3. Protokollet (1)
• Rregulla qe e percaktojne komunikimin ne mes te entiteteve te rrjetit
• Gjuhe e komunikimit
– Duhet te jete e njejte
• Entitetet
– Aplikacionet
– Kompjuterat
– Terminalet
4. Protokollet (2)
• Aplikacionet
− Ekzekutohen ne kompjuter
− Transferimi i fileve
• Kompjuterat
− Jane te lidhur ne rrjet
− Mbeshtesin disa aplikacione njekohesisht
• Rrjetet
− Mundesojne transferimin e informacioneve prej nje kompjuteri ne
tjetrin
5. Elementet Themelore te Protokolleve
Vetite themelore te protokolleve jane:
– Sintaksa
• Formati i paketeve (PDU - packet data units)
– Semantika
• Definimi i llojeve te paketeve
• Definimi I informacioneve per kontrollim
– Koordinimi i marresit dhe dhenesit dhe trajtimi i gabimeve
6. Arkitektura e Protokolleve (1)
• Detyra komplekse e komunikimit ndahet ne module-shtresa
– Kjo strukture organizative e funksioneve te
komunikimit njihet me emrin arkitekture e
protokolleve
• Çdo shtrese kryen funksione te caktuara te nevojshme per
komunikim me shtresen korresponduese (peer)
• Shtresat jane te pavarura
– Çdo shtrese i ofron servise shtreses qe eshte mbi te
– Çdo shtrese llogarite se shtresa nen te do t`i kryej disa
funksione
7. Arkitekturat e Standardizuara te
Protokolleve
• Standardizimet jane te nevojshme per komunikim te pajisjeve te prodhuesve te
ndryshem
• Shfrytezuesit kerkojne pajisje te bazuara ne standarde
• Arkitekturat e standardizuara te protokolleve:
– Modeli referent OSI (Open System Interconnection)
• I organizuar ne 7 shtresa
• Eshte model teorik i vonuar
• Nuk i ka permbushur parashikimet
– TCP/IP protocol suite
• Model shtresor i organizuar ne 4 (5) shtresa
• Eshte ne perdorim me te gjere nga te gjitha standardet
• Praktikisht eshte standard
• Standardi Systems Network Architecture (SNA) i IBM-it
8. Modeli OSI si Kornize per Standardizim
Elementet e Standardizimit
• Specifikimet e protokollit
– Operimi ne mes te shtresave te njejta ne te dy sistemet
– Mund te perfshihen sisteme te ndryshme operative
– Specifikimi i protokollit duhet te jete preciz
• Formati njesive te informacioneve (data units)
• Semantika e te gjitha fushave
• Mundesimi i sekuencimit te PDU-ve
• Percaktimi i sherbimeve te cdo shtrese
– Pershkrimi i funksioneve te cilat duhet t’i kryej shtrese e
caktuar
• Addresimi
– SAPs, adresa logjike, adresa fizike
9. Modeli referent OSI
•
E ka zhvilluar organizata nderkombetare per standarde – ISO (International
Organization for Standardization)
•
Model shtresor i perber prej 7 shtresave
– Çdo shtrese kryen funksione te caktuara te komunikimit
– Definohen vetem funksionet e çdo shtrese
• Implementimi ne menyra te ndryshme – Protokoll
– Shtresat jane te pavarura
• Çdo shtrese i ofron servise shtreses qe eshte mbi te
• Çdo shtrese llogarite se shtresa nen te do t`i kryej disa funksione
• Nderrimet ne nje shtrese nuk duhet te ndikojne qe shtresat tjera te nderrojne
– Komunikimi ne mes te shtresave
• Drejtpersedrejti vetem me shtresen mbi dhe nen te
• Terthorazi me shtresen perkatese ne kompjuterin tjeter
10. Shtresat e modelit OSI (1)
Application
Aplikacionit
Presentation
Presentimit
Session
Sesionit
Transport
Transportit
Network
Rrjetit
Data Link
Data Linkut
Physical
Fizike
11. Shtresat e modelit OSI (2)
• Shtresa Fizike
– Nderfaqe fizike ne mes te pajisjeve
•
•
•
•
Mekanike
Elektrike
Funksionale
Procedurale
• Shtresa e Data Linkut
– Mjet per aktivizimin, mirembajten dhe ç’aktivizimin e linkut te
sigurte (reliable)
– Detektimi dhe korrigjimi i gabimeve
– Shtresat e larta mund te konsiderojne (llogarisin) se transmetimi
behet pa gabime
12. Shtresat e modelit OSI (3)
• Shtresa e Rrjetit
– Bartjen e informacioneve
– Shtresat e larta nuk kane nevoje te dine se cila
teknologji e rrjetit po perdoret
• Shtresa e Transportit
– Shkembimi i informacioneve ne mes te pajisjeve
fundore
– Sekuencimi (radhitja) e segmenteve
–
–
–
–
Eliminimi i gabimeve
Nuk ka humbje
Nuk ka duplifikime
Kualitet te servisit (Quality of Service)
13. Shtresat e modelit OSI (4)
• Shtresa e Sesionit
– Kontrollimi i dialogut ne mes te aplikacioneve
– Disiplina e dialogut
– Grupimi
• Shtresa e Presentimit
–
–
–
–
Formatimi i informacioneve dhe kodimi
Komprimimi i informacioneve
Enkriptimi
Mjet per aplikacione qe t’i aksesohen mjedisit komunikues
OSI
• Shtresa e Aplikacionit
– Mbeshtet aplikacionet e shfrytzuesve
14. Komunikimi ne baze te modelit OSI (1)
Secila shtrese e gjeneron PDU-n perkatese
15. Arkitektura e Protokolleve TCP/IP
• TCP/IP eshte e zhvilluar nga US Defense Advanced Research
Project Agency (DARPA) per rrjetin ARPANET
• Perdoret ne Internetin global dhe ne rrjete private Intranet
• Nuk eshte model zyrtar por model ne perdorim praktik
–
–
–
–
Shtresa e aplikacionit
Shtresa e transportit (host to host)
Shtresa Internet
Shtresa e nderfaqesimit me rrjetin
• Shtresa per akses ne rrjet
• Shtresa fizike
16. Shtresat e modelit TCP/IP (1)
Application
Application
Transport
Transport
Internet
Internet
Network Interface
Network Access
Physical
17. Shtresat e modelit TCP/IP (2)
Shtresa fizike
• Nderfaqe fizike ne mes te pajisjes komunikuese (p.sh.
kompjuterit) dhe mediumit transmetues ose rrjetit
• Karakteristikat e mediumit transmetues
• Nivelet e sinjaleve
• Shpejtesit e transmetimit
18. Shtresat e modelit TCP/IP (3)
Shtresa per Aksesim ne Rrjet
• Shkembimi i informacioneve ne mes te pajisjeve fundore dhe
rrjetit
• E adreson destinacionin
• Kerkon sherbime te veçanta nga rrjeti si p.sh prioritetin
19. Shtresat e modelit TCP/IP (4)
Shtresa Internet
• Pajisjet komunikuese mund te jene te kyçura ne rrjete
te ndryshme (mjedis komunikues heterogjen)
• Kjo shtrese e mundeson komunikimin neper keto
rrjetet te ndryshme
• Ky komunikim ose bartje e informacionit mundesohet
permes rrugimit
• Implementohet ne sisteme fundore dhe rutera
20. Shtresat e modelit TCP/IP (5)
Shtresa e Transportit
• Transmetimi apo shperndarjen e sakte (reliable delivery) e
informacioneve
• Shperndarja e informacioneve me rradhe
21. Shtresat e modelit TCP/IP (6)
Shtresa e Aplikacionit
• Mbeshtetje te aplikacioneve te shfrytzuesve
• P.sh. http, SMTP
23. Krahasimi i modeleve TCP/IP dhe OSI
TCP/IP
OSI
Application
Application
Presentation
Session
Transport
Transport
Internet
Network
Data Link
Network Interface
Physical
24. Shtresa fizike Modeli OSI
• Shtresa e pare e networkut sipas OSI, dhe gjithashtu dhe me e
veçanta pasi eshte e vetmja shtrese ku ne realitet informacioni
kalontranmsetohet nga nje paisje networku tek tjetra, pasi per tu
transmetuar te dhenat duhet te kalojne te gjitha ne shtresen fizike.
• Shtresat e tjera thjesht krijojn paketat, apo modifikojn apo kryejn
funksione te tjera , ne realitet eshte shtresa Fizike (1) e cila ben
transportin
• Shtresa fizike percakton nje sere funksionesh, dhe nuk eshte vetem
“kablla dhe paisje hardware”. Kjo sepse shtresa fizike duhet te kete
nje relacion , dhe ka nje sere funksionesh me shtresen e mesiperme
, relacion i cili harrohet nga ata qe thone shprehjen e mesiperme
(“vetem kablla dhe paisje hardware”).
25. Shtresa fizike Modeli OSI
Disa Funksione:
• Percaktimi i specifikave hardware – ç’do detaj i
operacioneve kabllore i detajeve te paisjeve
hardware, i funksioneve dhe nderfaqeve te tyre jane
funksione te shtreses fizike.
• Enkodimi dhe sinjalistika – mbasi te dhenat kalojne ne form
binare neper qarqet e kompiuterit Shtresa Fizike eshte
pergjigjese per enkodimin e tyre , dhe perkthimin e tyre ne
sinjale networku.
26. Funksionet e Shtreses fizike
• • Dergimi dhe Marrja e te dhenave – te dhenat
dergohen dhe merren sepse ndryshe nuk do te kishte
komunikim dhe pergjegjes per dergimin e tyre eshte
shtresa fizike e cila mbasi i ka enkoduar bitet ne sinjale
i dergon ato dhe normalisht eshte pergjegjese per
marrjen e tyre. Kjo ndodh me ane te kabllave te cilat
mund te jene fiber, koaksial etj ose me ane te kanaleve
radio te wirelessit, edhe pse paketat dergohen “ne
ajer” pergjegjes per kete eshte perseri shtresa fizike.
• • Topologjia dhe Projektimi – kjo shtrese konsiderohet
gjithashtu si “nena” e shume strukturave network si
LAN , WAN.
27. Raporti qe ka shtresa fizike me te dhenat eshte i njejti
raport qe ka kompiuteri me 0 dhe 1, pasi ne realitet nuk
“kupton” ate qe po transmeton por thjesht merr dhe dergon
te dhena neper network. Paisje te tjera si routerat qe
operojn ne nivele me te larta realisht “shikojn” dhe analizojn
te dhenat dhe nuk i konsiderojn ato thjesht impulse elektrike
me voltazh te lart (nga 3 – 5 qe perfaqson 1shin) apo te ulet
(nga 1 – 3 qe perfaqson 0).
28. Shtresa Data link
• Data link renditet e dyta ne shtresat OSI, kjo shtrese fillon aty ku
parimisht fillojn shume sherbime te “telave” dhe wirelesit si psh :
Ethernet, Token Ring, FDDI, dhe 802.11 (Wi-Fi) etj.
• Njeri nga funksionet kryesore qe ka kjo shtrese eshte qe te
tranportoj te dhenat nga nje entitet networku ne nje entitet tjeter
dhe ka gjithashtu aftesine per te korigjuar gabime qe mund te
krijohen ne shtresen fizike.
•
Ne kete shtrese te OSI-t te dhenat do i quajm “frames” term te cilin
e kemi sqaruar ne temat e meparshme tramsporti i te cilave behet
ne te njejtin rrjet, pra ne te njejtin LAN apo ne te njejtin Local
Network per te qene me i sakte. Pra frames nuk i kalojn limitet e
local network, pasi per komunikimin midis networkeve i takon
shtresave me te larta te rrjetit.
29. Data link ndahet ne 2 nenshtresa te cilat jane LLC
(Logical Link Control) dhe MAC (media access
control), ndarje e caktuar nga IEEE ne projektin
Ethernet 802.
30. Funksionet e Shtreses Data Link
•
* Logical Link Control (LLC) apo linku llogjik i
kontrollit i referohet funksionit te kerkuar per
vendosjen e lidhjes midis paisjeve te rrjetit.
* MAC – Media Access Control , kjo i referohet
proçedurave te perdorura nga paisjet per te kontrolluar
aksesin ne “Mesataren e Networkut”.Perderisa shume
networke perdorin nje mesatare te ndarjes se risurseve
si kabllo interneti qe jane te lidhur elektrikisht me
paisjet e ndryshme duhet te kontrollohet aksesi dhe
perdorimi i tyre ne menyre qe te evitohen konfliktet.
31. * CSMA/CA – si protokoll per te evituar kolizionet ne rrjetet
Wireless
* Data Framing – i takon Data Linkut si proçes dhe eshte
proçesi i inkapsulimit te mesazheve qe vijn nga nivelet me te
larta te rrjetit ne frames apo copeza te vogla te cilat
dergohen neper rrjet ne nivelin Fizik (1).
* Adresimi (ne baze te adreses MAC) – pergjegjes per
adresimin ne rrjet, ne nivelin me te ulet te mundur eshte
Data Link i cili sigurohet qe ne paketa te jete destinacioni i
duhur destinacion qe percaktohet nga nje adrese e paisjeve
hardware qe quhe adresa MAC ose MAC adress. Eshte nje
adres ne hexadecimal e hardwarit dhe secili hardware
(skede ethernet apo wireless) ka nje te tijen dhe ne baze te
kesaj adrese Data Link kontrollon destinacionin.
32. Funksionet e Shtreses Data Link
• * Identifikimi i gabimeve dhe perpunimi i tyre – data link eshte
pergjegjes per kapjen e gabimeve qe krijohen ne shtresen poshte saj
(Shtresa Fizike).
Ne kete shtrese te rrjetit, ndodhin dhe ato qe njihen me emrin
“Kolizione” dhe kjo ndodh kur paisjet duan te perdorin mediumin e
rrjetit ne menyre te njekohesishme, dhe si pasoje ndodh kolizioni i
cili ne keto raste eshte i paevitueshem por me ane te funksionit te
rikuperimitripristinimit Data Link rikthen rrjetin ne gjendjen
normale.
• Shembuj te DATA LINK ne boten reale:
Nder protokollet me te njohura qe perdoren ne kete shtrese jane:
ATM, Ethernet, (PPP) Point-to-Point-Protocol, High-Level Data Link
Control (HDLC), Cisco Discovery Protocol (CDP), IEEE 802.11 wireless
LAN, StarLan etj…
33. Shtresa e Rrjetit
• Kjo eshte shtresa e trete e rrjetit, sipas OSI-t dhe quhet
Shtresa Network.
• Nese Data Link jep konturet e atij qe quhet nje rrjet
lokal apo local network, shtresa Network percakton ate
qe quhet network.
• Shtresa Network eshte shtresa me e ulet qe realisht
merret me transportimin e te dhenave nga nje
kompiuter ne nje kompiuter tjeter edhe pse mund te
gjendet ne nje network tjeter, ndryshe nga Data Link i
cili merret vetem me paisjet qe jane lokale.
34. Shtresa e Rrjetit
• Shtresa Network eshte realisht pergjegjese per
shperndarjen e paketave (tashme quhen paketa
dhe jo me frames si ne rastin e Data Link) nga
burimi tek destinacioni, qofte ky jashte rrjetit
local (loca network).
• Per shkak te adresimit logjik, ku ç’do paisjeje ne
rrjet i caktohet nje adrese IP te cilen e ka vetem
ajo dhe askush tjeter mund te identifikohet pa
gabim edhe nje host qe ndodhet ne taivan
35. Si kalojne te dhenat nga nje network
ne nje tjeter?
• Gjeja e pare qe ben kjo shtrese kur ka paketa per te derguar
eshte te kontrolloj nese ne rrjetin e saj ka ndonje paisje me
adresen IP te destinacionit, nese nuk ka ne baze te
protokollit IP percaktohet se kush prej ruterave eshte me
afer me destinacionin keshtu qe paketat i dergohen ruterit
dhe ruteri i dergon tek destinacioni nese perseri
destinacioni nuk gjendet ne rrjetin e ruterit atehere ndodh
e njejta gje deri sa paketat mberrijne ne destinacion. Kalimi
i paketave nga nje rrjet ne nje tjeter quhet forwarding
kurse forwarding i paketave nga nje ruter ne nje tjeter
quhet routing.
Ne kete shtrese te OSI-t fillon realisht “tranzicioni” per ne
abstraksionin e shtresave me te siperme qe nuk merren me
shprendarjen e te dhenave (puna e postierit).
36. Funksionet e shtreses se Rrjetit
• Adresimi logjik – kesaj rradhe ndryshe nga Data Link
behet nje adresim me ane te adreses IP. Eshte diçka
shume e bukur per tu mesuar dhe shkon jashtzakonisht
:) . Ne rastin e Data Link, ç’do paisje ne rrjet duhet te
kete nje adrese hardware qe nuk e ka askush tjeter, por
ketu behet fjale per local network nderkohe qe me
rastin e shtreses 3 nuk behet fjale me per local network
por per network dhe ç’do makine ne rrjet duhet te kete
nje adrese IP unike qe nuk e ka asnje paisje tjeter , ja
pse ka vetem 1 www.google.com dhe jo 2 (kur behet
fjale per internetwork).
37. Funksionet e shtreses se Rrjetit
• * Routing – me siper u tha se behet fjale per internetwork
ku paisjet komunikojne me njera-tjetren edhe pse mund te
jene shume kilometra larg njera-tjetres, si behet e
mundur?, kjo behet e mundur me ane te routing ku ruterat
dhe nyjet lidhese midis networkeve kalojn te dhenat dhe
bejn forward deri sa ato te gjejn destinacionin real. Eshte
pikerisht nje nga funksionet me te rendesishem te kesaj
shtrese te percaktojn burimin dhe destinacionin e
mesazheve te rrjetit.
• * Inkapsulimi Datagram – siç dihet, shtresa si ç’do shtrese
tjeter merr SDU nga shtresa e mesiperme dhe kryen
inkapsulimin duke i shtuar mesazhit te rrjetit headerin e vet
duke krijuar keshtu datagrame apo paketa.
38. Funksionet e shtreses se Rrjetit
• * Fragmentimi dhe Riasemblimi – shtresa Network duhet te
dergoj te dhena tek shtresa e meposhtme, por ne disa raste
shtresa 2 (DLL) nuk mund te pranoj paketa me te medha se
nje X madhesi, e ne keto raste pergjegjese per ndarjen e
paketave ne paketa me te vogla (ky eshte fragmentimi)
eshte shtresa Network. Nderkohe nese paketat vijn nga
poshte lart ato duhet te riasemblohen (paketat e vogla
bashkohen me njera-tjetren dhe krijojn paketa te medha)
dhe per kete eshte pergjegjes shtresa Network.
•
Shembuj te Protokolleve ne Shtresen Network ne boten
Reale
IP (v4, v6), ICMP (Internet Control Message Protocol),
IGMP (Internet Group Multicast Protocol), IPsec , IPX etj.
39. Shtresa E Transportit
• Shtresa 4 e OSI-t quhet Transport Layer
(Shtresa e Transportit) dhe ne baze te
protokolleve qe perdoren ne te, ajo kryen
inkapsulimin e blloqet e te dhenave te krijuara
nga aplikacionet ne segmente dhe datagrame
(vini re, tani nuk quhen me paketa por
segmete dhe datagrame) nga nje host ne nje
destinacion tjeter.
40. Pse quhen segmente e datagrame e jo
me paketa?
• Sepse qe te kryhet transporti ne menyre te
kuptueshme dhe pa gabime duhet qe
mesazhet (po perdor kete si term te
pergjithshem) te jene te kuptueshem edhe
nga shtresa 4 e rrjetit ku gjendet destinacioni
e per me teper keto mesazhe duhet te
plotesojne disa kushte qe percaktohen nga
protokolli qe jane duke perdorur (psh UDP) ,
ne mungese te kesaj qe thash nuk do kishte
sherbim TCPIP, UDP e keshtu me rradhe.
41. Funksionet E Shtreses Transportit
•
* Multiplexing dhe Demultiplexing – ajo qe u
tha me siper ka lidhje ne menyre te drejteperdrejt
me kete qe po shkruhet, multiplexing eshte kur
shume proçeseve (proçes ne rrjet eshte veprimi
qe shkakton nje aplikacion duke komunikuar me
rrjetin) u dedikohet nje adrese dhe u jepet
sherbimi ne baze te nje adrese IP te vetme,
ndersa Demultiplexing eshte e kunderta dhe
ndodh kur vjen pergjigja dhe pergjigja qe kalon ne
IP-n tone zberthehet dhe u jepte proçeseve qe
kerkuan me pare komunikim, apo sherbim.2
42. Funksionet E Shtreses Transportit
• Segmentimi , Paketimi dhe Riasemblimi – Shtresa
e Tranportit segmenton grumbujt e medhenj te te
dhenave qe dergon neper rrjet ne mesazhe te
vogla te cilat ja kalon shtreses se Networkut,
eshte proçesi i ngjashem qe u quajt Fragmentim
kur Networku copetonte mesazhet dhe ja
dergonte Data Layer, ndryshimi i vetem eshte se
ne rastin e Transportit paketat copetohen qe te
kenaqin shtresen e Networkut, kurse ne rastin e
Networkut ato copetoheshin ne limitet e Data
Link.
43. Funksionet E Shtreses Transportit
• * Menaxhimi, Hapja dhe mbyllja e lidhjeve –
Protokollet connection oriented te shtreses se
Transportit jane pergjegjese per hapjen, mbylljen
dhe mbarvajtjen e lidhjeve.
* Njohja (ACK) dhe ritransmetimi – Shtresa e
Transportit per te realizuar transmetimin korrekt
te te dhenave perdor nje teknik qe i ben te ditur
derguesit se te dhenat erdhen, apo i kerkon
ritransmetimin nese mbas 3 tentativave te
dhenat nuk kane arritur ende.
44. Shtresa e Sesioneve
• Shtresa 5 e cila eshte me e uleta e niveleve te
larta dhe tashme nuk merret me me punet e
“renda” por preokupohet me shume me lejimin e
paisjeve qe te krijojn sesione.
• Ç’fare eshte nje sesion? Sesion eshte nje linkim
persistent midis dy proçeseve aplikative per nje
kohe te caktuar aq sa i nevojitet aplikacioneve per
te shkembyer te dhenat.
•
45. API – Application Program Interface
• Puna primare e shtreses se sesionit eshte qe te vendosi
sesione midis aplikativeve dhe ne realitet programet e
kesaj shtrese jane me shume aplikative se sa
protokolle. Keto aplikative i sherbejn shtresave te
siperme nepermjet komandave te caktuara qe
zakonisht quhen appliaction program interface apo API.
• API-t e zakonshme perfshijn NetBIOS, Remote
Procedure Calls [RPC], TCPIP Sockets te cilat e lejojn
aplikacionin te kryej komunikime te nje niveli te lart
nepermjet networkun thjesht duke perdorur keto
‘metoda komunikimi’ te standardizuara.
46. API – Application Program Interface
• Socket Programming, eshte nje shkence e zhvilluar
plotesisht ne kete shtrese, pra ne shtresen Session (5), dhe
perdoret zakonisht per te krijuar bashkbisedimin midis dy
aplikacioneve ne rrjet ne nje sistem Unix, nderkohe qe
NetBIOS perdoret gjeresisht ne sistemet windows.
• Keshtu qe nuk duhet te bejme gabim dhe te themi se
“Socket eshte protokoll” sepse nuk kemi te bejm me me “si
dhe qysh te transportohen te dhenat nga filan router, te
kalojn ne kete linje, e te fragmentohen kaq here” por kemi
te bejme me shtresen abstrakte dhe aplikative ku fuqia i
qendron aplikacionit. E njejta gje ndodh dhe me NetBios , ai
nuk eshte protokoll prandaj quhet NetBios – TCPIP sepse
ndertohet dhe nderverpon MBI TcpIP-n dhe nuk eshte
protokoll me vete.
