1. კახეთი
VI1

2. კახეთი
კახეთი — ისტორიული რეგიონი აღმოსავლეთ საქართველოში. მოიცავს მდინარე
ივრის შიდა და ქვემო დინებისა და მდინარე ალაზნის აუზს. კახეთის ცალკეულ
მხარეებს ეწოდებოდა გარეკახეთი (მდინარე ივრის შუა წელი), ქიზიყი (მდინარე
ივრის ქვემო წელი), შიგნიკახეთი (მდინარე ალაზნის მარჯვენა სანაპირო) და
გაღმამხარი (მდინარე ალაზნის მარცხენა სანაპირო). უძველეს დროს კახეთი
გაცილებით მცირე ტერიტორიას მოიცავდა (მდინარე ივრის ზემო წელი თიანეთსა
და უჯარმას შორის). ცენტრი ჩელეთი (ჟალეთი). IV საუკუნიდან — უჯარმა.
კახეთზე გადიოდა მნიშვნელოვანი გზები. ხელსაყრელი სტრატეგიული
მდებარეობის გამო დროთა ვითარებაში თავდაპირველი კახეთის გარშემო
გაერთიანდა მომიჯნავე პოლიტიკური ერთეულები. ადრინდელი ფეოდალურ
ხანაში კახეთი უკვე ერწო-თიანეთისა და თუშ-ხევსურეთის ტერიტორიასაც
მოიცავდა. VIII საუკუნის ბოლოს კახეთის შემადგენლობაში შევიდა აგრეთვე
კუხეთი და ჰერეთის ტერიტორიის ნაწილი (XV საუკუნიდან კი მთელი ჰერეთი).
XI საუკუნიდან კახეთის პოლიტიკური ცენტრი თელავი, XV საუკუნიდან —
გრემი.
საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული დაყოფით კახეთი მოიცავს
ახმეტის, გურჯაანის, დედოფლისწყაროს, თელავის, ლაგოდეხის, საგარეჯოს,
სიღნაღის, ყვარლის მუნიციპალიტეტების ტერიტორიას და ქართველ მთიელთა
ეთნოგრაფიულ კუთხეს - თუშეთს.

5. ტრადიციები
კახეთი მევენახეობისა და მეღვინეობის ერთ-ერთი უძველესი კერაა. აქ
ვაზის 80-მდე ჯიშია გავრცელებული.
კახეთი აგრეთვე ცნობილია ჩურჩხელით. ბამბის ძაფზე ასხმულ ნიგოზს,
თხილს, ქიშმიშს ან ჩამიჩს თათარაში სამჯერ ავლებენ. ასე მზადდება
აღმოსავლეთ საქართველოში ჩურჩხელა და დასავლეთ საქართველოში
ჯანჯუხა. კარგი ჩურჩხელა და ჯანჯუხა გაზაფხულამდე ძლებს.
საუკუნეების განმავლობაში ქართველ მოლაშქრეთა ერთ-ერთი მთავარი
საკვები ჩურჩხელა იყო.
დიპლიპიტო — დასარტყამი საკრავია. იგი შედგება ტოლი სიმაღლის
(20-25სმ) და სხვადასხვა დიამეტრის თიხის ორი ქილისაგან,
რომლებზეც ციკნის ტყავი ან ხარის ფაშვია გადაკრული. ნაირფრად
მოხატული ქილები თასმითაა გადაბმული. დიპლიპიტოზე ხის ორი
პატარა ჯოხით უკრავენ. ჟღერადობის გასაძლიერებლად ტყავს
ცეცხლზე ათბობენ.

7. არქიტექტურა
ალვერდის სამონსატრო კომპლექსი და, იმავდროულად საეპისკოპოსო ცენტრი,
ალაზნის ველზე მდებარეობს. კომპლექსის მთავარი ტაძარი XI საუკუნის
დასაწყისში წმინდა გიორგის სახელზეა აშენებული და საქართველოში ერთ-ერთი
ყველაზე მაღალი ეკლესიაა. ალავერდი გარედან ძუნწად არის შემკული
ორნამენტებით, რაც დამახასიათებელია კახეთის ძეგლებისათვის.
ქალაქი სიღნაღი XVIII საუკუნეში, მეფე ერეკლეს დროს აშენდა და შემოიზღუდა
დიდი გალავნით, რომელსაც 23 კოშკი და 5 ჭიშკარი ჰქონდა. მოგვიანებით, როცა
სიღნაღის მცხოვრებთა რაოდენობა გაიზარდა, გალავნის ნაწილი ქალაქის შიგნით
მოიქცა. დღევანდელი ქალაქის დიდი ნაწილი XIX საუკუნეშია გაშენებული.
დავითგარეჯა. კედლის მხატვრობა
დავითგარეჯა სამონასტრო კომპლექსია დავითგარეჯა ნახევრად უდაბნო
ადგილას, გარეჯის კლდოვან მთებში. ის VI საუკუნეში დავით გარეჯელმა
დაარსა. დავით გარეჯელი იყო ერთ-ერთი იმ ცამეტ ასურელ მამათაგან,
რომლებმაც VI საუკუნეში საქართველოს სამონასტრო ცხოვრებას ჩაუყარეს
საფუძველი. XVII-XVIII საუკუნეების მიჯნაზე დავითგარეჯში ბერად აღიკვეცა და
რამდენიმე წელს მოღვაწეობდა დიდი ქართველი განმანათლებელი სულხან-საბა
ორბელიანი.

9. •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
ღირსშესანიშნაობები:
ალავერდი(X-XVII სს.),
ალვანი(VIII-IXსს.),
ბაიხოს სამება(VII ს.),
კვეტერას ციხე-სიმაგრე და ჯვარგუმბათოვანი ეკლესია(VIII-XI სს.),
მატანის ციხე(XVIII ს.),
გურჯაანის ყველაწმინდა (VIII ს.), ვ
აზისუბნის ორმოცნი(VI ს.),
ვაჩნაძიანის ყველაწმინდა(VIII-IXსს.),
ვეჯინის სამონასტრო კომპლექსი(X-XI სს.),
ზეგაანის ყველაწმინდა(Vი-VII სს.) და წმ. მარინეს ეკლესია(V ს.),
კარდენახის საბაწმინდა(VI-XIV სს.),
სანაგირეს სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XVI სს.),
ჭერემის ციხე-ქალაქი(V ს.),
წერმის სამეკლესიანი ბაზილიკა(X-XI სს.) და სასახლე(VIII-IX სს.),
ხორაუგის ქვაბთა სისტემა,
ვაზიანის ამაღლება(X ს.),
ხორნაბუჯის ციხე-ქალაქი(V ს.),
აკურას სამნავიანი ბაზილიკა(IX ს.), ა
ხალი შუამთა (XVI ს.),
ვანთა ხუროთმოძღვრული კომპლექსი(VIII-IX სს.),
ბატონის ციხე(XVII ს.),

11. სიღნაღი — ქალაქი საქართველოში, სიღნაღის რაიონის ადმინისტრაციული
ცენტრი. მდებარეობს რკინიგზის სადგურ წნორისწყალიდან 13 კმ-ზე.
ქალაქად გამოცხადდა 1801 წელს. მოსახლეობა 2,1 ათასი (2002 წ.). ქალაქში
არის კვების და მსუბუქი მრეწველობის მცირე საწარმოები, თეატრი.

12. ქალაქის მდებარეობა შემაღლებულ ადგილას მოსახერხებელი იყო თავდაცვითი
მიზნებისთვის. ქალაქის გალავანში მოწყობილი იყო კარიბჭეები მის მიმდებარე
სოფლების მოსახლეობის სწრაფი შეხიზნისთვის.

13. სიღნაღი თელავის მსგავსად მეფისეულ მამულად ითვლებოდა. ასევე
აღსანიშნავია, რომ ქიზიყში საერთოდ არ ყოფილა ბატონყმობა. შესაბამისად,
ქიზიყი უბატონო ქვეყანა იყო და უშუალოდ მეფეს ემორჩილებოდა. სამოქალაქო
ხელისუფლებას აქ მოურავი განაგებდა; სამხედრო განაწესის მიხედვით კი
ჴიზიყი პირველ მოწინავე სადროშოს წარმოადგენდა, რომელსაც ბოდბის

14. სიღნაღი მისი მდებარეობის წყალობით ძირითადად როგორც ხელოსანთა და
ვაჭართა ქალაქი ჩამოყალიბდა. აქ რამდენიმე სავაჭრო გზა იკვეთებოდა. ძველი
საქარავნო გზა გადიოდა თბილისიდან ნუკრიანის გავლით ჰერეთისაკენ და
სიღნაღიდან, ანაგის გავლით, თელავისკენ.

15. თელავი
თელავი, ქალაქი აღმოსავლეთ საქართველოში, გომბორის ქედის ჩრდილოეთაღმოსავლეთი კალთის ძირას და ალაზნის ვაკეზე. კახეთის მხარის და თელავის
მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი. თბილის-თელავის სარკინიგზო
ხაზის ბოლო სადგური. ზღვის დონიდან 550-800 მ, თბილისიდან 158 კმ.
ქალაქად გამოცხადდა 1801 წელს. მოსახლეობა 21,8 ათასი (2002 წ.).
ახლანდელი თელავის ტერიტორიაზე პირველი დასახლება გვიანდელი
ბრინჯაოს ხანაში გაჩნდა, ელინისტურ ხანაში განვითარდა, ხოლო გვიანდელ
ანტიკურ ხანაში მის ბაზაზე წარმოიქმნა ქალაქის ტიპის დასახლება.
პირველად მოხსენიებულია ძველი ბერძენი გეოგრაფის კლავდიოს პტოლომეს
(II ს.) „გეოგრაფიაში“ „Teleda-ს“ ფორმით. ქართულ წყაროებში გვხვდება XI
საუკუნიდან, როდესაც იგი კახეთ-ჰერეთის სამთავროს ცენტრი გახდა. XII
საუკუნეში იგი

18. უჯარმა მდებარეობს მდ. ივრის მარჯვენა ნაპირზე. მის ნანგრევებს დღესაც
განცვიფრებაში მოჰყავს მნახველი.
ციხე მდებარეობდა მაღალ კონცხსა და მის დასავლეთ ფერდობზე. კონცხის
აღმოსავლეთი ნაწილი მიუვალ პიტალო კლდეს წარმოადგენს. სწორედ აქაა
განლაგებული ციტადელი.
ფეოდალიზმის ჩასახვის პერიოდში საქართველოში რამდენიმე ქალაქი გაჩნდა.
მათ რიცხვს ეკუთვნის უჯარმაც. მატიანეთა ცნობებით, უჯარმა წარმოშობილა IIIIV საუკუნეთა მიჯნაზე. ისტორიკოსი ლეონტი მროველი გადმოგვცემს. ,,ასფაგურ

22. ილია ჭავჭავაძე (დ. 8 ნოემბერი, 1837, სოფელი ყვარელი — გ. 12 სექტემბერი,
1907,
წიწამური) — დიდი ქართველი მწერალი, პოეტი, პუბლიცისტი,
პოლიტიკური და საზოგადო მოღვაწე, საქართველოს ეროვნულგანმათავისუფლებელი მოძრაობის ლიდერი. ქართული მართლმადიდებელი
სამოციქულო ეკლესიის მიერ ილია ჭავჭავაძე შერაცხულია წმინდანად,
სახელით წმინდა ილია მართალი.
დაიბადა გადამდგარი ოფიცრის, თავად გრიგოლ ჭავჭავაძის ოჯახში. 10
წლისას გარდაეცვალა დედა — მარიამ ბებურიშვილი, 15 წლისას — მამა.
დაობლებული ილიასა და მისი და-ძმების მოვლა-პატრონობა მამიდამ —
მაკრინე ჭავჭავაძე-ერისთავისამ იტვირთა.

26. ახალი წელი კახეთში
• ქართლსა და კახეთში ახალი წლისთვის ჩამიჩიან
პურებს აცხობდნენ, ისე რომ ოჯახის ყოველს
წევრს თითო ჩამიჩიანი პური შეხვედროდა. ახალი
წლის ღამეს ყველა თავის ჩამიჩიან პურს ტეხავდა
ხოლმე. ჩურჩხელებს, ჩირს, მოქარშულ დედას და
ღორის თავს ჩამიჩიან პურებთან ერთად ხახალაზე
აწყობდნენ ახალი წლის ღამეს და თან არაყსა და
ღვინოსაც მიუდგამდნენ ხოლმე. გამთენიისას
ოჯახის უფროსი გარეთ გადიოდას და სახლს
სამჯერ შემოუვლიდა. შინ შემობრუნებისას კი
ოჯახის წევრებს ახალ წელს ულოცავდა და
საგანგებოდ მომზადებული პურიანი ჯამიდან
ყველას თითო ლუკმას უდებდა პირში.