του δίνει
δίκιο. Πτι εξελίςςεται, αναπτφςςεται και
ανκίηει κινείται με μικρά βιματα. Οι μεγάλεσ
αλλαγζσ είναι πάντοτε τθσ τάξθσ των
καταςτροφϊν.
Το μεγάλο εμπεριζχεται ςτο μικρό.

25. Ασ δοφμε αυτι τθν ιςτορία από τθν Ανατολι
και πωσ ακόμα και ςε περαςμζνεσ εποχζσ
αναγνωριηόταν η αξία του μικροφ.
Ο Abu Bakr πεκαίνει το 1945. Μετά τον
κάνατό του εμφανίηεται ςτον φπνο ενόσ
φίλου του και αυτόσ τον ρωτάει ( ο φίλοσ):
-πωσ ςου ςυμπεριφζρκθκε ο Θεόσ;
Αυτόσ απαντάει, με ζβαλε δίπλα του και με
ρϊτθςε:
-Abu Bakr ξζρεισ γιατί ςε ςυγχϊρεςα;
Απάντθςα:
-Εξαιτίασ των καλϊν μου πράξεων.
Και αυτόσ απάντθςε όχι. Και εγϊ είπα:
-Γιατί ιμουν πιςτόσ ςτθν πίςτθ μου.
Και αυτόσ είπε όχι.
-Εξαιτίασ των νθςτειϊν και των προςευχϊν
μου.
Και αυτόσ είπε:

26. -Πχι δεν ςε ςυγχϊρεςα γι’ αυτό.
Και γω είπα:
-Εξαιτίασ των ταξιδιϊν μου για να αποκτιςω
γνϊςθ και γιατί ςτεκόμουνα κοντά ςτουσ
πιςτοφσ.
Και αυτόσ είπε όχι. Εγϊ είπα:
-Ω κφριε, αυτά είναι τα ζργα που οδθγοφν
ςτθν ςωτθρία τθσ ψυχισ. Αυτά ζβαλα πάνω
απ’ όλα. Ριςτεφοντασ ότι χάρθ ςε αυτά κα με
είχεσ ςυγχωρζςει.
Και αυτόσ είπε:
-Κι όμωσ, δεν ςε ςυγχϊρεςα για όλα αυτά.
Εγϊ ρϊτθςα:
- Γιατί τότε κφριε;
Και αυτόσ είπε:
-Θυμάςαι τότε που περπατϊντασ ςτουσ
δρόμουσ τθσ Βαγδάτθσ βρικεσ ζνα γατάκι
που το κρφο το είχε κάνει τόςο αδφναμο και
περπατοφςε από τον ζναν τοίχο ςτον άλλον

27. για να βρει καταφφγιο από το κρφο και το
χιόνι; Και ςυ γεμίηοντασ από ςυμπόνια το
πιρεσ και το ζβαλεσ κάτω από τθ γοφνα που
φόραγεσ και με αυτι ςου τθν πράξθ το
προςτάτευςεσ από τθν τρομερι παγωνιά;
Εγϊ είπα:
-Ναι, το κυμάμαι.
Και αυτόσ είπε:
-Ακριβϊσ επειδι είχεσ pieta γι’ αυτόν τον
γάτο γι’ αυτό ζχω και γω pieta για ςζνα.
Θλιμμζνη Κυριακή
Ο Janos Janko κάτοικοσ τθσ Ουγγαρίασ, παρ’
όλο που δεν ιταν φιλάνκρωποσ δεν είχε
εχκροφσ. Βίωςε όλεσ τισ πολιτικζσ δυςκολίεσ
τθσ χϊρασ του μζχρι το 1956 όπου ωσ
πρόςφυγασ κατζλθξε ςε μία άλλθ χϊρα. Ήταν
ζνασ μοναχικόσ άνκρωποσ, ζωσ εκείνο το
πρωινό των πεντθκοςτϊν τρίτων γενεκλίων
του που άρχιςε να ςκζφτεται μια μουςικι, τθ
μελωδία τθσ κλιμμζνθσ Κυριακισ. Εκείνθ τθν

28. εποχι, θ ςυγκεκριμζνθ μελωδία εξαιτίασ τθσ
μελαγχολίασ που προκαλοφςε είχε οδθγιςει
ςε ζνα κφμα αυτοκτονιϊν και γι’ αυτό είχε
απαγορευκεί από τθν πολιτικι θγεςία. Λίγο θ
μελωδία, λίγο θ μζρα των γενεκλίων του -που
ασ ςθμειωκεί, ιταν Κυριακι- οδιγθςαν τον
Janko να κάνει ζναν απολογιςμό τθσ φπαρξισ
του. Ξαφνικά ζνιωςε ότι δεν άντεχε τον ίδιο
του τον εαυτό, ζνιωκε ζνα εςωτερικό κενό
και μια εχκρότθτα απζναντι ςτον εαυτό του
που δεν είχε νιϊςει ποτζ για κανζναν άλλο.
Αδυνάτιηε και υπζφερε από αχπνίεσ που ο
γιατρόσ δεν μποροφςε να τισ αποδϊςει ςε
κανζνα φυςικό αίτιο. Ρερνάγανε οι μινεσ
αλλά όχι θ ματαιότθτά του γι’ αυτόν τον
κόςμο. Αν θ ηωι δεν είχε νόθμα τότε ποιο το
νόθμα του να ηει; Αποφάςιςε πωσ θ λφςθ
ιταν ο κάνατοσ και το εργαλείο το πιςτόλι.
Και ξαφνικά ςυνειδθτοποίθςε πωσ άλλεσ δφο
φορζσ ςτο παρελκόν είχε βρεκεί ξανά ςε
αυτό το κατϊφλι. Ραλαιότερα είχε
αποφαςίςει πωσ ςε περίπτωςθ που του

29. διαγνωςτεί μία αςκζνεια και παρ’ όλεσ τισ
κεραπείεσ αυτι παραμζνει ανυπόφορθ, κα
είχε κάκε δικαίωμα να δϊςει τζλοσ ςτθ ηωι
του. Τότε, κυμικθκε μια φορά που ο
πακολόγοσ του είχε πει ότι υπιρχε
πικανότθτα να ζχει καρκίνο και πωσ ζπρεπε
να περιμζνει 48 ϊρεσ μζχρι να βγουν τα
αποτελζςματα τθσ βιοψίασ: και ξαφνικά ο
κάνατοσ ζπαψε να είναι μία εναλλακτικι.
Αυτό που μζτραγε ιταν μόνο θ ηωι, απλά και
μόνο το να βρεκεί κοντά ςτον κάνατο τον
ζκανε να νιϊςει ζναν απεριόριςτο ςεβαςμό
για τθν ηωι. Και όταν βγικαν τα
αποτελζςματα και ιταν όλα καλά τίποτα δεν
τον ζκανε να αλλάξει τον ςεβαςμό που είχε
νιϊςει για τθν ηωι. Με τα χρόνια αυτι θ
ςυνειδθτοποίθςθ ςιγά- ςιγά ξεκϊριαςε.
Η άλλθ εμπειρία του τοποκετείται ςτθν εποχι
που τόςο ςε αυτόν όςο και ςτουσ υπολοίπουσ
ζλειπαν τα απαραίτθτα για να ηιςουνε, που
οι εχκροί ιταν γφρω τουσ και οι
βομβαρδιςμοί κακθμερινοί. Και τότε είχε

30. ςτθν κατοχι του ζνα πιςτόλι: μόνο τϊρα
όμωσ ςυνειδθτοποίθςε ότι ποτζ δεν είχε
ςκεφτεί να το χρθςιμοποιιςει παρ’ όλουσ
τουσ ατελείωτουσ μινεσ πείνασ και φόβου.
Αλλά το μόνο που ςκεφτόταν τότε ιταν το
πϊσ κα επιβιϊςει. Από τθ ςτιγμι που του
ιρκαν αυτζσ οι αναμνιςεισ και παρ’ όλθ τθν
απελπιςία του κατάλαβε πωσ οφτε αυτι τθ
φορά ικελε πραγματικά να πεκάνει. Ήκελε
μια ολοκλθρωτικι αλλαγι. Ζτςι εγκατζλειψε
τθν υπερ-λφςθ του όπλου και προχϊρθςε
ςτθν ανωτροπία. Δθλαδι άφθςε τα δφο
άκρα: τθν ματαιότθτα τθσ ηωισ ι τθν
ματαιότθτα του κανάτου και ακολοφκθςε τον
λανκαςμζνο δρόμο τθσ ζρευνασ.
Είναι αυτό που ψάχνω;
Για να καταλάβουμε ότι ζχουμε πάρει λάκοσ
δρόμο πρζπει να τον διαςχίςουμε. Αυτι θ
κεϊρθςθ ανταποκρίνεται ςε μία από τισ
αρχζσ του κονςτρουκτιβιςμοφ. Η μελζτθ του
κόςμου μζςα ςτον οποίο εμείσ δθμιουργοφμε
τισ πραγματικότθτζσ μασ – βάςθ τθσ

31. «αλθκινισ» πραγματικότθτασ - εμείσ
γνωρίηουμε μόνο αυτό που αυτι δεν είναι.
Επιςτρζφοντασ λοιπόν ςτον «δικό μασ
άνκρωπο» ασ υποκζςουμε ότι αυτόσ
ψάχνοντασ εγγυιςεισ, βεβαιϊςεισ και τθν
απόλυτθ ευτυχία ακολοφκθςε όλουσ τουσ
λανκαςμζνουσ δρόμουσ που ζχουμε
περιγράψει μζχρι τϊρα. Αυτόσ ζψαχνε χωρίσ
να ξζρει τί ψάχνει. Πχι μόνο δεν ιξερε που να
ψάξει αλλά οφτε και ποιο είναι το
αντικείμενο τθσ ζρευνάσ του. Πμωσ τϊρα
αντιλαμβάνεται πωσ ςε κάκε λεπτό τθσ ηωισ
του με κάκε πράξθ του ακόμα και τθν πιο
μικρι ρωτοφςε: είναι αυτό που ψάχνω;
Ψάχνοντασ λοιπόν να δϊςει ζνα νόθμα και
ζνα όνομα ο «άνκρωπόσ μασ» γυρνϊντασ
ςτον κόςμο αναρωτιόταν: είναι αυτό που
ψάχνω; Αλλά θ απάντθςθ πάντα ιταν, όχι,
δεν είναι αυτό. Και κάκε φορά που πίςτευε
ότι το βρικε, αυτό που ζβριςκε δεν ιταν
αυτό που ζψαχνε. Και κάκε φορά
ακολουκοφςε ξανά το κενό, ζνιωκε

32. προδομζνοσ, απομονωμζνοσ, απατθμζνοσ. Αν
πίςτευε ςτον κεό κα κατθγοροφςε αυτόν,
όντασ όμωσ άκεοσ φλζρταρε με τθν υπερλφςθ τθσ αυτοκτονίασ γιατί οι αμφιβολίεσ του
γινόντουςαν όλο και πιο ζντονεσ μζχρι να
καλφψουν οτιδιποτε. Για ποιο ςκοπό να
ςυνεχίςει να ηει; Αν το πρόβλθμά του το
δοφμε απ’ ζξω τότε: αυτόσ αναρωτιόταν κάκε
φορά για τον ςτόχο και όχι για τθν ίδια τθν
ζρευνα και μ’ αυτό τον τρόπο θ ζρευνα δεν
τελείωνε ποτζ. Ο «άνκρωπόσ μασ» ιταν
παγιδευμζνοσ ανάμεςα ςτο να βρει θ να μθ
βρει. Ραγιδευμζνοσ αυτοφ του «παιχνιδιοφ
με άκροιςμα μθδζν» που ζπαιηε με τον εαυτό
του.
Μια μζρα όμωσ είχε μια πολφ μικρι ςτροφι
που ακριβϊσ επειδι ιταν πολφ μικρι
προκάλεςε μεγάλεσ αλλαγζσ. Σταμάτθςε να
αναρωτιζται εάν επιτζλουσ είχε πετφχει τον
ςτόχο τθσ ζρευνάσ του και αντιλιφκθκε πωσ
οποιοδιποτε αυτό που ζψαχνε δεν μποροφςε
να είναι τίποτε άλλο παρά ζνα όνομα που

33. απζδιδε ςε κάτι που ιταν μζςα ςε αυτόν και
όχι ςτον εξωτερικό κόςμο και οτι το όνομα
δεν είναι παρά ιχοσ και καπνόσ. Εκείνθ τθν
ςτιγμι εξαφανίςτθκε, χάκθκε ο διαχωριςμόσ
ανάμεςα ςε υποκείμενο και αντικείμενο.
Συνζχιςε να επαναλαμβάνει μια φράςθ που
γι’ αυτόν ιταν γεμάτθ νόθμα: εγϊ είμαι κάτι
περιςςότερο από εμζνα τον ίδιο. Και ξαφνικά
κατάλαβε πωσ ο μόνοσ λόγοσ που δεν ζβριςκε
ιταν πωσ ζψαχνε. Και επομζνωσ μζςα ςτον
κόςμο δεν μπορείσ να βρεισ και δεν μπορείσ
να ζχεισ, αυτό που υπάρχει από πάντα. Στθν
προςπάκειά του όμωσ να ςταματιςει το
χρόνο και να το ξανά βιϊςει αυτό πζφτει πάλι
ςτθν παγίδα τθσ υπερ- λφςθσ, να δϊςει ζνα
όνομα ςτθν εμπειρία και να προςπακιςει να
τθν αναπαράγει…..